Epicurean to nurt filozofii zachodniej z podstawowym celem osiągnięcia szczęścia poprzez zaspokojenie pragnień tylko „naturalne i konieczne”. Jest to doktryna materialistyczna i atomistyczna, którą można określić jako rozumny hedonizm lub eudemonizm .
Epikureizm wywodzi się ze Szkoły Ogrodu , założonej w małym ogrodzie w Atenach przez Epikura w 306 roku pne. AD i dlatego jest również nazywany „doktryną Epikura” lub „filozofią ogrodu”. Jego dziedzictwo zostało przypisane nowoczesnemu materializmowi ( w szczególności Marksowi , ale także niektórym klasycznym myślicielom bliskim libertynom , takim jak Pierre Gassendi , i materialistom Oświecenia , takim jak Diderot czy D'Holbach ). Epikureizm proponuje poleganie na przyjemności, definiowanej jako najwyższe dobro, i na odrzuceniu cierpienia w celu osiągnięcia stanu szczęścia, spokoju umysłu, charakteryzującego się brakiem zakłóceń, ataraksją . Jednak w przeciwieństwie do hedonizmu praktykowanego przez Cyrenajkę , epikureizm odrzuca wszelkie formy nienaturalnych i niepotrzebnych przyjemności i zgadza się zaakceptować pewne formy cierpienia. Tak więc, w przeciwieństwie do bezpośredniej „wzruszającej przyjemności” Arystypusa z Cyreny , Epikur poszukuje „przyjemności w spoczynku” (bez bólu) w „pamięci cielesnych przyjemności z przeszłości i w oczekiwaniu na te przyszłe”. oznacza, że „jego doktryna była w rzeczywistości znacznie bliższa ascezie niż hedonizmowi”. Zniesienie strachu przed śmiercią i bogami dopełnia etykę epikurejską.
Te cztery elementy są tradycyjnie zgrupowane pod nazwą „poczwórne lekarstwo” lub tetrapharmakos ( τετραφάρμακος ).
Epikureizm głosi, że aby uniknąć cierpienia, należy unikać źródeł przyjemności, które nie są ani naturalne, ani konieczne. Dlatego nie jest zwolennikiem gorączkowego poszukiwania przyjemności. Karykatura z udanego epikurejskich - która sięga starożytności i jest już obecny, ale z humorem i odległości, w Horacego , określający siebie jako „świnia stada Epicurean” - zaczął z pomylenia z epikureizm i hedonizmu z Arystyp Cyrenejczyka , lepiej znanego jako cyrenizm , następnie rozprzestrzenił się poprzez kontrowersje filozoficzne, a później myśl Ojców Kościoła , którzy odrzucili materializm tej filozofii.
Epikureizm konkuruje z inną wielką myślą tamtych czasów, stoicyzmem , założonym w 301 roku pne. JC. W istocie oba nurty, materialistyczny i monistyczny , skupiają się na poszukiwaniu szczęścia, ale oferują różne sposoby jego osiągnięcia. Prowadzi też nieustanną polemikę ze sceptycyzmem, o ile epikureizm jest doktryną dogmatyczną, czyli wierzącą w możliwość posługiwania się kryteriami prawdy w celu znalezienia pewnej wiedzy. Epikurejskim kryterium prawdy jest doznanie.
Epikureizm, jako materialistyczna koncepcja świata, rozprzestrzenił się z powodzeniem w basenie Morza Śródziemnego od Aleksandrii po Rzym i pozostał przy życiu aż do pierwszych wieków chrześcijaństwa .
Liczba epikurejczyków była w pewnych czasach bardzo ważna, jak pisze Diogenes Laërce , który pisze, że „miasta nie mogły już pomieścić [jego przyjaciół]”: „Urok tej doktryny równał się łagodności syren. „ Wydaje się, że doktryna odniosła wielki sukces w Kampanii, o czym świadczy obecność biblioteki i epikurejskiego koła utworzonego wokół postaci Lucjusza Kalpurniusza Pizo . Znaleziono również ślady obecności epikurejskich na miejscu Oeonanda (we współczesnej Turcji) poprzez monumentalny napis Epicurean wzniesiony w III th century przez Diogenes z Ojnoandy . Wydaje się, że Plotina Pompeia , żona Trajana , była blisko szkoły.
Cyceron , jeszcze przeciwnik Epikura, nie zaprzecza jednemu ze swoich rozmówców, który wykrzyknął z entuzjazmem: „Jak wielką elitę przyjaciół zebrał w swoim domu; jakie bliskie relacje wzajemnej miłości w tym wspólnym przywiązaniu do pana! I za tym przykładem nadal idą wszyscy epikurejczycy. ( De finibus I, 65) ”
Publikacje Amafiniusza , uważanego za pierwszego filozofa, który pisał w języku łacińskim, oraz Lukrecji uczyniły epikureizm popularną doktryną we wszystkich warstwach społecznych. Miały opinię stosunkowo łatwych do zrozumienia, mniej technicznych niż nauczanie Nowej Akademii czy stoicyzmu.
W świecie, w którym nieustanny szok wojen i pogłębiająca się bieda obalają tradycyjne wartości:
„Epikureizm proponuje ideał indywidualnego szczęścia i wizję świata, w którym nie należy się bać ani bogów, ani nawet śmierci, ponieważ jeśli cały wszechświat składa się z wiecznych i niezniszczalnych atomów, człowiek nie jest nic winien z inicjatywy Bogów. "
Szkoła epikurejska cieszy się opinią wiernej pierwotnej doktrynie Epikura aż do jej wygaśnięcia. Świadczy o tym zwłaszcza Numeniusz we fragmentach jego traktatu O niewierności Akademii wobec Platona , który wskazuje na poddanie się jego dogmatom przez uczniów Epikura.
Epikur był prawdopodobnie obiektem kultu w Ogrodzie; Według Plutarcha już za jego życia niektóre z jego uczniów, takie jak Metrodorus i Colotes of Lampsaque (Przeciw Kolotes 1117 pne), miały już za sobą skrajne oznaki oddania .
Idąc za zaleceniem mistrza w jego testamencie, uczniowie co roku obchodzili rocznicę jego urodzin; co miesiąc bardziej uroczystym spotkaniem wspominali jego pamięć. W sypialni wystawiają portret Epikura, noszą przy sobie redukcje. Nie sposób zapomnieć o założycielu epikureizmu, wykrzykuje Pomponiusz w Cyceronie , kiedy jego postać jest wśród naszych przyjaciół, nie tylko w malarstwie, ale nawet na ich wazonach i pierścieniach.
Dla swoich wyznawców Epikur jest wybawicielem - często nazywany jest jego szeryfem , zbawcą. Poeta Lukrecja opisuje go w słynnej pochwali jako „cześć Grecji” i ojca ( De Rerum Natura III, t. 1-99): w jego oczach jest człowiekiem i filozofem, który uwolnił ludzkość od ludzkości. Ciemna noc przesądów. ; jest obrońcą praw do wolności i niezależności osobistej przed jakąkolwiek tradycją religijną. Również Lucjan z Samosate mówi o Epikurze jako o „świętym, boskim człowieku, który jako jedyny znał prawdę i który przekazując ją swoim uczniom, stał się ich wyzwolicielem. ”.
Nie zadowalając się czczeniem osoby Epikura, jego wyznawcy mają równy szacunek dla jego doktryny. Według Cycerona, którego być może nie powinno się tu brać za dobrą monetę, ich sekta niewiele wie o tym, co mówi się gdzie indziej. Epikurejczycy czytają tylko jego pisma, kochają je wyłącznie i nie znając faktów, potępiają innych. Wszystko, co zadowoliło mistrza, podoba się uczniom, którzy uznają, że zmiana najmniejszej rzeczy byłaby zbrodnią. Ta hipoteza jest obecnie dość poważnie osłabiona przez historyków: jeśli sama doktryna uległa kilku znaczącym zmianom, to pozostawała w stałym dialogu z innymi sektami filozoficznymi i absolutna izolacja nie jest już dziś broniona. Hui.
W Luwrze znajduje się marmur, który przedstawia Epikura z jednej strony i jego nieodłącznego przyjaciela Metrodorusa z drugiej. Wygląda jak mała republika, w której porozumienie między wszystkimi członkami jest kompletne, jak mówi Numeniusz cytowany przez Euzebiusza z Cezarei . Jest to jeden aspekt, w którym epikureizm przypomina pitagoreizm : uczniowie pozostają głęboko zjednoczeni. Epikur dał przykład; podczas oblężenia Aten przez Demetriusa nakarmił wszystkich swoich uczniów ( Plutarch , Demetrius , 34). Jego ostatnią myślą jest polecenie dzieci swojego przyjaciela Metrodorusa; w dużej mierze im poświęcona jest jego wola.
Przyjaźń lub filia jest rzeczywiście kardynalnym pojęciem etyki epikurejskiej. Cyceron rozwija ten aspekt doktryny w księdze I traktatu De finibus . Ta filozoficzna i propedeutyczna praktyka przyjaźni jest nadal słabo rozumiana. Zainteresował Michela Foucaulta, który w ostatnich latach swojego nauczania wysunął hipotezy dotyczące epikurejskiej praktyki filozoficznej parrezji .
Wiadomo, że epikurejczycy chcieli trzymać się z dala od życia publicznego, zgodnie z pretekstem spopularyzowanym w broszurze Plutarcha „Vis hidden!” »( Po grecku Lathè biôsas ). Tę odmowę udziału w życiu politycznym tłumaczy się przede wszystkim identyfikacją pragnienia chwały i bogactwa jako pragnienia zorientowanego na realia znacznie bardziej toksyczne niż przyjemne oraz chęcią ucieczki od sytuacji cierpienia i ryzyka. Nie oznacza to braku wszelkich zbiorowych zainteresowań, jak wyraźnie pokazuje znaczenie pojęcia przyjaźni w etyce epikurejskiej. W rzeczywistości doktryna epikurejska oferuje znaczące postępy w zakresie pochodzenia prawa, pojęcia sprawiedliwości , filantropii i retoryki jako techniki politycznej. Te kwestie są szczególnie udokumentowane w Maxims Capitales of Epicuros, fragmentach Epikurejskiego Hermarque przekazanych przez Porfiriusza i wielu traktatach Filodema, takich jak Ekonomia , Dobry król według Homera lub książki o Retoryce . Ślady kontrowersji wokół tej kwestii zaangażowania politycznego można znaleźć w tym, co pozostaje z Seneki De OTIO .
Wielka krytyka epikureizmu dotyczy Johna Stuarta Milla , który w rzeczywistości jest bardziej ogólnie krytyką ataraksji . To ostatnie jest ogólnie definiowane jako brak zakłóceń (dosłowne znaczenie ἀταραξία), ale Epikur , podobnie jak stoicy , buddyści czy Schopenhauer , na nowo definiuje je jako zaspokojenie wszystkich swoich pragnień, do których należy zatem dążyć.
„Doprawdy, kiedy cierpimy z powodu braku przyjemności, potrzebujemy przyjemności; ale kiedy nie cierpimy, nie potrzebujemy przyjemności. Dlatego mówimy, że przyjemność jest zasadą i końcem błogiego życia. "
To właśnie krytykuje Mill, mówiąc, że zaspokojenie jego pragnień nie jest tym, czego należy szukać, a dokładniej, że „lepiej być niezadowolonym człowiekiem niż zadowoloną świnią; lepiej być niezadowolonym Sokratesem niż zadowolonym głupcem. Jego argumentem jest:
„Wierzyć, że okazując taką preferencję [w kierunku życia, w którym pewne pragnienia są niespełnione, na przykład dlatego, że chce się, aby wszyscy postępowali moralnie], poświęca się coś ze swojego szczęścia, wierząc, że istota wyższa - w pewnych okolicznościach równoważny pod każdym względem dla jednego i drugiego - nie jest szczęśliwszy od niższej istoty, jest to pomieszanie dwóch bardzo różnych idei szczęścia i satysfakcji. "
Jest to jednak problematyczne. Oczywiście, jeśli weźmiemy pod uwagę, podobnie jak zdrowy rozsądek, pragnienie jest po prostu „działaniem pragnienia” i jest synonimem zazdrości lub pragnienia, rozumowanie to jest doskonałe. Ale jeśli weźmiemy pod uwagę słowo pragnienie jako oznaczające „irracjonalne pragnienie, obsesyjne i niemożliwe do zaspokojenia”, jak to czyni większość filozofów (w tym Epikur), pragnienie to jest rzeczywiście granicą „szczęścia”, a nie tylko szczęścia. „Zadowolenie” .
To, co mówi Mill, jest zatem prawdą, ale nie jest sprzeczne z ataraksją, ani też przez rozszerzenie z epikureizmem, ponieważ nie jest oparte na tej samej definicji pragnienia.
Doktryna Epikura miała pokoleń od wielu wieków.
Z politycznego i etycznego punktu widzenia epikurejczycy są często postrzegani jako pierwsi utylitarystyczni i konwencjonalni myśliciele. Sąd , po Epikur, opiera się na wzajemnych porozumień o nieagresji, które nie przez obawa przydatna dla tych, którzy są w stanie i strachu przed karą innym. Zasady prawa nie opierają się zatem na normach naturalnych, ale na lokalnych decyzjach kierujących się określonym zrozumieniem tego, co zbiorowo będzie sprzyjać dążeniu do przyjemności i unikaniu cierpienia. Mogliśmy tam dostrzec pierwsze początki kontraktualistycznych teorii myślicieli, takich jak Locke , Hobbes i Jean-Jacques Rousseau .
Pierre Gassendi , redaktor, tłumacz i komentator Epicurus, przedstawi dobrze uargumentowaną obronę w swoim Vie et mœurs d'Épicure . Korpuskularne teorie fizyki kartezjańskiej są zbudowane w opozycji do epikurejskiej fizyki atomistycznej, której broni Gassendi.
Ślady epikurejskiej teorii wiedzy znajdujemy u Kanta , w wykładzie dialektyki analitycznej i transcendentalnej w Krytyce czystego rozumu .
Wpływ starożytnych atomistów jest znaczny we Francji wśród myślicieli Oświecenia. Diderot w Snie D'Alemberta , D'Holbach w swoim Systemie natury i La Mettrie czerpią ważną część inspiracji z fizyki epikurejskiej. Synostwo to znajdujemy wśród najbardziej współczesnych przedstawicieli materializmu, a przede wszystkim u Marksa , autora rozprawy o Epikurze i Demokrycie . To odrodzenie marksistowskie wyjaśnia bogactwo dzieł filologicznych i filozoficznych, niekiedy pierwszej rangi, poświęconych starożytnemu epikureizmowi w krajach byłego bloku wschodniego .
We Francji poeci Francis Ponge i Raymond Queneau w swoim przenośnym Petite Cosmogonie również twierdzą, że epikureizm w jego lukreckim przekazie .
Według Diogenesa Laërce'a ( Lives , X, 26), Epikur jest autorem około trzystu tomów, prawie wszystkich zaginionych; pozostały tylko te skopiowane przez samego Diogenesa Laërce'a: „List do Hérodotusa”, „List do Pythoclesa”, „List do Ménécée”, „Les Maximes capitales”, a także antologia „Zdań watykańskich” »I papirologiczne fragmenty znalezione na terenie Biblioteki Herkulanum .
„Carpe diem” chwyta dzień ”: deklinacja hic et nunc („ tu i teraz ”), ta maksyma (którą zawdzięczamy Horacemu, ale odziedziczona po Epikurze) była często słyszana jako zaproszenie do rozpusty. Jeśli jednak epikurejczyk „chwyta dzień”, to nie pogrąża się w przyjemnościach seksu, obżarstwa czy lenistwa. Uprawia rozsądny hedonizm, który wymaga dyscypliny i wysiłku. "
Katalogi starożytnych zasobów filozoficznych: