Wojny włoskie

Wojny włoskie Opis tego obrazu, również skomentowany poniżej Walka Pavia , olejek z drewna, XVI p  wieku. Ogólne informacje
Przestarzały 1494-1559 (przeplatane dziesięcioma okresami pokoju)
Lokalizacja Włochy
casus belli Francuskie roszczenia do tronu Neapolu
Wynik Traktaty Cateau-Cambrésis (1559)
Wojujący
Królestwo Francji Królestwo Anglii (1526-1528) Imperium Osmańskie Zmienne państwa włoskie


 Monarchia Habsburgów Królestwo Anglii (1496-1526; 1542-1559)
Zmienne stany włoskie
Dowódcy
Karol VIII Ludwik XII Franciszek I er Henryk II Sulejman I st



 Maksymilian I st Karol V Ferdynand I er Karol Quint Henryk VIII Maria I re

Do wojny włoskie są wynikiem konfliktu ( 11 wojny ) kierowanej przez francuskich władców w Włoszech od końca XV -go  wieku i podczas XVI -tego  wieku , aby wymusić co uważali za swoje dziedziczne prawa Królestwa Neapolu , a następnie Księstwo Mediolanu .

Początki

Królestwa Neapolu , aż do 1442 roku, był w rękach Andegawenów , najmłodszego domu z Capetians . W tym dniu kontrolę przejmuje Aragon z królem Alfonsem V. Dom Anjou niestrudzenie próbuje go odzyskać. Jej ostatni przedstawiciel, René d'Anjou zmarł w 1480 r.: jego prawa do królestwa Neapolu przeszły następnie na królestwo Francji , gdzie panował Ludwik XI , następnie od 1483 r. Karol VIII .

Karol VIII musiał przeprowadzić ważne badania w archiwach, aby udowodnić słuszność swoich roszczeń, zwłaszcza że ród Andegawenów utracił swoje neapolitańskie posiadłości w 1442 roku. Ten zapis obejmuje również królestwo Jerozolimy , które jest okupowane przez Mameluków do 1517 roku. traktaty gwarantują Francji neutralność rywalizujących stron: neutralność Anglii na mocy traktatu z Étaples w 1492, następnie Hiszpanii na mocy traktatu barcelońskiego w 1493 ( Ferdynand II Aragoński odzyskuje Roussillon i Cerdagne ), wreszcie cesarza Maksymiliana na mocy traktatu z Senlis w 1493 roku. Na mocy tych ostatnich porozumień Karol VIII zrzeka się posagu Franche-Comté od obiecanej Małgorzaty Austriackiej (córki Maksymiliana), z którą zerwał zaręczyny.

W 1486 r. zbuntowali się niektórzy baronowie królestwa Neapolu, którzy pozostali lojalni wobec Andegawenów. Pokonani znajdują schronienie we Francji. Monarchowie francuscy próbowali wówczas dochodzić swoich praw przez prawie 60 lat .

Karola VIII zachęca również do wyjazdu do Włoch Ludovic le More , wychowawca księcia Mediolanu Jeana Galéasa Sforzy . Ludovic le More martwi się możliwym zerwaniem równowagi we Włoszech: sojusz utworzony w 1467 r. przez Florencję , Mediolan i Neapol w celu walki z wenecką potęgą jest słaby, a Piotr Nieszczęsny , następca Wawrzyńca Wspaniałego , zbliża się do królestwo Neapolu.

Ponadto projekt Karola VIII jest dyskretnie wspierany we Włoszech nawet przez frakcję, na czele której stoi „kardynał Giuliano della Rovere przyszły Juliusz II , [który] liczył na poparcie Francuzów w złożeniu do dymisji panującego papieża”. Aleksander VI Borgia ”.

Pierwsze wojny we Włoszech: od Karola VIII do Marignan

Pierwsza wojna włoska (1494-1497)

Pierwsza wojna włoska Włochy w 1494 roku. Ogólne informacje
Przestarzały 1494-1497
Lokalizacja Włochy
casus belli Francuskie roszczenia do tronu Neapolu
Wynik Rozejm w Alcalá de Henares
Wojujący
Królestwo Francji
Księstwo Mediolanu (1494-1495) 		Królestwo Neapolitańskie
Liga Wenecka (1495-1497)
Dowódcy
Karol VIII Francji
Louis d'Orléans
Gilbert de Montpensier 		Franciszek II Mantui
Gonzalve z Kordoby

Wars Francji XV -go  wieku

Bitwy

Allied do Księstwa Mediolanu , Karola VIII , który opuścił Lyon, przybył do Grenoble , dośrodkował Col de Montgenèvre na2 września 1494 r. Jego plan, zarówno ambitne i nierealne, był kiedyś mistrzem królestwa Neapolu, aby podjąć nową krucjatę przeciwko Imperium Osmańskiego z Bajazet II , celem koniec, co było nie mniej niż podboju Jerozolimy .

Francuskie wojsko wejściu Włoch składa się z królewskiego ścisłą strażą, utworzony przez dwieście kawalerii, kawalerii 1600  lanc , 12000  piechoty (w tym 6.000  Szwajcarów i 3000  Gascons ), a przede wszystkim artylerii z 70 sztuk. , Lekki i łatwy do rękojeść, wypalając kulki z brązu lub miedzi z prędkością stu strzałów na godzinę.

Francuzi szybko posuwają się naprzód i docierają do miasta Asti le9 września. W tym samym czasie w Rapallo , niedaleko Genui , wojska francusko-mediolańskie dowodzone przez Louisa d'Orléans , wspierane przez marynarkę francuską, rozgromiły armię liczącą 5000 Aragonii, świeżo wylądowaną w porcie Genua. Ofiara ospy , Karol VIII nie mógł wcześniej wejść do Genui6 października.

Armia francuska kontynuowała następnie w kierunku Neapolu: 20 październikaFrancuzi zdobywają Mordano w Romanii i mordują tam cywilów i żołnierzy; 26, ten sam los spotyka wieś Fivizzano . Włosi są przerażeni, a po negocjacjach Florencja zostaje zdobyta bez walki dalej17 listopada. Karola VIII wita dominikanin Savonarola , pan miasta, który wita go jako wysłannika Bożego.

Francuzi wyjeżdżają z miasta 28tego samego miesiąca i wjazd do Rzymu dnia31 grudnia. Francuzi, raz w Wiecznym Mieście, łupy, masakra i papież Aleksander VI są zmuszeni przyjąć przysięgę posłuszeństwa królowi. Karol VIII zostaje przekazany przez papieża Aleksandra, pełny brat sułtana Bajazet , Djem . Ten bezskutecznie walczył z Bajazetem o odzyskanie spadku po ojcu, sułtanie Mehmeda II . Aby uciec przed mściwością swego brata, Djem najpierw znalazł schronienie u Szpitalników św. Jana z Jerozolimy na Rodos , a następnie powierzyli go papieżowi. Karol VIII liczył na to, że Djem zbierze muzułmanów do swojej sprawy i walczy z Bajazetem. Przygoda nie następuje, bo Djem umiera kilka tygodni później.

W środku-Luty 1495, król Neapolu Alfons II abdykuje, a jego następcą zostaje Ferdynand II . Ci ostatni muszą uciekać przed przybyciem wojsk francuskich22 lutego 1495. Włoski szlachcic, nostalgiczny okresu Andegawenów i przekonany o prawdziwości twierdzeń Karola VIII będzie zebrać do niego ze swoich mężczyzn na ramionach (Lavorata ...) i działać Condottieri . Zadowalają się pensją króla (8 d. Za rycerza). Wojskowa okupacja Neapolu jest okazją dla wielu żołnierzy do zarażenia się nieznaną wówczas chorobą: syfilisem .

Arogancja francuskiego okupanta wywołała wrogość ludności. Ponadto na północy z inicjatywy Wenecji powstał sojusz antyfrancuski . Karol VIII postanawia opuścić Neapol dalej20 maja 1495z większością swojej armii. Gilbert de Montpensier , który został wicekrólem , pozostał tam na czele francuskiego garnizonu.

Ludwik Orleański pozostał w Lombardii z częścią wojsk, choć otrzymał rozkaz, by nie atakować księcia Mediolanu Ludovica le More, nie oparł się pokusie zdobycia Novary . Tam wchodzi10 czerwca 1495 i jest bardzo dobrze przyjmowany przez mieszkańców, ale nie posuwa się aż do Mediolanu, choć mało broniony i prawdopodobnie gotowy przyjąć go w ten sam sposób.

Powrót Karola VIII do Francji odbył się w trudnych warunkach. Król, który opuścił Neapol ze zmniejszoną armii (tylko miał 9000 ludzi z nim), wykonane jego artyleria przekroczyć Apeniny z wielkim trudem i przybył w pobliżu Fornoue na5 lipca. Złapany przez wojska koalicji, 35000 silny i nakazał przez markiza Mantui , François II Mantui , Karol VIII został zmuszony zaakceptować walkę. 6 lipcarozgrywa się bitwa pod Fornoue, w której Francuzi, pomimo silnej liczebnej niższości, odnoszą względne zwycięstwo, co pozwala im kontynuować odwrót.

Armia przybyła do Asti w pewnym stanie ruiny. Ludwik Orleański, uwięziony ze swoimi oddziałami w Novare przez 30 000 ludzi z Ludovica le More i pogrążony w głodzie, prosi o pomoc kuzyna, który idzie mu z pomocą, nie oskarżając go o jego niesubordynację.

Negocjacje otwarte między obiema stronami, które prowadzą do pokoju w Vercelli, podpisane 9 października 1495. Louis d'Orléans ewakuował Novare ze swoimi 5500 głównie Szwajcarami , z których wielu, zbyt słabych, zmarło wkrótce potem. Traktat z Vercelli udziela król Francji chimerycznych nadziei, aw rzeczywistości pozostawia otwarte pole do księcia Mediolanu.

W tym czasie Francuzi, pozostawieni na wraku królestwa Neapolu, walczą o utrzymanie posiadania. Ferdynand II wysiada w Kalabrii i oblega ich w Neapolu. Montpensier zamyka się w zamkach, czekając na pomoc z Francji. Przybywają powoli: Ludovic The More nie dotrzymuje zobowiązania do wysłania floty, która wyśle ​​swoje wojska do Neapolu, a Karolowi VIII brakuje pieniędzy. Koszt jego wyprawy do Italii powinien być częściowo pokryty z darowizn florenckich, uzależnionych od zwrotu pod ich kontrolę warowni pożyczonych królowi. Warownie te zostają ostatecznie sprzedane Lukce , Wenecji, Genui czy Pizie , po zdradzie francuskiego dowódcy w Toskanii , Roberta de Balzaca . Karol VIII jest więc zmuszony spłacać florenckie pożyczki i nie otrzymuje nowych funduszy z tego miasta.

Gilbert de Montpensier w desperacji wyrusza z prawie całym swoim garnizonem i udaje się do Salerno . Armia hrabiego, złożona w dużej mierze z najemników niemieckich i włoskich, często pozbawiona żywności i od bardzo dawna nie otrzymująca wynagrodzenia, dała się zamknąć Ferdynandowi II w małym miasteczku Atella. Część niemieckich najemników zdezerterowała, zmuszając Francuzów do poddania się. Przetrzymywana w niewoli armia francuska jest dziesiątkowana przez choroby i głód.

Hiszpania , zaangażowany w lidze Wenecji z naruszeniem traktatu Barcelona, zaatakować Langwedocja wielokrotnie bieżące 1496 roku negocjacje w celu uzyskania odrębnego pokoju z Hiszpania zajmują część 1495 roku , any roku 1496 i początek 1497 roku, zakończone podpisaniem z rozejmu Alcalá de Henares na24 listopada 1497.

Karol VIII , zawsze chętny do odzyskania królestwa Neapolu , utrzymuje stosunki z książętami Włoch, których państwa mogą mu na nowo otworzyć drogę do tego królestwa. Książę orleański przyczynił się jednak do stworzenia przeszkód dla planów króla, który zmarł w 1498 roku nie spełniając marzeń o zemście.

W związku z tym Karol VIII pozostawił Hiszpanom Roussillon i Cerdagne, Conflent i Vallespir na mocy traktatu barcelońskiego z 1493 roku, nie uzyskując niczego w zamian. Ta wyprawa do Włoch była polityczną i strategiczną porażką.

II wojna włoska (1499-1500)

II wojna włoska

Ogólne informacje
Przestarzały 1499-1500
Lokalizacja Milanese
casus belli Francuskie roszczenia do Księstwa Mediolanu
Wynik Zdobycie księcia Mediolanu
Zmiany terytorialne Księstwo Mediolanu - Genua
Wojujący
Królestwo Francji
Republika Wenecka 		Księstwo Mediolanu
Dowódcy
Jacques de Trivulce Ludovic Więcej

Wars Francji XV -go  wieku

Bitwy

Louis d'Orléans, który stał się Ludwikiem XII , dziedziczy prawa Valois do królestwa Neapolu i uważa, że ​​ma również prawa do Księstwa Mediolanu, poprzez swoją babcię z rodziny Visconti . Za radą kardynała-arcybiskupa Rouen, Georges d'Amboise , Ludwik  XII starannie przygotowywał swoją kampanię we Włoszech. Najpierw zwrócił się do Borgiów, aby uzyskać poparcie papieża Aleksandra VI w sprawie unieważnienia jego małżeństwa z Joanną Francuską i ponownego małżeństwa z wdową po Karolu VIII , Anną Bretanii , w celu utrzymania księstwa Bretanii. Cesar Borgia przynosi bullę papieską o unieważnieniu małżeństwa. W nagrodę król Francji nadaje posłańcowi księstwo Valentinois , wzniesione jako księstwo-parostwo , a także rękę Charlotte d'Albret , siostry króla Nawarry , ku zadowoleniu Papieża, który pragnie umieścić wszystkich członków swojej rodziny na skalę europejską. Ludwik  XII zwrócił się także do Republiki Weneckiej , z którą podpisał traktat z Blois le2 lutego 1499, w którym obiecuje mu region Cremona, jeśli będzie interweniował u boku Francji. 16 marca 1499podpisany zostaje Traktat z Lucerny między Francją a kantonami szwajcarskimi . Wreszcie zawarła z króla Henryka VII Anglii i przyszłego króla Kastylii , Philippe Le Beau . Książę Mediolanu Ludovic le More znalazł się w ten sposób w całkowitej izolacji.

Francuzom dowodzi „kondotier z wysokich lotów” , Jacques de Trivulce , a Wenecjanie atakują Księstwo Mediolanu wLipiec 1499. Ludovic le More, pozbawiony wsparcia cesarza i atakowany na dwóch frontach, schronił się w Tyrolu . Trivulce zajmuje Mediolan w dniu2 września 1499. Genua wpada również w ręce króla Francji. Ludwik  XII dołączył do Trivulce w Mediolanie, a następnie wyjechał do swojego królestwa, pozostawiając ochronę księstwa swojemu generałowi. Ludovic Sforza odbudowuje armię i odzyskuje Mediolan wMarzec 1500.

Ludwik  XII następnie wysyła La Trémoille i Georges d'Amboise, aby odbili księstwo. Ludovic le More nie płacąc swoim najemnikom, ten odmówił walki z Francuzami, a nawet wydał im ich przywódcę w Novarze na10 kwietnia 1500. Ludovic Le More został wzięty do niewoli we Francji, gdzie zmarł w 1508 roku. Ludwik  XII mianował Karola II d'Amboise de Chaumont gubernatorem Mediolanu.

Trzecia wojna włoska (1501-1504)

III wojna włoska

Ogólne informacje
Przestarzały 1501-1504
Lokalizacja Królestwo Neapolu
casus belli Francuskie roszczenia do królestwa Neapolu
Wynik Rozejm w Lyonie
Zmiany terytorialne Królestwo Neapolu
Wojujący
Królestwo Francji Królestwo Neapolu Królestwo Aragonii
Dowódcy
Bayard Gonzalve z Kordoby

Wojny włoskie

Bitwy

Raz podbił Księstwo Mediolanu , Ludwik XII zwrócił się do Królestwa Neapolu . Po raz kolejny dostaje poparcie papieża Aleksandra VI , który krytykuje króla Fryderyka I st Neapolu za to, że sprzymierzył się z Turkami . 11 listopada 1500Ludwik  XII podpisuje traktat w Granadzie z Ferdynandem II Aragońskim regulujący podział królestwa Neapolu  : Apulii i Kalabrii dla Aragonii , Neapolu , Pracy i Abruzji dla Francji.

W 1501 r. Neapol musiał stawić czoła podwójnej ofensywie francusko-hiszpańskiej, tak że jego król musiał poddać się 26 września 1501. Schronił się u króla Francji, który w zamian za wyrzeczenie się królestwa Neapolu nadał mu tytuł księcia Andegawenii .

W tym samym czasie, za zgodą Francji, César Borgia , syn Aleksandra VI , objął w posiadanie całość Papieskiej Romanii (1500), a następnie księstwa Urbino (czerwiec 1502). Ludwik  XII sprzeciwia się swoim skłonnościom do ataku na Florencję . 31 grudnia 1502 r.kazał zmasakrować baronów z rodziny Orsini w Senigallia .

W królestwie Neapolu okupacja przez Francuzów niektórych spornych terytoriów doprowadziła do konfliktu z Ferdynandem II Aragońskim od 1502 roku.

Aleksander VI zmarł wSierpień 1503. Jego następca, Pius III , panuje zaledwie kilka dni , a zaciekły przeciwnik Borgiów , Juliusz II , zostaje papieżem. Cesar Borgia musiał zwrócić zajęte miasta i fortece i uciekł do Hiszpanii, gdzie został uwięziony, a następnie schronił się w Nawarrze, gdzie zmarł w 1507 roku.

Francuskie porażki Seminary , Cérignole i Garigliano przeciwko Gonzalve de Cordoba doprowadziły do ​​utraty Neapolu i1 st styczeń 1504, kapitulacja Gaëte .

W luty 1504podpisany zostaje rozejm w Lyonie, na mocy którego Ludwik XII zrzeka się królestwa Neapolu na rzecz Ferdynanda II Aragońskiego , zachowując przy tym prawa do Mediolanu i Genui . Ludwik  XII zezwolił więc na rozszerzenie papiestwa i spowodował instalację Hiszpanów w Neapolu.

Czwarta wojna włoska (1508-1513)

Czwarta wojna włoska

Ogólne informacje
Przestarzały 1508-1513
Lokalizacja Wenecja Euganejska - Romagna - Lombardia - Pikardia - Burgundia - Nawarra
casus belli Zajęcie niektórych miast Romanii przez Wenecję .
Wynik Traktat z Dijon
Zmiany terytorialne Księstwo Mediolanu
Wojujący
Państwo Kościelne (1508-1510)
Królestwo Francji Święte Cesarstwo Rzymskie
Nawarry
 Republika Wenecka
Państwa Kościelne (1510-1513)
Aragon (1511-1513)
Królestwo Anglii
Konfederacja Szwajcarska
Dowódcy
Ludwik XII
Gian Giacomo Trivulzio
Karol II d'Amboise
Maximilian de Habsbourg
Gaston de Foix-Nemours
Jacques II de Chabannes de La Palice
La Trémoille 		Bartolomeo d'Alviano
Andrea Gritti

Wojny włoskie

Bitwy

W 1508 roku traktat z Cambrai doprowadził do czwartej wojny włoskiej, zwanej także wojną Ligi Cambrai . Liga Cambrai jest skierowane przeciwko Wenecji i skupia papiestwo, który chce odzyskać kilka miejsc w Romanii , że Wenecja zajęte w 1504 roku, Francja, który chce odzyskać część weneckich miejsca w Lombardii i Świętego Cesarstwa , która chce odzyskać kilka miejsc we Friuli . W 1506 roku Juliusz II zajął już same Perugię i Bolonię .

Wenecjanie odmawiają poddania się papieskiemu ultimatum i wybucha wojna maj 1509. Wojska francuskie dowodzone osobiście przez Ludwika XII w asyście Trivulce'a i Karola II d'Amboise przekraczają granicę Lombardii na9 majai pokonaj Wenecjan Bartolomeo d'Alviano w bitwie pod Agnadel na14 maja.

Ludwik  XII natychmiast przejmuje należące do niego miasta lombardzkie, Maksymilian robi to samo ze swoim, a Juliusz II zajmuje Romagna .

Wojska weneckie jednak wyzdrowiały, a 15 lipcaWenecjanie, którzy ufortyfikowali się w Treviso , odbili Padwę pod rozkazami Andréi Gritti . Cesarz przybywa, aby oblegać miasto15 września, ale musi wstać siedemnaście dni później.

Zaniepokojony postępami Ludwika  XII papież Juliusz II wyraził chęć wypędzenia Francuzów z Włoch. 24 lutego 1510znosi ekskomunikę wenecką, a wojska papieskie i weneckie walczą razem, by wypędzić Francuzów z Włoch, Wenecjanie stopniowo odzyskują swoje terytoria na kontynencie .

W maj 1511Ludwik  XII zdobywa Bolonię i zwołuje w Pizie sobór mający na celu odwołanie papieża. Juliusz II zemścił się bullą Sacrosanctae , zwołując sobór na Lateranie , ekskomunikując członków soboru w Pizie .

5 października 1511Papież tworzy Ligę Świętą z Hiszpanią i Wenecją, następnie Anglią i kantonami szwajcarskimi, przeciwko Francji.

Wojskom francuskim dowodzonym przez Gastona de Foix udaje się jednak pokonać oddziały Ligi: muszą znieść oblężenie Bolonii, ewakuować przejętą przez siebie Brescia i pokonać wojska Ligi na11 kwietnia 1512 rpodczas bitwy pod Rawenną . Gaston de Foix zginął jednak podczas tej bitwy, a Jacques II de Chabannes de La Palice , jego następca, nie miał talentów generała! .

Zamiast maszerować na Rzym , wojska francuskie marnują czas plądrując Rawennę . Wojska hiszpańskie i papieskie mają czas na przegrupowanie i 18 000 żołnierzy szwajcarskich przybywa do Lombardii . WCzerwiec 1512Francuzi całkowicie ewakuowali Lombardię, a Maksymilian Sforza zostaje umieszczony na tronie książęcym w Mediolanie .

Juliusz II zmarł dnia20 lutego 1513. Pozostawił swojemu następcy Leonowi X bardzo silne papiestwo. Francuzi pod wodzą La Trémoille i Trivulzio rozpoczęli nową ofensywę i zajęli większość miast księstwa, w tym Mediolan. Ta ofensywa została jednak z kolei udaremniona,6 czerwca 1513 r, w bitwie pod Novara , przegrał ze Szwajcarami. Wojska francuskie ponownie ewakuują Księstwo Mediolanu i wracają do Francji, by stawić czoła nowemu niebezpieczeństwu.

Na północy Anglicy rozpoczęli ofensywę z Calais w Pikardii , podczas gdy Szwajcarzy rozpoczęli ofensywę w Burgundii . Kawaleria francuska została pokonana w bitwie pod Gwinegatą dnia16 sierpnia 1513w obliczu Anglików Henryka VIII . Ten ostatni zajmuje następnie Thérouanne . Szwajcarzy rozpoczęli oblężenie Dijon . Na południu Fadrique Álvarez de Toledo y Enríquez de Quiñones , drugi książę Alby , dowodzący Aragonią, rozpoczął ofensywę przeciwko Nawarrze . Podbił cały kraj na południe od Pirenejów , zmuszając Jeana d'Albret do odwrotu. 14 września, Louis II de La Tremoille podpisał traktat Dijon , w którym kupił odejście Szwajcarów i porzucił swoje roszczenia w sprawie Włoch w imieniu króla Ludwika XII . Ten ostatni nie ratyfikuje tego traktatu.

Ludwik  XII stracił Włochy. Odzyskanie tych terenach jest dziełem jego następcy, François  I er .

Piąta wojna włoska (1515-1516)

piąta wojna włoska

Ogólne informacje
Przestarzały 1515-1516
Lokalizacja Milanese
casus belli Francuskie roszczenia do Księstwa Mediolanu
Wynik Konkordat Boloński - Traktat Noyon - Traktat Fryburg
Zmiany terytorialne Księstwo Mediolanu
Wojujący
Królestwo Francji Księstwo Mediolanu
Konfederacja Szwajcarska
Święte Cesarstwo Rzymskie
Królestwo Aragonii
Państwa Kościelne
Dowódcy
François I st Mateusz Schiner

Wojny włoskie

Bitwy

Święty król Francji na 25 stycznia 1515, François  I er zbiera pieniądze na nową wyprawę w celu podjęcia z powrotem Księstwo Mediolanu . On również jest potomkiem Valentine'a Viscontiego i chce bezzwłocznie ponownie zająć Mediolan. Podpisał traktaty z królem Anglii Henrykiem VIII , księciem burgundzkim Karolem (przyszły Karol V ) i Republiką Wenecką .

Szwajcarzy dzierżą księstwo w imieniu swojego młodego księcia Maksymiliena Sforzy . Otrzymują wsparcie,7 lutego 1515Cesarz Maksymilian I st Habsburga i Ferdynand II Aragon dla ochrony Milanese. Papież Leon X , bardziej zainteresowany obroną interesów swojej rodziny we Florencji, przestrzega jedynie porozumienia w sprawie15 lipca. W rzeczywistości tylko Szwajcarzy są gotowi bronić księcia Mediolanu, cesarza ignorując zobowiązanie François  I st ponad 15.000  najemników niemieckich.

Szwajcarzy przygotowują się do francuskiej inwazji, instalując garnizony w Piemoncie , przy tradycyjnych wylotach armii francuskiej, Suzie i Pignerolu , przez przełęcze Mont-Cenis i Montgenèvre . Francuzi obrali jednak nową drogę, by dotrzeć do Włoch, Col de Larche , i w ten sposób zmusili Szwajcarów do odwrotu w obronie Lombardii .

Latem król Francji obiecuje Konfederatom ogromne sumy pieniędzy w zamian za porzucenie Księstwa Mediolanu. Szwajcarzy wahają się, a potem odmawiają. Szwajcarzy i Francuzi stają naprzeciw siebie13 i 14 września 1515podczas bitwy pod Marignan . Francuzi zwyciężają i mogą szybko przejąć kontrolę nad całą Lombardią. Przez Traktat z Viterbo , w13 października 1515Papież Leon X uznane przez François  I er mu tytuł księcia Mediolanu. Francja i papiestwo podpisują18 sierpnia 1516 rKonkordat z Bolonii które regulują stosunki między dwoma potęgami aż do rewolucji francuskiej , wzmacniając ciężar króla w Gallican Kościoła .

13 sierpnia 1516 r, Karol Habsburg , który został królem Hiszpanii po śmierci swojego dziadka Ferdynanda II Aragońskiego , uznaje Francję w posiadaniu Mediolanu, przeciwko porzuceniu wszystkich francuskich roszczeń do Neapolu: jest to pokój Noyon .

Królowi Francji trudniej było dojść do porozumienia z podzielonymi Szwajcarami. WStyczeń 1516osiem kantonów decyduje się na przyjęcie warunków króla, pięć innych upoważnia cesarza do rekrutacji na nową wyprawę do Italii. Wreszcie29 listopada 1516 r, A wieczysty pokój jest podpisana między Konfederacją i Francji. Król Francji mógł ponownie zaangażować Szwajcarów do swojej armii. Wydaje się, że we Włoszech panuje trwały pokój.

Sześć wojen pojedynku Valois/Habsburg

Szósta wojna włoska (1521-1525)

Szósta wojna włoska

Ogólne informacje
Przestarzały 1521-1525
Lokalizacja Włochy - Francja - Hiszpania
Wynik Habsburgów zwycięstwob
Wojujący
Królestwo Francji
Republika Wenecji
Królestwo Nawarry 		Święte Cesarstwo
Monarchia Hiszpańska
Królestwo Anglii
Państwa Kościelne
Dowódcy
François I st
Odet de Foix
Guillaume Gouffier de Bonnivet
Pierre Terrail de Bayard
Anne de Montmorency 		Charles Quint
Charles de Lannoy
Fernando de Avalos
Charles III de Bourbon
Prospero Colonna

Bitwy

Po wyborze Karola V na głowę Świętego Cesarstwa , Francja została otoczona przez państwa Habsburgów , które posiadały Hiszpanię , Cesarstwo , Holandię i Królestwo Neapolu . Starcia nie ograniczają się już do Włoch , ale i tak pozostają głównym polem bitwy.

29 kwietnia 1522 r, Francuzi, którzy ponownie próbowali zdobyć królestwo Neapolu, zostają pokonani w bitwie pod La Bicoque pod Mediolanem i muszą opuścić Księstwo Mediolanu. Francesco Maria Sforza zasiada na tronie książęcym.

W wrzesień 1523, Karol Burbon , konstabl i pierwszy oficer królestwa, buntuje się przeciwko królowi i przechodzi na służbę Habsburgów. Na południu marszałek de Lautrec , bohaterskim oporem, zmusił Hiszpanów do zniesienia oblężenia Bayonne .

W 1524 r. wojska francuskie musiały całkowicie wycofać się z Lombardii, a podczas odwrotu porzuciły nawet swoje działa artyleryjskie. W Chevalier Bayard matryce30 kwietnia 1524, na emeryturze.

W lipiecw tym samym roku wojska hiszpańskie pod dowództwem Karola de Bourbon najechały na Prowansję . Nie udało im się jednak oblężenia Marsylii, a Francuzi przeprowadzili kontrofensywę, która pozwoliła im odbić Alpy wpaździernik. Mediolan zostaje przejęty26 październikaa Hiszpanie znajdują schronienie w Lodi i Pawii .

Pawia była oblegana przez trzy miesiące, a na pomoc oblężonym przybyła armia cesarska pod dowództwem Georgesa de Frundsberga.Luty 1525. Battle of Pavia ,24 lutego, zakończył się prawdziwą francuską trasą.

Siódma wojna włoska (1526-1529)

Siódma wojna włoska

Ogólne informacje
Przestarzały 1527-1529
Lokalizacja Włochy - Francja - Hiszpania
Wynik Habsburgów zwycięstwob
Wojujący
Królestwo Francji
Państwa Kościelne
Republika Wenecji
Republika Florencka
Królestwo Anglii
Księstwo Mediolanu 		Święte Cesarstwo
Monarchia Hiszpańska
Republika Genui
Dowódcy
Odet de Foix
Francesco Ferrucci
Jean des Bandes Noires de Médicis
Malatesta Baglioni 		Karol III de Burbon
Georg von Frundsberg
Philibert de Châlon

Bitwy

14 stycznia 1526, François  I er podpisał traktat Madrycie , w którym musiał się wyrzec swoich roszczeń we Włoszech, Hiszpanii, aby dać Burgundia wyrzec suwerenności nad Flandrii i Artois i poślubić Eleonora Habsburg , siostrę Charles Quint. Ale po powrocie do Francji po zwolnieniu dnia17 marca 1526, François I er anulowanie traktatu iw konsekwencji nie szanuje żadnej z obietnic uczynił być zwolniony.

22 maja 1526, Francja , papiestwo (w osobie Klemensa VII ), Księstwo Mediolan , Anglia , Wenecja i Florencja tworzą Ligę Koniakową przeciwko Cesarstwu .

Podczas gdy armię cesarską osłabiają choroby i brak pieniędzy na opłacenie żołdu, książę Urbino Francesco Maria della Rovere , który dowodzi armiami Ligi, nie może zmusić się do ataku na Mediolan i czeka na posiłki.

W wrzesień 1526, po klęsce Węgrów pod Mohaczem przeciwko Sulejmanowi Wspaniałemu i ograniczonemu przez część szlachty rzymskiej, Klemens VII musi zawrzeć rozejm z cesarzem.

Na wiosnę 1527 roku , Charles de Bourbon nie mógł już płacić cesarskiej armii, która obejmowała m.in. 12.000 do 15.000  lansquenets wodzą Georga von Frundsberg  : aby uniknąć przemieszczenie jego armii, obiecał jej, że będzie on w stanie płacić na miasta toskańskie i papieskie.

Florencji i Bolonii udaje się opłacić cesarską armię, aby odwróciła się od ich ziem, a następnie armia kieruje się do Rzymu. Klemens VII , przekonany, że będzie w stanie negocjować, zaniedbuje obronę miasta.

Rano 6 maja 1527W reakcji na sojusz Klemensa VII z François I er przeciwko niemu, Charles zleceń Bourbon jego armii szturmować Rzymie, bez przygotowania artylerii ani oblężenia. Burbon ginie podczas szturmu, ale żołnierze zdobywają miasto w ciągu kilku godzin.

Miasto został zwolniony przez kilka dni, żołnierze grabieży wszystkiego, miejsca kultu i domy zwolenników Karola V włączone. Po trzech tygodniach oblężenia zostaje zdobyty Zamek Świętego Anioła , w którym schronił się papież i kardynałowie. Papież musi zapłacić okup w wysokości 70 000 złotych dukatów. Wpływ splądrowania Rzymu jest ogromny w całym chrześcijaństwie i pojawiają się niezliczone egzegezy .

Armia cesarska nie opuści miasta, dopóki… Luty 1528, w końcu jedzie do Neapolu. Podczas plądrowania Rzymu armie francuskie poddały się królestwu Neapolu , przystąpiły do ​​jego podboju i oblegały Neapol wKwiecień 1528.

Epidemie, malaria i zmiana obozu Andrei Dorii , admirała genueńskiego, zmusiły Francuzów do opuszczenia królestwa Neapolu i ostatniej klęski w Lombardii .

5 sierpnia 1529Francja i Habsburgowie podpisują pokój w Cambrai .

Ósma wojna włoska (1535-1538)

Ósma wojna włoska

Ogólne informacje
Przestarzały 1535-1538
Lokalizacja Sabaudia - Piemont - Mediolan - Prowansja
casus belli Francuskie roszczenia do Księstwa Mediolanu
Wynik Pokój w Nicei
Zmiany terytorialne Sabaudia - Piemont
Wojujący
Królestwo Francji
Imperium Osmańskie 		Święte Cesarstwo
Monarchia Hiszpańska
Dowódcy
Franciszek I st
Montmorency 		Karol Kwinta

Wojny włoskie

Bitwy

Na początku lat 1530 , François I er woli wspierać wrogów Imperatora, jak książęta liga protestanckich niemieckiego ( liga Smalkalde ) lub Imperium Osmańskiego , z którym wielokrotnie będzie sojusz.

Karol V przeciwnie, coraz bardziej przedstawia się jako obrońca wiary. WCzerwiec 1535przejął kilka miast w Tunezji , a rok później5 kwietnia 1536 rwkroczył triumfalnie do Rzymu , witany przez papieża Pawła III . Cesarz i papież zgadzają się na zorganizowanie soboru, aby sprowadzić niemieckich książąt protestanckich z powrotem do katolickiej owczarni.

Franciszek  I er tego nie chce i wykorzystał śmierć księcia Mediolanu,1 st listopad 1535, aby ubiegać się o dziedzictwo księstwa. Na początku roku 1536 , 40.000 wojska francuskie inwazji Savoy i zatrzymują się na granicy Lombardii, François I er nadzieję na znalezienie rozwiązania w drodze negocjacji. Savoy i Piemont pozostaną w posiadaniu Francji do 1559 rokulutykrólowi Francji udaje się podpisać traktat sojuszniczy z sułtanem osmańskim.

Karol V najeżdża Prowansję wCzerwiec 1536. Armia francuska musi się wycofać, ale Montmorency inauguruje politykę spalonej ziemi. Ofensywa Imperialistów w Pikardii zostaje zatrzymana przez Francuzów w Péronne . WwrzesieńHiszpanie muszą opuścić Francję bez stoczenia żadnej bitwy.

Ulotne rozejmy i konflikty następują po sobie bez rezultatu, Włochy stają się coraz mniej ważne. Dzięki interwencji papieża Pawła III , wybranego w 1534 roku i zwolennika zbliżenia obu władców, król i cesarz podpisali18 czerwca 1538 rpokój z Nicei i są uzgadniane podczas wywiadu z Aigues-Mortes z15 lipca 1538 r, obiecując zjednoczyć się w obliczu niebezpieczeństwa protestanckiego. Papież wzywa również dwóch władców do wyruszenia na krucjatę przeciwko Turkom.

Dziewiąta wojna włoska (1542-1546)

dziewiąta wojna włoska

Ogólne informacje
Przestarzały 1542-1546
Lokalizacja Hrabstwo Nicea - Piemont - Pikardia - Szampan - Szkocja - Manche
casus belli Francuskie roszczenia do Księstwa Mediolanu
Wynik Rozejm w Crépy-en-Laonnois - Traktat z Ardres
Zmiany terytorialne Sabaudia - Piemont
Wojujący
Królestwo Francji
Imperium Osmańskie
Królestwo Szkocji 		Święte Cesarstwo (1542-1544)
Monarchia hiszpańska (1542-1544)
Królestwo Anglii (1543-1546)
Dowódcy
Franciszek I st
Francis de Bourbon
Hayreddin Barbarossa 		Karol Quint
Henryk VIII

Wojny włoskie

Bitwy

François I er , sprzymierzył się z Turkami wznowione wojennych cztery lata później w odpowiedzi na naruszenie umów przez Karola V dał Milanese do syna, Filipa , wlistopad 1540. François I er wysyła kontrolowane przez armię księcia Orleanu w Holandii, innej armii dowodzonej przez Du Bellay na Milanese i innej armii dowodzonej przez delfina Henri na Roussillon . Armia północna ( Duke of Orleans ) składa się z 20 000 lansquenetów, 6 000 piechoty francuskiej, 500 żandarmów z kompanii zamawiających. W Roussillon , dowodzonym przez Delfina , Montpezata i Annebaulta , zgromadzono 40 000 francuskiej piechoty, 2000 żandarmów i 2000 lekkich koni. Armia Piemontu ( Du Bellay ) liczy ponad 10 000 ludzi. Francuzi ponieśli klęskę na wszystkich frontach w 1542 roku. Anglia zaangażowała się w konflikt u boku Karola V, dzięki czemu Francja wykorzystała sojusz przodków ze Szkocją . Jacques V ze Szkocji zostaje pokonany przez Anglików z Norfolk na Solway Moss on24 listopada 1542 r.

W Sierpień 1543Francuzi pod hrabiego d'Enghien położył oblężenie Nicea , wspomagana przez turecką flotę Khayr ad-Din Barberousse . Miasto poddaje się z wyjątkiem cytadeli. Hrabia d'Enghien kontynuował ofensywę w kierunku Mediolanu i pokonał imperialnych w bitwie pod Cérisoles na11 kwietnia 1544. To zwycięstwo sprawia, że Montferrat przechodzi do Francji. Podczas gdy Francja odnosi sukcesy na południu, stoi przed poważnym niebezpieczeństwem na północy. Henryk VIII z Anglii i Karol V zgadzają się na wspólną ofensywę na północy i wschodzie Francji. Henryk VIII rozpoczął ofensywę z Calais i oblegał Boulogne . Charles Quint rozpoczyna ofensywę w Szampanii i grozi Paryżowi .

18 września 1544, François I er i Karol V podpisał rozejm z Crepy-en-Laonnois . François I er zachowuje Savoy i Piemont ale musi porzucić swoje roszczenia na Artois , z Flandrii , w Mediolanie i Neapolu . Charles Quint zrzeka się swoich roszczeń do Księstwa Burgundii . Trzeci syn François I er , Charles Orleanu , jest zaangażowany do Anny Austriaczki , siostrzenicy cesarza, z Milanese posagu.

Wojna trwa między Francją a Anglią. Ten ostatni musiał ponieść kilka niepowodzeń przeciwko wojskom szkockim i flocie francuskiej. 7 czerwca 1546 rpodpisano traktat Ardres pomiędzy François I st i Henri VIII przez który przywraca Boulogne we Francji przeciwko okupu.

Dziesiąta wojna włoska (1552-1556)

Dziesiąta wojna włoska

Ogólne informacje
Przestarzały 1552-1556
Lokalizacja Lotaryngia-Toskania-Korsyka
casus belli Zajęcie trzech biskupstw przez Henryka II
Wynik Rozejm Vaucelles
Zmiany terytorialne Trois-Évêchés – Korsyka – Piombino – Orbetello – Siena
Wojujący
Królestwo Francji
Imperium Osmańskie
Republika Sieny 		Święte Cesarstwo
Monarchia Hiszpańska
Republika Genui
Dowódcy
Henryk II
François de Guise
Blaise de Monluc 		Karol Kwinta

Wojny włoskie

Bitwy

Dlatego Henryk II zbliżył się do uprawnień, które mogłyby zrównoważyć moc cesarza. Papież Paweł III potrzebował Francji do osiedlenia swojej ambitnej rodziny. WMarzec 1547Papież postanowił przenieść Sobór Trydencki do Bolonii, zanim zawiesił go wwrzesień 1549 : jednak praca nad wiarą i dyscypliną była już w dużej mierze naszkicowana. Henryk  II postanowił dotrzeć do Piemontu , wSierpień 1548Który uważał się za prawowitego właściciela teraz: w rzeczywistości, w przeciwieństwie do swoich zobowiązań, jego ojciec François  I er gdyby nie odwiedził ten teren po drugiej stronie Alp . Piemontczycy ciepło powitali króla. Podpisano także nowe umowy ze Szwajcarami.

Jednak w 1550 roku nowy papież Juliusz III (1550-1555) był przychylny sprawie cesarskiej. W 1551 r. ponownie wezwał biskupów do Trydentu, ku wielkiemu niezadowoleniu króla Francji, który uważał się za bardzo zdolnego do zreformowania swojego Kościoła. Papież przeszedł do ofensywy grożąc domowi Farnese, domowi swego poprzednika, który był chroniony przed Francją. Henryk  II utrzymywał również doskonałe stosunki z sułtanem Sulejmanem i otrzymał od niego w 1551 r. pomoc floty. W końcu Papież skapitulował wobec francuskich gróźb. Naciski Francji i groźba zbliżania się wojsk luterańskich do Trydentu doprowadziły do ​​dalszego zawieszenia soboru. W ten sposób polityka Henryka  II trzymała w ryzach jednocześnie papieża i cesarza, a także potwierdzała obecność i wpływy francuskie w Świętym Cesarstwie i we Włoszech, zarówno poprzez operacje wojskowe, jak i dyplomatyczne manewry.

Ale sytuacja międzynarodowa pozostała niestabilna. WKwiecień 1552Henryk  II przejmuje trzy biskupstwa: Metz , Toul i Verdun, których wikariat otrzymał na mocy traktatu z Chambord . We Włoszech miasto Siena wyparło swój hiszpański garnizon dalej26 lipca 1552 ri poprosił o interwencję francuską. Była to dla Francji okazja do otwarcia nowego frontu: wojna w Sienie trwała trzy lata. Wpaździernik, Charles Quint próbuje odbić Trois-Évêchés i rozpoczyna oblężenie Metz, ale miasto bronione przez François de Guise stawia opór, a Imperialni podnoszą oblężenie wStyczeń 1553. W 1553 r. Francuzi i Turcy, którzy wspierali Korsykanów, zbuntowali się przeciwko Genueńczykom, osiedlili się na wyspie. W tym samym roku Karol V zrównał z ziemią Thérouanne w Artois , miasto upadło po oblężeniu.

W Czerwiec 1554The posterunkowy z Montmorency zajmuje ponownie przerwana projekt marszu w Brukseli . Posiada 40 000 piechoty i 1200 kawalerii. Gaspard I er Coligny bierze Dinant, ale Montmorency, niezdecydowany, unikając frontalnej bitwy. Cofnął się przed armią cesarską w kierunku Cambrai, Calais, Boulogne i wreszcie Renty , małej wioski z solidnym zamkiem w rękach wojsk Świętego Cesarstwa. Po zaciętej walce Francuzi, niepokonani, z braku amunicji porzucili oblężenie.

Miasto Siena, bronione przez Monluca , w końcu musiało skapitulować17 kwietnia 1555. Hiszpania ceduje Sienę na rzecz Florencji, ale zachowuje toskańskich prezydentów Piombino i Orbetello . Był to dla Francji koniec toskańskiego snu.

Cesarz przyjął rozejm w Vaucelles dnia15 lutego 1556Wyjechał do Henryka  II z Sabaudii , w Piemoncie , Metz , Toul i Verdun , takie jak na Korsyce , która została przejęta.

Jedenasta wojna włoska (1557-1559)

Jedenasta wojna włoska

Ogólne informacje
Przestarzały 1557-1559
Lokalizacja Flandria Calais Saint-Quentin
Wynik Traktaty Cateau-Cambrésis
Wojujący
Królestwo Francji
Imperium Osmańskie
Republika Sieny 		Święte Cesarstwo
Monarchia Hiszpańska
Republika Genui
Królestwo Anglii
Republika Florencka
Księstwo Sabaudii
Dowódcy
Henri II
François de Guise
Blaise de Monluc
Pierre Strozzi
Suleiman Wspaniały 		Karol V,
Philip II Hiszpanii
Ferdynand I st
Mary I ponownie
Cosimo I re
Emanuele Filiberto

Wojny włoskie

Bitwy

Tak korzystny dla Francji rozejm w Vaucelles został złamany przez intrygi papieża Pawła IV Carafy (1555-1559). Był neapolitańczykiem bardzo wrogo nastawionym do hiszpańskiej okupacji. Chciał zatem sprzymierzyć się z Francuzami przeciwko Habsburgom, ale nie chcąc uczynić Francji zbyt potężnym we Włoszech. Książę Franciszek de Guise przybył do Włoch na początku 1557 roku, ale wyprawa ta okazała się daremna, zarówno militarnie, jak i dyplomatycznie. Papież uczynił zjesień 1557pokoju z Hiszpanią , której obecność we Włoszech była solidna. Zrywając rozejm, Henryk II naraził się na wznowienie wojny na północy31 stycznia 1557. Królowa Maria Tudor podążyła za swoim mężem Filipem II do starcia. Armia hiszpańska oszukała czujność Francuzów i odniosła sukces w obleganiu Saint-Quentin, które zostało pozbawione obrońców. Coligny stanie go zasilać. Aby pomóc swojemu siostrzeńcowi, konstabl Montmorency przygotował ogromną operację pomocową, która się nie powiodła: armia została zdziesiątkowana, a posterunkowy więzień10 sierpnia 1557. Ten „  dzień Saint-Laurent  ” był zwycięstwem Hiszpanii, zarówno psychologicznym, jak i strategicznym. Droga do Paryża była otwarta, ale Hiszpanie woleli uzyskać kapitulację Saint-Quentin  : po zaciekłym oporze Coligny musiał się poddać. Mimo to opóźnił natarcie hiszpańskie i zapobiegł inwazji. Jedynym generałem pozostawionym Henrykowi  II był François de Guise, którego przywiózł z Włoch. Ten wziął6 stycznia 1558o dziwo Calais , angielski od 1347 roku. Rywalizacja między Guise i Montmorency rosła nieco gwałtowniej. Aby kontynuować wojnę, Henryk II postanowił spotkać się w Paryżu w tej sprawie6 styczniaStanów Generalnych , montaż notabli. Aby przyspieszyć, duchowieństwo reprezentowane było przez biskupów i arcybiskupów, szlachtę przez komorników i seneszalów, trzeci stan przez burmistrzów i radnych. Przechwytywanie stymulowanych energii Calais.

Król był coraz bardziej zaniepokojony sytuacją religijną królestwa. Filip II chciał także walczyć z postępem protestantyzmu w Europie. Śmierć Marii Tudor i przystąpienie Elizabeth I ponownie17 listopada 1558osłabła pozycję Hiszpanii tym bardziej, że Elżbieta odmówiła Filipa II jako męża i przyłączyła się do protestantyzmu. 2 kwietnia 1559, Francja podpisała traktat z Anglią i 3 kwietniaten z Hiszpanią i Księstwem Sabaudii  : to pokój Cateau-Cambrésis . Do wojen religijnych rozpoczął trzy lata po zakończeniu wojen włoskich, a wielu mężczyzn, którzy wycięte zęby w ten ostatni znalazł nowy wojskowych i strategicznych możliwości.

Uwagi i referencje

Uwagi

  1. Nazywa się Gian Giacomo Trivulzio. Ludwik  XII uczynił go marszałkiem Francji.

Bibliografia

  1. Milza 2005 , s.  408.
  2. Claude de Vic, Joseph Vaissete, Ernest Roschach, General History of Langwedoc z notatkami i dokumentami uzupełniającymi, 1845, tom 8 , strona 201 , zobacz ten link: [1] wyjazd króla Karola VIII i jego armii na wojnę we Włoszech początekwrzesień 1494.
  3. Skorzystaj z tych łączy: [2] [3] .
  4. Ivan Cloulas , Karol VIII i włoski miraż , Paryż, Albin Michel, coll.  „Człowiek i wydarzenie”,1986, 277  s. ( ISBN  2-226-02664-9 ) , s.  22; 76-80.
  5. Ivan Cloulas , Karol VIII i włoski miraż , Paryż, Albin Michel, coll.  „Człowiek i wydarzenie”,1986, 277  s. ( ISBN  2-226-02664-9 ) , s.  115.
  6. O Djem por.: Louis Thuasne , Djem-sultan (…) studium na temat Orientu , Paryż, E. Leroux, 1897; Gilles Rossignol , Pierre d'Aubusson , Lyon, La Manufacture, 1991.
  7. Milza 2005 , s.  412.
  8. Éric Durot, François de Lorraine, książę przebrany między Bogiem a królem , Paryż, Classiques Garnier, 2012, rozdz . 7 .
  9. Spotkanie Stanów Generalnych w Paryżu w dniu6 stycznia 1558.

Załączniki

Źródła drukowane

Bibliografia

Powiązane artykuły