Waloński

Waloński
Kraj Belgia , Francja , Stany Zjednoczone , Szwecja
Region Walonia , Ardeny , Wisconsin
Liczba mówców 600 000 (2007)
Nazwiska mówców Wallofony
Typologia SVO (+ VSO ), fleksyjny , sylabiczny
Pisanie Alfabet łaciński
Klasyfikacja według rodziny
Oficjalny status
Oficjalny język Endogenny język regionalny Belgii
Kody językowe
ISO 639-1 wa
ISO 639-2 nie ma
ISO 639-3 nie ma
IETF wa
Próba
Artykuł 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka w rfondou walon (patrz tekst w systemie Feller z akcentem Liège lub w języku francuskim ).

Prumî årtike
Tos omes vinèt å world libes i ewals po çou k 'jest ich godności i ich praw. Leu råjhon i leu consyince elzî fwait na dvwer di s' kidure inte di zels come des frés.
Menu

Sytuacja Walonii wśród języków olskich.

Walonii (autonym: Walon / szer ma . Ɔ / ) to olej langue d' używany w Belgii , we Francji i bardzo szczątkowo w północno-wschodniej części stanu amerykańskiej of Wisconsin . Jest uznawany za endogenny język regionalny przez Wspólnotę Francuską Belgii , w ramach której jest najważniejszym z endogenicznych języków romańskich pod względem powierzchni (70 do 75% regionu Walonii) i populacji (1 000 000 do 1 300 000 użytkowników). w 1998).

Waloński należy do grupy języków, w skład której wchodzą Picard, Franche-Comté i Lorraine. Języki te rzeczywiście mają wiele wspólnych cech, w tym wpływy germańskie. Waloński był najczęściej używanym językiem w romańskiej Belgii aż do I wojny światowej . Od tego czasu jego użycie w życiu codziennym zostało w dużej mierze zredukowane na rzecz języka francuskiego , który stał się głównym językiem Walonii . Walońska Unia Kulturalna ma na celu obronę Walonii, ale także Picarda , Lotaryngii , Szampanii i Francique (lub Luksemburga ). Jest częścią AIDLCM (Międzynarodowe Stowarzyszenie Języków i Kultur Zagrożonych Wyginięciem).

Język romańskiej części dawnej diecezji Liège, walońskiej, składa się z czterech głównych odmian dialektu i ujednoliconej formy. Jego głośniki można nazwać Walończykami , ale ponieważ termin ten odnosi się przede wszystkim do mieszkańców Walonii , coraz częściej preferowany jest walonofon ( walon-cåzant w języku walońskim).

Nazwisko

Nazwa Wallon pochodzi od środkowoholenderskiego Wale (dziś Waal ), kontynuacji walh używanego przez Niemców do oznaczania populacji celtofonów lub romańskich, po której następuje przyrostek -on . Najstarsza pisemna wzmianka, w oparciu o prace Albert Henry , filolog belgijskiego Romanist, pochodzi z drugiej połowy XV -go  wieku w Memoirs of John, Pana Haynin i Louvignies gdzie to znaczy romans populacja wiejska Niskie Burgundów . Zakres semantyczny zostanie nieco bardziej zmniejszony w okresie Republiki i Cesarstwa Francuskiego , Zjednoczonego Królestwa Niderlandów i niepodległości Belgii, aby nie oznaczać już Belgów języka romańskiego. Badania w dialektologii podczas XIX th  century będzie stopniowo rozróżnienia pomiędzy różnymi dialektami belgijskiej powieści , a następnie ograniczać w językach słowo Język waloński Walonia ścisłym tego słowa znaczeniu .

Historia

Historyczny kontekst powstania Walonii wiąże się z rozszerzeniem terytorialnym diecezji Liège. Były diecezji Liège w swojej Walonii części (w sensie Roman lub „Frankofonii”), ma granice, które uderzająco zbieżna z Walońskiej (z archidiecezji w Trewirze i Reims pozostawiła swój ślad w Belgii Gaumais i Champagne odpowiednio , oraz diecezje Cambrai i Tournai z Picardem ). Językowa Atlas Walonii wyraźnie podkreślone to bardzo starożytną możliwych śladów wpływem podziałów w Kościele.

Dowiedzenie się o ewolucji Walonii przed 1600 r. stanowi prawdziwy problem: jest to problem starego Walończyka , jak to nazwał Louis Remacle. Nie tylko rzadkie teksty łacińskie „dostarczają tu i ówdzie rzymskiego terminu świadczącego o zmianie fonetycznej, ale liczne dokumenty pisane „wulgarnym językiem” są, według Hausta, napisane po francusku i są walońskie tylko w niektórych receptach. i sporadycznie ”. Na podstawie dostępnych poświadczeń Louis Remacle wykazał, że „już w 800 około dziesięciu rozbieżności wytyczało główne linie segmentacji dialektu na północy Galii”. Walonii „był wyraźnie i ostatecznie indywidualnie wcześnie 1200 lub na początku XIII -tego  wieku  .” Jeśli chodzi o datowanie, dodaje: „Fakty zaklasyfikowane pod nagłówkiem 'Przed 1300', na przykład, zostały poświadczone między 1250 a 1300 rokiem, ale bardzo dobrze, że miało to miejsce wcześniej. ”. Innymi słowy, daty proponowane przez Remacle dla różnych ewolucji fonetycznych są „terminami”, które przy braku innych poświadczeń pozostawiają jakąkolwiek możliwość we wcześniejszym terminie, a priori nieprecyzyjnym.

Okolice roku 1600 niosą jakby pisemne potwierdzenie ewolucji przedstawień w poprzednich stuleciach: to właśnie w tym czasie francuski system graficzny zostaje definitywnie narzucony w kraju Walonii. Na początku XVII -tego  wieku , że zdał sobie sprawę z różnicy między językiem mówionym (Walonii) i języka pisanego ( francuski ), umożliwiając powstanie literatury Walonii  : teksty upadku para literaturze satyryczne i farsą. Język francuski był i pozostał jedynym językiem tekstów formalnych, oficjalnych itp.

Warto wspomnieć o aktorach tworzących Walończyków, bez wątpienia emerytowanych legionistów rzymskich, ale także ich żon, innych germańskich weteranów, robotników domowych, niewolników lub nie, Letów (w tym przypadku Letes Lagenses) i innych chłopów legionowych. Jaki był ich język, zawód, status społeczny…? Kiedy była ich data imigracji? Ustąpmy historykom: Pliniuszowi Tacytowi, Strabonowi itd.

Szczątki Język waloński aż do początku XX th  wieku język używany przez większość ludności wschodniej części rzymskiego Belgii, ponieważ francuski jest tylko językiem wykształconych i klas wyższych. Dwujęzyczność Walonia-francuski jest rzeczywistość, czy to w świecie biznesu lub w polityce. W przemyśle stalowym i górnictwie język waloński jest często używany do szkolenia pracowników, aw wielu gminach rady miejskie odbywają się często w obu językach.

Identyfikacja języka

Rozróżnienie między regionalnych języków romańskich belgijski powstała pod koniec XIX th  wieku przez niemieckiego filologa Altenburg, który określa, że obszar Walonii może ograniczać ani Liege s'rozciągają się Picard  :

„Dialekt Liège jest znacznie bardziej różny od Picarda niż dialekty prowincji Namur i Hainaut. Nawet jeśli obecny dialekt sąsiedniego regionu francuskiego [...] stanowi niejako ogniwo pośrednie lub przejście między walońskim a pikardyjskim i nawet jeśli zachodnie odmiany walońskie są podobne do rouchi , to jednak fonetyzm, głównie konsonantyzm, wykazuje głęboki różnice między Picardem a Walończykiem. "

Z powodu tej późnej identyfikacji inne endogeniczne języki romańskiej Belgii są czasami określane jako „walońskie”, w tym przez ich własnych użytkowników, co może prowadzić do zamieszania.

Niektórzy bardziej współcześni językoznawcy klasyfikują jednak całą Walonię w ramach grupy zwanej północnymi językami oolów z Picardem , północnym Normanem (patrz Line Joret ) i Anglo-Norman (język wymarły), podczas gdy champenois , Lorraine i Burgundii określane są jako grupa olejków orientalnych .

Standaryzacja języka

Od wczesnych lat 90. grupa animatorów i pisarzy mówiących po Walonii próbowała ponownie ocenić system transkrypcji Fellera . System ten został stworzony przez dialektologów i dla dialektologów przed pojawieniem się nowoczesnego językoznawstwa , w celu ochrony patoistycznego dziedzictwa literackiego lub studiów dialektologicznych, a nie promowania nowoczesnego języka. Grupa ta ma na celu ustanowienie wspólnego standardu pisanego, z celem symbolicznym i politycznym, dla języka, którego modalności w mowie różnią się w zależności od regionu, ale są wzajemnie zrozumiałe. Ten powszechny i ​​ustandaryzowany system pisania nazywa się w języku walońskim unified wallon lub rfondou walon . Osobliwością systemu jest to, że pewne zapisy są wspólne dla różnych lokalnych wariantów, ale są wymawiane różnie w zależności od lokalizacji. Na przykład notacja „ea” (jak w vea , veau) będzie wymawiana jako ia [ ja ] na zachodzie i ê [ ɛː ] na wschodzie regionu walońskojęzycznego, a zatem odpowiednio via lub ve w systemie Fellera. Ten nowy sposób pisania nie jest jednak akceptowany przez wszystkich mówców walońskich. Pomimo niewątpliwych zalet systemu, konfrontuje się on głównie z faktem, że jest on nadal ignorowany przez większość mówców i że w niewielkim stopniu uwzględnia różnice regionalne na poziomie leksykalnym.

Geografia

Walonia dialektalna

Walonia jest używana na swoim tradycyjnym obszarze, zwanym „  Walonią dialektalną  ” lub rzadziej „Walonią językową”. Skupia dużą część romańskiej Belgii oraz Walonię we Francji  : dziesięć wiosek i miasto Givet , tradycyjnie mówiące w języku walońskim, we francuskich Ardenach .

Akcenty walońskie wszystkich miejscowości językowej Walonii zostały zbadane przez Atlas Językowy Walonii , wraz z innymi punktami, w których inne endogeniczne języki romańskie są używane w Belgii. Wszystkie te akcenty walońskie zostały wykorzystane do ustanowienia jednolitego walońskiego lub rfondou walon .

Możemy wyróżnić cztery odrębne obszary dialektu:

Wisconsin

Istnieje również Stanom Zjednoczonym niewielki obszar Wisconsin , wokół Green Bay , gdzie rozmawiają z Namur z powodu emigracji raczej ważny do XIX th  wieku  : od 1850 15 000, od większości okolicy Gembloux i Wavre przeniesione do na północ od tego amerykańskiego stanu , ale śmiertelność na pokładach statków była wysoka. Pierwsza fala imigrantów opuściła Grez-Doiceau, aby osiedlić się w tym, co jest obecnie Robinsonville-Champion (obecnie Green Bay (miasto), Wisconsin  (en) ).

W 1860 roku było więcej niż 4500, 80% na okręgach o Kewaunee , drzwi i Brown . Na początku 2000 roku ich potomkowie liczyli 20 000, ale niewielu młodych ludzi nadal mówi po walońsku, który jest zatem na skraju wyginięcia, nawet jeśli świadomość pochodzenia jest wciąż żywa. Kilka miejscowości w Wisconsin przechowuje ślady tej imigracji w swojej nazwie: Bruksela , Namur , Rosiere, Wisconsin  (en) (de Rosières ), Champion , Walhain, Wisconsin  (en) , Grand-Leez. Kuchnia Wisconsin przyjęła pewne walońskie potrawy, takie jak Booyah (gulasz  ) , walońskie określenie bulionu .

W 2012 roku The antropolog James Leary stwierdził, że Walonowie Peninsula Wisconsin pozostało więcej niż inni - potomkowie Niemców, Czechów, Norwegów i Polaków - przywiązani do swoich europejskich korzeni programie telewizyjnym pytania Wyróżnione z belgijskiego Radia i Telewizji Wspólnoty Francuskiej poświęcił zgłoś się do nich wStyczeń 2014.

Niemcy i Szwecja

Walonii rozprzestrzenił się w niektórych obszarach proto-przemysłowych w kraju, z okazji eksperci rozłąkę przemysłu stalowego XVII th i XIX th  stulecia.

W Szwecji chodzi głównie o region Eskilstuna .

Jeśli chodzi o Niemcy, popularną anegdotą, którą znajdziemy na każdym przedmieściu Liège, jest to, że w czasie II wojny światowej ludzie rozmawiali ze sobą w Walonii, aby nie zostać zrozumianym przez niemieckich żołnierzy. Podczas takiej rozmowy qwant n'èriont-îs miejscowych („kiedy pójdą”) został przechwycony przez niemieckiego żołnierza walofonskiego, który następnie udzielił porad dotyczących bezpieczeństwa w Walonii.

Lingwistyczny

Rodzina

Waloński jest częścią języków Ol, a dokładniej grupy północnej, która obejmuje północne Norman i Picard.

Fonetyka walońska jest wyjątkowo zachowana: język pozostał dość zbliżony do formy, jaką miał we wczesnym średniowieczu .

Alfabet

Waloński jest pisany alfabetem łacińskim , z wieloma znakami diakrytycznymi i konwencjami podobnymi do francuskich .

Istnieją dwa systemy pisania o różnych celach.

Jeden, ogólnie określany jako system Fellera , nazwany na cześć jego wynalazcy, rozwijający się na przełomie XIX i XX wieku. Jego celem jest zarówno trzymanie się konwencji pisarskich języka francuskiego (np. tradycyjne pisownie ch i g zostały zastąpione przez tch i dj ; xh zostało porzucone, ponieważ nie jest znane we francuskim), jak i jak najdokładniejsze odnotowanie różnic dialektowych. . Usuwa również wszystkie spółgłoski podwójne (chyba, że ​​są one rzeczywiście wymawiane jako podwójne) i poprawia zapis końców wyrazów (zapis znaków gramatycznych nawet niesłyszalnych, a nie zapis słyszalnego zjawiska ogłuszania spółgłosek w sylabie zamkniętej). Wprowadzono specjalny znak, okrągłego wodza ( å ). Początkowo zwrócić uwagę na szczególny dźwięk welarny obecny w niektórych dialektach lewantyńskich; ale szybko przyjęło się zwracać uwagę na to, co zostało napisane â ale wymawiane [ɔ:] (jak w słowie Årdène , wcześniej napisane Ârdenne ). Ta nieistniejąca w języku francuskim litera staje się silnym wizualnym symbolem Walonii, gdzie jest używana (głównie na Wschodzie).

Drugi, zwany r (i) fondou walon w Walonie , powstał na przełomie XX i XXI wieku i jest adaptacją poprzedniego w celu stworzenia wspólnej pisowni dla języka (wariacje dialektu nie są wyraźnie zaznaczone). Odbywa się to poprzez wprowadzenie pewnej liczby pisowni, zwanych bechfess's scrijhas w języku walońskim (dosłowna pisownia od głowy do ogona ), obejmującej różne wymowy dialektów. Kilka z tych pisowni to rehabilitacje starych tradycji pisma walońskiego (takich jak ai , ea , xh , oi , oe , sch ); lub nawet rozszerzenia znaczenia pisowni lub zasad systemu Fellera (takich jak å , en , é , zasada pisma morfologicznego, a nie fonetycznego rozszerzona na -tchv- (pochodząca od -tch (i) v- ; i pisana fonetycznie). dj 'v lub tch'f w Feller), -djn- (pochodzące od -dj (i) n- i napisane gn.gn w Feller), dn , vn ( wpisane nn i mn w Feller)). Niektóre inne są tworzone przez analogię ( ae , jh ).

Notacja dźwięku / K / podlega (jak w języku hiszpańskim czy włoskim) czysto deterministycznej zasadzie (w zależności od następującej litery, a nie od etymologii). A liczba znaków diakrytycznych jest drastycznie zmniejszona, nie są już pisane, gdy fonologia języka uwidacznia długość samogłoski (w ten sposób łącząc stare tradycje pisane). Znak „e” (bez znaków diakrytycznych) milczy tylko na końcu wyrazu (oznaczenie rodzaju żeńskiego lub po prostu dla oznaczenia spółgłoski jako słyszalnej, która w końcowej pozycji nie byłaby) i wymawiany wszędzie indziej, tak że „ Notacja è", wszechobecna w systemie Fellera, staje się bardzo cienka. Wewnętrzne apostrofy nie są już używane ( na tchvå, cwate tchivås (jeden koń, cztery konie) zamiast na dj'vå (dj'vâ / tch'fau / tch'fô), cwate (qwate / kwate / kate) tchivås (tchivâs / tchuvås / tchivaus / tchivôs / tchëvôs / ...) w Feller)

Podobnie we francuskim, obecność znaku diakrytycznego nie zmienia kolejności alfabetycznej; a dwuznaki (np.: ch, oi, ou, ...) i trygrafy (tch, oen, sch) są sortowane według sekwencji składających się na nie liter. Nazwy liter są takie same jak we francuskim, z wyjątkiem å, które nazywa się a-bole (kula), w, które nazywa się wé (lub doublu (podwójne u)) oraz y, które nazywa się î gréc lub yod .

Grafem Wymowa Przykład Grafem Wymowa Przykład
A [w] gade [gat] (koza) L l [l] lere [le: ʀ] (czytaj) (powszechna pisownia lere obejmuje również [li: ʀ] , które jest zapisane lîre w F.)
 [w:] diale [dja: l] (diabeł) (nie używane w rfondou lub ten dźwięk jest pokryty, w zależności od słowa, przez å lub a bez znaku diakrytycznego) Mm [m] mwin [mwɛ̃] (główny) (powszechna pisownia mwin obejmuje również [mɛ̃] , pisana min w F.)
Å å [ɔ:] (F.) / [ɔ: / o: / ɑ:] (rif.) djåzer [d͡ʒɔ:. 'ze] (mówić) (w F. realizacja [d͡ʒa:.' ze] jest napisane djâzer ) N n [nie] nawe [naw] (leniwy)
AE ae [a / ɛ] glaece [glas / glɛs] (lód) (specyficzne dla rfondou ; w F. to lód lub glèce ) O o [ɔ] soris [sɔʀi] (mysz)
AI mam [e: / ɛ:] mwaisse [mwɛ: s / mɛ: s / ja: s] (mistrz) (w F. raczej używamy ê dla [ɛ:] i é dla [e:]  : messe, mwêsse, messe, maisse, pani ) Och, och [o:] (F.) / [o: / ɔ̃ / ʊ:] (rif.) rôze (różowy) (w F. czasami zauważamy realizację Nazalizacji jak rôⁿze lub ronze )
rok rok [ɑ̃ / ɔ̃] biały [blã] (biały) OE oe [wɛ / ø / ɛ / œ] moes (miesiąc) (specyficzne dla rfondou ; w F. mwès, meûs )
Bb [b] błogosławić (dobrze) OI oi [wa / wɛ / oː / ʊː] moirt (śmierć) (specyficzne dla rfondou , w F. mwért , mwèrt , mwârt , mwart , môrt , mûrt )
CC [k/s] crole [kʀɔl] ( kręcenie włosów) my [ɔ̃] djondou [d͡ʒõ.'du] (dotknięty)
CC [s] çoula [su.'la] (to) Albo albo [u] atouwer [a.tu.'my] ( znajomy )
CH ch [ʃ] chal (tutaj) (bardzo rzadki w rfondou , gdzie ten dźwięk może odpowiadać pisowni ci / cy (przykładowe słowo jest napisane cial [ʃal] lub [sjal] ), xh , sch lub sh ) Albo albo [u: / r:] noû [nu:] (nowy, nowy)
D d [re] wårder [wɔ: ʀ.'de / wa: ʀ.'de] (zachować) (w F. realizacja [wa: ʀ.'de] zostanie napisana wârder ) P p [p] aprinde [a.'pʀɛ̃t] (aby się uczyć)
DJ DJ [dʒ] Djin [d͡ʒɛ] (człowiek) Q q [k] qwè [kwɛ] (co) (nie zachowane w standardowym Walonie , słowo pisane cwè )
E e cichy w F. / [ɛ] (rif.) efant [ɛ.'fã] (dziecko) (w F. èfant ) R r [ʀ] arester [a.ʀɛs.'te] (zatrzymać się) (w F. arèster )
É É [mi] pés [pe] (wymię krowy) (w rfondou an é w ostatniej sylabie obejmuje również realizacje [i:]  : ceréjhe (cerise) = cèrehe, cèrîhe, cèrîhe, cèrîje, ... ) S s [s] pewniejszego [sy: .ne] (seep)
EA [ja / e: / ɛ:] bea [bja / be: / be:] (beau) (specyficzne dla rfondou , słowo to bia, bê, bé w F.) SS [s] dissu [di.'sy] (powyżej)
W W [ẽ] (F.) / [ẽ / ɛ̃] (rif.) tchén (pies) (w F. tchén, tchîⁿ, tchin ) SCH sch [h / ʃ / ç / sk] scheter (złamać) (specyficzne dla rfondou ; w F. (è) skèter, chèter, hèter, hyèter )
UE miała [ø / œ / ə] (F.) / [ø: / œ: / ø / œ / ə] (rif.) djeu (gra) (w F. zanotowano długość: djeû ) SH sh [ʃ / s] shijh (sześć) (specyficzne dla rfondou ; w F. sîh, chîj )
Oko [ɛj / ɛ: j / ja: j / ja:] åjhey (łatwe) (specyficzne dla rfondou ; F. używa èy lub îy  : åhèy, âhèy, åhêye, åhî, âhî, auji, aujîye, aujîle, ... ) T t [t] tins [tɛ̃] (czas) (chociaż wymowa jest wszędzie taka sama, w F. mamy warianty: tins, timps, timps )
F f [fa] filozofe [fi.lɔ.'zɔf] (filozof) TCH tch [tʃ] tchant [tʃã] (piosenka)
G g [sol] gueuye [gø: j] (usta) (w F. długość jest zapisywana: gueûye ) U ty [y] ropa [py] (więcej)
GN gn ny [ɲ] agnon [a.'ɲõ] (cebula) U u [y:] ût [y:t] (osiem)
H h [h] (F.) / [h] lub nic (rif.) hoye (węgiel) (w F. hoye, oye, ouye ) A [œ̃] djun [d͡ʒœ] (czerwiec) (bardzo rzadko występuje w Walonii; djun i brown to jedyne słowa quasimment)
ja ja [ja / ɪ] pitit (petit) (jest to również notacja w rfondou oznaczająca słabą elidable samogłoskę, która może mieć dużą różnorodność barwy w zależności od regionu; pour pitit, li ptit (petit, le petit) w rif. = pitit, putit, petit, petit, canit, ...; li / lu / lë / èl / ... p'tit w F.) V v [v] przyszedł [vɛ̃] (wiatr)
I I [ja:] [pi:] (stopa) (w rondzie cyrkumfleks nie jest używany, gdy „i” znajduje się przed bezdźwięczną spółgłoską, ponieważ jest wtedy naturalnie długa: Lidje [li: t͡ʃ] (Liège), w F. Lîdje ) W W [w] walon [wa.lõ] (waloński)
W W [ɛ̃] skórka [ʀɛ̃t] (do renderowania) X X [ks/gz] taxi (taxi) (nieużywane w rfondou (przykładowe słowo jest napisane tacsi ), raczej rzadkie w F.)
Nie słowo [ʒ] jate (kubek) (bardzo rzadki w rfondou , ponieważ ten dźwięk jest albo alofonem pisowni jh, albo importem z zagranicy, a następnie zaadaptowanym przez dj (przykładowe słowo to djate [dʒat] ) XH xh [h / ʃ / ç / x] pexhon (ryba) (specyficzny dla rfondou ; pèchon / pèhon / pèhyon w F.)
JH jh [h / ʒ / ç] prijhon (więzienie) (specyficzne dla rfondou ; prijhon w rif. = prîjon, prîhon, prîhyon w F.) T tak [jot] yebe [jɛp] (zioło) (w F. czasami zauważamy palatyzację ; yebe w rif. = yèbe, jèbe, êrb w F.
Kk [k] stoumak [stu.'mak] (żołądek), Z z [z] zûner [zy: ne] (buzz)

Fonetyka i fonologia

Waloński ma jednak samogłoskę wspierającą, która pozwala uniknąć wymawiania zbyt wielu kolejnych spółgłosek: jeśli mówimy Dj'é stî à scole lub Dj'a stou a scole „Poszedłem do szkoły”, mówimy ene beautiful Escole (zachód) lub ine piękna sicola (wschód) lub sucole "piękna szkoła" w zależności od regionu.

Stary frankoński pozostawił wiele etymów w różnych językach północnych Oliw, takich jak Picard, Champagne, Bas-Lorraine i Walloon, więcej niż w zwykłym francuskim. Większość frankońskich słów z fonemem w zmieniła go na gu przy wprowadzaniu języka starofrancuskiego i innych języków romańskich. Jednak dialekty północnego języka Oïl, takie jak Picard, Norman north, Walloon, Burgundy, Champagne i Bas-Lorraine zachowały [w] lub przekształciły go w [v]. Dobrze znanym przykładem jest „wardon”, który w języku walońskim pojawił się jako „wårder”, a po francusku jako „keep”.

W niektórych dialektach Walonii (Wschodni Walon, w Hesbaye Liège i Haute Ardenne) końcowe h wymawia się [ç] . Jest napisane xh lub h . Przykład: ouxh, ouh [uç] „drzwi” ( por . fr. Huis ). Waloński to jedyny język gallo-romański, w którym używa się dźwięku [ç]. Występuje również w nazwiskach (Xhignesse, Moxhet, Destexhe, Daxhlet) lub nazwach miejscowości (Xhenlesse, Xhenmåle, Xhizogne, Xhofrai).

Morfologia

Opieka i adres

Użycie vos („ty”) to użycie, zarówno w kontekście formalnym, jak i nieformalnym, w tym w odniesieniu do zwierząt domowych . Wręcz przeciwnie, ti („ty”) jest miejscami rzadki lub wręcz nieistniejący, uważany za wulgarny i ogólnie źle i agresywnie odbierany przez osobę, do której jest adresowany. Jednak zażyłość jest często używana w kontekście gniewu: Taijhe tu! (" Zamknij się ! ").

Leksykon

Składnia

Pisownia

Istnieje próba wspólnego standardu ortograficznego: „rfondou walon”, którego zasadą jest pisanie tego samego słowa w ten sam sposób, niezależnie od lokalnych różnic fonetycznych. Ta pisownia opiera się na diasystemach, które można wymawiać różnie w zależności od czytelnika, jak pisownia bretońska , której przykład zainspirował projekt. Ortografia próbuje pogodzić obecne użycie fonetyczne ze starymi tradycjami (zwłaszcza ponowne wprowadzenie xh , oi ) i własną logiką fonologiczną języka.

Walonizm

Język francuski ma kilka walońskich, to znaczy zapożyczył niektóre terminy od walońskiego. Te leksykalne zapożyczenia miały miejsce zwłaszcza w słowniku górnictwa i hutnictwa, ze względu na pionierski charakter regionów walońskojęzycznych w tych dziedzinach. Możemy przytoczyć słowa węgiel , hałdy , usterki , Fagne , metanu , Faro , estaminet itd Termin „węgiel” będzie francuski odpowiednik Walonii Hoye lub hougne . W prowincji Liège , słowo sięga XI th  wieku, kiedy to znajduje się w pracach Kapituły Saint-Lambert w 1278 i 1299 roku , a także tych z opactwa Val Benoît w 1281 roku . Według Jeana Hausta słowo „hoye” istniało przed odkryciem węgla i oznacza „fragment, wiór, grudkę” w walońskim Liège. Wraz z odkryciem węgla, „hoye” zostało użyte do określenia węgla grudkowego, a słowo to rozprzestrzeniło się od 1200 na zachód i południe od dialektalnej Walonii . Waloonizm wskazuje również na charakterystyczną cechę Walonii, czy to w zakresie leksykonu, wymowy idiomów, czy gramatyki, którą można znaleźć w języku francuskim używanym w dialektalnej Walonii.

Literatura

W literaturze istnieje Walońska od XVI th  wieku lub na początku XVII -tego  wieku przeżywał swój „złoty wiek” pod koniec XIX th  wieku. W tym okresie rozkwitły dzieła literackie, sztuki teatralne i utwory poetyckie, a także czasopisma.

Pierwszym tekstem datowanym i zachowanym jako oryginał z literatury w języku walońskim jest Sonèt lîdjwès â minisse brata Huberta Ory, czyli d'Heure, Minor z Liège. Opublikowana w 1622 r. stanowi zakończenie pisemnej debaty teologicznej, w której teolog katolicki Louis du Château sprzeciwił się protestanckiemu pastorowi Danielowi Hochedé de la Vigne, międzyListopad 1618 i maj 1619.

Autorzy walońskojęzyczni

Willy bal Gabrielle Bernard Leon Bernus
Józef Bily Nicolas Defrêcheux Józef Dejardin
Chantal Denis  (wa) Franz Dewandelaer Jean-Luc Fauconnier
Eugeniusz Gilain Emile Gilliard Józef Houziaux
Lucien Mahin Albert Maquet Artur Masson
Edouard Remouchamps Henryka Szymona Charles-Nicolas Simonon
Lucien Somme  (wa) Joel Thiry Roger Viroux  (wa)
Joseph Vrindts Artur Ball

Komiks w Walonii

Wydania Castermana publikują album Les Bijoux de la Castafiore z przygód Tintina w różnych wariantach walońskich. Lektura tych albumów pozwala uświadomić sobie regionalną specyfikę Walonii. Istnieją teraz trzy różne wersje: Emerôde al Castafiore w Liège  ; Lès pindants del Castafiore in ottintois  ; Berlokes del Castafiore in aclot . Czwarta walońska wersja albumu, tym razem w Carolégien , została wydana w 2008 roku pod tytułem Lès-ôr'rîyes dèl Castafiore .

Gaston Lagaffe za album n o  10 została opublikowana w rfondou Walon .

Są też komiksy wydawane bezpośrednio w Walonii, tak jest w przypadku Li vî bleû ( Stary błękit ) François Walthéry'ego, z którego zaczerpnięto sztukę.

Wydawnictwo z Liège, Noir Dessin Production , również publikuje w Walonii komiksy, w których występują legendarne Tchantches czy urocza Natacha .

Prasa pisemna w Walonii

Prasa pisana w Walonii sprowadza się do kilku czasopism, z których niektóre są mniej lub bardziej napisane po francusku. Środki tych recenzji w Walonii są bardzo ograniczone, a ich prezentacja jest czasami sprowadzana do prostego arkusza, kserowanego i zszytego , jak recenzje Li Rantoele , Coutcouloudjoû lub Académîye des Foyants, ale tak było również w przypadku starych recenzji, takich jak Li Pompe ås Ramons . Jednak niektóre towarzystwa literackie w języku Walonii zarządzać publikowania bardzo dobrych czasopism dzięki wsparciu finansowemu Rady endogennych Regionalnych Języków o Wspólnocie Francuskiej Belgii . Tak było w przypadku El Bourdon od 1983 roku, a nawet walonów Djåzans , Singuliers i Cahiers .

Była to pierwsza trzecia XX th  gazety wieku wydrukować tygodniowo w wallons, tonnia El od Châlerwet został zwolniony do 35 000 egzemplarzy i Li pula została sprzedana do Londynu .

Teatr

W XVIII th  century, Liege, Jean-Noel Hamal (1709-1778), składa się z czterech oper w Walonii: Li Voyèdje di Tchôfontinne (Travel Chaudfontaine), Li Lîdjwès ègadjî (The Liegeois popełnione), Li di Fiesse Houte-s " i-Plout (Święto Houte-Si-Plout) i Les Ipocondes . Kompozytor Eugène Ysaÿe , zdaje sobie sprawę, w 1931 roku opera Najgorszy li Houyeu (Piotr minor), dzieło, które honoruje życiu górników w późnym XIX th  wieku.

Aspekt socjologiczny

Walonii był dominującym językiem ludzi walońskimi aż do początku XX th  wieku , chociaż bierna znajomość języka francuskiego było powszechne. Od tego czasu regionalny francuski rozprzestrzenił się wszędzie, do tego stopnia, że ​​tylko 30 do 40% populacji Walonii nadal mówi własnym językiem, przy czym proporcje wahają się od 70 do 80% wśród osób powyżej 60 roku życia do około 10% wśród osób poniżej 30 lat. stary. Wiedza pasywna jest znacznie bardziej powszechna: w grupie wiekowej o najniższej wiedzy aktywnej, czyli wśród młodych ludzi, wzrosłaby z 36 do 58%. Z prawnego punktu widzenia język waloński jest od 1990 roku uznawany przez Wspólnotę Francuską Belgii , właściwy organ w sprawach kultury dla osób mówiących po francusku w belgijskim kraju związkowym , za „  endogenny język regionalny  ”, który należy studiować i którego używanie należy zachęcać. Waloński ruch kulturalny opiera się m.in. na Walońskiej Unii Kultury (UCW), która zrzesza ponad dwieście amatorskich kół teatralnych, grup pisarskich i komitetów promocji Walonii w szkole. Regularnie ukazuje się kilkanaście czasopism. Należy również wspomnieć o Towarzystwie Języka i Literatury Walońskiej (założonym w 1856 r. jako Towarzystwo Literatury Walońskiej w Liège ), które promuje literaturę walońską i badanie regionalnych języków romańskich Walonii (zwłaszcza dialektologii , etymologii itp.).

W praktyce, z powodu używania języka francuskiego w kościołach, szkołach i telewizji, praktyka walońska w Walonii w dużej mierze zanikła. Walończycy mieli gorszy status niż Francuzi. Chłopcy kształcili się w Walonii, a dziewczęta po francusku. Administracje, frankofile, w dużej mierze sprzyjały przejściu na język francuski, podobnie jak w przypadku innych języków regionalnych, takich jak bretoński czy alzacki . W 2017 roku, kiedy Frédéric Gillot , poseł robotniczy parlamentu Walonii dokonał interwencji w Walonii, administracja odmówiła napisania notuli w tym języku.

Wydawnictwo Noir Dessin Production z Liège sprzedaje obok lokalnych książek historycznych w języku francuskim różne przedmioty (parasol, T-shirt, naklejki) z sentencjami w języku walońskim.

Francuskojęzyczna belgijska Radio-Telewizja nadal poświęca kilka dialektalnych audycji radiowych w przestoju, ale czasy już dawno minęły, kiedy nagrywaliśmy programy w pomieszczeniach i na świeżym powietrzu dla telewizji w Walonii, czasem z francuskimi napisami.

W Walonii odbywa się kilka nabożeństw, w szczególności tradycyjna msza w Walonii w świąteczny poniedziałek w Walonii , pierwsza niedziela maja w wiosce Boscailles w Éghezée , w Ciney czy 15 sierpnia w Outremeuse w Liège...

Przykłady

Waloński Francuski
Walon Waloński
Flamin flamandzki
Di wåde Pożegnanie (dosłownie „Bóg zachowa [ciebie]”)
Bondjoû cześć
W Cześć (często poprzedzone innym wyrażeniem)
Årvey Do widzenia
Jak się masz? Jak się masz ?
Dji n 'sai nén Nie wiem.
Dji nie ren vèyou Nic nie widziałem
poyon pisklę
założyć pocałunek (Namur)
Taijhe-tu! Zamknij się ! (Przesadzasz; ty Galège)
Oufti! (krzyk; zaznacza zdziwienie) O rany! (Korek)
Wino châl Podejdź tutaj (podejdź bliżej)

Uwagi i referencje

Uwagi

  1. (De) "Der Lütticher Dialekt steht freilich dem Picardischen weit fremder gegenüber als die Dialekte der Provinzen Namür und Hennegau. Wenn auch der jetzige Dialekt der französ. Grentzgebiete (...) eine Art Mittelglied oder Uebergang zwischen wallonisch und picardisch dartsellt und sogar die südlichen Nuancen des Wallonischen sich dem Rouchi nähern, so zeigt doch der Lautbestand, zumal der Consonantismus. »W. Altenburg, Versuch einer Darstellung der wallonischen Mundart nach ihren wichtigsten Lauterverhälnissen , I, Eupen, Theil, 1880
  2. „Preferujemy apelację strefy Walo-Pikardia od zachodniego Walonii […] dawniej uważanej za głównie walońską, zgodnie z tradycyjną mapą A. Marszałku, ale że dzieło Louisa Remacle'a przechyliło się mniej więcej na stronę Picarda. " "  Elmore D, Słownik literatury dialektyczny Hainaut , Wolnego Uniwersytetu w Brukseli, 20 września 2000  " na www.ulb.ac.be (dostępny 2 lutego 2017 )

Bibliografia

  1. https://www.ethnologue.com/18/language/wln/
  2. Uniwersytet Wisconsin: zbiór dokumentów dotyczących imigracji z Walonii do Wisconsin, nagrania zeznań ustnych w języku angielskim i walońskim, 1976 (en) „  Zbiór cyfrowy Uniwersytetu Wisconsin: Belgian-American Research Collection  ” , na stronie digicoll.library.wisc.edu ( obejrzano 2 lutego 2017 )
  3. Jean-Michel Eloy (redaktor naukowy) i Centre d'études picardes (Amiens) (redaktor naukowy), Ocena witalności: odmiany oliwy i inne języki (Materiały z konferencji międzynarodowej Ocena witalności odmian regionalnych domaine d'oïl , 29-30 XI 1996, Amiens), Amiens, Centre d'études picardes, coll.  "Centrum d'Etudes Picardes" ( N O  47)1998, 270 pkt. : chory, okładka chory. ; 23 cm ( ISBN  2-85925-011-5 , ISSN  0338-098X , informacja BNF n O  FRBNF36702969 )
  4. „Akceptacja językowa […] odpowiednio belgijska i dialektologiczna” Albert Henry 1990 , s.  59
  5. „  UCL/FLTR – program do nauki: ROM2471  ” ( ArchiwumWikiwixArchive.isGoogle • Co robić? ) , Na www.ucl.ac.be
  6. „  Jean de Haynin – Plik bibliograficzny  ” , na stronie www.arlima.net (konsultacja 2 lutego 2017 r. )
  7. Wspomnienia Messire Jean, Lord of Haynin i Louvegnies ... 1465-1477 .... Tom 1 o Gallicy
  8. Wspomnienia Messire Jean, Lord of Haynin i Louvegnies ... 1465-1477 .... Tom 2 o Gallicy
  9. Louis Remacle, The Problem of the Old Walloon (Biblioteka Wydziału Filozofii i Listów Uniwersytetu w Liège. Fasc. 109), Liège, Wydział Filozofii i Literatury,1948, Gr. In-8 ° (250 x 165), 230 str. ( BNF Wskazówki n O  FRBNF32563516 ) , str.  93
  10. (w) R. Anthony Lodge , francuski: od dialektu do standardu , Londyn; Nowy Jork, Routledge ,1993, 285  s. , IX-285 s. : chory. ; 23 cm ( ISBN  0-415-08070-3 , zawiadomienie BNF n O  FRBNF37402791 )
  11. Yves Quairiaux , Obraz Flamandów w Walonii, 1830-1914: esej o analizie społecznej i politycznej , Loverval, Labor , coll.  "Historia",2006, 664  s. , 1 tom. (664 str.); 24 cm ( ISBN  2-8040-2174-2 , zawiadomienie BNF n O  FRBNF41002937 )
  12. Jacques Allières , Powstanie języka francuskiego , wydania PUF, coll.  "Co ja wiem? ",1982, s.  119 - 120
  13. Albert Henry 1990 , s.  57
  14. Komisja „Językowa” Walońskiej Unii Kulturalnej , „  Jakie planowanie językowe dla Walonii? Materiały z międzynarodowej konferencji w Charleroi, 23 marca 1996 r.  ” ( ArchiwumWikiwixArchive.isGoogle • Co robić? ) , Na users.skynet.be
  15. E. Colet, Mowa walońska stanu Wisconsin: aspekty fonetyczne, leksykalne, morfologiczne i składniowe , Doktorat, Katolicki Uniwersytet w Louvain, 1970. Wydział Filozofii i Literatury.
  16. [PDF] “  Patricia Mougel, Uniw. Minnesota  ” , na mnaatf.org (dostęp 2 lutego 2017 r. )
  17. J. Ducas, Od Grez-Doiceau do Wisconsim , s.  7-8 .
  18. Sophie Devillers w La Libre Belgique 2006 , 29 sierpnia 2006.
  19. „  Uniwersytet Wisconsin Digital Collections, The Belgian-American Research Collection  ” , pod adresem uwdc.library.wisc.edu (dostęp 2 lutego 2017 r. )
  20. John Powell, Encyklopedia imigracji Ameryki Północnej, Nowy Jork: Fakty w aktach, 2005, s. 29 w Książkach Google
  21. „  Recenzja Françoise Lempereur, Xavier Istasse, Les Wallons du Wisconsin (Walończycy w Wisconsin) – książka i DVD  ” , na culture.ulg.ac.be (konsultacja 2 lutego 2017 ) na Uniwersytecie w Cork .
  22. "  Przez cały tydzień zabieramy Cię na spotkanie Walonów z Wisconsin, od Namur po Walhain, od Vî Tchinisse po Belgian Pie. Do zobaczenia!  » , Na www.lavenir.net (dostęp 2 lutego 2017 )
  23. „  „Walończycy z Wisconsin: niesamowity film!”  » , na stronie www.rtbf.be (konsultacja 2 lutego 2017 r. ) na stronie internetowej RTBF , 16 stycznia 2014 r.
  24. Kuźnie Rademacherów https://www.eskilstuna.se/uppleva-och-gora/museer-och-konst/rademachersmedjorna/besoksinfo/in-english.html
  25. „  Walońska gramatyka online – Li waibe del croejhete walone  ” , na users.skynet.be (dostęp 2 lutego 2017 )
  26. (de) Walther von Wartburg i Hans-Erich Keller (redaktor naukowy), Französisches etymologisches Wörterbuch  : eine Darstellung of galloromanischen Sprachschatzes , Basel, RG Zbinden, 1922-1967 , In-4 ° (26 cm) (Załącznik BNF 33 640 n o  ) , s.  113, t. 15, 2
  27. André De Bruyn, Anciennes Houillères z regionu Liège , wyd. Dricot, 1988, s. 24, ( ISBN  2-87095-058-6 ) .
  28. Antologia literatury walońskiej , Mardaga, Liège, 1978, ( ISBN  2-8021-0024-6 )
  29. Marie-Guy Boutier, Literatura walońska , rozdz. VII. Uniwersytet w Liège, 2009, s.247
  30. J. Def., „  Gaston Lagaffe mówi rfondou walon  ” , La DH Les Sports + ,11 września 2007 r.(dostęp 22 listopada 2020 r . ) .
  31. [Komisja śledcza Publifin: 7 podstawowych pytań https://www.lavenir.net/cnt/dmf20170208_00956559/commission-d-enquete-publifin-les-7-questions-de-base ]

Zobacz również

Bibliografia

Powiązane artykuły

Linki zewnętrzne