W dobrostanu oznacza, że świat z woli zewnętrznego (nie ludzką, transcendentny człowieka) wiodących imprez dla tego celu. Idea ta jest zatem diametralnie sprzeczna z ideą przypadku iw pewnym sensie z myślą o śmierci .
Podczas starożytności , debaty przeciwieństwie do Epicureans , według którego pochodzenie i ewolucja wszechświata jest właśnie kwestią przypadku, do stoików ( fatum stoicum ) i do niektórych (neo) platoników , dla których - przeciwnie - wynikają z woli demiurga (Stwórcy) lub z działania natury, zgodnie z jej własnymi prawami.
Niezależnie od tego, czy jest ona uważana za „boską”, czy „naturalną”, idea opatrzności odzwierciedla zatem koncepcję świata, która jest metafizyczna , przyczynowa , deterministyczna i teleologiczna .
Chrześcijaństwo zajmuje idei boskiej opatrzności: jeden z wersetów Modlitwy Pańskiej jest „Bądź wola Twoja na ziemi, jak iw niebie”, a we wczesnym średniowieczu , że Ojcowie Kościoła są rozwijający się teologia koncentruje całkowicie na tym pomyśle. Ale pod koniec tego okresu nacisk kładzie się na wzajemność między działaniem opatrzności (boskiej) i wolnej woli (człowieka).
Podczas następnego okresu Renaissance ( XV p wiek- XVI p wieku) wyłania się koncepcję światowej humanisty , gdzie wolny stopniowo przybiera przewagę nad Providence.
Na początku XVII -tego wieku, dwóch filozofów, Anglik Francis Bacon i francuski Rene Descartes położył teoretyczne fundamenty, co by później można nazwać „ postęp ”. Ten jest często uważany za zsekularyzowanym wersji opatrzności, to od końca XVIII e wieku ( „ Siecle of Lights ”), a zwłaszcza początek XIX e wieku, dzień, w którym słowo «postęp» wchodzi zwykle język., gdzie słowo „opatrzność” nie jest już używane, z wyjątkiem kręgów kościelnych i religijnych, a dominującym światopoglądem jest filozofia historii . Uważa się zatem, że ludzie kierują własnym przeznaczeniem i że wiara w Boga, jeśli nie jest kwestionowana ( ateizm ), jest jedynie prostą opcją.
Jeśli nowoczesność, a zwłaszcza sekularyzm, ewakuują słowo „opatrzność” z języka potocznego, to idea nie znika całkowicie na to wszystko. We Francji mamy zatem znaleźć Oko Opatrzności w górnej części Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela (1789) oraz XIX -tego wieku, w ramach Drugiego Cesarstwa , zyskał określenie „ państwa opiekuńczego ”, aby wyznaczyć pomysł (castigated liberalne umysły ), że nowoczesne państwo jest zmuszane do odgrywania ze swoimi obywatelami roli porównywalnej do tej, jaką dawniej przypisywano opatrzności: do zaspokajania ich podstawowych potrzeb.
Ponieważ jest causalist idea opatrzności (podobnie jak w toku) jest zazwyczaj Zachodnia . Ale w starożytnej kulturze chińskiej (lub w pewnych praktykach wróżbiarskich na Zachodzie, takich jak gra w tarota ) uważa się, że łańcuchy wydarzeń mogą mieć znaczenie niezależnie od związku przyczynowego. Mówimy wtedy o synchroniczności .
Słowo to pochodzi od łacińskiego proventia , co oznacza „przewidywanie” i jest neologizmem stworzonym przez Cycerona , od pro „en avant” i videre „widzieć”.
Grecki historyk Herodot (484-420 pne ) był pierwszym greckim autorem, który użył słowa opatrzność ( pronoia ) w sensie religijnym, wyjaśniając, że Boska opatrzność jest źródłem mądrości, która utrzymuje naturę w stanie równowagi i unika rodzaj istoty dominującej nad wszystkimi innymi.
Ksenofont (430-355 pne ) donosi, że Sokrates powiedział, że ci, którzy nie widzą Boskiej opatrzności (w wielu wydarzeniach życiowych) i którzy sprawiają, że wszyscy są zależni od ludzkiej inteligencji, są szalonymi ludźmi . W rozmowie z Aristodemem Sokrates zamierza wykazać istnienie opatrzności Bożej.
W tekstach platońskich greckie słowo „pronoia” występuje bardzo rzadko: występuje tylko w trzech dialogach: Fajdros , Timajosie i Prawach , i zwykle (dotyczy to w szczególności księgi IX Praw). ) w sensie prawnym „premedytacją”: istnieją w rzeczywistości, tylko dwa fragmenty z Tymeusza (30c1, 44c7), gdzie słowo to właściwie znaczy „opatrzności”. Nie oznacza to jednak, że pojęcie Boskiej opatrzności jest w filozofii Platona elementem marginalnym. W rzeczywistości opatrzność działa w pełni w księdze X praw, bez słowa pronoia nigdy nie wspominanego. Pojęcie Boskiej opatrzności (a także boskiej inteligencji) zajmuje bardzo centralne miejsce w filozofii Platona, o ile tylko odwołując się do tego pojęcia, Platon może właściwie rozwiązać problem przyczyn powstawania i zepsucia postawiony w ostatnim okresie. strony Fedona : teoria opatrzności zarysowana w Timajosie i Prawach jest zatem niezbędnym uzupełnieniem kursu, który w Fedonie pozostał zasadniczo niedokończony.
Jak podaje św.Tomasz z Akwinu ze słów Grzegorza z Nyssy , Platon wyróżnił potrójną opatrzność: pierwszą - suwerennego Boga, którego pierwszym i głównym celem są esencje, to znaczy wszystkie istoty duchowe i zrozumiałe, i która w konsekwencji rozciąga się na cały świat według rodzajów i gatunków oraz tych uniwersalnych przyczyn, którymi są ciała niebieskie. Drugi, który zapewnia każdemu zwierzęciu, roślinie i innym istotom, podlegającym pokoleniu i zepsuciu, właśnie w tym aspekcie pokolenia, zepsucia i innych zmian. Platon przypisuje tę Opatrzność „bogom wędrującym po niebie”. Trzecia opatrzność zajmuje się tym, co dotyczy życia ludzkiego. Przypisuje to „kilku zamieszkującym na ziemi demonom ( daimôn )”, które według niego są „strażnikami ludzkich działań”. Niemniej jednak dla Platona druga i trzecia z tych Opatrzności zależą od pierwszej, „suwerenny Bóg, który sam ustanowił tych dostarczycieli drugiego i trzeciego stopnia”.
Plutarch (45-120 ne ) odnosi się do Opatrzności w szczególności w „De sera numinis vindicta”, w którym Plutarch omawia kwestię opatrzności Bożej związanej ze sprawiedliwością.
W stoicy byli pierwszymi konceptualizacji Providence, motyw wyraźnie obecne w wielu rozprawach. Stoicy posługują się dwoma głównymi rodzajami argumentów: po pierwsze, Bóg jest zdefiniowany jako istota rozumna, której rozum jest opatrznościowo stosowany w świecie; następnie Naturę definiuje się jako postępującą sztuką i metodami w tworzeniu i ochronie świata. Wśród stoików terminy Natura, Bóg lub Rozum są synonimami i są mylone w panteistycznym i deterministycznym podejściu ( fatum stoicum ) do Wszechświata (zwanego Kosmosem ).
Cléanthe d'Assos, grecki poeta i filozof (ok. 300 pne ), następca Zenona, w swoim Hymnie do Zeusa gloryfikuje tego Boga jako tego, który rządzi światem i ludzkością z dobrocią i jasnowidzeniem.
Dawco wszelkich dóbr, Królu błyskawic i piorunów, Ocal ludzi od niebezpieczeństwa, a Twoja dobroć ich oświeci, Niech dzień zaświeci w ich duszach i może zabłysnąć w ich oczach Twoje prawo, to niezmienne prawo, racja śmiertelników i bogów .Chrysippus de Soles (280-206 pne ), następca Cléanthe i drugi po Zenonie założyciel stoicyzmu, utrzymuje w swoich dziełach filozoficznych, że wszystko jest z góry uporządkowane i przewidywalne przez Opatrzność, że przeznaczenie i opatrzność mają pewne podobieństwo. W przeciwieństwie do przypadkowej szansy Epikurejczyków, Chrysippus broni odwiecznego prawa przeznaczenia, naturalnego łańcucha wszystkich rzeczy, które na mocy odwiecznych praw wywodzą się od siebie nawzajem i są zdecydowane istnieć w taki sposób, zgodnie z nieodwołalnym orzeczeniem. z konieczności . Niemniej jednak ludzka wolność jest zachowana, ponieważ nawet jeśli wszystko, co dzieje się przez los, jest nieuniknione, logicznie rzecz biorąc, równie dobrze mogłoby się zdarzyć coś przeciwnego. Idąc za Chryzippem, stoicy nadal bronią Opatrzności, ale w bardziej fatalistycznym sensie, który częściowo niszczy jej pierwotne znaczenie, ponieważ dobroczynne działanie Bogów jest realizowane zgodnie z niezmiennymi i niezbędnymi prawami.
Epikur (300-400 pne ) kwestionuje stoickie pojęcie opatrzności. W przeciwieństwie do stoików, epikurejczycy rozwijają przypadek dzięki ich atomistycznej koncepcji wszechświata, która nie uznaje potrzeby opatrzności, aby go utrzymać. Romain Lucretia , przywołując klinamen , definiuje przypadek jako czysto przypadkowe odchylenie atomu, umożliwiające stworzenie świata.
Cyceron (106 - 43 pne ) transkrypcji Grecki termin pronoia do łacińskiego neologizmu Providentia . Opatrzność czyni własną siłą, która według stoików rządzi światem i którą nazywają też Bogiem, Koniecznością lub Szczęściem .
Seneka (4 pne - 65 rne ) w pierwszych wierszach swojego traktatu o Opatrzności zapewnia nas, że potrafił wykazać, że ta Opatrzność przewodzi wszystkim i że Bóg mieszka pośród nas . Seneca próbuje usprawiedliwić zło w opatrznościowej organizacji świata, aby odpowiedzieć na krytykę epikurejczyków i naukowców . Opatrzność wywodzi się z porządku wszechświata i utrzymuje ten wszechświat na miejscu bez odwoływania się do porządkującego Boga wszystkich rzeczy. Mądry stoik chce przyczynić się do porządku świata. Stoicy nie uznają, że światem rządzi ślepy los. Myślą, że wszystko dzieje się zgodnie z życzliwym boskim planem, który nazywają opatrznością.
Stoickie cesarz Marek Aureliusz (121-180 AD ) omawia się w Jego myśli istnienie lub nie mają najwyższej bóstwa. Albo wszechświat i historia są wynikiem projektu opatrznościowego Boga, jak wierzą stoicy i neoplatoniści , albo są wynikiem przypadkowego zderzenia atomów, jak wierzyli epikurejczycy . Jego zrozumienie fizyki stoickiej jest niewystarczające, więc pozostawia otwartą możliwość epikurejskiej fizyki atomistycznej. Ze stoickiej doktryny opatrzności Marek Aureliusz wnioskuje, że w oczach opatrzności ważne jest tylko rozróżnienie między występkiem a cnotą, ponieważ majątek, zdrowie i reputacja są obecne bezkrytycznie zarówno u cnotliwych, jak i złych. uważane za dobre, ponieważ byłoby to sprzeczne z działaniem Opatrzności.
W pantheist Macrobe ( AD 370-430 ) mówi o świątyni na wyspie Delos poświęconej Minerva Pronoea. Ten epitet wskazuje na właściwość tkwiącą w mądrości bogini. Opatrzność stała się dla Rzymian bóstwem często przedstawianym w powiązaniu z bogami ( Providentia Deorum ) lub cesarzami, na przykład Providentia Augusti . Monety przedstawiały Opatrzność najczęściej w postaci stojącej kobiety opartej na kolumnie i mającej u stóp kulę ziemską.
Dopiero później niektórzy filozofowie, tacy jak Boecjusz, będą starać się połączyć opatrzność i przeznaczenie. Filon z Aleksandrii (12 rpne. - 54 . AD ) i Ojcowie Kościoła Minucjusz Felix ( II E - III th century . AD ) i Lactantius (240-325 AD ) będą informować o namiętnych wymiany między stoików, akademików i stoików na opatrzność. W ten sposób Laktancjusz mówi nam o epikurejczykach: „Bo jeśli Bóg nikomu nic nie robi i nigdy nie wynagradza świadczonych mu usług, to co jest tak bezużyteczne, tak śmieszne i tak ekstrawaganckie, że buduje się świątynie, składa ofiary i używa własność w wydatkach, z których nie można czerpać żadnego zysku. Powiem jednak, że zawdzięczamy cześć tak wspaniałej naturze. Jaki zaszczyt zawdzięczamy Bogu, który nie dba o to i nie okazuje urazy? Jaki obowiązek musimy szanować Boga, z którym nie mamy zwyczaju? „Jeśli Bóg”, powiedział Cyceron, „jest stworzony w taki sposób, że nie ma ani czułości, ani ochoty, by czynić nam dobro, niech będzie wobec nas tak, jak mu się podoba. Bo dlaczego ktoś miałby chcieć, żeby był dla nas łaskawy, skoro może nie być dla nikogo łaskawy. " Czy można mówić o Bogu z większą pogardą? Bo powiedzieć o nim, że jest wobec nas tak, jak mu się podoba, to znaczy, że się wycofuje i oddala od nas, ponieważ nie może nam się przydać. Że jeśli Bóg o nic się nie martwi i jeśli nigdy nikomu nie wyświadczy dobra, to dlaczego nie oddamy się wszelkiego rodzaju zbrodniom, skoro możemy je ukryć przed ludzką wiedzą i w szczyptą praw. Jeśli trzeba się bać tylko ludzkiej sprawiedliwości, róbmy nasze interesy, kiedy możemy to robić potajemnie, wzbogacając się majątkiem innych i nie szczędźmy w tym celu ani jego krwi, ani życia ” .
Proclus of Lycia lub Ateny (412-485 po Chr. ) Odegrał kluczową rolę w przekazywaniu filozofii neoplatońskiej uczonym w średniowieczu. Trzy monografie Proclusa dotyczą opatrzności, losu, wolnej woli i pochodzenia zła. Proclus próbuje pogodzić wolną wolę człowieka z boską wszechwiedzą. Proclus, podobnie jak Jamblique , odpowiada, że sposób poznania nie jest uwarunkowany przez znany przedmiot, ale przez tego, który wie. Bogowie mają niepodzielną wiedzę o rzeczach podzielonych, ponadczasowych o rzeczach doczesnych. Idee Proclus zostały później przejęte przez Boëce'a. W swojej drugiej książeczce o opatrzności i losie Proclus odróżnia opatrzność od losu w następujący sposób: opatrzność jest Bogiem, podczas gdy los jest z natury boski, jakby był obrazem opatrzności, jednak nie będąc bogiem. Z drugiej strony człowiek ma dwa rodzaje dusz, jedną duszę rozumną, którą można oddzielić od ciała, a drugą duszę irracjonalną, która pozostaje z ciałem. Dusza rozumna jest związana z opatrznością, dusza irracjonalna z przeznaczeniem. Wreszcie trzecie rozróżnienie wprowadzone przez Proclusa dotyczy wiedzy i prawdy. Według niego jeden typ wiedzy jest związany z procesem pokoleniowym, a inny mu wymyka się. W ten sposób Proclus umożliwia pogodzenie opatrzności, przeznaczenia i wolnej woli. Dopóki działamy jako racjonalne jednostki i podejmujemy decyzje kierując się zasadami opartymi na logice, możemy przekroczyć determinizm losu, do którego należymy poprzez wymiar cielesny.
Ta wczesna konceptualizacja Opatrzności wywarła głęboki wpływ na teologię chrześcijańską i późniejsze teodyce .
Dla chrześcijan Boska Opatrzność oznacza pełne panowanie, z jakim Bóg chwyta ludzi dobrej woli, aby chronili świat zgodnie z Jego odwiecznym planem i aby przez nich przyszło Jego panowanie . Boskie działanie jest zatem możliwe tylko przez działanie ludzkie, zarówno wierzących, jak i niewierzących, działających w tym samym kierunku, co Boski plan. To jest główna różnica w koncepcji boskiego działania między Grekami a chrześcijanami. Platon i Arystoteles wymyślili boską apateię , metafizyczną cechę, która oznacza niezmienność, brak namiętności, wewnętrzny konflikt, a nawet niewrażliwość. Egzystencjalizm nie rozważa go albo Boga, który będzie rządzić naszym losem, ale w przeciwieństwie do ateizmu, egzystencjalizm filozof nie byłby zapewniony, gdyby Bóg istniał wstrząśnięty Sirius gdy nie interweniując u mężczyzn biznesowych.
Inkarnacja w Chrystusie jest zupełnie inna. Bóg staje się zależny od swojego stworzenia, aby dokończyć plan stworzenia ( aby przez nie mogło przyjść jego królestwo ). Boski dynamizm wcielenia sprawia, że człowiek jest współodpowiedzialny za stworzenie . W ten sposób Boża Opatrzność działa w obecnym na świecie mężczyźnie i kobiecie, szanując i podkreślając indywidualność każdego z nich. Rolą człowieka jest ochrona świata i sprawienie, by ewoluował w kierunku pożądanym przez jego Stwórcę. Człowiek może przyjąć tę rolę lub nie. Współczesny człowiek zbyt często zapomina, że z tą wolnością, o której twierdzi, wiąże się odpowiedzialność, którą zbyt często przypisuje tylko Bogu. Pod koniec II wojny światowej rabin zostaje zapytany, jak może nadal wierzyć w Boga po Holokauście? Odpowiedział, że pytanie jest źle postawione. Właściwe pytanie brzmi: „jak możemy nadal wierzyć w człowieka?”. Nie dla śmiechu, że cię kochałem, objawisz Chrystusa błogosławionej Anieli z Foligno .
Odziedziczone po stoickim determinizmie pojęcie losu, a nawet w niektórych przypadkach oddania się Opatrzności, grozi przejściem człowieka z dynamicznej roli aktora do biernej roli obserwatora, co nie odzwierciedla myśli Augustyna ani Tomasza. Akwinu, ale już nie jansenizmu .
Mówienie o losie zakłada wolę, która decyduje o końcu naszego istnienia. Los nie wynika zatem z przypadku, który nie porządkuje wydarzeń według ostateczności.
Święty Tomasz postrzega los jako „ uporządkowanie przyczyn wtórnych w stosunku do skutków przygotowanych przez Boga ”. W tym sensie zaprzeczenie losowi byłoby zaprzeczeniem opatrzności.
Poza różnicami między autorami Opatrzność wyznacza to, co pozwala Stwórcy transcendentnemu do świata działać w świecie: umożliwia przejście od boskiej transcendencji do immanencji świata. Jeśli dla niewierzących interwencja ta może być dokonana albo przez przyczynowość naturalną , albo przez instytucje ludzkie (w szczególności rząd ), a nawet przez cud , chrześcijaństwo, a także judaizm, nakładają na człowieka fundamentalną odpowiedzialność za dokonanie boskiego planu stworzenia.
Jak pogodzić boską wszechwiedzę, wszechmoc i dobroć z istnieniem zła? Wszelka refleksja na temat Boskiej opatrzności podlega zarzutowi istnienia zła. Jednak te trzy boskie właściwości niekoniecznie wykluczają zło Stworzenia. Do tego dochodzi twierdzenie, że nie ma usprawiedliwienia dla zła, nie ma powodu, dla którego Bóg posiadający te trzy cechy może stworzyć świat zawierający zło . Z drugiej strony zawsze można argumentować, że zło może być kojarzone z dobrem, a my, ludzie, nie możemy dostrzec ani zmierzyć znaczenia jednego w stosunku do drugiego. Wreszcie, czy możemy mieć wolną wolę, jeśli nie ma ani dobra, ani zła? Jak XX th wieku wykazały, szczególnie wokół II wojny światowej, a wielki totalitarnych imperiów, możliwe jest, aby być racjonalny w dążeniu do zła, a także w dążeniu do dobra. Wolność dostępna człowiekowi jest podstawowym elementem stworzenia, o czym świadczy wybór Adama i Ewy z jednej strony oraz Maryi, Józefa i Jezusa z drugiej. Stwórca pragnie, aby jego stworzenia dobrowolnie go przyjęły, kochały i były mu posłuszne z wyboru, a nie z obowiązku. Ta wolna wola ma jednak następstwo, którego współczesny człowiek zbyt łatwo unika: człowiek nie powinien odrzucać odpowiedzialności za konsekwencje własnych wyborów dla swojego Stwórcy, ale sam ją przyjąć.
Około wieku po Aleksandra Aphrodise (150-215 AD ), ( Traktacie o Opatrzności ), który krytykował koncepcję stoicki z artykulacji losu i opatrzności, św Jerome (347 -420) ( Komentarz Habakuka ), zajmuje jedną z jego główne idee, precyzujące, że opatrzność nie obejmuje wszystkich rzeczy: „absurdalne jest, powiada, rozciąganie majestatu Boga do tego stopnia, że w każdej chwili wiedziałby, ile komarów się rodzi, a ile umiera (... .). Nie możemy stać się próżnymi czcicielami Boga aż do przytłaczającej Opatrzności, rozciągając ją na te pytania. „Ta kwestia jest przedmiotem dyskusji: dlatego niektórzy twierdzą wręcz przeciwnie, że Boża opatrzność działa we wszystkim, opierając się między innymi na Mateusza , 10, 29 („ Czy nie sprzedajemy dwóch wróbli za asa? z nich nie upadnie na ziemię bez wiedzy waszego Ojca! ”).
Jeśli Opatrzność Boża w żaden sposób nie kieruje sprawami ludzkimi, nie ma potrzeby zajmować się religią - pisze św. Augustyn. Święty Augustyn buntuje się przeciwko tym, zwłaszcza Epikurejczykom, którzy wierzą, że wszystkim rządzi porządek gwiazd. Astrologiczny determinizm nie jest dla niego zgodny z wolną wolą człowieka. Dlatego święty Augustyn został pochłonięty przez Bożą Opatrzność:
"Jeśli chodzi o tych, którzy nazywają los, nie układ gwiazd w momencie poczęcia lub narodzin, ale kolejność i łańcuch przyczyn, które powodują wszystko, co dzieje się we wszechświecie, nie poprzestanę na jednym słowie. ponieważ w gruncie rzeczy przypisują ten łańcuch przyczyn woli i suwerennej mocy suwerennej zasady, którą jest sam Bóg, o której dobrze i zgodnie z prawdą jest wierzyć, że On wie z góry i zarządza wszystko, będąc zasadą wszystkich sił bez będąc zasadą wszelkiej woli. Dlatego właśnie tę wolę Boga, którego nieodparta moc eksploduje wszędzie, nazywają przeznaczeniem. "
Według Majmonidesa Stwórca nie ingeruje w naturalny porządek, aby chronić tych, którzy są godni jego łaski, przed jakimkolwiek złym wydarzeniem. Wręcz przeciwnie, właśnie wtedy, gdy człowiek osiągnął bardzo wysoki stopień intelektualnej komunii ze Stwórcą, chroni się przed ziemskimi nieszczęściami. Nic nie jest ukryte przed oczami Stwórcy, a ludzkość nie pozbawia go swojej wszechmocy. Z drugiej strony opatrzność jest nieodzowną konsekwencją intelektu. Może bowiem emanować tylko z absolutnie doskonałego ducha, a tych, którzy są dotknięci tym boskim przypływem, dotyka również opatrzność. To stanowisko, mówi Majmonides, pozostaje w harmonii nie tylko z rozumem, ale także z żydowskimi tekstami i tradycjami.
Nemesius krytykuje epikurejczyków i tych, którzy przypisują istnienie wszechświata przypadkowi. W tym, stwierdza Némésius, „ ich odczucie było zgodne z ich zasadami; ponieważ ci, którzy myślą, że ten wszechświat jest nieświadomym dziełem przypadku, muszą, aby zachować logikę, przyznać, że wszelka Opatrzność jest nieobecna w rządzeniu rzeczami; efekt zadbać o świat, który powstałby sam przez przypadek? Jest oczywiste, że gdyby rzeczy były organizowane pierwotnie samodzielnie, bez pomocy inteligentnej przyczyny, to muszą być ponoszone przez tę samą ślepą siłę ”.
Dla Boecjusza jednym z pytań, które są dla nas najważniejsze, jest kwestia Opatrzności . U Boëce'a Opatrzność, dająca się asymilować Boskiemu rządowi świata, jest więc Boskim Rozumem, który nakazuje wszystkim, podczas gdy Przeznaczenie jest tym samym porządkiem, który szczegółowo reguluje rozwój Boskiego planu w czasie:
„Ten łańcuch rzeczy i wydarzeń, rozpatrywany w swoim boskim źródle, nazywamy Opatrznością; ale jeśli weźmiemy pod uwagę jej przedmiot, to znaczy rzeczy stworzone, które otrzymują formę i ruch od Opatrzności, to właśnie tak starożytni nazywali Przeznaczeniem. Na pierwszy rzut oka Opatrzność i Przeznaczenie wydają się być tym samym, ale kiedy przyjrzysz się im głębiej, możesz poczuć różnicę; Albowiem Opatrzność jest samą suwerenną inteligencją, która wszystko reguluje i kieruje; a Przeznaczenie to inny układ stworzonych rzeczy, w którym umieszcza każdą na swoim miejscu. Opatrzność bowiem obejmuje jednocześnie wszystkie rzeczy tego świata, jakkolwiek różne, jakkolwiek niezliczone, a przeznaczenie jest przywiązane do każdej rzeczy w sposób szczególny i zróżnicowane, by tak rzec, tak samo jak rzeczy różne. kombinacje ruchu, modyfikacji, czasów i miejsc; aby ten porządek rzeczy i czasów zjednoczony w ideach Bożych był tym, co musimy nazwać Opatrznością; a kiedy weźmiemy pod uwagę, że jest podzielony i rozdzielany sukcesywnie wśród stworzeń, nazywa się to losem. Te dwie rzeczy są zatem różne: jedna jednak zależy od drugiej; albowiem porządek losów jest tylko skutkiem Opatrzności. "
.
W przeciwieństwie do klasycznej opozycji między opatrznością a losem, można je połączyć: Tomasz z Akwinu przejmuje w ten sposób Boëce . Opatrzność i przeznaczenie byłyby wówczas dwiema stronami tego samego zjawiska, w szczególności poprzez odwołanie się do stoickiego rozróżnienia między przyczynami doskonałymi i głównymi oraz przyczynami wtórnymi.
Bóg przez swoją opatrzność rządzi i rządzi wszystkim, co jest przedmiotem jakiegoś ruchu prowadzącego do końca, ruchu ciała lub ruchu duchowego , mówi nam św. Tomasz z Akwinu . Definiuje rolę opatrzności jako zapewnienie każdemu stworzeniu tego, czego potrzebuje, aby osiągnąć swój cel i usuwanie przeszkód, które mogą uniemożliwić mu osiągnięcie tego celu . Opatrzność obejmuje podwójny cel, przede wszystkim porządek rzeczy w myśli Bożej, a następnie realizację tego porządku za pomocą pewnych środków. Do Opatrzności należy przewidywanie relacji rzeczy do ich celu i niezakłócona realizacja tego zarządzenia, co stanowi jej rząd .
Jeśli chodzi o realizację planu Bożego, Tomasz z Akwinu następująco, z wiedzy o XIII -go wieku, podobne rozumowanie jak w Boecjusza (qu.116)
„Kolejność efektów można rozpatrywać na dwa sposoby. Po pierwsze, o tyle, o ile jest w samym Bogu iw tym przypadku uporządkowanie skutków nazywa się Opatrznością. Po drugie, ponieważ ten sam zarządzenie jest rozważane w pośrednich przyczynach zarządzonych przez Boga, aby wywołać określone skutki, przyjmuje on racjonalność Przeznaczenia. "
Według Tomasza Opatrzność nie działa w ten sam sposób na rozsądnych istotach i zwierzętach. W pierwszym przypadku łączy kwestie łaski i wolnej woli . W tym sensie katechizm Kościoła rzymskokatolickiego podaje następującą definicję: „Opatrzność Boża jest postanowieniami, którymi Bóg z mądrością i miłością prowadzi wszystkie stworzenia do ostatecznego celu”.
Josef Albo był żydowski filozof żyjący w Hiszpanii w pierwszej części XV -go wieku. Jego dzieło teoretyczne stanowi słynna Sefer ha-'Ikkarim (Księga Zasad). Albo wyjaśnia, że ludzkość cieszy się podstawową wolną wolą, koniecznym warunkiem możliwości boskiej nagrody lub kary. Albo idzie za Majmonidesem, kiedy uważa, że boska wiedza znacznie różni się od wiedzy ludzkiej, a zatem boska wszechwiedza niekoniecznie jest niezgodna z wolną wolą człowieka.
Zajmuje się problemem zła i cierpienia sprawiedliwych lub sukcesu niegodziwców jako teologiczne wyzwanie dla koncepcji opatrzności. Następnie omawia teologiczne konsekwencje Opatrzności, w szczególności dotyczące modlitwy lub skruchy. Według Albo, modlitwa jest znacznie mniej środkiem komunikacji między bytem a boskością, niż środkiem dla wierzącego, aby wznieść się na wyższy poziom duchowy, z którego otrzymuje stałą boską inspirację. Podobnie, skrucha umożliwia jednostce wzniesienie się na wyższy poziom duchowości niż wtedy, gdy łowił ryby, poziom, na którym odpłata nie jest już konieczna. Skrucha niszczy również świadomą podstawę złego postępowania, zmieniając definicję grzechu jako niezamierzonego, a tym samym pozbawionego możliwej kary.
Opatrzność jest trudna do rozpoznania, ponieważ, zdaniem niektórych autorów, jest obecna wszędzie i zawsze ( opatrzność specialis ); inni, wręcz przeciwnie, twierdzą, że jest wykonywana tylko masowo, bez wchodzenia w szczegóły ( opatentia generalis ).
Malebranche , współczesny Kartezjuszowi , podejmuje tę debatę. Opatrzność Boża składa się głównie z dwóch rzeczy. Pierwszy… od tego, co się zaczęło, od stworzenia świata i wszystkiego, co zawiera, aby poruszyć materię… w taki sposób, aby istniał jak najmniej nieporządek w przyrodzie, w połączeniu natury z łaską. Po drugie, że Bóg cudami uzdrawia zaburzenia, które wynikają z prostoty praw naturalnych, pod warunkiem jednak, że porządek tego wymaga; bo porządek jest prawem odnoszącym się do Boga, od którego On nigdy nie odstępuje
„Przyznaję, że nie możemy uciekać się do Boga ani do sprawy powszechnej, kiedy prosimy o przyczynę określonych skutków. Bo ośmieszylibyśmy się, gdybyśmy na przykład powiedzieli, że to Bóg wysusza drogi albo zamarza wody w rzekach. On sprawia, że powietrze, jak się mówi, wysusza ziemię, bo się porusza i zabiera ze sobą wodę, która ją nasiąka; i to powietrze lub subtelna materia zamraża rzekę zimą, ponieważ w tym czasie przestaje nadawać wystarczający ruch częściom, z których składa się woda, aby uczynić ją płynną. Jednym słowem, jeśli możemy, musimy podać naturalną i szczególną przyczynę omawianych skutków. Ponieważ jednak działanie tych przyczyn polega tylko na poruszającej się sile, która je porusza, a ponieważ ta poruszająca siła jest tylko wolą Bożą, nie wolno nam mówić, że mają one w sobie siłę lub moc wywoływania jakichś skutków. "
Sobór Watykański I naucza, że Bóg chroni i rządzi przez swoją Opatrzność wszystkim, co stworzył, sięgając z siłą od jednego końca do drugiego i słodko rozporządzając wszystkimi rzeczami, ponieważ wszystko jest nagie i otwarte przed Jego oczami. darmowe działanie stworzeń .
Opatrzność jest działaniem Boga na świecie . Oddziałuje więc na to, co nazywamy przypadkiem , w mniej lub bardziej widoczny sposób (od „miał szczęście ” do „ cudu !”, W tym „upadł bardzo nisko” w przypadku Hioba na kupie gnoju). Opatrzność działa także poprzez działania swoich stworzeń: „ludziom Bóg daje dobrowolną współpracę w swoich planach”.
Święta Rodzina jest najlepszym przykładem na działanie Opatrzności, link często źle rozumiane między Stwórcą, Maryi, Józefa i Jezusa. Życie Maryi jest rzeczywiście bardzo proste i powszechne na zewnątrz: robi i cierpi to, co robią i cierpią ludzie z jej chorobą: udaje się do swojej kuzynki Elżbiety, udaje się na rejestrację do Betlejem, udaje się do stajni, aby rodzić, wróciła do Nazaretu, z którego wypędziły ją prześladowania Heroda; Jezus i Józef żyją z jej pracy, to jest chleb powszedni Świętej Rodziny. Nie możemy powiedzieć, że Opatrzność jest źródłem sukcesu społecznego czy finansowego! Ale jakim chlebem karmi się wiara Maryi i Józefa, czym jest sakrament ich chwil duchowości? Co odkrywają pod wspólnym pozorem wydarzeń? To, co jest widoczne, jest podobne do tego, co dzieje się z resztą ludzi, ale to, co niewidzialne, które wiara odkrywa i rozplątuje, jest niczym innym jak Boską Opatrznością .
Istnieje zatem paradoks między świeckim postrzeganiem opatrzności, najczęściej ściśle związanym ze szczęśliwym wydarzeniem, a duchowym działaniem tej samej opatrzności z najbardziej potrzebującymi, w niedoli. Duchowe światło oświetli i uleczy wszelkie zmartwienia, zmartwienia, zawiedzione oczekiwania, powtarzające się cierpienia, napięcie, lęk przed jutrem, brak wiary, cierpienie, zaburzoną emocjonalność, niepewność, słabość, chorobę fizyczną lub duchową, zależność, poczucie winy. Tam, gdzie obfituje grzech, obfituje łaska. Takie jest znaczenie Nie bój się Jana Pawła II. Opatrzność przyniesie Światło Stworzenia, Światło z prologu Jana, Światło Chrystusa zstępującego do piekła, aby oświetlić zacienione obszary każdego z nich, aby zamiast doświadczać stopniowego rozpadu jego osobowości, osoba w niedoli przywraca swą duszę cielesną i duchowej jedności, gromadzi to, co jest rozproszone, akceptuje siebie takim, jakim jest, ze swoimi mocnymi i słabymi stronami, i pozostawia próbę wolniejszą, silniejszą duchowo i zgodnie ze swoim Stwórcą. Światło świeci w ciemności, tutaj je postrzegamy. Co dobrego jest z doktryny i światła dla ludzi, jeśli nie mają z nich pożytku? Światło powinno się widzieć tylko wtedy, gdy są w ciemności lub gdy cierpią .
Rabin Nachman z Bracławia w swoim komentarzu Devarim (Powtórzonego Prawa) 11 - 26 ma podobną analizę. „ Wszystkie braki człowieka ... wszystko jest po stronie samego człowieka. Bo światło Stwórcy stale na niego świeci. Jednak to sam człowiek. - nawet ten, który swoimi złymi uczynkami ocienia się, przesłaniając światło Bóg, który nie może go dosięgnąć. Najlepszym sposobem na usunięcie przeszkadzającego cienia jest (dla człowieka) „anulowanie”.
Boskie działanie zalewa wszechświat, przenika wszystkie stworzenia, otacza je; gdziekolwiek są ludzie, obecna jest Opatrzność. Jest przede wszystkim czas, kiedy Bóg żyje w duszy i czeka, aż człowiek mu odpowie, a potem czas, kiedy dusza żyje w Bogu, ponieważ na tym etapie wierzący oddaje się Opatrzności. Kiedy dusza żyje w Bogu, puszczenie następuje w pełni w całkowitej ufności w wolę Stwórcy i wtedy doświadcza się tylko chwili obecnej. Zatem pozytywna odpowiedź Maryi na Zwiastowanie jest połączonym owocem Bożej Opatrzności i wolnej decyzji Maryi, by przyjąć misję powierzoną przez Jej Stwórcę. To samo dotyczy Józefa, który poślubiając Marię, gdy spodziewa się dziecka, zapewnia Jezusa o potomkach Dawida. Wreszcie to samo z Jezusem, gdy na przykład w Getsemane, będąc człowiekiem przerażonym wizją Krzyża, dobrowolnie decyduje się nie pójść za swoją wolą, ale wolą Stwórcy. Zatem konsekwencją życia w chwili obecnej jest uznanie, że człowiek dopiero się staje.
Stworzenie Adama autorstwa Michała Anioła na suficie pośrodku Kaplicy Sykstyńskiej ukazuje Stwórcę, który jest chętny do podzielenia się ze swoim stworzeniem, Adamem, i mniej lub bardziej nonszalancko opowiadając o swojej relacji ze swoim Stwórcą. Boska Opatrzność i Ludzka Wolność leżą pomiędzy tymi dwoma wskaźnikami, pozwalając na wzajemną relację tak długo, jak długo tego pragnie Adam, a nie jego Stwórca. To przestrzeń wolnej woli . Niedawno wykazano, że kształt płaszcza, który otacza Stwórcę, odpowiada kształtowi strzałkowej części ludzkiego mózgu. W ten sposób Stwórca znajduje się bezpośrednio w stworzeniu: Bóg w duszy . Możemy zatem zinterpretować ten obraz jako podwójne hymn do Bożej Opatrzności i do ludzkiej wolności , dzięki czemu możliwy komunii między tymi dwoma podmiotami.
Rzeczywiście, człowiek musi pozostawić w swoim umyśle, w swoim sercu przestrzeń niezbędną, aby Inny, tutaj Boska Opatrzność, mógł się tam osiedlić. Istnieje zatem kreacja do góry nogami, kurczenie się ( Ledicheit z Maître Eckhart, tsimtsoum z Izaakiem Lourią) wewnątrz człowieka, aby Stwórca mógł się tam zamanifestować. Stwórca chciał potrzebować swojego stworzenia, aby uczynić ją współodpowiedzialną za Stworzenie. Jak mówi Marc-Alain Ouaknin: „ Wycofanie się Tzimtsum ustanawia po stworzeniu przestrzeń„ pomiędzy „między stworzeniem a stwórcą ”. Levinas uczy nas, że ta „pomiędzy” przestrzeń, ta ludzka wolność zakłada możliwość ateizmu. „ Można zadzwonić ateizm to rozdzielenie tak pełna, że oddzieloną istotą utrzymuje wszystko w istnieniu sam bez uczestniczenia w bycie, z którego jest on oddzielony - być zdolny do przywierania do niej za przekonania ”. Jednostka musi zatem swobodnie pozostawić miejsce dla Innego, czy to jego Stwórca, czy inna osoba, aby została przepojona Boską Opatrznością i stopniowo przejść od „ Boga w duszy ” do „ Duszy w Bogu ”. Dlatego to jednostka powinna odpowiedzieć na podstawowe pytanie: „A kim ja jestem dla ciebie?”. Odpowiedź nie może być zbudowany zgodnie z dialektyki immanentnej Platona, scholastyki Tomasza z Akwinu czy dogmatyzmu w XIX TH i XX th stulecia. Rzeczywiście, pytanie nie jest już ogólne, ale specyficzne dla osoby. W ten sposób uwydatnia się wyjątkowość każdego człowieka, jak również jego talenty, w wyjątkowej, pojedynczej, osobistej odpowiedzi na pytanie Stwórcy.
Stare teksty :