Ludwik  XI

Ludwik  XI
Rysunek.
Popiersie Ludwika  XI , z profilu z prawej strony, typowe dla niepochlebnych i tradycyjnych fizycznych portretów brzydkiego króla, z nadmiernie długim nosem i nieuchwytną szyją.
Olej na płótnie przypisywany Jakubowi de Littemont (ok. 1469).
Tytuł
Król Francji
22 lipca 1461 - 30 sierpnia 1483 r.
( 22 lata, 1 miesiąc i 8 dni )
Koronacja 15 sierpnia 1461,
w katedrze w Reims
Poprzednik Karol VII
Następca Karol VIII
delfin wiedeński
3 lipca 1423 - 22 lipca 1461
( 38 lat i 19 dni )
Poprzednik Karol francuski
Następca Francois z Francji
Biografia
Dynastia Valois
Przezwisko „ Uniwersalna Aragne  ”
Data urodzenia 3 lipca 1423
Miejsce urodzenia Bourges ( Francja )
Data śmierci 30 sierpnia 1483 r.
Miejsce śmierci Zamek Plessis-lèz-Tours ( Francja )
Pogrzeb Bazylika Notre-Dame de Cléry
Tata Karol VII
Matka Maria Andegaweńska
Małżonka Margaret of Scotland
(1436-1445)
Charlotte Savoy
(1451-1483)
Dzieci Anna Francuzka
Joanna Francuzka
Francois Francji
Karol VIII Czerwona korona.png
Rezydencja Zamek Plessis-du-Parc-lèz-Tours
Podpis Ludwika XI
Ludwik XI
Królowie Francji

Ludwik  XI , znany jako „Roztropny”, urodził się3 lipca 1423w Bourges , zmarł dnia30 sierpnia 1483 r.na zamku Plessis-lèz-Tours jest królem Francji of1461 w 1483, szósty król gałęzi znanej jako Valois (bezpośredni Valois) z dynastii Kapetyngów . Jego intensywna działalność dyplomatyczna, postrzegana przez przeciwników jako przebiegła , przyniosła mu przydomek „ Uniwersalna Aragne  ” od swoich przeciwników  .

Jego panowanie było świadkiem przyłączenia kilku dużych, zmieniających się księstw do królestwa królewskiego, czasami brutalnymi środkami: przesuwaniem terytoriów Księstwa Bretanii (1475, Traktat z Senlis ), książąt Burgundii (1477, potwierdzone w 1482przez Traktat z Arras z Maksymiliana I st Habsburga ), Maine , Anjou , Prowansji i Forcalquier w1481, przez śmierć bez dziedzica Karola V Andegaweńskiego i część posiadłości rodu Armagnac, który, zerwany przez starcie z władzą królewską, wkrótce potem wymarł.

Wytyczną jej polityki było wzmocnienie władzy królewskiej przeciwko wielkim feudatorom , wspieranej na sojuszu z drobnym ludem. W ten sposób bronił chłopów z Vaudois z Valpute przed biskupią inkwizycją w Dauphiné . Na jego cześć zmieniono nazwę doliny Vallouise . Popadły w niełaskę biskup Lisieux Thomas Basin rozwija pośmiertną czarną legendę króla (brzydki, podstępny i okrutny tyran, zamykający swoich wrogów w żelaznych klatkach, „  dziewczyny  ”), opisując go w swojej Historii Ludwika  XI jako „ oszukańcza odznaka znana stąd do piekła, obrzydliwy tyran ludu godnego podziwu” . W „  powieść narodowa  ” zbudowany przez historyków XIX e  wieku wykonana z nim „demonicznego geniusza”, „Jednostka Uniwersalny Aragne  ”, ojciec francuskiego centralizacji.

Pierwsze lata

Narodziny i edukacja

Syn Karola VII i Marii d'Anjou , został ochrzczony w katedrze Saint-Étienne w Bourges . W dzieciństwie był wychowywany przez Katarzynę de l'Isle-Bouchard, jego matkę chrzestną, a jego ojcem chrzestnym był książę Jean II d'Alençon . Kiedy się urodził, sytuacja polityczna i wojskowa jego ojca była tak niepewna, że ​​został wysłany do zamku Loches , fortecy. Tam, od 1429 roku, kiedy Joanna d'Arc poświęciła ojca w Reims, zapewniono jej bardzo dobrą edukację. Tam w wieku 6 lat zaczął uczyć się łaciny , historii i matematyki pod kierunkiem Jeana de Gersona , byłego kanclerza Uniwersytetu Paryskiego i Jeana Majorisa, absolwenta prawa i teologa, który był dobrym nauczycielem przyszłego suwerena. Dlatego Delfin , a następnie król, opanował sztukę przekonywania i porządkowania.

W 1433, kiedy miał jedenaście lat, pozwolono mu dołączyć do swoich sióstr i matki w Château d'Amboise . Jednak dla Paula Murraya Kendalla nauczył się w fortecy Loches, z dala od swoich rodziców, „czuć się swobodnie wśród prostych ludzi” , ubierać się skromnie i przyjął religię prostych ludzi, w których Bóg jest wrażliwy na tylko hołd.

Pierwsze małżeństwo

24 czerwca 1436 rPoślubił Margaret of Scotland , córki Jacquesa I st Szkocji , w zamku Tours . On miał 13 lat, ona 11 lat. Sprawił, że była tak nieszczęśliwa, że ​​umierając w wieku 20 lat , wicemistrz westchnął te ostatnie słowa: "Fi de la vie!" Niech nikt już ze mną o tym nie mówi…” . Z okazji tego ślubu król okazuje mu swoją obojętność, wchodząc w końskim płaszczu, nie opuszczając nawet ostróg. Louis ze swojej strony ma problem z ukryciem „co myślał o żałosnych rządach swojego ojca, ani co czuł w obliczu braku woli” .

Początki polityczne

Od czasu małżeństwa zaczął odgrywać rolę polityczną. Wjechał do Lyonu i Vienne, aby otrzymać przysięgę lojalności od ich mieszkańców. Latem 1437 poprowadził szturm na Château-Landon . Jego sukces skłania ojca do działania. Ojciec i syn zabierają Montereau i wjeżdżają do Paryża, niedawno podbitego przez konstabla Richemont .

Delfin Francji

Pierwsza misja w Langwedocji i udział w Praguerie

Wiosną 1439 roku Karol VII i jego syn, przyszły Ludwik  XI , przebywali w Le Puy , gdzie sejm prowincji przyznał im 100 000  funtów i poprosił o pozbycie się Flayerów . Karol VII twierdząc, że ma pilne sprawy do osiedlenia się na północy, powierzył to zadanie swojemu synowi, którego mianował generałem-porucznikiem w Langwedocji . Jeśli król nie daje mu ani pieniędzy, ani ludzi, pozwala mu jednak sam wybierać swoich doradców . Tak przewodniczy Radzie Jean de Pardiac, jej gubernator. Korzystając z dyplomacji, uzyskał od Stanów Generalnych i szlachty pieniądze niezbędne do wynegocjowania odejścia Łupieżców. Po ogłoszeniu jego sukcesów, w lipcu 1439 r. król wezwał go na dwór, gdzie nie powierzono mu żadnego zadania. W grudniu tego samego roku został powołany do Poitou , tym razem bez realnej władzy decyzyjnej. W lutym1440Po rozmowie z Jean II Alençon wstąpił do Praguerie , bunt duży niezadowoleni Lordów, w tym Jean II Alençon, Jean I er de Bourbon , Jean de Dunois , do Marszałka Lafayette czy Georges de la Tremoille . Rebelianci szybko przekonali się, że ich wymagania zostały spełnione, z wyjątkiem Dauphina, który musiał zaoferować swoje poddanie Cussetowi , ale mimo to uzyskał częściowy rząd Dauphiné i inne gwarancje.

Sukcesy militarne i wypędzenie Flayerów

W 1441Brał udział w siedzibie Pontoise z5 czerwca w 19 września, to miasto jest uważane za bramę do Normandii. Początek1443pomaga Dieppe oblężonemu przez Anglików Talbota. Po podziękowaniu Matce Boskiej za zwycięstwo okazuje hojność walczącym i tym, którzy ratowali rannych. Zaraz potem na czele wielu żołnierzy i przy pomocy dobrych kapitanów, w tym Antoine'a de Chabannes , rozpoczął kampanię przeciwko Jeanowi IV d'Armagnac , wielkiemu zbuntowanemu wasalowi. Uzyskuje po kapitulacji Rodez i poddaniu Isle-Jourdain hrabiego Armagnac. Uwięził go w Carcassonne, gdy zwerbował swoich najlepszych kapitanów: Jeana de Salazara i Jeana, młodego Bastarda Armagnac.

W kwietniu 1444 na dwór w Tours wstąpił przyszły Ludwik  XI . Perspektywa małżeństwa Henryka VI Anglii i Marguerite Andegaweńskiego , córki króla René , podniósł nadzieje na rozejm. Problem polega więc na znalezieniu zajęcia u Flayerów . Ponieważ cesarz Niemiec i książę Austrii poprosili wojska francuskie o walkę ze Szwajcarami, delfin jest odpowiedzialny za zatrudnienie tych ludzi do tego zadania. 28 lipca 1444 r. zgromadził w Langres 17 000 łupieżców . WSierpień 1444The Dauphin Louis prowadzi armię Flayers z królestwa do konfrontacji Szwajcarów na prośbę księcia Zygmunta Austrii , sojusznikiem króla. 26 sierpnia 1444Zdobył zwycięstwo Pratteln , wtedy głowy do Bazylei , gdzie stoi rada wokół Antypapież Felix V . Ludwik zostaje mianowany przez papieża Eugeniusza IV gonfalonierem , czyli opiekunem Kościoła . Wynegocjował traktat z Ensisheim , prowadzący do pokoju,26 września 1444. W nagrodę został mianowany protektorem kombatanta Venaissin le26 maja 1445.

W tym samym czasie Louis poświęcił swoje znaczne dochody na budowanie klienteli. Od1437w rzeczywistości otrzymał królewską emeryturę w wysokości 21 000  funtów. Trzeba było dodać do tego dotacje przyznane przez państwa, które zwolniły z kierowców ciężarówek. Pozostał jednak niezadowolony ze swojej sytuacji. Był sfrustrowany tym, że wycofał jedynie Dauphiné z la Praguerie .

Mistrz Dauphiné

Pod koniec roku 1446, spiskując przeciwko Agnès Sorel i Pierre'owi II de Brézé , został wydalony z dworu i schronił się w swoim rządzie, w Dauphiné, najpierw w Romans-sur-Isère , a następnie w Grenoble, gdzie wszedł na12 sierpnia 1447. Prawdopodobnie w tym czasie spotkał młodego szlachetnego Dauphinois, Imberta de Batarnay , którego związał ze swoją służbą i którego po dojściu do tronu uczynił jednym ze swoich szambelanów i najbardziej słuchał doradców. Zainstalowany w Grenoble Place Saint-André w Hôtel de la Trésorerie, specjalnie wyposażony, przez dziewięć lat odbywał staż jako król. Stopniowo, pod jego rygorystyczną administracją, Dauphiné stało się państwem wyraźnie odrębnym od Francji. Zreformował system podatkowy, przyciągnął zagranicznych rzemieślników i żydowskich bankierów źle traktowanych przez Humberta II do Grenoble i założył w1452uniwersytetu w Walencji , potwierdzone przez papieża Piusa II w1459. Przekształca się w1453stary delfinal rady w parlamencie Dauphiné , trzeciego królestwa po paryskim i Tuluzie , nadając miastu status stolicy prowincji. Louis nawet poleca swojemu doradcy Mathieu Thomassinowi ustanowienie podstaw prawnych jego suwerenności, za pomocą obszernego brewiarza dawnych praw, honorów i prerogatyw Dauphiné, zatytułowanego Register delphinal , ukończonego w1456.

Ludwik nadal utrzymywał pozornie doskonałe stosunki z królem, swoim ojcem, pisząc do niego pełne szacunku listy. Pomimo tego poświęcenia Delfin prowadził politykę osobistą, podsycając ambicję utworzenia rozległego lenna po obu stronach Alp . W tym celu podpisał traktat o pomoc z Duke Louis I st Sabaudii , i tworzą plan poślubiając córkę Charlotte Savoy , w wieku 6 lat tylko. Poinformował o tym ojca, który wysłał emisariusza do Sabaudii, aby wyrazić księciu swoje zdziwienie i gniew. Ale wysłannicy delfina Louisa przechwycili jeźdźca i pod pretekstem eskortowania go zwolnili tak bardzo, jak tylko mogli.

Wreszcie dotarł do miejsca przeznaczenia w dniu 8 marca 1451, to było zobaczyć parę ubraną w szkarłatny aksamit, przekraczającą próg kaplicy zamku Chambéry . 9 marca 1451Louis żonaty Karolina Sabaudzka , córki księcia Ludwika I st Sabaudii , bogato obdarzony 200.000  koron , w tym 12 000 w gotówce. Jednak później Ludwik napotkał trudności w uzyskaniu w posiadanie całego posagu. Wraz z małżeństwem Ludwik i książę Sabaudii podpisali ekskluzywny sojusz. Skorzystał też z łask Papieża, aby ingerować w wybory biskupie.

Gospodarz księcia Burgundii

Jego stosunki z ojcem były utkane z podwójnej gry i intryg, a Karol VII , wściekły na jego czyny, powołał armię do marszu przeciwko Dauphiné i Savoy . Dowiedziawszy się o wiadomościach w Grenoble, Louis zdołał jednak wynegocjować rozejm. Nie przeszkodziło mu to w prowadzeniu kampanii oszczerstw przeciwko ojcu, oskarżając go o rozwiązłość obyczajową. Z rozwagi wysłał kilka ambasad do króla, aby się usprawiedliwić. Karol VII nie pozwolił sobie o tym powiedzieć i wysłał Antoine'a de Chabannesa na czele armii, aby wyrwał mu Dauphiné. 30 sierpnia 1456, Louis uciekł do Franche-Comté , a następnie do Louvain ( Księstwo Brabancji ), na terytorium Burgundii. Został tam dobrze przyjęty i w październiku Philippe le Bon złożył mu hołd i przeznaczył na swoją rezydencję mały zamek Genappe , 20  km od Brukseli , a także roczną emeryturę w wysokości 36 000, a następnie 48 000  funtów. Zjadliwy i ostrzegawczy Komentarz od Karola VII  : „Mój kuzyn z Burgundii dał schronienie do lisa, który pewnego dnia, pożre swoje kury . ” Ludwik drogo kosztował Burgundię , która nie miała stałego opodatkowania, aż do śmierci ojca, o którym się dowiedział25 lipca 1461. Następnie opuścił Genappe, aby objąć w posiadanie swoje królestwo.

Jego żona, Małgorzata , zmarła dnia16 sierpnia 1445w Châlons-en-Champagne , nie zostawiając mu żywego dziecka. 18 października 1458urodziła się z Charlotte de Savoy , Louisa, jej pierwszego syna, w Genappe w Brabancji, który zmarł w1460, w wieku dwóch lat. 15 lipca 1459, jeszcze na zamku Genappe, urodził się drugi syn, Joachim, zmarł cztery miesiące później, dnia 29 listopada(jest pochowany w bazylice św. Marcina w Hal ). W1460, przyszła kolej na dziewczynę, Louise, która ma umrzeć w dzieciństwie. W kwietniu1461W końcu urodziło się dziecko, które będzie żyło, Anne , przyszła Anne de Beaujeu.

Król Francji

Wstąpienie na tron

22 lipca 1461 r, Karol VII zmarł w Mehun-sur-Yèvre . Ludwik  XI udaje obojętność, jest nieobecny na królewskim pogrzebie w Saint-Denis . Został koronowany w Reims dnia15 sierpnia 1461arcybiskupa Reims Jean II Jouvenel des Ursins . Jego koronację przedstawia tympanon baldachimów kaplicy Matki Bożej w katedrze w Évreux . Wjechał do Paryża30 sierpnia 1461. Philippe le Bon wyróżniał się swoją eskortą liczącą połowę procesji, w tym uzbrojony oddział. Nowy król nie zostaje długo w Paryżu. Odzyskuje7 października, Château d'Amboise, gdzie mieszka jego matka Marie d'Anjou . Od 9 października przeniósł się do Tours , miasta zdobytego dla swojej sprawy, a także do Amboise, dopóki zamek Plessis-lèz-Tours nie został dobrze zbudowany.

Sukcesja Aragonii i plany króla

Jego pierwszym działaniem jako monarchy było wykorzystanie kryzysu sukcesji w Aragonii . Rzeczywiście, Alfons Wielkoduszny zmarł w1458. Jan II , brat zmarłego, zakwestionował koronę swojemu synowi Karolowi de Viane . Znaleziono go martwego we wrześniu1461, który wywołał wojnę domową między Janem II a miastami, w szczególności Barceloną . Ludwik  XI próbował sprzymierzyć się ze stanami Katalonii . W obliczu ich uprzejmej odmowy zwrócił się do Jana II , który w zamian za pomoc przekazał mu dochody hrabstw Roussillon i Cerdagne . Ludwik  XI objął go w dość prosty sposób.

Interweniował także w sporze dynastycznym sabaudzkim. Zanim Nicolas Machiavelli napisał Księcia , bardzo dobrze wiedział, że władca musi stawić się przed ludem, aby lepiej panować. W ten sposób Ludwik przebywając w Saint-Jean-de-Luz udał się do Tuluzy , zniszczonej przez wielki pożar (od7 maja 1463). Dostał się tam26 majai pozostał tam przez trzy tygodnie, aby wesprzeć odbudowę miasta. „Król na drogach” (by użyć określenia Jacques Heers ) stał się teraz jedną z jego ulubionych dróg politycznych.

W grudniu 1463 Ludwik  XI nakazał utworzenie Uniwersytetu w Bourges , swojego miejsca urodzenia. Papież Paweł II autoryzował12 grudnia 1464. Gdyby patent na listy został wysłany z Montils-lèz-Tours dnia6 grudnia 1469przed inauguracją uczelnia musiała zmagać się z utrudnieniami z innych uczelni.

Miesiąc po urodzeniu córki Jeanne in1464, dowiaduje się, że dziecko jest kulawe (była przysłowiowo brzydka, mała, podrabiana, chorowita) i postanawia na miejscu poślubić ją ze swoim dalekim kuzynem Louisem d'Orléans , synem poety Charlesa d'Orléans , w zadeklarowanym celu aby małżeństwo pozostało bezpłodne, a jego konkurencyjna gałąź kapetyńska została wygaszona. Gdy Ludwik Orleański zostanie królem pod imieniem Ludwika XII , uzyska unieważnienie małżeństwa z Joanną. Jeanne następnie otrzymane odszkodowania, tytuł  księżnej Berry  i założyła w  Bourges , z zakonu o Annonciade . Joanna została ostatecznie kanonizowana .

Liga Dobra Publicznego

Wewnątrz powstało w marcu 1465, Liga Dobra Publicznego . Bardzo podobny do Praguerie , kierował nim Karol de Charolais (Karol Śmiały ), syn Filipa le Bona , który zasadniczo chciał zerwania więzów podległość między księciem Burgundii a królem Francji.

Wybuch tego buntu wielkich panów feudalnych był spowodowany incydentem z Burgundami. W1463Ludwik  XI postanowił odkupić miasta Sommy, które zostały scedowane na księcia Burgundii, wówczas pierwszego paru Francji i najpotężniejszego księcia Świętego Cesarstwa . Ta cesja, postanowiona w Traktacie z Arras z1435miała zrekompensować zabójstwo Jeana sans Peura w Montereau w dniu10 września 1419. Wiadomość o przejęciu wzbudziła gniew Karola de Charolais, który dlatego sprzeciwił się swojemu ojcu, Philippe le Bon. Franciszek II Bretanii sprzymierzył się z Burgundami. Dołączyli do nich Jan II Burbon i Jan V d'Armagnac . Niezadowolenie nie skończyło się na wielkich wasalich. Obciążenia podatkowe znacznie wzrosły po przejęciu miast Sommy do 400 000 ecu. Ludwik  XI zażądał od duchowieństwa pożyczek, zmusił instytucje religijne do inwentaryzacji swojego majątku, pozbawił przywilejów Uniwersytet oraz grono łuczników i kuszników w Paryżu. Usunął sankcję pragmatyczną .

Przeciwko Lidze Dobra Publicznego Ludwik  XI osobiście stanął na czele wielkiej ofensywy. Po upadku Moulins Burbonowie poddali się. Ludwik  XI wykonał zwrot w kierunku Paryża, zagrożonego przez Bretonów i Burgundów. Stoczył wielką bitwę pod Montlhéry ,16 lipca 1465, pełen zamieszania i krwi, bez prawdziwego zwycięzcy. Ale oblężenie Paryża zostało przerwane, Ludwikowi  XI udało się wynegocjować pokój z ligowcami - traktaty Conflans (5 października), Saint-Maur (29 października) i Caen (23 grudnia 1465) - gdzie nie przyznał się do reformy państwa. Burgundia jednak odzyskała miasta Sommy i hrabstwo Boulogne; Ponadto Louis  XI wydał rząd Normandii do jego brata . Ten ostatni nie zdołał przejąć swojego rządu i musiał udać się na wygnanie.

Trzeci syn króla urodził się dnia 4 grudnia 1466. O imieniu François zmarł 4 godziny później.

10 września 1468na mocy traktatu z Ancenis Karol francuski i Franciszek II Bretanii zawarli pokój z koroną i zerwali, przynajmniej oficjalnie, z Burgundami. Ale drugi traktat będzie konieczne, aby przezwyciężyć skłonności z François II , podczas traktatu Senlis z1475.

Pojedynek z Karolem Śmiałym

W tym samym roku 1468obawiając się lądowania armii angielskiej, która zjednoczy swe siły z siłami burgundzkimi i przekonany, że będzie wiedział, jak manipulować swoim kuzynem, księciem Burgundii na swoją korzyść, Ludwik  XI zaproponował temu drugiemu negocjacje (za pośrednictwem kardynała de La Balue ), po czym książę zaprosił go do swego zamku w Peronnie . Ludwik  XI natychmiast udał się tam z małą eskortą. Podczas rozmów o tym wywiadzie , Liège zbuntował się przeciwko burgundzkiego okiem. Szybko okazało się, że komisarze królewscy zachęcili mieszkańców Liège do ponownego buntu. Gotowanie z gniewu na królewskim dwulicowości, Bold zamknął drzwi na zamek i miasto: Ludwika  XI został uwięziony w rzeczywistości w niebezpieczeństwie śmierci. Potajemnie ostrzegany (przez Philippe'a de Commynes , ówczesnego szambelana księcia Burgundii) o powadze grożącego mu niebezpieczeństwa, król nie miał innego wyjścia , jak podpisać niekorzystny traktat, zgodnie z którym w razie niepowodzenia z jego strony lenna Burgundów o wpływach francuskich uniknęłyby jego jurysdykcji i zwierzchnictwa. Miał też obiecać dać Champagne i Brie w prerogatywy do swojego młodszego brata Karola Francji , ex-Leaguer z dóbr publicznych i sojusznikiem Bold . W końcu musiał towarzyszyć Burgundczykowi w jego karnej ekspedycji przeciwko Liège i obserwować30 października 1468, zbuntowane miasto.

Gdy odzyskał pełną swobodę działania, Ludwik  XI odmówił podporządkowania się i przyznał swojemu bratu Karolowi tylko Guyenne , kraj, który niedawno został spacyfikowany i trudny do utrzymania. Uwięził swojego doradcę, kardynała La Balue , w1469, w którym założył Zakon Św . Michała . W grudniu1470król wypowiedział traktat z Peronne . W odpowiedzi książę Burgundii ogłosił się w listopadzie1471, uwolniony spod zwierzchnictwa króla Francji, zgodnie z klauzulą ​​niezgodności zawartą w tym traktacie.

W 1470 r. urodził się czwarty syn króla: Karol, późniejszy Karol VIII , a dwa lata później piąty syn (w Amboise ,3 września 1472); Ponownie przemianowany na François, nosił tytuł księcia Berry , ale zmarł w lipcu 1473.

W czerwcu 1472, Aby odpowiedzieć na prośbę o pomoc księcia Bretanii, do granicy z których Louis  XI właśnie wysłał wojska, że Bold przerwy rozejm z Francją, atakuje Pikardii , masakruje ludność Nesle , ale nie przed Beauvais , dzielnie bronił przez jej mieszkańców, w tym Jeanne Hachette  ; następnie spustoszył Normandię na próżno, po czym wycofał się na swoje ziemie bez realnych korzyści politycznych.

Po traktacie sojuszniczym ( Traktat Londyński ,25 lipca 1474 r) ze swoim szwagrem Karolem Śmiałym, który przekonał go do wznowienia działań wojennych przeciwko Ludwikowi  XI , król Anglii Edward IV wylądował w Calais ze swoją armią (4 lipca 1475 r), aby dołączyć do księcia Burgundii, najechać Francję i, jeśli to możliwe, zdetronizować jej monarchę. Demonstrując wszystkie swoje umiejętności jako negocjator i taktyk, Ludwik  XI zdołał rozwiązać ten anglo-burgundzki sojusz, podpisując się z Edwardem IV , w zamian za 425 000 ecu zapłacone mu, traktat z Picquigny (29 sierpnia 1475), Który zakończył wojny stuletniej i pozbawiony, do wielkiego gniewu Bold , burgundzkiego Zjednoczone ostatniego prawdziwego sojusznika.

Zmniejszanie władzy wielkich wasali było stałym elementem za panowania Ludwika  XI .

W 1474, król Francji manewruje przeciwko swojemu wujowi René d'Anjou , którego anjouskie królestwo chce zaanektować. Ludwik  XI udał się ze swoją armią do Angers pod przykrywką kurtuazyjnej wizyty. René d'Anjou, który mieszka w swojej rezydencji myśliwskiej w Baugé niedaleko Angers, widzi swojego królewskiego siostrzeńca, nie podejrzewając, że w mieście Anjou poprosi o klucze do stolicy Andegawenii. Niespodzianka jest całkowita. Ludwik  XI natychmiast zainstalował garnizon w zamku Angers i powierzył dowództwo Guillaume de Cerisay . Na 65 , René d'Anjou nie może i nie chce rozpocząć wojnę przeciwko jego bratanka, króla Francji. Oddaje mu Anjou bez walki i zwraca się do Prowansji, której jest władcą i do której natychmiast dołącza. Ludwik  XI mianuje Guillaume de Cerisay , gubernatora Anjou, a także burmistrza miasta Angers. Dlatego Anjou przestał być apanażem i ostatecznie wszedł w królestwo królewskie.

W 1475, po traktacie w Picquigny , Ludwik  XI zaczął wyzwalać Małgorzatę d'Anjou , córkę René d'Anjou i która była królową małżonką Anglii , zanim został uwięziony po egzekucji jej męża króla Anglii Henryka VI w1471w Tower of London . Ludwik  XI musiał zapłacić za to wyzwolenie 50 000 złotych koron. 29 stycznia 1476Małgorzata wróciła do Rouen . Zanim jednak dołączyła do ojca w Aix-en-Provence , musiała w konsekwencji zrzec się praw do dziedzictwa Andegawenów, składając testament na rzecz króla Ludwika  XI . To jest powód, dla którego spędziła ostatnie dni bez środków w Andegawenii , po śmierci króla René (1480).

W 1477, kiedy Karol Śmiały zginął podczas oblężenia Nancy , Ludwik  XI próbował przejąć jego stany, ale starł się z Maksymilianem Austriackim , który poślubił córkę zmarłego, Marię Burgundii .

Modernizacja królestwa

W tym samym roku 1477 utworzył Relais de poste . Rzeczywiście, Ludwik  XI lubił decydować o wszystkim. Musiał jeszcze wszystko wiedzieć. Prawdą jest, że bardzo często dyktował: „Błagam, żebyś często dawał mi znać o swoich nowinach”. To jest właśnie powód, dla którego zorganizował ten system. „To jest przede wszystkim dla niego: tylko on może być najpierw poinformowany. "

Co więcej, Ludwik  XI był pierwszą osobą, która promowała druk w królestwie Francji. W 1469 r. Guillaume Fichet i Jean Heynlin , doktorzy teologii na Sorbonie , uzyskali autoryzację króla na założenie tam drukarni. W latach 70. XIV wieku kilka francuskich miast, takich jak Lyon (1473), Albi (1475) skorzystał z tej nowej techniki pod opieką króla.

W 1480, Wreszcie modernizacji armii królewskiej zastępując milicję z frankońskich Łuczników przez stałej piechoty zorganizowanej na szwajcarskim modelu , znanego pod nazwą francuskich zespołów lub zespołów Pikardia . Aby sfinansować tę modernizację i wiele wojen, kontynuował zwiększanie podatków, które za jego panowania potroiły się.

Traktat z Arras i ostatnie przejęcia panowania

W 1482dzięki traktacie z Arras udało mu się odzyskać Pikardię i Księstwo Burgundii . Hrabstwo Burgundii lub Franche-Comté, Artois i Flandria również zostały przekazane Francji pod wiano Marguerite de Bourgogne (córki Marii Burgundii), która miała zostać królową Francji , poślubiając przyszłego Karola VIII  ; Ludwik  XI już wcześniej zadbał o ich posiadanie podczas walk, które nastąpiły po śmierci Karola Śmiałego . Wreszcie Karol VIII wyrzeknie się tego małżeństwa i zwróci większość posagu.

Dzięki dziedzictwu zabaw, w tym po René I st Andegawenii , wszedł w posiadanie Maine i Prowansji . Ludwik odzyskał również wicehrabstwo Thouars, które odebrał Mikołajowi d'Anjou w 1472 r. po tym, jak wstąpił do Bourguignon.

W trosce o kontynuowanie przez syna polityki spotkań, Ludwik  XI około 1482 roku wydał dla niego traktat o edukacji politycznej, historycznej i moralnej, napisany przez jego lekarza Pierre'a Choisneta, Le Rosier des guerres .

Wiązał Talmont i berrie do Philippe de Commines . Co się tyczy wicehrabiego Thouars , ostatecznie przypisuje go Ludwikowi II z La Trémoille, ale król zmarł przed skuteczną restytucją tego wicehrabiego .

François de Paule na dworze Ludwika  XI

Z 1481Św. Franciszek z Pauli mieszkał na dworze Ferdynanda I er Neapolitańskiego . Jako jeden przydomek „święty człowiek” miał reputację wykonywania cudownych uzdrowień, neapolitańskie kupcy mówili o jego cudach Ludwika  XI , poważnie chory od 1478 roku król, chcąc być utwardzane przez swoich modlitwach, napisał do papieża Sykstusa IV do poproś go, aby zezwolił na wysłanie świętego mnicha do Francji. Sykstus IV skierował do Franciszka de Paule dwie depesze nakazujące mu udać się do Francji, a on był posłuszny.

Przybywszy do Marsylii statkiem, witany wszędzie z wielkimi oznakami szacunku i oddania, święty François de Paule płynie łodzią w górę Rodanu . Miasto Lyon wita go 24 kwietnia z honorem, król nakazał miastu listownie od27 marca 1483 r., aby uczcić jej przybycie z wielką pompą, jakby przyjmowała ją wizyta Papieża. Przechodząc przez Roanne, a następnie Tours , św. Franciszek de Paule dotarł do zamku Plessis-lèz-Tours w pobliżu Ludwika  XI . Król dosłownie rzucił się do jego stóp i błagał o błogosławieństwo. Schlebia mu, błaga i ślubuje zbudować dwa klasztory dla jego zakonu. Ale przytomny, obserwujący w milczeniu króla, surowy pustelnik nie zwlekał długo, dając mu do zrozumienia łagodnie, że musi zrezygnować i przygotować się na śmierć w chrześcijaństwie, co miało nastąpić nieco później,30 sierpnia 1483 r..

Śmierć i pogrzeb

Według retrospektywnej diagnozy historyka Paula Murraya Kendalla Ludwik  XI zmarł z powodu krwotoku mózgowego . W swoim życiu doznał kilku udarów , pierwszy w maju 1473 roku . Na łożu śmierci chciał mieć przy sobie Świętą Ampułkę . Przesądny, zabronił wypowiadania przed nim słowa „martwy” i uzgodnił ze swoimi oficerami zakodowane wyrażenie „mów mało” przed otrzymaniem ostatniego namaszczenia .

Zgodnie z jego życzeniem, w 1467 roku, aby zaprzeczyć prestiż królewskiej nekropolii (podobnie jak pozostałe dwa Kapetyngów Ludwika VII i Filipa I st ), Ludwik  XI został pochowany w bazylice Matki Bożej Clery w6 września 1483, po postoju w Tours w dniu 2 września, a nie w bazylice Saint-Denis .

W Cléry-Saint-André , miedziany i pozłacany posąg Ludwika  XI przedstawiał króla w stroju myśliwskim, modlącego się na kolanach przed Notre Dame, na poduszce, służącej jako prie-dieu, w kolorach ramion Francji . Było to dzieło złotnika Conrada z Kolonii i założyciela Laurenta Wrine'a. Posąg emanował prawdziwą prostotą, król trzymał w rękach kapelusz myśliwski w towarzystwie psa. 2 kwietnia 1562 r, grób króla został zniszczony przez protestantów po zdobyciu Orleanu przez wojska księcia Condé .

W 1622, Louis XIII zbudował nowy marmurowy grobowiec, który z kolei zniszczony podczas Rewolucji Francuskiej . Jedynie współczesny posąg króla ( modlącego się na poduszce z księgą, na której znajduje się jego ulubiona czapka) autorstwa Michela Bourdina oraz cztery anioły zachował w Paryżu Alexandre Lenoir w swoim Muzeum Zabytków Francuskich .

W XIX th  wieku, hrabia Choiseul od Aillecourt repatriacji rzeźby Muzeum zabytków francuskich1818. Rzeźbiarze Beauvallet, a następnie Barberon w1896 zrekonstruował nowy pochówek, od lat klasyfikowany jako zabytek historyczny 1840, który od tego czasu pojawił się w nawie kościoła. Na baldachimie wspartym na czterech marmurowych kolumnach pentelian, na marmurowym cokole spoczywają król i cztery duchy w rogu podtrzymujące tarcze herbowe .

W 1896 r. dr Duchâteau przeprowadził inwentaryzację królewskiego krypty i odnotował obecność pięciu kawałków czaszki (świadek kraniektomii zwłok lub balsamowania z wykrwawieniem ). W Cléry, w sklepieniu krypty bazyliki, pozostała tylko podstawa przepiłowanej czaszki i szczęka, przypisywane Charlotcie Sabaudzkiej , przepiłowane sklepienie czaszki, szczęka i fragment części nosowej przypisywane Ludwikowi  XI . , reszta kości zniknęła w1792 po przejściu rewolucjonistów.

Potomstwo

Z żoną, Charlotte de Savoy , królową Francji, miał ośmioro dzieci, z których tylko troje osiągnęło pełnoletność:  Annę Francuską  (przyszłą Annę de Beaujeu i regentkę królestwa),  Joannę de France (przyszłą żonę Ludwika XII ) i przyszły  Karol VIII . Ludwik  XI zadba o edukację swojego syna Karola, a Charlotte o edukację jej córek.

Prawowitych dzieci:

Ludwik  XI miał również dwie córki swojej pierwszej kochanki, Félizé Regnard , obie legitymizowane: Joannę de Valois (1447-1519), żonę Ludwika de Bourbon-Roussillon (1450-1487), którego potomstwo oraz Guyette de Valois.

Ludwik miał też dzieci ze swoją kochanką Małgorzatą de Sassenage , damą de Beaumont (przed1424-1471):

Zmysł polityczny Ludwika  XI

Niektórzy historycy Skłaniają się do oskarżania Ludwika  XI pod pretekstem, że złamał Traktat z Peronne . W rzeczywistości król najpierw ustanowił zgromadzenie książąt i prawników Wielkiej Rady i Parlamentu, któremu przewodniczył Jean de la Driesche, prezes Izby Obrachunkowej i dawni wierni Karola Śmiałego . Stwierdziła, że ​​król przyjął traktat pod przymusem. Następnie zgromadzenie Tours postanowiło wezwać księcia Burgundii do parlamentu i wysłało komornika do Gandawy, aby powiadomić o wezwaniu. Książę Karol powstrzymał się od pojawienia się. 3 grudnia 1470król Francji ogłosił zdradę i krzywoprzysięstwo księcia. Postępowano zgodnie z procedurą prawną.

W 1475, po odcięciu dostaw wrogiej armii i bez angażowania się w bitwę, wykupił odejście królewskiej armii Anglii wydając 75 000 złotych koron, a także 50 000 koron rocznej emerytury przez siedem lat, czyli 425 000 ECU. Jean Favier podkreśla: „Nie przywiązaliśmy wystarczającej wagi do kalkulacji: bez względu na to, jak wysokie mogą być, odszkodowanie w ten sposób wypłacane angielskiemu skarbowi [75 000 ecu] jest mniej więcej tyle, ile kosztowałby rok wojny, gdyby przejęła ją wojna stuletnia. przez sto lat. Ponadto wymiana handlowa między obydwoma krajami pozwoliła na odzyskanie części tej kwoty.

24 lipca 1476 rw Lyonie, zaledwie dwa dni po bitwie pod Murten , król otrzymał wiadomość. Natychmiast wysłał list do wielkiego mistrza, watażka: „Błagam cię, zawsze trzymaj swój lud prestz, ale niczego nie zaczynaj i aby twój lud niczego nie podejmował, abyśmy mogli powiedzieć, że rozejm został zerwany. . Wspierając inne armie, Ludwik  XI nie angażował się w walkę aż do śmierci Karola Śmiałego w następnym roku.

Jego własna siostra Yolande de France , która wspierała księcia Burgundii , została jednak przez niego porwana po bitwie pod Murten i zamknięta w zamku Rouvres . We wrześniu 1476, król zdecydował się wysłać poufne są Charles I st Amboise i dwieście włócznie. Ten gubernator był nie tylko jego najlepszym elementem, ale także doskonałym dyplomatą. Jak tylko księżna Sabaudii została zwolniona, król wysłał list do księcia Mediolanu , oczywiście z powodu rozejmu: „Wysłała gubernatora Champaigne, aby poprosił go o przysłanie jej ludu, ale on tam pojechał osobiście. "

Philippe de Commynes tak podsumowuje polityczny realizm króla: „Wśród wszystkich, jakich kiedykolwiek znałem, najbardziej pijanym, który wydostał się z ung maulvais pas, w czasach przeciwności był król Loys unziesmez, nostre master i najbardziej pokorni w słowach i mieszkańcach, którzy bardziej pracowali, aby zdobyć człowieka, który mógłby mu służyć lub który mógłby go skrzywdzić. I nie nudził się, że odmówiono mu domu od człowieka, którego ćwiczył w wygrywaniu, ale nadal to robił, obiecując mu szeroko i skutecznie dając pieniądze i estatz, o których wiedział, że mu się podobały. A tych, których wypędził i stał się prawy w czasach pokoju i dobrobytu, odkupił ich drogo, kiedy miał z nimi do czynienia, i korzystał z nich, i nie miał ich na siano na rzeczy przeszłe. "

Zdrowie króla

Podobnie jak czarna legenda , niektórzy historycy akcentowali chorobę Ludwika  XI , na przykład za Iwanem Gobrym, który – dla swojej sylwetki – cytuje Basin  :

„Z jego chudymi udami i nogami nie miał nic pięknego ani przyjemnego na pierwszy rzut oka. Co gorsza: gdybyśmy spotkali go, nie znając jego tożsamości, moglibyśmy wziąć go bardziej za błazna lub pijaka, w każdym razie za osobnika o niskim stanie, niż za króla lub człowieka wartościowego. "

Musi być jednak stwierdzona na podstawie ówczesnych autentycznych dokumentów. Philippe de Commynes , jeden z głównych doradców króla, zobaczył pierwszy znak w 1478, po swojej misji we Włoszech  :

„Znalazłem króla nieco po mistrzowsku zazdrosny i zacząłem go wywłaszczać w Malladi; przez całą drogę, nie wydawał się tak szybko i prowadził wszystkie rzeczy w tym samym kierunku. "

- Philippe de Commynes, Pamiętniki , Księga VI , Rozdział V

Następnie król poniósł pierwszy poważny atak w marcu 1479 r.:

„Zacząłem się starzeć i chorować; a będąc w Kuźniach w pobliżu Chinon , na jego obiedzie, przyszedł jak na perkusji i stracił mowę. Zdjęto go ze stołu i przytrzymał przy ogniu, a okna zamknięto; i bez względu na to, ile chciał się nauczyć, zachowywaliśmy to: wszyscy inni musieli dobrze sobie radzić. ......... Kiedy przyjechałem, znalazłem go przy stole; z tym mistrzem Adamem Fumee , który zresztą był medykiem króla Karola , o tej godzinie, o której mówię, mistrzem próśb i innym medykiem zwanym mistrzem Claude. "

- Ten sam dokument, księga VI , rozdział VI

Zdrowie króla zostało przywrócone dziesięć lub dwanaście dni później. 31 lipca 1479 mógł przybyć do Dijon . W następnym roku Ludwik  XI nadal rządził i decydował o wszystkim. Wśród pozostałych do dziś 2164 listów od króla Józef Vaesent przypisał 178 do 1480 roku.

19 grudnia 1481jednak król wysłał list do przeora Salles:

”... Błagam cię, jak tylko mogę, że nieustannie modlić się do Boga i Matki Bożej Sprzedaży dla mnie, tak że ich przyjemność wysłać mi ćwierć gorączkę , bo mam chorobę, którą fizycy mówią, że nie może być. Guery bez tego…. "

Zgodnie z tym listem Auguste Brachet konkluduje: 1903, w swojej książce Pathologie Mental des Rois de France , że chorobą króla była epilepsja . Claude Gauvard dodaje kolejny powód tej hipotezy: król zawsze nosił kapelusz. W przypadku upadku może amortyzować wstrząsy.

Prawdą jest jednak, że królowi nigdy nie brakowało dobrych lekarzy. Natychmiast poświęcony, uwolnił Adama Fumée zamkniętego w wieży Bourges . Rzeczywiście, Karol VII i Delfin Ludwik przebywali wiosną 1437 roku w Langwedocji, w tym w Montpellier . Cała rodzina królewska korzystała teraz z najlepszych profesorów Wydziału Lekarskiego w Montpellier  : Adama Fumée, Déodata Bassole, Jeana Martina oraz Roberta Poitevina i Roberta de Lyon, absolwentów Montpellier. Tak więc ten uniwersytet był nadal chroniony i wspierany przez króla. Enguerrand de Parent, dziekan wydziału paryskiego , oraz Jacques Coitier byli także lekarzami Ludwika  XI . Niektórzy stali się ważnymi postaciami w królestwie. W ten sposób Adam Fumée został mianowany Stróżem Pieczęci Francji, a Jacques Coitier został prezesem-urzędnikiem w Izbie Obrachunkowej w 1482 roku. Wreszcie były dziekan Jean Martin, mistrz Izby Obrachunkowej za Karola VIII .

Ludwik  XI przyczynił się również do rozwoju medycyny. Rzeczywiście, wspierał projekty kopiowania i tłumaczenia w tej dziedzinie, dzięki czemu poprawia się dostępność książek i podręczników medycznych w królestwie Francji. , . Zatem król musiał się PRATICA z Jean Pacis, dziekan wydziału Montpellier kopiowane , natomiast tłumaczenie Regimen Sanitatis Salernitatum w School of Medicine Salerno została zakończona po raz pierwszy . Wreszcie Ludwik  XI sprowadzał relikwie z całej Europy i wysyłał datki do wszystkich kościołów znanych z cudownych uzdrowień. Zbierał też pobożne wizerunki, natomiast za życia króla nie istniały ołowiane medale, które miały zdobić jego kapelusz.

Ludwik XI w literaturze

Pochodzenie

Pochodzenie Ludwika  XI Francji
                                       
  32. Filip VI z Francji
 
         
  16. Jan II z Francji  
 
               
  33. Joanna Burgundzka
 
         
  8. Karol V z Francji  
 
                     
  34. Jean I er Bohemia
 
         
  17. Pokojówka Luksemburga  
 
               
  35. Elżbieta Czeska
 
         
  4. Karol VI z Francji  
 
                           
  36. Ludwik I st Burbon
 
         
  18. Pierre I er Bourbon  
 
               
  37. Marie d'Avesnes
 
         
  9. Joanna Burbońska  
 
                     
  38. Karol Walezyjski
 
         
  19. Izabela z Valois  
 
               
  39. Mahaut de Châtillon
 
         
  2. Karol VII z Francji  
 
                                 
  40. Ludwik IV Świętego Cesarstwa
 
         
  20. Stefan II Bawarski  
 
               
  41. Beatrycze Świdnicy
 
         
  10. Stefan III Bawarski  
 
                     
  42. Fryderyk II Sycylii
 
         
  21. Elisabeth z Sycylii  
 
               
  43. Éléonore d'Anjou
 
         
  5. Izabela z Bawarii  
 
                           
  44. Étienne Visconti
 
         
  22. Barnaba Visconti  
 
               
  45. Walentynkowa Doria
 
         
  11. Taddea Visconti  
 
                     
  46. Mastino II della Scala
 
         
  23. Królowa della Scala  
 
               
  47. Taddea z Carrary
 
         
  1. Ludwik XI z Francji  
 
                                       
  48 = 32. Filip VI z Francji
 
         
  24 = 16. Jan II z Francji  
 
               
  49 = 33. Joanna Burgundzka
 
         
  12. Ludwik I st Neapol  
 
                     
  50 = 34. Jean I er Bohemia
 
         
  25 = 17. Pokojówka Luksemburga  
 
               
  51 = 35. Elżbieta Czeska
 
         
  6. Ludwik II Andegaweński  
 
                           
  52. Facet I st z Blois-Châtillon
 
         
  26. Karol de Blois  
 
               
  53. Małgorzata de Valois
 
         
  13. Marie de Blois  
 
                     
  54. Guy de Penthièvre
 
         
  27. Joanna de Penthièvre  
 
               
  55. Joanna d'Avaugour
 
         
  3. Marie d'Anjou  
 
                                 
  56. Alfons IV Aragonii
 
         
  28. Piotr IV z Aragonii  
 
               
  57. Teresa d'Entença
 
         
  14. Jean I er Aragon  
 
                     
  58. Piotr II Sycylii
 
         
  29. Eleonora z Sycylii  
 
               
  59. Elżbieta Karyntii
 
         
  7. Yolande d'Aragon  
 
                           
  60. Henryk IV z Baru
 
         
  30. Robert I st Bar  
 
               
  61. Yolande de Dampierre
 
         
  15. Yolanda de Bar  
 
                     
  62 = 16. Jan II z Francji
 
         
  31. Maria z Francji  
 
               
  63 = 17. Pokojówka Luksemburga
 
         
 

Uwagi i referencje

Uwagi

  1. Nosi czerwoną czapkę zakrywającą szyję, zwieńczoną kapeluszem pielgrzyma, a na szyi kołnierz Orderu św .
  2. Pseudonim nadany przez kronikarza Georgesa Chastelaina .
  3. Za jego rządów odsetek zwykłych doradców (takich jak Olivier Le Daim, którego później nobilitował) wzrósł z 37% do 47%, ale szlachta zachowała najważniejsze stanowiska.
  4. Ludwik  XI powołał się na swoje dziedzictwo, a apanaże musiały powrócić do korony w przypadku wygaśnięcia linii syna Francji, który z tego skorzystał dla niego i jego potomków. Więc król napisał22 sierpnia 1478 „Mons r kanclerz, otrzymałem SEEL że wysłany do mnie przez mistrza Jehan du Ban, a także listów, które napisał do mnie przez człowieka, z genologies przez escript i moją droiz z następujących duch odnoszą Burgundii i Burgundii i Boulongne, ja mercye cię ... Escript ma Soulommes XXII th  dzień Aoust. "
  5. Lub, co ciekawe, rok do dnia po zabójstwie księcia-biskupa Liège Louisa de Bourbon (pierwszego kuzyna Karola Śmiałego i jego sojusznika, następnie Marii Burgundii i Maksymiliana Habsburga), zostało popełnione za namową Guillaume'a de La Marcka , poplecznika Ludwika XI w  „kraju par-deçà” Burgundii.
  6. Tak więc27 lipca 1480Król wysłał do przyszłego Karola VIII list do gubernatora stanu finansów w Langwedocji, François de Genas: „Mons r ogólna, napisałem do was, że wyślesz mi opanować Jehan Martin, lekarz, dla tego pana Guillaume Girard, który był doktorem Mons r le daulphin, jest bardzo biedny i że doradzono mi, abym zajął jego miejsce powiedział mistrz Jehan Martin… ”.

Bibliografia

  1. Pierre-Roger Gaussin , Ludwik XI: król między dwoma światami , edycje Klinckiecka,1976, s.  384
  2. Pierre Champion Louis  XI , 2 II  wyd., Paryż, H. Champion, 1928, 2 obj.
  3. Wydział Historii, UL — Kurs — HST-20718B — Praca F.-A. Raymond (sierpień 2002)
  4. http://www2.cndp.fr/archivage/valid/3418/3418-188-202.pdf , s.  4 .
  5. Thomas Basin (wydanie i przekład Charles Samaran ), Historia Ludwika  XI [„Historiarum libri de rebus a Ludovico XI , Francorum rege et suo tempore in Gallia gestis”], t.  III , Paryż, Les Belles Lettres , coll.  „Klasyków Historii Francji w średniowieczu” ( n ö  30)1972, XIV -464  s. ( prezentacja online ) , s.  387.
  6. (w) Lydwine Scordia , „Wilk, pasterz i wieloryb: krytyka króla poprzez metaforę za panowania Ludwika  XI  ” w Rosalind Brown-Grant, Anne D. Hedeman Ribémont i Bernard (red.), Tekst i Wizualne reprezentacje władzy i sprawiedliwości w średniowiecznej Francji: rękopisy i wczesne drukowane książki , Farnham, Routledge ,2015, XVIII -322  s. ( ISBN  978-1-47-241570-7 , czytaj w Internecie ) , przyp .  33.
  7. Jean Lebrun , "Louis  XI  ", La Marche de l'Histoire ,1 st grudzień 2011.
  8. Didier Le Fur, „  Ludwik  XI , zmasakrowana śmierć  ” , magazyn L'Histoire .
  9. Heers 2003 , s.  23.
  10. Kendall 1974 , s.  6.
  11. Kendall 1974 , s.  8.
  12. Heers 2003 , s.  143, a także: Ludwik  XI w Loches , s.  5 .
  13. Louis Archon, Historia Kaplicy Królów Francji , t.  II, Paryż, Piarre-Augustien Le Mercier,1711, 794  s. ( czytaj online ) , s.  389.
  14. Kendall 1974 , s.  9.
  15. Jean Favier , Ludwik  XI , Fayard 2001, reed. Tallandier 2012, s.  78 .
  16. Kendall 1974 , s.  19.
  17. Kendall 1974 , s.  21.
  18. Kendall 1974 , s.  22.
  19. Kendall 1974 , s.  24.
  20. Kendall 1974 , s.  28.
  21. Kendall 1974 , s.  29.
  22. Kendall 1974, s.31 .
  23. Kendall 1974 , s.  31.
  24. Kendall 1974 , s.  34.
  25. Kendall 1974 , s.  39.
  26. Gilles-Marie Moreau, Le Saint-Denis des Dauphins: historia kolegiaty Saint-André w Grenoble , Paryż, L'Harmattan,2010, 293  s. , 22 cm ( ISBN  978-2-29613-062-3 , OCLC  706854028 , czytaj online ).
  27. Uniwersytet w Walencji, prezentacja .
  28. Paul Dreyfus , Historia Dauphiné , s.  117 .
  29. Joseph Vaesen i Étienne Charavay, Listy Ludwika  XI , tom XI  : trasa , s.  5 , 1909, Paryż.
  30. Favier 2001 , s.  312.
  31. Joseph Vaesen i Étienne Charavay, Listy Ludwika  XI , tom XI  : trasa , s.  22-23 , Librairie Renouard, Paryż 1909.
  32. Postanowienie Ludwika  XI , zważywszy na Mareuil blisko Abbeville i prawdopodobnie31 grudnia 1463 r..
  33. Bańka wystawiona przez papieża Pawła II 12 grudnia 1464 r .
  34. National Archives X 1A 8606, F O  217  V o (po Joseph Vaesen i Etienne Charavay, Lettres de Louis  XI , tomé IV , str.  83 , noty n o  1, Librairie Renouard, Paris 1890).
  35. Joseph Vaesen i Étienne Charavay, Listy Ludwika  XI , tom IV , s.  82-84 (list z dnia22 lutego 1470) oraz s.  89-90 (z20 marca 1470 r), Librairie Renouard, Paryż 1890.
  36. Dokładniej, król daje tylko 200 000 koron. To właśnie miasta nad Sommą przygotowały dodatkowe 20 000 koron. Patrz przypis N O  3 z Traktatem Arras .
  37. Relację z długiej konfrontacji Ludwika  XI z Karolem Śmiałym można znaleźć również: https://fr.vikidia.org/wiki/Louis_XI_contre_Charles_le_T%C3%A9m%C3%A9raire
  38. Jean-Pierre Soisson, Charles le Téméraire , (Grasset i Fasquelle, 1997), s.  203 .
  39. Joseph Calmette, Wielcy Książęta Burgundii (Albin Michel, 1949 i czerwiec 1976) s.  345 .
  40. Joseph Calmette, Wielcy Książęta Burgundii (Albin Michel, 1949 i czerwiec 1976) s.  352 .
  41. oryginalny tekst z traktatu Picquigny w języku łacińskim.
  42. Uwaga w języku francuskim  ; 4 września 1475Ludwik  XI wysłał swój list patentowy do miast królewskich (są jeszcze te z Lyonu, Poitiers i Harfleur): „z którymi przez siedem lat braliśmy tresves i entrecours de la merchandise”, opublikowany przez Josepha Vaesena i Étienne Charavay, lettres Louisa  XI , tomé VI , str.  14-19 .
  43. Louis François Villeneuve-Bargemon, Historia René d'Anjou , tom II (1446-1476) Wydania JJ Blaise, Paryż 1825.
  44. Louis François Villeneuve-Trans, s.  199 .
  45. Katalog burmistrzów Angers (od 1475 do 1790)
  46. Ordynacja Ludwika  XI , luty 1475 (1474 przed Wielkanocą), Ordonnances des rois de France , tom XVIII , s.  86, [ czytaj online ] .
  47. Heers 2003 , s.  83-84.
  48. Joseph Vaesen i Étienne Charavay, Listy Ludwika  XI , tom VII , s.  148 , Librairie Renouard, Paryż, 1900.
  49. Historia La Poste: Chronologia od 1477 do 1672 .
  50. Jean Favier, „Ludwik  XI , mniej okrutny niż jego legenda, polityczna bestia”, Le Point , 18-25 grudnia 2008, s.  188 .
  51. Witryna Biblioteki Narodowej w odniesieniu do tej kwestii .
  52. Patent listowy Ludwika  XI ,21 kwietnia 1475.
  53. André Neurrisse, 2000 lat podatków , edycje SIDES,1995, s.  89.
  54. Favier 2001 , s.  883.
  55. Powszechny słownik nauk moralnych, ekonomicznych, politycznych i dyplomatycznych; lub… Jean-Baptiste-René Robinet, wyd. Dotknij, s.  161 .
  56. Rachunki mieście Lyon określić pozycję tego świętego w tym mieście (archiwa mieście Lyon, CC483 po Joseph Vaesen Etienne Charavay, Lettres de Ludwika  XI , głośności X , str.  77 , uwaga n o  2 , Librairie Renouard, Paryż 1908).
  57. "De par le Roy. Bardzo wkurzeni i kochani, napisaliśmy do was przez Rigaulta d'Oreille, naszego mistrza hostelu, poruszając rzeczy, które chcemy zrobić dla świętego człowieka, którego Guynot de Losiere, również nasz mistrz Ostelu, przyprowadź nas. A po to, czyń jak ci każe, a kiedy ów święty człowiek odejdzie dalej, przyjmij go i ucztuj tak, jak to był nasz Ojciec Święty, bo tego chcemy dla dobra osoby i świętego życia on prowadzi, więc miej to tam Faulte Daj Plessis w parku,. XXVII th dnia marca (1483) Loys B. ESSONAT (sekretarz) ... do naszego samym litości, i dobrze, consulz, mananie i mieszkańcy naszego miasta Lion (Joseph Vaesen i Étienne Charavay, Lettres de Louis  XI , tom X , s.  90-91 , Librairie Renouard, Paris 1908).
  58. Scenę namalował Nicolas Gosse  : jego „  Ludwik  XI u stóp św. Franciszka de Paule  ” znajduje się w paryskim Luwrze .
  59. Słownik historyczno-krytyczny Pierre'a Bayle'a , Pierre Bayle, Pierre Desmaizeaux, Eusèbe Renaudot, Anthelme de Tricaud, s.  414 .
  60. Charles Pinot Duclos, Historia Ludwika  XI , tom.  2, 1745, s.  488 .
  61. http://www2.biusante.parisdescartes.fr/img/?refphot=CIPA0565&mod=s .
  62. „  pogrzeb pomnik Ludwika  XI  ” , zawiadomienie n o  IM45000125, baza Palissy , francuskiego Ministerstwa Kultury .
  63. Louis Réau , Zniszczone zabytki sztuki francuskiej. Od średniowiecza do XIX th  wieku , Hachette ,1959, s.  395.
  64. Alexandre Lenoir , Historyczny i chronologiczny opis zabytków rzeźby zgromadzonych w Muzeum Zabytków Francuskich , U autora,1803( czytaj online ) , s.  221.
  65. Patrice Georges, „ Czy Ludwik  XI miał pięć czaszek? Ewolucja liczby czaszek w królewskim skarbcu katedry Notre-Dame de Cléry-Saint-André kościoła (Loiret)”, w Philippe Charlier (reż.), Proceedings of the 1 st  Międzynarodowej Konferencji na temat Pathography (Loches, 2005). Paryż, De Boccard, 2006, s.  195-214 .
  66. zbiornik sarkofag i wizytówką XX th  wieku pokazano szczątki czaszki .
  67. Van Kerrebrouck Patrick, Brun Christophe, de Merindol Christian, Les Valois, Villeneuve d'Ascq, Van Kerrebrouck, 1990 - w czwartym.
  68. Edme-Théodore Bourg , Miłość i waleczność królów Francji: historyczne wspomnienia o konkubinach, kochankach i faworytach tych książąt; od początku monarchii do panowania Karola X , t. t. I st , Bruksela, Ludwik tence, 1830, 319 s. (czytaj online [archiwum]), s. 252-259
  69. Jean Favier, Ludwik  XI , s.  620  ; ponadto w czasach Ludwika  XI prawa były skutecznie przestrzegane. Tak więc, gdy ten król coś komuś ofiarował, ta darowizna musiała być zarejestrowana w parlamencie i izbie obrachunkowej jako „Lecta, publicata et registrata in Parlamento, tredecima Julii, anno Domini…”. Czasami odmawiali lub odrzucali. Ponadto Ludwik  XI był założycielem parlamentu Bordeaux .
  70. Jean Favier, „Ludwik  XI , bestia polityczna”, Le Point , 18-25 grudnia 2008, s.  188 .
  71. Biblioteka Narodowa (Mss.), franc. 2898, fol. 58, opublikowane przez Joseph Vaesen Etienne Charavay, Lettres de Louis  XI , tomé VI , str.  66 , Towarzystwo Historii Francji i Librairie Renouard, Paryż 1898.
  72. Archiwa Mediolanu, wydane przez Josepha Vaesena i Étienne Charavay, Listy Ludwika  XI , tom VI , s.  92-93 .
  73. Philippe de Commynes, Memoirs, tom 1, księga I , rozdział X , Paryż, A. Picard i syn,1901( czytaj online ) , s.  73
  74. Philippe de Commynes, Memoir , GF Flammarion, Paryż 2007, s. 356.
  75. Philippe de Commynes, Memoir , GF Flammarion, Paryż 2007, s. 364-366.
  76. Gminy, Pamiętniki , Księga VI , Rozdział VI .
  77. List króla do biskupa Albi datowany3 lipca 1479, z Méry-sur-Seine: „ale kiedy opuściłem Romereu, jechałem w upale i zasnąłem w zamku, który jest u biskupa Troyes, w wysokim pokoju, bardzo gorącym i nie mogę oddychać. mój żołądek, na który chorowałem przez dwa lub trzy dni; w podziękowaniu Bogu i Matce Bożej, jestem już dobrze uzdrowiony . »(Joseph Vaesen i Étienne Charavay, Listy Ludwika  XI , tom VIII , s.  47 , Towarzystwo Historii Francji i Librairie Renouard, Paryż 1903).
  78. Joseph Vaesen i Étienne Charavay, Listy Ludwika  XI , tom VIII , s.  104-347 , Towarzystwo Historii Francji i Librairie Renouard, Paryż 1903.
  79. To College powstała w VII p  wieku Bourges pod reguły św Colomban (Vaesen Joseph Etienne Charavay, Letters Louis  XI , tom V , str.  332 , przypis n O  2 Librairie Renouard, Paryż, 1895) .
  80. Joseph Vaesen i Étienne Charavay, Listy Ludwika  XI tom IX s.  120 , Librairie Renouard, Paryż 1905.
  81. „Ci chorzy ludzie, którzy nami rządzili” , Le Point ,18 grudnia 2008.
  82. Joseph Vaesen i Étienne Charavay, Listy Ludwika  XI , t.  VIII , s.  242 , Librairie Renouard, Paryż, 1903.
  83. Heers 2003 , s.  351.
  84. Heers 2003 , s.  350.
  85. "  Ludwik  XI  : wieki legend  " , na L'Express ,27 września 2011.

Podstawowe źródła drukowane

Bibliografia

Powiązane artykuły

Linki zewnętrzne