Nowoczesność to pojęcie oznaczające ideę działając zgodnie z duchem czasu i nie opiera się na wartościach, uważany za de facto jako „przestarzałe”. W filozofowie , antropolodzy i socjolodzy zajmować się przede wszystkim z koncepcji, ale także historyków , gdy nazywają „ nowoczesny ” jednym z okresów ich badania. Do tego stopnia, że przymiotnik „nowoczesny” wszedł do języka potocznego.
Pojęcie nowoczesności, ściśle związane z ideami emancypacji , wzrostu , ewolucji , postępu i innowacji , jest przeciwieństwem nie tylko idei bezruchu i stagnacji, ale także idei przywiązania do przeszłości ( tradycja , konserwatyzm ...): „być nowoczesny” to przede wszystkim „zwrócenie się ku przyszłości ”. W tym sensie pojęcie nowoczesności konstytuuje to, co socjolog Max Weber nazywa typem idealnym , a nawet podstawą ideologii .
We Francji słowo pojawia się na początku XIX th wieku, ale niektórych filozofów - w tym Leo Strauss - śladowe pojęcie na początku XVI -go wieku wokół figury Machiavellego , aby wyrazić pogląd, że ludzie wyobrazić polityka według racjonalne kryteria (ekonomiczne, demograficzne…), a nie, jak w przeszłości, w oparciu o względy religijne czy teologiczne . Inni, rzadsi intelektualiści śledzą początki koncepcji nowoczesności w starożytnej Grecji . Temat nowoczesności, podobnie jak postępu , stanowi jeden z głównych fundamentów tzw. myśli „humanistycznej” .
Od drugiej połowy XX th wieku, koncepcja ta jest coraz częściej kwestionowane przez intelektualistów , uznane za arbitralne, indeksowana do ideologii postępu . Ale debata pozostaje zagmatwana, zwolennicy „ ponowoczesności ” przeciwstawiają się w szczególności zwolennikom „nienowoczesności”. Na początku XXI th wieku, opinie są podzielone, ale wszyscy przywołują ideę „kryzys nowoczesności”: filozofa Marc Halévy , stwierdza, że „nowoczesność awarii” , socjolog Olivier Bobineau uważa, że "we wprowadzeniu nowego faza nowoczesności” i jego niemiecki kolega Hartmut Rosa mówi o „ głowym pędzie ku nowoczesności” .
Inny temat debaty: podczas gdy kwestia nowoczesności najczęściej ogranicza się do Zachodu , niektórzy intelektualiści uważają, że Daleki Wschód można uznać za „bardziej nowoczesny” niż Zachód lub „bardziej nowoczesny” niż Zachód. Pojawiają się również publikacje na temat relacji między islamem a nowoczesnością.
Temat nowoczesności obejmuje kilka stuleci i jest poruszany w wielu dziedzinach (filozofia, socjologia, historia, ale także sztuka, nauka, technika...). Poświęcono mu wiele książek i wiele artykułów . Ponadto nadal jest przerywany sporami , a nawet polemikami . Różni myśliciele zalecają unikanie hipostazy i zamiast tego angażowanie się w podejście, które jest zarówno diachroniczne, jak i przekrojowe : ponowne zbadanie jego znaczenia w zależności od kontekstu podczas przekraczania podejść (filozofia, socjologia, historia, historia sztuki...). We Francji jedną z najważniejszych analiz tego przekrojowego podejścia jest analiza filozofa Jacquesa Bideta . Widzi nowoczesność jako „Metastructure”, na „matrycy” abstrakcyjnego, w sensie ekonomicznym, prawnym, politycznym i ideologicznym założeniu , punkt początkowy, które być rynek ; rozważa się to we wszystkich jego formach: w kapitalizmie, ale także – i tak samo – w „ kapitalizmie państwowym ”, jakim jest komunizm .
Słowo „nowoczesność” pochodzi od przymiotnika „modern”, wywodzącego się z późnego łacińskiego modernus – co oznacza „niedawny” lub „aktualny” – oraz od przysłówka modo – co oznacza „w tej chwili” lub „jest mało”. . Zdaniem Habermasa , byłby to koniec V -tego wieku, że określenie „nowoczesny” został użyty po raz pierwszy.
Przymiotnik modernus zaczyna być stosowany systematycznie w końcu XIV th century odnoszą się zarówno do nowej formy pobożności i nowego sposobu filozofowania: w Moderna oddanie i via moderna . Według Oxford Encyclopedia Dictionnary termin nowoczesność wszedł do języka angielskiego w 1627 roku i oznaczał „czas teraźniejszy”. A w 1782 roku angielski pisarz Horace Walpole używa go w swoim Liście o poezji Thomasa Chattertona .
We Francji pojawi się „nowoczesność” po raz pierwszy w 1822 roku w artykule z krytyki literackiej przez Balzaca , w którym zamierza on wskazać „co jest nowoczesny w literaturze”. Baudelaire używa go w 1859 r. w swojej krytyce malarza Constantina Guysa zatytułowanej Le Peintre de la vie moderne , która zostanie opublikowana w Le Figaro w 1863 r. W Niemczech słowo „nowoczesność” pojawia się w 1886 r., kiedy Eugen Wolff wygłasza konferencję na temat literaturę, w której stwierdza: „Naszym najwyższym ideałem w sztuce nie jest już model antyczny, ale model nowoczesny”. A w 1889 roku odnajdujemy „modernizm” w znaczeniu „wyrażony zamiłowanie do idei zrywających z tradycją i poszukiwanie wszystkiego, co nowoczesne”.
Jeśli słowo „nowoczesność” wyłania się w XIX th century, pojęcie to obejmuje on jest starszy.
Według historyka Chaunu sięga XIV wieku poprzez dwa nowe wyrażenia – dewocję moderna i via moderna – i odnosi się do nowego typu relacji człowieka z czasem, po pojawieniu się pierwszych zegarów mechanicznych pod koniec XIX wieku. poprzedni wiek: ta relacja nie jest już wyłącznie jakościowa, ale także ilościowa i będzie stawała się coraz bardziej: „na pytanie: czym jest współczesny człowiek? , posunę się nawet do odpowiedzi w formie żartu: to ten, który żyje patrząc na zegarek . "
Użycie przymiotnika „nowoczesnej”, jak zwykle rozumiane dzisiaj - „innowacyjne” lub „innowacyjny” - sięga połowy XVI th wieku. Na przykład, kiedy pierwszy historyk sztuki , Giorgio Vasari , określił sposób malowania Leonarda da Vinci jako maniera moderna . Vasariemu zawdzięczamy też nieco później (w 1568 r.) termin „Rinascita” (Renesans) , aby opisać całość stylistycznego zerwania, jakie miało wówczas miejsce na jego oczach na polu artystycznym.
Jest to jednak tylko koniec XIX -go wieku, socjologia , nauki pojawiającego prawdziwie oddaje koncepcję w pełni tematu badawczego. Ogólnie wspominamy o pismach Émile'a Durkheima , Georga Simmla i Maxa Webera .
Główną ideą przekazywaną i promowaną przez pojęcie nowoczesności jest idea samostanowienia:
„Istotną zasadą nowoczesności jest wolność (a raczej) władza samostanowienia . Chodzi nie tylko o wolną wolę , czyli o możliwość wolnego wyboru (co nie jest w żaden sposób specyficznie współczesną), ale o możliwość określenia sobie norm swojego istnienia . (...). Nowoczesność idzie dalej niż filozofia grecka , która stanowi pierwsze zorganizowane zerwanie z ideą tradycji : bo jeśli Sokrates zawiesił tradycję, zwyczaje i ustalone obyczaje, to było to zbadanie rzeczywistych obiektywnych celów społeczeństwa.człowiek, prawdziwy wieczny, niestworzony standard: natura . (...) (Teraz) nowoczesność nie akceptuje idei natury ludzkiej ; bo dla niej to człowiek wymyśla własną naturę w toku historii. "
W 1983 roku historyk Jean Chesneaux oszacował, że „nowoczesność, do której (dzisiaj) posłusznie odwołują się ekonomiści i urbaniści, przywódcy rolni i menedżerowie społeczno-kulturalni, ta, z którą mamy doświadczenie i z którą się zmagamy, ma znacznie więcej zrobić z nowoczesnością jako punkt odniesienia kulturowe, ten, który zafascynował Baudelaire'a , ten, do którego Rimbaud , Mirbeau , Cocteau i tylu innych twierdził , ten, który Benjamin przywitani w przebraniu z Paula Klee Angelus Novus " . Komentując to, teoretyk języka Henri Meschonnic energicznie dystansuje się od niego i ostrzega przed pokusą „dzielenia nowoczesności, która ma miejsce, gdy przyjmuje się za oczywiste, że urbanistyka i gospodarka, w ich codziennych konsekwencjach, nie mają nic do roboty. „z tym znanych artystów i intelektualistów XIX -tego wieku. Rozpatrywanie w ten sposób nowoczesności oznacza schronienie się w „dyskursie specjalistycznym”, a tym samym utratę z pola widzenia globalności całego procesu.
Regularnie intelektualiści z różnych dyscyplin kwestionują trafność terminu „nowoczesność”, ponieważ sprzeciwiają się, że w sensie dosłownym nie znaczy on zbyt wiele. Przytoczmy dwa przykłady.
W 1928 roku szwajcarski psychiatra Carl Gustav Jung potwierdził, że zasadniczym pytaniem nie jest pojęcie nowoczesności, ale psychologia ludzi, którzy twierdzą, że są „nowoczesni”:
„Współczesnych mężczyzn (ostatecznie) jest niewielu, ponieważ ich istnienie wymaga najwyższej samoświadomości , intensywnej i ekstremalnej świadomości, przy minimum nieświadomości. (...) To nie człowiek żyjący dzisiaj jest nowoczesny, bo wtedy wszystko, co żyje dzisiaj, byłoby; tylko ten, kto ma najgłębszą świadomość teraźniejszości . (...) Prawdziwie współczesny człowiek często znajduje się wśród tych, którzy twierdzą, że są staroświeckimi ludźmi. "
W 1974 roku historyk literatury Hans Robert Jauss napisał:
„Twierdzenie implikowane przez koncepcję nowoczesności, że teraźniejszość lub nasz czas ma przywilej nowości i dlatego może twierdzić, że postępuje w porównaniu z przeszłością, jest całkowicie iluzoryczne. Rzeczywiście, niemal w całej historii kultury greckiej i rzymskiej, od Homera do Tacyta, widzimy, że debata między „nowoczesnymi”, zwolennikami tego twierdzenia, a fanatykami „starożytnych”, wciąż odradza się. za każdym razem wyprzedzany w ostatniej instancji przez prosty marsz historii. Sami „nowocześni” z czasem stają się „starzy”, a nowi przybysze przejmują następnie rolę „nowoczesnych”, widzimy, że ewolucja ta jest odtwarzana z regularnością naturalnego cyklu. "
Jak już napisałem La Bruyere w końcu XVII th wieku, „my, którzy są tak nowoczesne, stary będzie w ciągu kilku stuleci . Po co więc cała ta literatura na temat „nowoczesności”? I dlaczego w końcu XX th century nowych słów oni mnożyć tak jak wielu ofert ( „ postmodernizmu ”, „ hypermodern ”, etc.)?
Słowo „nowoczesność” to tylko frazes, a „jego coraz bardziej nieumiarkowane użycie – nie tylko w historii, estetyce, krytyce literackiej, ale także w ekonomii, polityce czy reklamie – skutkuje istną kakofonią, mieszaniem najbardziej sprzecznych znaczeń”. . Jednak, jak zobaczymy, temat nadal absorbuje refleksje intelektualistów jako „przeciągający się kryzys dorastania ludzkości”.
Chociaż trafność terminu „nowoczesność” jest regularnie kwestionowana, pojęcie „nowoczesność” jest źródłem bardzo wielu analiz. Pojawia się wtedy trudność w jej zdefiniowaniu. Zdaniem akademika Alexisa Noussa trudność ta wynika z faktu, że opiera się ona na dwóch odrębnych podstawach: z jednej strony na nauce historycznej , z drugiej na filozofii moralnej i dyscyplinach pochodnych.
„Pojęcie nowoczesności nie wystarczy prostego użycia na końcu periodyzacji . Oznacza to również wycenę , dynamikę, która jako taka otwiera złożoną problematykę:
- nie wystarczy zarejestrować się w okresie historycznym znanym jako „nowoczesny”, aby podmiot został automatycznie zarejestrowany;
- przeciwnie, nie można twierdzić, że takim jest poza historycznością uzasadniającą to wartościowanie.
Dlatego obie strony nowoczesności przeciwstawiają się sobie i uzupełniają: wartościowanie i periodyzacja. "
W rzeczywistości tę dwubiegunowość znajdujemy w prawie wszystkich definicjach tego terminu.
„Nowoczesność nie jest ani pojęciem socjologicznym, ani pojęciem historycznym. Jest to charakterystyczny tryb cywilizacji, który przeciwstawia się sposobowi tradycji, to znaczy wszystkim innym dawnym lub tradycyjnym kulturom: w obliczu ich geograficznej i symbolicznej różnorodności, nowoczesność narzuca się jako jedna, jednorodna, promieniująca globalnie z Zachodu. Pozostaje jednak pogmatwanym pojęciem, które globalnie kojarzy się z całym rozwojem historycznym i zmianą mentalności. .
Nierozerwalnie mit i rzeczywistość, nowoczesność jest określona we wszystkich dziedzinach: nowoczesne państwo, nowoczesna technika, nowoczesna muzyka i malarstwo, nowoczesne obyczaje i idee – jako rodzaj ogólnej kategorii i kulturowego imperatywu. Zrodzony z pewnych głębokich wstrząsów w organizacji gospodarczej i społecznej, dokonuje się na poziomie obyczajów, sposobu życia i życia codziennego - nawet w karykaturalnej figurze modernizmu. Poruszając się w swoich formach, treściach, w czasie i przestrzeni, jest stabilny i nieodwracalny tylko jako system wartości, jako mit - iw tym sensie powinien być pisany wielką literą: Nowoczesność. W tym przypomina Tradycję. "
„Jest porozumienie zidentyfikować nowoczesność z okresu historycznego , który otwiera się na Zachodzie z renesansu ( XV th wieku ). Ta nowa era naznaczona jest przeobrażeniami na dużą skalę, które dotknęły zarówno struktur społecznych ( urbanizacja , narodziny kapitalizmu ...), stylów życia i wartości ( indywidualizm , nadejście swobód publicznych , równouprawnienie ), idei (rozwój racjonalnego myślenia). , nauka ...) i polityka ( demokratyzacja ). Powodem The indywidualne The postęp The równość The wolność : są zatem kluczowe słowa nowoczesności. "
W grudzień 2005, recenzja Le Philosophoire poświęca specjalne wydanie koncepcji nowoczesności. Na otwarciu Vincent Citot , jej dyrektor, pisze:
„Nowoczesne to nie współczesność, aktualność, nowość czy teraźniejszość. Użycie myli nowoczesność i współczesność (ale) gdyby nowoczesność była niczym innym jak współczesnością, nie byłoby o czym myśleć, gdyby nie upływ czasu jako taki. Idea nowoczesności nie może być przedmiotem żadnej a priori transcendentalnej intuicji: nabiera znaczenia jedynie w historii ludzkości i poprzez nią. Nowoczesność, jako istotny punkt zwrotny w dziejach Zachodu , jest przede wszystkim kwestią analizy historycznej: od historyków zależy jej znaczenie, pochodzenie i przyszłość. W jakich warunkach to historyczne pytanie może stać się pytaniem filozoficznym? Musimy przejść od historii do filozofii historii, a następnie od historii do filozofii ogólnej. "
Przedstawiamy kurs „Czym jest nowoczesność?” „(Na Uniwersytecie Grenoble-Alpes w 2009 r.) akademik Thierry Ménissier pisze:
„(Mamy na myśli) nowoczesność cały okres, który zaczyna się od końca średniowiecza i trwa do dziś. Należy również zauważyć, że nowoczesność odpowiada zarówno „epoce” (czasowej), jak i „obszaru” (geograficznym: Europa). Ale od początku sprawy są skomplikowane, ponieważ obok tego ogólnego znaczenia , termin ten ma dwa bardziej precyzyjne znaczenia historyczne :
- pierwsza nowoczesność, w okresie renesansu : zgodnie z tematami humanistycznymi - przez odniesienie do „starożytnych” uważanych za „klasyków”(. ..);
- druga nowoczesność, z XVIII -tego wieku : wyraźną przerwę i przymusowej Weteranów. (...)
Czujemy więc, na końcu tej prostej identyfikacji historycznego znaczenia pojęcia nowoczesności, że jest ono podparte reprezentacjami i wartościami - w konsekwencji, że jest historyczne, bo filozoficzne. "
Zobaczmy teraz, jakie są te wartości.
Według szwedzkiego socjologa Göran Therborn (w) , „wartości nowoczesność to przede wszystkim tych z religii chrześcijańskiej i jej sekularyzacji , tych z państwa narodowego i obywatelstwa , wreszcie tych z indywidualizmem i poczuciem klasy ” . Inne intelektualiści przyjęcia dodatkowych kryteriów, takich jak Jacques Attali , według którego „termin oznacza koncepcję przyszłości łączącej wolność jednostki , prawa człowieka , racjonalizm , pozytywizm , wiara w postęp ... Wolność jest podbój. Ale szukamy dla silnik. Dla Tocqueville'a jest to demokracja; dla Saint-Simona , przemysł ; dla Auguste Comte , nauka ; dla Marksa , walki klasowej ; dla Maxa Webera , racjonalizacja ... "
Korzystając z literatury przedmiotu, możemy naszkicować typologię nowoczesności.
Pojawienie się pojęcia nowoczesności niektórzy intelektualiści utożsamiają z narodzinami filozofii jako ćwiczeniem krytycznego myślenia i swobodnej analizy : praktyka filozoficzna to to , co ludzie myślą sami za siebie , za pomocą rozumu , ponieważ ten jest jednocześnie czasochłonne i dyskryminujące (słowo „krytyk” pochodzi od greckiego krinein , co oznacza „sortować”): stawiając wymóg poznania siebie , Sokrates byłby więc w pewien sposób „pierwszy nowożytny”. „Samowiedza” oznaczająca „zbliżenie się do siebie w perspektywie długoterminowej” (narodziny i śmierć jako dwie granice istnienia), uwzględnienie czynnika czasu stanowi jedną z głównych osi postawy filozoficznej. Tak więc dla wielu komentatorów koncepcja czasu i filozofia historii orientują i konstruują przede wszystkim koncepcję nowoczesności.
Historycy uważają, że współczesna koncepcja historii pojawiła się pod koniec średniowiecza . Niemiec Friedrich Ohly umiejscawia początek tego procesu w „ Renesansie XII wieku ” we Francji. Ale podczas gdy nowoczesność tradycyjnie kojarzy się ze wszystkim, co jest sprzeczne z tradycją, Ohly uważa, że wśród intelektualistów tamtych czasów przejawia się pragnienie wyjścia poza nią ; to poprzez pojmowanie czasu już nie w cyklicznym trybie powrotu do tego samego, ale w typologicznej sukcesji : „typologia ustanawia między starym a nowym relację jednego przez drugiego: nowe wzmacnia stare, stare trwa w Nowa; jest odkupieniem starego, na którym się opiera” ; Koncepcja podsumować powiedzenie o Bernard de Chartres , krasnoludów na ramionach gigantów : ktoś z ambicji intelektualnych musi polegać na pracach myślicieli z przeszłości. Z tym pragnieniem poznania starszych urodzonych w XIII -go wieku, pierwsze uniwersytety .
Dla wielu nowoczesność jest budowana w napięciu ze średniowieczem: czy nie często mówimy, że współczesność zaczyna się „u schyłku” średniowiecza? To na tej podstawie socjologowie XIX i XX wieku, tacy jak Jacob Burckhardt (przez związki jednostki z duchowością lub wspólnotą), Ferdinand Tönnies (przez znaczenie pieniądza), Georg Simmel (zniszczenie kręgów zainteresowanie), czy Émile Durkheim (brak zasad współczesnego życia), wyjaśniają pojawienie się nowoczesności. Jednak podejście to szybko okazało się ograniczone: na przykład, podczas gdy Jacob Burckhardt zaczął myśleć o nowoczesności jako postępie w stosunku do średniowiecza, pod koniec życia radykalnie zmienił zdanie, aby uznać, że nowoczesność jest na w przeciwieństwie do schyłku średniowiecza. Wręcz przeciwnie, Max Weber obstaje przy ciągłości istniejącej między tymi dwoma okresami, twierdząc, że to w średniowieczu budowany jest współczesny świat. Według niego, jeśli spojrzymy na grupy społeczne przez pryzmat racjonalności tworzących je ludzi, to widzimy, że rozwijają one jakość porządku, który od początku wykracza poza rzekome ustalone porządki społeczeństwa wieku średniego, które byli mnisi, szlachta i robotnicy. W rzeczywistości dla niego średniowiecze stanowiło już nowoczesne społeczeństwo.
Biorąc pod uwagę, że każda koncepcja czasu zależy od przyrządów pomiarowych , Chaunu jest pojawienie się pojęcia nowoczesności w początkach XIV th wieku, gdy pierwsze zegary mechaniczne zostały zainstalowane na szczycie wież kościelnych. Pojęcie to „zakłada czas, który się rozwija, który kreśli swego rodzaju strzałę ku przyszłości ” . W ten sposób, przekonuje Chaunu, ludzie skupiają się na niedawnych lub aktualnych faktach i są skłaniani do projekcji siebie w przyszłość. A gdy tylko przyrządy pomiarowe zostaną dopracowane do perfekcji, skala czasowa się wydłuża: nie myślimy już tylko w kategoriach następnego dnia lub następnej pory roku, ale kolejnych lat. W ten sposób koncepcja czasu na przestrzeni wieków nabiera bardziej konkretnego (bardziej materialistycznego) znaczenia, a jednocześnie ludzie integrują znaczenie długiego czasu . I tak powstaje filozofia historii mająca wartość zbiorową: postęp .
Wyrażenie „filozofia historii” pojawia się w Voltaire w 1765 roku. Jednak w 1784 r . inicjatywę uzasadnienia takiego podejścia podjął pruski Emmanuel Kant ( Idea historii uniwersalnej z kosmopolitycznego punktu widzenia ). Postrzegając historię jako niejednorodną masę faktów (nie tylko wydarzeń politycznych, ale także tych, które przerywają życie codzienne), stara się z tej heterogeniczności wydobyć sens. Umieszczając człowieka w centrum świata, „tak jak Kopernik umieścił słońce w centrum wszechświata”, uważa, że jest wolny , „ autonomiczny ” i że tę wolność czerpie właśnie z korzystania ze swojego prawa . Wychodząc jednak z hipotezy, że istnienie jednostki jest zbyt krótkie, aby mogła ona przejść przez wszystkie doświadczenia niezbędne do jej rozwoju, Kant uważa, że przewodnim wątkiem tej opowieści jest stopniowe wpisywanie rozumu w instytucje, poprzez transmisję wiedza z pokolenia na pokolenie. Jest zatem cała ludzkość, a dokładniej na jego zdolność do wykorzystać do racjonalności wiedzy w czasie, że według niego „ postępu ” ludzkości spoczywa .
Na początku XX th century, pod wpływem - między innymi - z włoskich futurystów , zwiększając szybkość staje się symbolem nowoczesności, możliwe dzięki różnego rodzaju maszyn. I rzeczywiście, pod koniec XX wieku, wiele socjologowie uważają, że jedną z głównych cech czasie był utworzenie urządzenia umożliwiające ludzi ponownie i ponownie zaoszczędzić czas i czas: TGVs , szybkich pociągów . -Foods , speed dating , just-in-time , wzrost częstotliwości cykli produkcyjnych, trywializacja procedur awaryjnych… Zjawisko to uległo ogromnemu przyspieszeniu wraz z wynalezieniem mikroprocesora w latach 1970: Inżynier Gordon Moore przewiduje, że sprzęt elektroniczny będzie stają się coraz szybsze, chociaż mniejsze i tańsze ( prawo Moore'a ).
Na początku XXI th century, wykładniczy rozwój elektroniki, w połączeniu z pojawieniem się Internetu , skłoniły niektórych filozofów ponowne rozważenie koncepcji nowoczesności: „o co chodzi, gdy mówimy o nowoczesności jest przyspieszenie czasu” (Peter Conrad) ; „Nowoczesność to szybkość” ( Thomas Eriksen ); " Nowoczesność oznacza przyspieszenie czasu " ( Hartmut Rosa )...
Dla niektórych historyków – np. Amerykanina Josepha Strayera – początki nowoczesnego państwa sięgają późnego średniowiecza . Jean-Philippe Genet zachowuje głównie trzy czynniki: rozwój feudalizmu ; nowa rola Kościoła w łacińskiej Europie „jak na nowo przez reformy gregoriańskiej (w XI -tego wieku) z całkowitego oddzielenia roli świeckich i duchownych” ; wzrost gospodarki europejskiej, a zwłaszcza, że z miast (w XII th wieku), który „będzie umożliwienia Zachód , aby następnie zapewnić prawdziwą dominację ekonomiczną i kontrolę szlaków handlowych świata” . Otwarcie przeciwstawiając się Państwo Kościelne , Cesarstwo Niemieckie nazywa siebie Świętego Imperium w końcu XI -tego wieku: suweren nie jest pasowany na rycerza przez papieża, ale uważa się, że jego władza pochodzi bezpośrednio od Boga ( Monarchia boskie prawo ).
Jest to jednak, że w drugiej połowie XV -go wieku, kiedy Ludwik XI ujednolica Królestwo Francji , państwo wyłania się prawdziwie nowoczesny : the naród-państwo . Na początku XVI E wieku Florentine Machiavelli sformułowane pierwsze teorie uzasadniające swoje istnienie i swoje tryby funkcjonowania. W połowie XVII -go wieku, Anglik Thomas Hobbes pomaga wzmocnić tę prawomocność ( Leviathan , 1651), a tym samym inaugurując filozofię polityczną jako dyscypliny. Utożsamiając religię z przesądami , uważa, że osoba monarchy powinna zostać zbezczeszczona. W jego oczach aparat państwowy ukazuje zdolność ludzi do zarządzania swoimi terytoriami zgodnie z ich wolną wolą i własnymi interesami. Rolą państwa jest ochrona ich tak zwanych „naturalnych” praw .
Hobbesowskiemu koncepcja umowy społecznej nawadnia cały filozofii Oświecenia , przy końcu XVIII e wieku i nosi rewolucyjny ideał , we Francji , jak w Stanach Zjednoczonych . Wielkim wielbicielem rewolucji niemieckiej Hegel oddaje się na początku XIX -go wieku do prawdziwej przeprosin państwa: więcej niż ciało tylko instytucjonalnym, jest według niego „najwyższą formę istnienia ”, "końcowy iloczyn ewolucja ludzkości”, „rzeczywistość w działaniu konkretnej wolności”, „racjonalność sama w sobie i dla siebie”.
Niektórzy myśliciele, w tym Tocqueville , martwią się nagłym wzrostem władzy państwa i energicznymi protestami anarchistów, ale ich poglądy pozostają w mniejszości. Kiedy wybuchła rewolucja rosyjska w 1917 roku, Niemiec Max Weber widział w państwie strukturę, która „ zdołała narzucić monopol na legalną przemoc fizyczną ” . Według niego fakt ten stanowi jeden z pierwszych fundamentów pojęcia „nowoczesność”, ponieważ „opiera się on na codziennej wierze w świętość obowiązujących tradycji wszystkich czasów oraz w prawowitość tych, którzy są powołani do sprawowania władzy przez dominacja . "
W Związku Radzieckim „ kapitalizm państwowy ” jest otoczony przez solidny aparat biurokratyczny , chwalony przez rozległy system propagandowy . Szwajcarski psychoanalityk CG Jung powiedział później, że „państwo zajęło miejsce Boga (...), dyktatury socjalistyczne to religie, w których niewolnictwo państwowe jest rodzajem kultu Bożego” . A w 1922 roku, na kilka lat przed wstąpieniem do partii nazistowskiej , sam filozof Carl Schmitt stwierdził, że „wszystkie koncepcje, które panują we współczesnej teorii państwa, są zsekularyzowanymi koncepcjami teologicznymi . "
Nawet w tak zwanych liberalnych demokracjach państwo odgrywa ważną rolę, szczególnie poprzez politykę keynesowską z okresu II wojny światowej : w 1942 r. raport Beveridge'a opowiadał się za ustanowieniem państwa opiekuńczego w Wielkiej Brytanii, a dwa lata później Francuz Raymond Aron nazwał politykę „ religią świecką ”.
Tak naprawdę „nowoczesne” państwa regulują całą ludzką działalność: nie tylko zapewniają suwerenne funkcje (obrona, sprawiedliwość…), ale dbają o komfort materialny (zdrowie, kultura…) do tego stopnia, że niektóre instytucje nowoczesności . Wielu intelektualistów kwestionuje totalitarny charakter państwa, zaczynając od obrońców liberalizmu gospodarczego i zwolenników anarchizmu . Ale inni też, z powodów zupełnie obcych ekonomii czy polityce, ale odnoszących się do etyki . Tak jest w przypadku Francuza Jacquesa Ellula : „Mężczyźni we wszystkich społeczeństwach, nawet kiedy protestują przeciwko ingerencji władzy, deklarują, że ją nienawidzą i domagają się wolności, pokładali nadzieję i wiarę w państwo: ostatecznie pochodzi ono od mu, że oczekują wszystkiego . (...) To nie państwo nas zniewala, nawet policjanta i centralizatora, to jego sakralne przemienienie . "
Rok 1492, data odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba , jest często używanym przez historyków odniesieniem do początku czasów nowożytnych . W rzeczywistości, eksplorując wtedy, podbijając „ Nowy Świat ”, Europejczycy nie przestaną odkrywać innych światów niż „świat” w całości: w 1517 r. załoga Magellana odbyła pierwszą podróż po Ziemi, którą ukończony w 1522 roku, zaledwie trzydzieści lat po wyczynie Kolumba.
Poprzez odkrywców , ale także astronomów – którzy za Kopernikiem nigdy nie przestali badać Układu Słonecznego oczami, aby zrozumieć jego morfologię – cała ludzkość wykuwa nową koncepcję Układu Słonecznego, który z kolei służy jako uzasadnienie ducha podboju, a później także kolonializmu i „ podboju kosmosu ”, rozumianego odtąd jako nowa granica .
„Globalizacja, to znaczy, rozszerzenie ruchu na całej planecie, zaczyna się od końca XV th wieku wielkich odkryć. Od tamtego czasu nadal się rozwija, ale w nierównym tempie. Szybka XVI th century, dopiero pod koniec XVIII th wieku wpływa na wszystkie wybrzeża Pacyfiku i XIX th century przenika serce kontynentu. Poręcz i parowiec sprawiają, że wykonuje on spory skok. "
O ile pojęcie mobilności kojarzy się z pojęciem nowoczesności, czy należy je koniecznie postrzegać jako znak ducha podboju i woluntaryzmu? Niekoniecznie, odpowiada Bernard Vincent, dyrektor ds. badań w EHESS :
„Przede wszystkim, pierwszą konsekwencją wydarzeń z 1492 roku jest ogromna migracja ludzi . Pod presją ograniczeń ekonomicznych i nietolerancji tysiące osób skazano na mobilność. I nadal są. Prawda dnia wczorajszego, prawda dnia dzisiejszego. "
Według André-Jeana Arnauda, emerytowanego dyrektora ds. badań w CNRS, przez „ globalizację ” rozumie się nic innego jak wymuszone narzucenie całemu światu wartości „nowoczesności”: „Proces globalizacji obejmuje: jednym z jej skutków jest wyzwanie dla tradycyjnych sposobów regulacji prawnych, których koncepcja ma swoje korzenie w zachodniej myśli prawnej i politycznej. „ W rzeczywistości „ westernizacja ” jest ogólnie rozumiana jako fakt, że od 1492 r. do ataków z 11 września 2001 r. w Nowym Jorku zachodnie społeczeństwo ugruntowało swoją pozycję wśród reszty świata jako prawdziwy model (czytaj poniżej ). .
W 1517 r. mnich Marcin Luter zainicjował ruch reformacyjny , którego konsekwencje miały być znaczne. Protestantyzm , w rzeczywistości, to nie tylko nowość w kategoriach teologicznych :
- po pierwsze, będzie to fundamentalnie zmienić krajobraz polityczny w Europie (jak w bezczeszczenie potęgę Kościoła, a cena śmiertelnych starć, zwłaszcza we Francji , będzie stopniowo pomoc w usankcjonowaniu legitymizacji państw , patrz wyżej );
- Z drugiej strony, ponieważ ceni sobie wolną wolę z jednostek poprzez sprzyjanie relacji twarzą w twarz człowieka z Bogiem, ze szkodą dla relacji pośredniczącej bronionej przez katolików, to będzie zdenerwowany mentalności daleko poza jego sferą bezpośredniego wpływu.
W rzeczywistości protestanci wnoszą nolens volens do powstania indywidualizmu (patrz niżej ), nawet ducha przedsiębiorczości . Taka jest przynajmniej teza socjologa Maxa Webera z 1905 r. w dziele, które później będzie odnosić się do: Etyka protestancka i duch kapitalizmu . Przyjaciel personel Weber , teolog Ernst Troeltsch subskrybowanych globalnie w tej pracy, jak również większości teologów XX th wieku, chociaż idea „protestant-nowoczesności” synostwa jest niekiedy kwestionowana.
Według akademickiego Michel GRANDJEAN , „THE Reformacja stanowi ważny aktor nowoczesności jako całości, czy tylko dlatego, że reformatorzy zawsze bronił odpowiedzialność indywidualna vis-à-vis Boże i ludzkie instytucje” i dobrze, że „ Luther , Kalwin czy Zwingli nie opowiadali się ani za demokracją , ani za prawami kobiet , ani za wolnością religijną , ich intuicje zapładniały nowoczesność . Enlightenment nie byłby możliwy bez reformacji: dystansując się od Kościoła , reformatorzy zaczęli myśleć o pojęciu odporności na siły politycznej . Kalwin wierzył, że doczesne autorytety mają wszelką legitymację w sferze materialnej, ale my mamy prawo sprzeciwiać się temu w sferze duchowej. Idee reformatorskie przyczyniły się do wartościowania jednostki , która jest wezwana do samodzielnej refleksji nad tym, co jest dla niej dobre, a co nie. "
Według filozofa Vincenta Citota „duchem nowoczesności” jest wolność :
„Wolność, do której aspiruje nowoczesność, musi być rozumiana jako poszukiwanie autonomii : jest to akt, przez który jednostka odmawia zobaczenia swojej egzystencji, swoich wartości i standardów określanych przez ciało zewnętrzne, cokolwiek by to nie było. Jest to zatem potwierdzenie przez człowieka jego fundamentalnej pozycji. Rujnujące domniemanie? Nie, humanizm i klarowność. Uznanie niczego za prawdziwe i ważne poza tym, co sam zweryfikowałem i pomyślałem, byłaby zasadą nowoczesności, którą w swoim czasie wyraził wyraźnie Kartezjusz. Ten prometejski humanizm jest fundamentem współczesnego ducha, który czyni człowieka bogiem niejako wbrew ciężarowi religii, tradycji i obyczajów. Nowoczesność humanistyczna to zatem niezachwiana ufność w zdolność człowieka do odnalezienia w sobie podstawy norm i wartości, a także dostępu do prawd tego świata”
Ale, kontynuuje Citot, wolność – w nowoczesnym sensie – zakłada z jednej strony afirmację zbiorowości (społeczeństwa, kultury, państwa itd.), która jako jedyna jest w stanie ją zinstytucjonalizować; z drugiej strony nacisk na jednostkę, która – także w pojedynkę – może ją ukonkretnić. Nie ma zatem wolności bez uniwersalizmu i indywidualizmu . Jak można wyartykułować jego dwa bieguny, a priori antagonistyczne? Citot oferuje taką odpowiedź:
„Kultura jawi się jako zbiorowe wyzwolenie człowieka z imperatywów natury, a indywidualna pojedynczość zamierza z kolei wyzwolić się z tego zbiorowości, której transcendentne normy stawiają ją w pozycji heteronomii. Afirmacja indywidualności w obliczu ponadindywidualnych standardów i wymagań będzie jedną z cech nowoczesności. Jednostka zamierza ćwiczyć swoją myśl i ducha krytycznego , chce wyrazić własną wrażliwość, wykraczającą poza dogmaty i kanony społeczeństwa, do którego należy. Tak rozumiany indywidualizm nie oznacza żadnej desocjalizacji ani egoistycznego wycofania się w siebie. Autonomia jednostki nie ma na celu atomizacji tkanki społecznej, ale poszukuje jedynie formy socjalizacji zgodnej z poszanowaniem wolności jednostki. Figurą tego kompromisu będzie nowoczesna demokracja i nowoczesne prawo. "
Odnosząc się do Rozprawa o metodzie od Kartezjusza (opublikowane w 1637), zwłaszcza w słynnym zdaniu „mogliśmy zrobić jako mistrzów i posiadaczy natury” , Thierry Ménissier uważa, że „widzimy (z XVII th century ) do postępującej racjonalizacji wszystkich Dziedziny ludzkiej działalności - zwłaszcza artystycznej, edukacyjnej i prawnej - a co za tym idzie same zachowania podlegające prawu stają się bardziej racjonalne. Nauka (lub naukowość ) jest obecnie uważana za wartość, środek pozwalający człowiekowi działać na świat. "
Ten intensywny ćwiczenie rozumu wyraża się głównie na dwa sposoby
- po pierwsze na myśl sobie, zwłaszcza od końca XVIII -go wieku w dziedzinie filozofii, pod wpływem Kanta : to krytyka ;
- po drugie prawdziwy cel (środowisko naturalne), najpierw podczas XIX th wieku po procesie industrializacji jest racjonalizacja .
W 1905 roku w Etyce protestanckiej i duchu kapitalizmu , a następnie w 1919 w Savant and the Political Weber widział w racjonalizacji fundament par excellence idei nowoczesności:
„Los naszych czasów, charakteryzujący się racjonalizacją, intelektualizacją, a przede wszystkim rozczarowaniem światem , skłonił człowieka do usunięcia z życia publicznego najwznioślejszych wartości. Znaleźli schronienie albo w transcendentnej sferze życia mistycznego, albo we wspólnocie bezpośrednich i wzajemnych relacji między odizolowanymi jednostkami. "
Według Webera to właśnie w systemie kapitalistycznym sens racjonalizacji jest najbardziej wyraźnie wykorzystywany. Ale, precyzuje, sam kapitalizm nie wyrasta tak bardzo z dążenia do zysku, jak lubią myśleć marksiści , jak z etyki odziedziczonej po protestantyzmie . Komentując tę analizę, Jacques Ellul pisze:
„Weber wyraźnie pokazuje, że (...) racjonalność nie bierze się z wpływu filozofii, do której należałoby się intelektualnym przekonaniem. Nawet nie cytuje Kartezjusza , zagląda głębiej. Jaka jest podstawa? Musiała istnieć nie intelektualna adhezja, ale zmiana koncepcji życia . Dlatego podkreśla istotny aspekt: duch kapitalizmu jest etyka . Oznacza to, że zachowanie gospodarcze przynoszące największy zysk jest nie tylko wynikiem apetytu na pieniądze lub władzę, ani postawy utylitarnej : reprezentuje dobro . (...) (Z drugiej strony) Weber nie zachowuje istotnego aspektu, jest nim desakralizacja. Jeśli aktywność techniczny mógłby polecieć wzięła z XVIII -tego wieku , to dlatego, że Reformacja został zbezczeszczony Nature (...). To rodzaj domeny oddanej człowiekowi do eksploatacji. W tej całkowicie zsekularyzowanej naturze człowiek może robić, co chce. Tutaj również mamy do czynienia z decydującym odwróceniem koncepcji, które przygotowało możliwość nieskrępowanego stosowania technik. "
Ellul precyzuje, że według niego ludzie są tak napędzani tym duchem racjonalizacji, że nieustannie mnożą i ulepszają techniki, do tego stopnia, że stanowią teraz nowe środowisko , tak jak natura w przeszłości. Według niego to, co Weber nazywa „odczarowaniem światem”, w rzeczywistości odpowiada jedynie „bezczeszczeniu natury” i jest to zestaw technik – za pomocą których ludzie nadal bezczeszczą i bezczeszczą przyrodę – który jest teraz święty . Ellul definiuje „technikę” jako „troskę ogromnej większości ludzi naszych czasów, aby we wszystkim szukać absolutnie najskuteczniejszej metody ” .
W 1985 roku Jean Baudrillard określił nowoczesność jako „kanoniczną moralność zmiany”.
W rzeczywistości w kręgach instytucjonalnych upodobanie do zmian jest często przedstawiane jako wartość nowoczesności : „Modernizacja oznacza dostosowanie działań publicznych do społeczeństwa jutra”, ocenia na przykład Laure de La Bretèche, sekretarz generalny ds. modernizacji akcja publiczna w 2017 roku, przywołująca „ducha nowoczesności” i potrzebę – według niej – „uczynić to pożądanym”.
Ten sam trend można zaobserwować w świecie zarządzania . Według niektórych obserwatorów, firma, niezależnie od wielkości, jest „nowoczesna”, gdy wprowadza innowacje : „ innowacja jest sercem nowoczesności. W pierwszej fazie ( proto - nowoczesność ) jest to akt pomysłowości; w drugim ( po - nowoczesność ), inżynierowie . W hyperfirmes (sic!) I plan zarządzania innowacją, powstrzymując rozwój radykalnych innowacji. Trzeci nowoczesność stanowi przerwę w wizji innowacji. Jest to teraz praca bardzo małych firm, hipofirm (sic!), które chcą pozostać małe, przyjmując pojedynczą strategię, opartą na idiosynkratycznym podejściu do umiejętności zasobowych , na wąsko wyznaczonym rynku i silnej sieci relacji. "
Wreszcie temat nowoczesności odnajdujemy w większości głównych debat na temat rozwoju , czasami w formie pytań: „nowoczesność oznacza nowość i postęp . Zakłada zerwanie ze starym lub tradycyjnym. W ten sposób zbliża się do rozwoju, jeśli przyznamy, że ten ostatni wymaga również wzrostu, ewolucji, przejścia od starego do nowego, postępu. Jeśli jednak rozwój implikuje ideę postępu i jeśli wszelki postęp kojarzy się z ideą nowości, to czy mimo wszystko powinniśmy sprowadzać rozwój do nowości jako takiej? ” . Odpowiedzi na te pytania są mieszane: podczas gdy ekonomista Jean-Paul Karsenty nie waha się kojarzyć pojęć „nowoczesność” i „ zrównoważony rozwój ”, inni, wychodząc z idei, że „nowoczesność” to ideologia , zastanawiają się, martwią, jeśli pojęcie zrównoważonego rozwoju nie jest nową postacią.
Z ekonomicznego punktu widzenia koncepcja nowoczesności znajduje swoje uzasadnienie w celach wzrostu.
Pojęcie nowoczesności jest często związane z procesem wpływu człowieka , fizyczna transformacja środowiska Ziemi w wyniku technicznych systemów rezultacie ludzkości procesu industrializacji rozpoczął się w XVIII -tego wieku. Aby przeanalizować podstawy etyczne tego procesu, różni intelektualiści uważają, że ideał nowoczesności opiera się na połączeniu dwóch pozornie antagonistycznych terminów: szczęścia i pracy (patrz wyżej ).
Ale podczas gdy dla jednych „szczęście i nowoczesność wydają się być związane z euforyczną ideą, że znajomość praw natury i „praw naturalnych” człowieka umożliwia bycie szczęśliwym , dla innych szczęście takie, jakie jest. jest promowane przez Oświecenie wiąże się nie tylko ze znajomością praw natury, ale z czystym i prostym ujarzmieniem natury : po pierwsze przez ludzką pracę, a po drugie, przez wszelkiego rodzaju techniki produkcji zrodzone zarówno z powstania maszyn, jak i nieumiarkowanego przyjemność „konsumowania” produktów, którą umożliwił „ postęp techniczny ” („ społeczeństwo konsumpcyjne ”).
Tak więc w połowie lat 1960 – które odpowiadają apogeum okresu silnego wzrostu gospodarczego, znanego jako „ trzydzieści chwalebnych lat ” – niektórzy intelektualiści uważają, że pod wpływem konsumpcjonizmu „szczęście” i „wygoda materialna” stały się wymienne terminy.
W dalszej kolejności rzadziej powtarzane są analizy łączące „ideologię szczęścia” z zapotrzebowaniem na produktywność za pomocą środków technicznych. Tak więc w 1993 r. socjolog Olivier Le Goff oszacował, że „wygody nie należy już rozumieć jedynie jako emblematycznej wartości nowoczesności , innymi słowy jako jednego z jej uprzywilejowanych sposobów reprezentacji i legitymizacji, ale jako jeden z przykładów, które wytwarzają jej znaczenie ”. Według niego „oddanie do pracy dużej części ludności wymaga poprawy komfortu, wartości merytorycznej i moralnej. (...) Ale przede wszystkim poprzez postępującą mechanizację, której jest obiektem, komfort naprawdę staje się tym materialnym dobrobytem, który codziennie angażuje nowe relacje. Komfort, dzięki zastosowaniu maszyny, staje się synonimem oszczędności czasu i zmniejszenia wysiłku. "
Urodził się na początku XIX th wieku z Hegla , pojęcie nowoczesności jest następnie rozwijana w kontekście konkretnego bezprecedensowej transformacji społeczeństwa Zachodu , wynikające z industrializacji i urbanizacji .
W drugiej połowie stulecia jego pierwszym krytykiem był niewątpliwie Karol Marks . Wierząc, że gospodarka jest elementem definiującym społeczeństwo, uważa, że głównymi składnikami są struktury kapitalizmu .
Inni myśliciele będą naśladownictwa z bardzo różnych analiz, ale w powszechnym potępieniem roszczeń powodów, aby móc pomyśleć i zmienić świat: Nietzschego w końcu XIX th wieku i Freuda na początku XX -go wieku.
Również w tym czasie Max Weber uważa, że wartości nowoczesności są bezpośrednio związane z tymi, którym twierdzą, że się sprzeciwiają, a mianowicie z wartościami chrześcijaństwa . Po nim inni myśliciele (w szczególności Carl Schmitt i Karl Löwith ) uznają, że dyskurs o nowoczesności stanowi zsekularyzowaną transpozycję wizji historii wypracowanej przez chrześcijaństwo, podejście, które później będzie czasem kwestionowane.
Jeśli od dawna sprzeciwiamy się analizie Marksa i Webera, niektórzy próbują, jeśli nie, pogodzić je, to przynajmniej je wyartykułować, w tym sam Löwith.
Według filozofa Paula Ricoeura , Marks , Nietzsche i Freud silnie przyczynili się do zakwestionowania wszystkich dyskursów o nowoczesności, ponieważ są one źródłem „utraty zaufania” w zdolność rozumu do interpretowania świata, wbrew temu, co zostało dotychczas przyjmuje się od Kantowskiej teorii poznania , zgodnie z którą cała ewolucja ludzkości opiera się na prymacie poznającego podmiotu . Ricoeur widzi w nich mistrzów podejrzliwości .
We Francji od końca lat 60. spadkobiercy tych trzech myślicieli będą uważani za twórców filozofii postmodernistycznej . Przytoczmy Althusser , Derrida , Deleuze i Guattari dla Marksa; Foucault dla Nietzschego; Lacan dla Freuda.
Ewolucja urbanistyki jest integralną częścią problematyki nowoczesności. Tak przynajmniej stwierdzili dwaj pionierzy socjologii: Georg Simmel na początku lat dwudziestych XX wieku z Wielkimi miastami i życiem ducha , a następnie Max Weber pod koniec lat dwudziestych ze swoim esejem Miasto .
Toczy się wiele debat na temat spektakularnego rozwoju miast w ciągu ostatnich dwóch stuleci, ale liczby mówią same za siebie: w 1900 r. 15% światowej populacji mieszkało w miastach, w porównaniu z zaledwie 3,4% w 1800 r. Ten wzrost jest ewidentny. XX th century od 2007 roku, próg 50% został osiągnięty i że liczba ta będzie się rozwijać z . Pamiętajmy, że proces industrializacji rozpoczął w późnych latach XVIII th century wywołał wiejskich exodus gigantyczne i ciągły: wszystkie firmy zostały massified .
Od końca XIX -tego wieku, pierwsze socjologowie badali tę nagłą zmianę. W 1893 roku Émile Durkheim zastanawiał się nad jego konsekwencjami dla spójności społecznej , ze względu na narastający proces podziału pracy i produkcji masowej . Dwa lata później, w swojej książce Psychologie des foules , Gustave Le Bon (pionier psychologii społecznej ) obserwuje się, w jaki sposób zachowanie jednostki mogą się różnić w zależności od tego, czy jest on izolowany lub zanurzone w tłumie.
W następstwie I wojny światowej , pierwszego konfliktu, w którym użyto „nowoczesnej” broni (czołgów, samolotów, gazów duszących itp.), ale też najbardziej śmiercionośnego w historii, pojawia się powracające pytanie: „czy to w końcu dobrze, że człowiek stał się nowoczesny ?”
I chociaż pozornie nieskończenie mniej gwałtowne, umasowienie społeczeństwa budzi również wielkie zaniepokojenie na całym świecie. Możemy zacytować austriackiego Zygmunta Freuda ( Psychologia mas i analiza siebie , 1921), Amerykanina Waltera Lippmanna ( Opinia publiczna , 1922), Niemca Siegfrieda Kracauera ( Ornament mszy , 1927) i Hiszpana José Ortegę. y Gasset ( La Révolte des masses , 1929), który potępia „dewastacje demokracji”.
Krytyka demokracji, choć marginalne, nie jest niczym nowym: podczas gdy filozofowie oświecenia , w pierwszej kolejności Rousseau , myślał o systemie demokracji przedstawicielskiej jako flagowy nowoczesności, krytycy tego systemu nie wlewa się od XIX th wieku , najpierw w Tocqueville , który w 1835 potępił „ tyranię większości ”, a zwłaszcza w Nietzschego , który utożsamiał się z „moralnym stadem”, a w 1886 poza dobrem i złem szydził z „parlamentarnego głupstwa” i widział w państwie tylko „ zimny potwór".
Wielu komentatorów podkreśla, jak bardzo ewolucja polityki stanowi istotny parametr pojęcia „nowoczesność”. Po II wojnie światowej belgijski socjolog Henri Janne zasadniczo zachował pięć dryfów:
„W wielkich nowoczesnych narodach ludzie, którzy nie są w stanie sami rządzić, przekazują swoje uprawnienia ludziom, których sami wybierają. Teoretycznie, powinno wyznaczyć najbardziej zdolnych kandydatów , ci, którzy posiadają największą świadomość swoich obowiązków do społeczności i ich składników. Generalnie jednak wybierany jest kandydat, który najlepiej przemawia do ludzi.
Druga wada demokracji polega na grze partii . Składające się pierwotnie z ludzi bezinteresownych i wspierane jedynie głębokim przywiązaniem do kilku idei, partie szybko stały się punktem zbornym dla wszystkich ambitnych ludzi, którzy chcieli zrobić „karierę polityczną”, a co ważniejsze, osiągnąć dzięki polityce. , dzięki wpływom partii i jej przywódców - ich "przyjaciół" - "miejsc" lub różnego rodzaju korzyści ekonomicznych.
Inny aspekt pytania: pierwotnie partie występowały jedynie jako środek , środek realizacji koncepcji politycznych. Stały się jednak celem : to już nie idee ucieleśnione przez partię stanowią istotę, ale sama partia. Demokracja przekształciła się w rywalizację, w której kluby ścierają się jak rywalizujące domy. Interes strony w sensie materialnym ma pierwszeństwo przed interesem ogólnym .
Przejdźmy do prasy, często określanej jako „ czwarta osiedle ”. Prasa demokratyczna jest wolna , to znaczy może, dla celów politycznych, rozpowszechniać najbardziej makiaweliczne wynalazki, najbardziej bezwstydne kłamstwa co do intencji i działań rządu, przy czym ten ostatni nie ma innego sposobu na przedstawienie rzeczy niż korzystać z gazet, które go wspierają i środków propagandy, którymi dysponuje. I zdarza się, że trusty wielkiej prasy stanowią autonomiczne siły polityczne, pełnią rolę prawdziwych kondotierów tworzących zawodowo prądy opinii, tak jak ich renesansowi poprzednicy tworzyli zawodowe armie.
Jednym z najbardziej zdumiewających aspektów demokracji jest nieadekwatność edukacji politycznej, jaką zapewnia młodzieży. (...) Jednak to właśnie w państwach demokratycznych brak wyczucia politycznego, obojętność wobec instytucji, duch nieodpowiedzialności w sprawach głosowania, brak polityki moralnej dyktującej obowiązki, otwierają pole na katastrofalne konsekwencje, które można to wszystko podsumować w jednym: masa ludowa niezdolna do obrony swoich praw jest jednocześnie ignorancją swoich obowiązków. "
Te różne krytyki będą następnie wielokrotnie rozwijane, dając początek nowej koncepcji: „ polityce spektaklu ”.
Pod koniec XVIII -go wieku, filozofowie Oświecenia w dużej mierze koncentruje swoje przemówienia na emancypację myśli vis-à-vis wszystkie doktryny pierwotnego zamówienia lub teologicznych . Wszystkie stanowiska, które następnie są nią inspirowane, otwarcie głoszą ducha sekularyzmu .
Różne znaki sugerują jednak, że nie jest on wolny od religijności . Tak więc w 1793 roku, podczas Rewolucji Francuskiej , hebertyści przekształcili różne kościoły w „ Świątynie Rozumu ” i celebrowali Kult Rozumu w katedrze Notre-Dame de Paris . Trzydzieści lat później Hegel (mimo że uważany za inspiratora idei nowoczesności) stwierdza, że „Państwo jest Bożym chodzeniem po świecie”. Również w drugiej połowie XIX -go wieku wyłania ideę państwa opiekuńczego ...
Jako pierwszy tezę o transferze religijności w „nowoczesnym świecie” wysunął socjolog Max Weber w latach 1904-1905 w znanym od tego czasu eseju „ Etyka protestancka i duch kapitalizmu” . Uznając, że kapitalizm materializuje się poprzez poszukiwanie zysku, uważa, że nie jest to spowodowane duchem chciwości, lecz przeciwnie, etyką. Kapitalizm będący głównie dziełem protestantów praktykujących pewną formę ascezy, „Duch Kapitalizmu”, według Webera, ma pochodzenie religijne.
Teza ta będzie później tym bardziej komentowana, że sam Weber również broni idei, że koncepcja nowoczesności jest całkowicie oparta na koncepcji „ odczarowania światem ” i relatywizacji wszystkich narracji religijnych. Ale różne autorzy - podczas XX th wieku i na swój sposób - akredytować teorii, że wszystkie pozycje do zrelatywizować lub zdyskredytować tradycyjne religie są same ślady religijność .
Jesteśmy winni filozofowi Carlowi Schmittowi w 1922 r. otwarcie debaty na temat sekularyzacji tym krótkim zdaniem: „Wszystkie znaczące koncepcje nowoczesnej teorii państwa są zsekularyzowanymi koncepcjami teologicznymi” . W 1938 r. Eric Voegelin wprowadził pojęcie „religii politycznej”, aw 1944 r. przyszła kolej na Francuza Raymonda Arona , zagorzałego czytelnika filozofii niemieckiej, na sformułowanie pojęcia „religii świeckiej” w dwóch artykułach opublikowanych w La France. za darmo .
W 1949 roku Karl Löwith wysunął tezę, zgodnie z którą „ filozofia historii jest transpozycją chrześcijańskiej doktryny zbawienia ( eschatologia )”.
Komentując w 1957 r. fenomen społeczeństwa masowego i postawę, według której stałoby się ono „ indywidualistyczne ” i „niereligijne”, Carl Gustav Jung pisze:
„The jednostka jest coraz bardziej pozbawiony moralnego decyzje, zachowania i odpowiedzialności za jego życia. W zamian jest - jako jednostka społeczna - regulowana, administrowana, karmiona, ubrana, wykształcona, mieszcząca się w wygodnych i usłużnych jednostkach mieszkalnych, rozrywką zgodnie z prefabrykowaną organizacją rekreacyjną ... całość, której kulminacją jest satysfakcja i dobre samopoczucie masy, co jest idealnym kryterium.
Stan postawił się w miejscu Boga i dlatego, z tego punktu widzenia, socjalistyczne dyktatury są religie , w których niewolnictwo państwo jest rodzajem kultu Bożego. (...) Cel religijny, wyzwolenie od zła, pojednanie z Bogiem i nagroda w zaświatach, na poziomie państwa przekształca się w obietnice z dołu: wyzwolenie od trosk chleba powszedniego, sprawiedliwy podział dóbr materialnych, dobra powszechna -bycie w niezbyt odległej przyszłości, skrócenie czasu pracy...”
We Francji prawie nie przekazuje się analizy, zgodnie z którą dyskurs modernistyczny jest przesycony religijnością. Jednak w 1973 roku Jacques Ellul poświęcił temu tematowi całą książkę, The New Possessed :
„Stało się codziennością, którą bierzemy za zweryfikowane dowody: współczesny świat jest światem świeckim, zsekularyzowanym , ateistycznym , zsekularyzowanym , zdesakralizowanym , zdemitologizowanym. A w większości współczesnych pism wszystkie te terminy uważamy za równoważne, nie biorąc pod uwagę znacznych różnic, jakie mogą istnieć, na przykład, między sekularyzacją a sekularyzacją lub między desakralizacją a demityzacją. Zasadniczo chcemy wyrazić ideę, że współczesny świat stał się dorosły lub pełnoletni, bo już nie wierzy, chce dowodów, jest posłuszny rozumowi, a nie wierze, zwłaszcza religijnej, pozbył się Boga i rozmawia z nim o religia nie ma już sensu. Wszedł w nowy sposób myślenia, który nie jest już tradycyjną myślą wyrażaną w mitach.
Trudno rozeznać, czy w tego rodzaju wypowiedziach chodzi o obserwację faktu, życzenia, o obserwację socjologiczną, czy też o konstrukcję wyobrażoną, wyrosłą z idei, że można zrobić się z przepojonego człowieka. z nauką. W rzeczywistości, jeśli przyjrzymy się tekstom, które opierają się na tych twierdzeniach, zobaczymy, że jest to wyjaśnienie ex post facto. Zaczynamy od tego, co oczywiste: „współczesny człowiek nie chce już słuchać o chrześcijaństwie, stracił wiarę, Kościół nie gryzie już społeczeństwa, nie ma już słuchaczy, chrześcijańskie przesłanie nie chce już nic więcej do powiedzenia”. Ale jednocześnie zauważając, że współczesny człowiek otrzymuje mniej więcej wykształcenie techniczne, jeśli nie naukowe, domyślnie dochodzimy do wniosku: „to dlatego, że ten człowiek jest przepojony nauką, nie jest religijny” i „wtedy przyswaja sobie odrzucenie chrześcijaństwa z porzuceniem jakiejkolwiek postawy religijnej.
Głosimy, że współczesny człowiek nie jest już religijny, ale uważamy, aby nie mówić, czym jest religia, podobnie jak sacrum czy mitem… a jeśli czasem tam zapuszczamy, to zawsze jest to definicja ad hoc, stworzona po fakcie, w celu legitymizacji. Mamy tu do czynienia z całkowitym posłuszeństwem wobec przesłanek niekrytykowanych, formułowanych bez rozeznania. "
W październik 2004, Myriam Revault d'Allonnes i Michaël Fœssel są organizuje konferencję na Sorbonie zatytułowaną „Nowoczesność i sekularyzacja”. Profesor filozofii w Ottawie i specjalista od Schmitta Daniel Tanguay wskazuje, że jego zdaniem u źródeł współczesnego prezentyzmu leży wyczerpanie pojęcia nowoczesności przez postmodernizm i że ten ostatni, „opróżniając przyszłość ze znaczenia, nie pozwala nam już pielęgnować nadziei w teraźniejszości i pozostawia pewną rozpacz w dzieleniu się ”.
Widzieliśmy, że koncepcja nowoczesności rozwinęła się w następstwie kantowskiej teorii poznania , zgodnie z którą cała ewolucja ludzkości opiera się na prymacie poznającego podmiotu : jednostki . I mamy też widać , że indywidualizm - dokładniej pomysł, że ludzie mogą wyzwolić się od wszelkich przekonań wykonując swoje powody - została zakwestionowana przez Freuda , według którego „ego” nie jest panem swego domu” , ponieważ będąc żerują z jednej strony na wszelkiego rodzaju impulsy ( id ), z drugiej na dużą liczbę ograniczeń społecznych ( superego ).
Dysydencki uczeń Freuda, Carl Gustav Jung, twierdzi, że nie rodzi się jednostką, ale się nią staje : indywidualizacja jest „procesem, dzięki któremu byt staje się autonomiczną i niepodzielną jednostką”, ale sam ten proces nie zachodzi. koszt długiej i trudnej dialektyki między ego a nieświadomością : nie poświęcając się temu, duża liczba ludzi ulega duchowi czasu i banałowi przekazywanemu przez społeczeństwo masowe : „tylko jeden może oprzeć się zorganizowanej masie podmiotowi który jest tak samo zorganizowany w swojej indywidualności jak masa” .
Zainspirowany zarówno teoriami Junga, jak i nowszymi teoriami francuskiego Guya Deborda ( La Société du spectacle , 1967), Amerykanin Christopher Lasch stwierdził w 1979 roku, że w obliczu kultury masowej i braku minimalnego kapitału kulturowego duża liczba badanych nie jest w stanie przeprowadzić najmniejszej introspekcji , wykazuje najmniejszego ducha refleksyjno- krytycznego ; mogą się utrzymać tylko przez ciągłe okłamywanie samych siebie, przez nadawanie sobie powierzchownego i fałszywego obrazu siebie. Ostatecznie, mówi, to, co nazywa się „ współczesnym indywidualizmem ”, musi być nazwane „ narcyzmem ”. „Ustanawiając świat obiektów efemerycznych, era przemysłowa pogrąża się (ludzie) w nowej relacji z samym sobą. W obliczu niestabilności i zasadniczo efemerycznej natury wszystkiego, co go otacza, ma teraz poczucie, że nic go nie przeżyje. "
Po Laschu inni myśliciele badają nowoczesność przez pryzmat człowieka skoncentrowanego na sobie; zacytujmy Gillesa Lipovetsky'ego w 1983 r., Charlesa Taylora w 1989 r., Alaina Ehrenberga w 1998 r. oraz kręgi psychoanalityczne.
„Nowoczesność” wyraża się w czasie na różne sposoby: poprzez sztukę, naukę i technologię, ewolucję idei (zwłaszcza w filozofii i polityce), ale także w kontekście życia codziennego. Przegląd tych różnych „nowoczesności” pozwala ocenić, co je łączy.
Pod koniec XVII th century urodził się w Akademii Francuskiej do kontrowersji zwany Kłótnia Starożytnych i współczesnych , które zobaczą rozszerzeń w następnym wieku, kiedy Marivaux zainaugurować rodzaj całkowicie nowego teatru i Diderota będzie zdefiniować gatunek dramat burżuazyjny . I to jest poeta XIX th century, Charles Baudelaire , który otworzył debatę na temat „nowoczesności” daleko poza kręgi literackie, kiedy w 1863 roku opublikował w Le Figaro artykuł należy szeroko komentowane brzmienie: Malarz współczesnego życia . Dziesięć lat później, w Une saison en enfer , Arthur Rimbaud ogłasza taki nakaz: „musisz być absolutnie nowoczesny”.
W połowie XVI E wieku, pierwszy historyk sztuki, Giorgio Vasari , opisuje jak maniera moderna sposobu malarstwa Leonarda da Vinci .
Przymiotnik „nowoczesny” powraca następnie regularnie na polach sztuki i literatury, aby określić zdolność artystów i pisarzy do wyzwolenia się z obowiązujących kodów estetycznych, a nawet do ich mniej lub bardziej radykalnego przekroczenia .
Jak zauważono powyżej , Kartezjusz wyraźnie wprowadził pojęcie nowoczesności w filozofii w swoim Rozprawie o metodzie w 1637 r., twierdząc, że jednostka może nazywać siebie „człowiekiem” tylko wtedy, gdy systematycznie używa jej rozumu : jest to słynne „ jak sądzę”. , dlatego jestem ". W ciągu stulecia pierwszym obszarem zastosowania tego podejścia były nauki ścisłe. Ale pod koniec następnego stulecia, znanego jako „ Epoka Oświecenia ”, a dokładniej w drugiej połowie, wszyscy europejscy filozofowie zmobilizowali się do zastosowania zasady racjonalności we wszystkich dziedzinach istnienia.
Pod wpływem dwóch z nich, Diderota i d'Alemberta , przez kilka lat opracowali korpus, którego celem jest identyfikacja zasobu wiedzy we wszystkich dziedzinach: Encyklopedia . Wysiłek ten prowadzi ich do uświadomienia sobie względnego charakteru wiedzy: ich treść i metody jej zdobywania różnią się znacznie nie tylko w zależności od regionu globu, ale także w odniesieniu do ich – Europy – na przestrzeni czasu . W ten sposób „sens historii”, dziejowość, będzie stopniowo stanowić pierwszą oś pojęcia nowoczesności i wyłoni się to, co nazywa się „ filozofią historii ”.
Jeden z postulatów teoretyków nowoczesności i postępu opiera się na przekonaniu, że jednostki są nie tylko „ autonomiczne ” w stosunku do procesu historycznego, ale że każda z nich ma możliwość wpływania na jego przebieg poprzez wykonywanie swoich obowiązków . Dlatego też pewna „ filozofia działania ” stopniowo znajdzie się w samym sercu koncepcji nowoczesności .
Jak już wspomniano powyżej , Pierre Chaunu kojarzy ideę nowoczesności z historią przyrządów do pomiaru czasu . I według niego, historia sięga XIV -tego wieku, kiedy rozwijać pierwsze zegary mechaniczne . Już w 1934 roku amerykański historyk Lewis Mumford pisał:
„Zegar to nie tylko sposób na śledzenie godzin; to także sposób na synchronizację działań mężczyzn. […] To zegar, a nie maszyna parowa , jest najważniejszą maszyną współczesnej epoki przemysłowej … W odniesieniu do określalnych ilości energii, do standaryzacji , do automatycznego działania i wreszcie do własnego i specjalnego produktu, dokładny czas, zegar był najbardziej zaawansowaną maszyną w nowoczesnej technologii; i w każdym okresie pozostaje w czołówce: oznacza doskonałość, do której dążą inne maszyny. "
Według Chaunu idea nowoczesności jest naprawdę część duchów w początkach XVII -tego wieku, dokładnie w 1609 roku, kiedy Galileusz użył teleskopu - poprzednio stosowane w sytuacjach wojennych - do obserwacji nieba i gdy następnym roku pisał: „ Widziałem dwadzieścia razy więcej w ciągu jednego roku niż wszyscy mężczyźni widzieli przez 5600 lat. "
Galileusz nie wiedział wówczas, co teoria względności pozwoli zrozumieć trzy wieki później, że im dalej patrzymy w kosmos , dzięki teleskopowi , tym bardziej patrzymy na wszechświat takim, jakim był w przeszłości . Według Chaunu idea nowoczesności nabiera znaczenia w miarę rozwoju przyrządów pomiarowych, które nazywa „mnożnikami sensorycznymi”. Dzięki nim, jak mówi, a dzięki nowym technikom nawigacyjnym, pozwalającym na odkrywanie odległych kontynentów, człowiek zyskuje dostęp do podejścia do swojej geografii i historii, które nie tylko przekracza granice ich indywidualnej skali (co już wcześniej odczuwali). z poczuciem wieczności ), ale tym razem potrafią analizować, mierzyć, datować, określać ilościowo, obiektywizować .
Dyskurs oświecenia , w ciągu XVIII th century - głównie tych z Jean-Jacques Rousseau - były ideologiczne podstawy rewolucji francuskiej i założył co politolog Maurice fryzjer nazywa „nowoczesność polityczny”
„Nowoczesność polityczna składa się zasadniczo w oddzielenia państwa i społeczeństwa obywatelskiego , między sferą publiczną a sferą prywatną . Jest wynikiem długiego procesu historycznego prowadzącego od państwa antycznego do państwa nowoczesnego , które wyodrębniło się i oddzieliło od społeczeństwa. Wydaje się, że w końcu XVIII th wieku, prawie równocześnie w Stanach Zjednoczonych i Francji. Następnie stopniowo rozprzestrzenił się w Europie, gdzie znalazł swoich teoretyków i krytyków. Ale napotyka też poważne przeszkody, w szczególności fakt narodowy , różne totalitaryzmy i fundamentalizm religijny . "
Debata na temat nowoczesności skupia się na postaci państwa.
„Opisując szczegóły życia społecznego , Georg Simmel rysuje na początku XX th portret wiecznej nowoczesności zarówno wyzwolenia i nieprzyjaznego . "
Kapitalizm urodził się w Europie w XII -tego wieku , tylko gdy słowo kapitał wszedł do użytku do wyznaczenia kwoty pieniędzy, aby się rozwijać. Dlatego w tym czasie iw tym miejscu rozwinął się dyskurs uzasadniający zasady i metody kapitalizmu. A skoro tylko ten ostatni został wcielony w postać przedsiębiorcy i że będzie on stale zyskiwał przewagę nad człowiekiem Kościoła i mężem stanu, pojęcie nowoczesności można było tylko eksportować na cały świat.
W rzeczywistości, na początku XVI th wieku , najbardziej znany wizerunek przedsiębiorcy jest to, że z Conquistador : człowiek, który właśnie opuścił Europę odkryć i załączyć, skolonizować , nowe terytoria; i który w ten sposób wyeksportuje tam własne wartości i odniesienia: chrześcijaństwo i ducha przedsiębiorczości. W ten sposób cały świat stopniowo „ zeuropeizował się ” i mówimy o westernizacji świata. Jak ujął to etnolog Georges Balandier w 1985 roku: „Zachodnia nowoczesność zwycięża i prezentuje się jako ekskluzywna. "
Jeśli chodzi o aspekt kapitału, który reprezentuje pewną ilość pieniędzy, socjolog Ferdinand Tönnies pod koniec XIX wieku utrzymuje, że pieniądz jest najważniejszym wyznacznikiem nowoczesności. Dzięki niej ludzkość odkryje rzeczywistość, konkret, historię. Pieniądze reprezentują ruch wszechświata, jak również migawkę. Wraz z nim panują określone prawa rzeczy i uwalniają je od osobistych opinii innych. W ten sposób pieniądze popłynęłyby w tym czasie w nowej relacji między wolnością a zależnością. Pieniądze dawałyby niezależność każdemu człowiekowi w tym samym czasie, ale w tym samym ruchu ich wyrównanie, zrównanie, włączenie w coraz większe kręgi społeczne.
Jacques Attali twierdzi , że Grecy należą do pierwszych wielkich europejskich „nowoczesnych” przede wszystkim dlatego, że są „wynalazcami miasta”, a dokładniej państwa-miasta : nie ma nowoczesności bez sprzeczności, bez demokratycznej debaty , bez agory , nawet bez mnóstwa.
Zatem, Londyn, Paryż, Berlin, Wiedeń ... najbardziej zaludnionych stolic europejskich Pod koniec XIX -go wieku peddle miano głównego „nowoczesny dom”, jak podkreślono w tym czasie pierwszych wielkich socjologów, zwłaszcza Georg Simmel , ponieważ przez swój kosmopolityczny wymiar stanowią miejsca konfrontacji idei par excellence.
„Ale nowoczesność to nie tylko miasto, określa Henri Meschonnic , to„ masy ”. Era mas. "
Czasami przyjęło się kwalifikować homo sapiens (który pojawił się 200 000 lat temu) jako człowieka współczesnego i co za tym idzie, prześledzić kwestię nowoczesności do samych początków ludzkości. Według eseisty Jacquesa Attaliego lepiej jest jednak zarezerwować określenie „nowoczesność” w czasach, gdy ludzie są znacznie bardziej otwarci na zmiany niż w przeszłości:
„Przez tysiąclecia prehistoryczne społeczeństwa chciały być powtarzalne , z obawy, że jakakolwiek zmiana przyniesie śmierć. Mężczyźni mieli nadzieję, nie będąc pewnymi, na powrót słońca każdego ranka, deszcz każdej jesieni, pierwsze pędy każdej wiosny. Nic nie martwiło ich bardziej niż zmiana. Nowoczesność była więc dla nich powrotem do tego samego . Wtedy to, co nowe w służbie jednostki stało się wartością pozytywną, wraz z pierwszym postępem technicznym : ogień, kamień ciosany, potem polerowany, dźwignia, koło i przejście od koczownika do osiadłego, ze wsi do miasta. To przede wszystkim świat nomadów z Bliskiego Wschodu i żeglarzy z basenu Morza Śródziemnego, wynalazców rolnictwa i miasta. W szczególności świat hebrajski, a potem świat grecki, chwalą to, co nowe. Świat rzymski przejmuje część dziedzictwa świata żydowskiego i greckiego. Potem chrześcijaństwo. Ta nowoczesność będzie trwać tysiąc lat ...
Od XII th century zaczyna się we Włoszech i Europie Północnej rewolucja gospodarcza i kulturalna . Kupcy zaczynają produkować inaczej. Rodzi się wynagrodzenie. Burżuazja chce innej sztuki: finansuje dzwonnice, które konkurują z dzwonnicami. Architektura, muzyka i literatura interesują się innymi tematami niż religia . Od XV th century, wynalazek druku (w 1450s), odkrycie Ameryki (1492) i rachunkowości w Europie generuje co później nazwano „Europa od czasów współczesnych”. Stopniowo kształtuje się nowa idea nowoczesności, która nie jest ani grecka, ani chrześcijańska: nie jest to już nowoczesność bytu czy wiary, ale nowoczesność rozumu . "
Początki pojęcia nowoczesności są zatem niezwykle niejasne, o ile kryteria jego definiowania są różne:
W praktyce większość intelektualistów zgadza się, że pojawienie się koncepcji nowoczesności zbiega się z narodzinami tego, co ogólnie nazywa się humanizmem . Tutaj jednak punkty widzenia się rozchodzą: kiedy można prześledzić humanizm? Niektóre, takie Levant Yilmaz, są jego krawędź na początku XIV th wieku, kiedy Dante i Petrarka opuszczonej na łacinę - język Kościoła od doskonałości - aby mówić w języku narodowym , w tym przypadku Toskanii . Ostatecznie razem wzbudzając największe konsensus jest XVI th wieku, w wieku od Reformacji , preludium do tego, co filozof Marcel Gauchet nazywa „wyjście z religii”, to znaczy, że ludzie twierdzą, że samo-określenia, interpretacji i prowadzą własną historię, nie odwołując się w żaden sposób do najmniejszego autorytetu transcendentnego , nawet negując jakąkolwiek zasadę transcendencji ( ateizm ).
Podobnie jak wielu intelektualistów, Jürgen Habermas wierzy, że prawdziwe początki koncepcji nowoczesności leżą około 1500 roku, to znaczy w czasach odkrycia nowego świata , włoskiego renesansu i reformacji , pierwszego dużego ruchu protestu Kościół katolicki.
Znany z opublikowanego w 1532 roku dzieła Książę , będącego pierwszym szkicem filozofii politycznej , florencki Nicolas Machiavelli jest często uważany za jednego z inicjatorów koncepcji nowoczesności w Europie.
W eseju zatytułowanym Trzy fale nowoczesności opublikowanym w 1975 roku – dwa lata po jego śmierci – filozof Leo Strauss widzi w nim „pierwszą falę nowoczesności”:
„Kto zatem jest pierwszym filozofem politycznym, który wyraźnie odrzucił całą dotychczasową filozofię polityczną jako z gruntu niewystarczającą, a nawet błędną? Odpowiedź nie jest trudna: chodzi o Hobbesa . Jednak bliższe przyjrzenie się temu pokazuje, że radykalne zerwanie Hobbesa z tradycją filozofii politycznej, choć bardzo oryginalne, tylko przedłuża prace podjęte przede wszystkim przez Machiavellego. W rzeczywistości Machiavelli zakwestionował wartość tradycyjnej filozofii politycznej nie mniej radykalnie niż Hobbes; nie twierdził mniej wyraźnie niż Hobbes, że jest źródłem prawdziwej filozofii politycznej, nawet jeśli wysunął to twierdzenie bardziej dyskretnie niż zamierzał Hobbes. "
Około 1620 r. Anglik Francis Bacon rozwinął teorię wiedzy opartą na doświadczeniu . Opierając myśl naukową na empiryzmie , inauguruje zupełnie nowy sposób myślenia o świecie .
Kilka lat później, w 1637, Francuz René Descartes bronił racjonalizmu w swoim słynnym dyskursie o metodzie . Jego słynne „ Cogito ergo sum ” wprowadza subiektywizm w dziedzinę filozofii i dlatego jest regularnie uważany za „twórcę nowoczesności”.
Zrywając jedno i drugie z myślą scholastyczną , która nawadniała całe średniowiecze , ci dwaj filozofowie przyczyniają się do szerzenia w Europie nowego paradygmatu : materializmu . Przynajmniej pomagają szerzyć ideę, że człowiek jest odtąd zdolny do samodzielnego myślenia o świecie i swojej kondycji, i to już nie z perspektywy religijnej, czy nawet z perspektywy Arystotelesa.
Według Straussa , „druga fala nowoczesności pojawia się Rousseau . Myśliciel ten przekształcił moralny klimat Zachodu równie głęboko, jak Machiavelli. "
Nie tylko tematem „kryzys nowoczesności” stał się chroniczny w humanistyce całej XX -tego wieku, ale także szerzej, że z „kryzysu”. Według Edgar Morin , „pojęcie kryzysu (wtedy) rozprzestrzeniła się na wszystkich horyzontów współczesnej świadomości. Nie ma dziedziny, której nie nawiedzałoby pojęcie kryzysu: kapitalizm, prawo, cywilizacja, ludzkość… Ale to pojęcie, rozprzestrzeniając się, opróżniło się od wewnątrz. " )
W okresie „kryzysu współczesności” wszystkie pytania, nawet zamieszania, wielu filozofów, odnotowując w późnym XIX -tego wieku, że ich pomysły nie tylko mają żadnego wpływu na kontrolę rzeczywistego (projekt Oświecenia), ale na jego zrozumienie .
Strauss umiejscawia początek tego kryzysu w myśli Nietzschego .
Doskonalenie technik wojennych jest główną przyczyną rozmiarów katastrofy I wojny światowej (ponad 40 mln zabitych). W tym samym czasie tayloryzm i fordyzm coraz bardziej rozprzestrzeniały się w fabrykach w Stanach Zjednoczonych. Temat maszyny wszedł następnie w zakres zainteresowań pewnej liczby filozofów i socjologów, ale także fikcyjnych autorów, takich jak Czech Karel Čapek, który w 1920 r. w swojej antycypacyjnej powieści R. UR wyobrażał sobie świat ukształtowany przez androidowe maszyny, które: pozbawieni jakiejkolwiek wrażliwości, w końcu niszczą ludzkość (słowo „ robot ” zostało użyte przy tej okazji po raz pierwszy).
W okresie międzywojennym pojawiają się różne pytania : czy ludzie nie poświęcą życia maszynom? Świadomie czy nie, czy nie zaczynają ich nadmiernie cenić? Jeśli tak, to czy teza Webera o rozczarowaniu światem jest rzeczywiście aktualna? A jeśli tak nie jest, to czy odczarowaniu świata nie towarzyszy „odczarowanie ludzkości” jako całości, utrata sensu?
Odbierając Literacką Nagrodę Nobla w 1927 r. , filozof Henri Bergson wypowiedział te słowa: „mogliśmy sądzić, że zastosowanie pary i elektryczności, poprzez zmniejszenie odległości, samo z siebie doprowadzi do moralnego zbliżenia między narodami: dzisiaj wiemy, że to tak nie jest i że antagonizmy, dalekie od zaniku, mogą się nasilić, jeśli nie będzie postępu duchowego, większego wysiłku na rzecz braterstwa” .
Podobnie w 1930 r. włoska pisarka Gina Lombroso w La ranson du machinisme postrzega industrializację jako „objaw intelektualnej i moralnej dekadencji”. W następnym roku filozof Oswald Spengler oszacował, że „mechanizacja świata weszła w fazę hipernapięcia, która była niezwykle niebezpieczna. [...] Sztuczny świat przenika do świata naturalnego i zatruwa go. Sama cywilizacja stała się maszyną, robiącą lub próbującą zrobić wszystko mechanicznie”” . Również w 1931 roku w O celu człowieka. Esej o etyce paradoksalnych , Nicolas Bierdiajewa pisze: „jeśli technologia świadczy o sile człowieka i zwycięstwa, nie tylko go uwolnić, ale również osłabia i zniewala niego. Mechanizuje swoje życie, zostawiając na nim swój ślad. (...) Maszyna niszczy całość i pradawną koalescencję ludzkiego życia. W pewien sposób dzieli ducha organicznego ciała i mechanizuje materialne życie. Modyfikuje stosunek człowieka do czasu, modyfikując sam ten ostatni, który następnie ulega gwałtownemu przyspieszeniu. ""
Wprowadzony w końcu XIX th century (patrz wyżej ), idea „kryzys nowoczesności” rozprzestrzenia się do tego stopnia, że termin „kryzys” rozprzestrzenia się w całej humanistyki. W 1935 roku, dwa lata po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech i cztery lata przed wybuchem II wojny światowej , Edmund Husserl napisał serię esejów, które miały zostać opublikowane dopiero po jego śmierci w 1954 roku, pod tytułem The Crisis of European Sciences i Transcendentna Fenomenologia i znana pod zdrobnieniem Krisis . W tych tekstach formułuje on ideę, że cała Europa Zachodnia przechodzi gigantyczny kryzys moralny i że opiera się on na stopniowym odchodzeniu od greckiego ideału filozofii na rzecz nauki ściśle obiektywistycznej i materialistycznej.
przed 1960
1960 1960
lata 70.
lata 80
1990
2000s
Lata 2010
Od 2009 r. Collège des Bernardins w Paryżu co roku gromadzi intelektualistów z różnych dyscyplin w strukturze zwanej „Obserwatorium nowoczesności” , której celem jest „kwestionowanie koncepcji z różnych punktów widzenia, poprzez skrzyżowanie spojrzenia nauki humanistyczne i teologia ”.
Generał
W
b
VS
re
mi
fa
sol
H
ja
jot
L
M
NIE
O
P
Q
R
S
T
U
V
W
Z
Cechy szczególne
XX th century
XXI th century