Fosfor | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Próbka czerwonego fosforu . | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pozycja w układzie okresowym | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Symbol | P | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nazwisko | Fosfor | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Liczba atomowa | 15 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Grupa | 15 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kropka | 3 e okres | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Blok | Zablokuj p | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rodzina elementów | Niemetalowe | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elektroniczna Konfiguracja | [ Ne ] 3 s 2 3 p 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elektrony według poziomu energii | 2, 8, 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Atomowe właściwości pierwiastka | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Masa atomowa | 30,973761998 ± 5 × 10 -9 u | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Promień atomowy (obliczony) | 100 po południu ( 98 po południu ) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Promień kowalencyjny | 107 ± 15:00 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Promień Van der Waalsa | 180 po południu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Stan utlenienia | ± 3, 5 , 4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elektroujemności ( Paulinga ) | 2.19 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tlenek | słaby kwas | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Energie jonizacji | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 Re : 10,48669 eV | 2 E : 19,7695 eV | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 E : 30.2027 eV | 4 e : 51,4439 eV | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5 e : 65,0251 eV | 6 e : 220 421 eV | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
7 e : 263,57 eV | 8 th : 309,60 eV | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
9 th : 372,13 eV | 10 e : 424,4 eV | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
11 e : 479,46 eV | 12 e : 560,8 eV | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
13 e : 611,74 eV | 14 E : 2 816,91 eV | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
15 e : 3 069.842 eV | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Najbardziej stabilne izotopy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Proste właściwości fizyczne ciała | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Państwo zwykłe | solidny | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Alotrop w stanie standardowym | Fosfor czarny ( rombowy ) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Inne alotropy | Fosfor czerwony ( bezpostaciowy ), fosfor biały P 4( wyśrodkowany sześcienny ), fioletowy fosfor ( jednoskośny ) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Masa objętościowa |
1,82 g · cm -3 (biały), 2,16 g · cm -3 (czerwony), |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kryształowy system | Wyśrodkowany sześcienny | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kolor | białawy / czerwony / czarny | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Punkt fuzji |
44,15 °C (biały), 590 °C (czerwony) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Temperatura wrzenia | 280,5 °C (biały) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Energia termojądrowa | 0,657 kJ · mol -1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Energia parowania |
12,4 kJ · mol - 1 ( 1 atm , 280,5 °C ); 14,2 kJ · mol -1 ( 1 atm , 25 ° C ) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Objętość molowa | 17,02 × 10 -6 m 3 · mol -1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ciśnienie pary | 20,8 Pa w 20,85 °C | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ogromne ciepło | 769 J · kg -1 · K -1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przewodnictwo elektryczne | 1,0 × 10 -9 S · m -1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przewodność cieplna | 0,235 W · m -1 · K -1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rozpuszczalność | ziemia. w amoniaku | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Różnorodny | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
N O CAS |
(czerwony) |
(żółty)||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
N O WE | 231-768-7 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Środki ostrożności | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
SGH | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fosfor biały :
Niebezpieczeństwo H250, H314, H400, P273, P284, P304, P315, P301 + P310, P305 + P351 + P338, P422, P501, H250 : Zapala się samoistnie w kontakcie z powietrzem H314 : Powoduje poważne oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu H400 : Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne P273 : Unikać uwolnienia do środowiska. P284 : Nosić sprzęt ochrony dróg oddechowych. P304 : W przypadku wdychania: P315 : Uzyskać natychmiastową pomoc medyczną. P301 + P310 : W przypadku połknięcia: natychmiast skontaktować się z OŚRODKIEM ZATRUĆ lub lekarzem. P305 + P351 + P338 : W przypadku dostania się do oczu: Ostrożnie płukać wodą przez kilka minut. Usuń soczewki kontaktowe, jeśli poszkodowany je nosi i można je łatwo usunąć. Kontynuuj płukanie. P422 : Zawartość przechowywać w… P501 : Zawartość/pojemnik usuwać do… Czerwony fosfor : Niebezpieczeństwo H228, H412, P210, P273, H228 : Substancja stała łatwopalna H412 : Działa szkodliwie na organizmy wodne, powodując długotrwałe skutki P210 : Przechowywać z dala od źródeł ciepła / iskier / otwartego ognia / gorących powierzchni. - Zakaz palenia. P273 : Unikać uwolnienia do środowiska. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
WHMIS | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fosfor biały : B4, D1A, E, B4 : Substancja stała łatwopalna D1A : Bardzo toksyczny materiał powodujący natychmiastowe poważne skutki E : Materiał żrący 1,0% ujawnienie zgodnie z wykazem składników Fosfor czerwony : B4, B4 : Substancja stała łatwopalna Transport towarów niebezpiecznych: klasa 4.1 Ujawnienie przy 1,0% zgodnie z kryteriami klasyfikacji |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Transport | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fosfor biały :
46 : palne lub samonagrzewające się, trujące ciało stałe Numer UN : 1381 : BIAŁY FOSFOR, ROZTWÓR; FOSFOR BIAŁY, POKRYTY WODĄ; FOSFOR BIAŁY, SUCHY; FOSFOR ŻÓŁTY, W ROZTWORZE; FOSFOR ŻÓŁTY, POKRYTY WODĄ; lub ŻÓŁTY FOSFOR, SUCHY Klasa: 4.2 Nalepki: 4.2 : Substancje podatne na samozapłon 6.1 : Substancje toksyczne Pakowanie: I grupa pakowania : substancje bardzo niebezpieczne;
446 : palne i toksyczne ciało stałe, które w podwyższonej temperaturze jest w stanie stopionym Numer UN : 2447 : BIAŁY FOSFOR ROZTOPIONY Klasa: 4.2 Etykiety: 4.2 : Substancje podatne na samozapłon 6.1 : Substancje toksyczne Pakowanie: Grupa pakowania I : towary bardzo niebezpieczne ; Czerwony fosfor :
1338 : AMORFICZNY FOSFOR Klasa: 4.1 Etykieta: 4.1 : Materiały stałe łatwopalne, materiały samoreaktywne i materiały stałe wybuchowe odczulone Pakowanie: Grupa pakowania III : materiały o niskim niebezpieczeństwie. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jednostki SI i STP, chyba że zaznaczono inaczej. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fosfor jest pierwiastkiem o liczbie atomowej 15 o symbolu P. Jest to członek grupy o azotowce .
Pojedynczy luminofor korpus jest w kilku różnych kolorów formy bieli żółty, czerwony, purpurowy i czarny. Bardzo czysty, „biały” fosfor jest przezroczysty; ogólniej jest bursztynowobiały, lekko plastyczny z lekkim zapachem czosnku . Formy czerwone i czarne mogą być sproszkowane lub skrystalizowane.
Nazwa pochodzi od greckiego słowa φώσφορος ( phosphoros ), co oznacza „okaziciela światło” i odnosi się do planety Wenus , pasterza jest gwiazdą. Pochodzenie to przypisuje się faktowi, że biały fosfor emituje światło widzialne w ciemności, gdy jest wystawiony na działanie powietrza, dzięki chemiluminescencji .
Ze względu na to, że jest niezbędna do życia i globalnej konsumpcji, która może przekroczyć dostępne zasoby przez sto lat, ONZ i różni naukowcy klasyfikują go jako krytyczny surowiec mineralny , którego należy się nauczyć, aby lepiej oszczędzać i przetwarzać.
Kiedy odkryto fosfor, znanych było już tylko 13 innych pierwiastków chemicznych (tabela poniżej), wobec 118 obecnie (por. Spis pierwiastków chemicznych ). Podobnie jak inne elementy, został rozpoznany jako taki dopiero dzięki pracy Lavoisiera kilka lat później.
Element | VS | S | Cu | W | Ag | Fe | Sn | Sb | Hg | Pb | As | Zn | Bi |
Przestarzały | ? | ? | -5000 | -3000 | -3000 | -2500 | -2100 | -1600 | -1500 | -1000 | 1250 | 1500 | 1500 |
Ich różne odkrywcy dało to wiele różnych nazw: fulgurans fosforu lub Conflans lumen ( Kunckel ), noctiluca AEREA ( Boyle ), skondensowane światła lub nawet fosforu igneus następnie fosfor pyropus przez Leibnitz . Wszystkie jego nazwy nawiązują do silnego światła, jakie wytwarza podczas spalania na świeżym powietrzu.
Odkrycie tego pierwiastka przypisuje się niemieckiemu alchemikowi Hennigowi Brandtowi w 1669 roku z moczu . Proces ten przez długi czas pozostawał tajemnicą, ale mimo wszystko niemieckiemu chemikowi Jeanowi Kunckelowi , a następnie angielskiemu fizykowi Robertowi Boyle'owi udało się niedługo później znaleźć własną drogę syntezy.
Podczas swoich badań nad Kamieniem Filozoficznym , czyli sztuką przekształcania metali nieszlachetnych lub niedoskonałych w złoto i srebro , Brandt wyobrażał sobie, że dodając ekstrakt z moczu do metali, które chciał przemienić, odniesie większy sukces w swoim przedsięwzięciu. Ale zamiast uzyskać to, czego tak żarliwie poszukiwał, otrzymał nowe ciało, białe, samo w sobie świetliste i płonące niezrównaną energią: fosfor.
Zaskoczony wyglądem tego ciała, wysłał jego próbkę do Kunkela , niemieckiego chemika , który pospieszył pokazać je swojemu przyjacielowi Kraftowi w Dreźnie (z) . Uznał to za tak cudowne, że natychmiast udał się do Hamburga z zamiarem kupienia tajemnicy swojego przygotowania. Uzyskał go za dwieście rischedales (stara waluta z Europy Północnej) i milczenie. Ale Kunkel też pragnął go poznać i widząc, że Kraft, mimo ich przyjaźni, nie powierzy mu go, postanowił dowiedzieć się przez doświadczenie. Udało mu się w 1674 roku , po wielu nieudanych próbach i stał się drugą odkrywcę fosforu i chwalił się w 44 th rozdział swego chemicznego laboratorium wiedzy syntezy bardziej czysty niż jego przyjaciel.
Trzecią osobą, która znalazła sposób na odizolowanie go, jest Knight Boyle . W 1679 roku mógł zobaczyć kawałek fosforu przywieziony przez Kunkela, aby pokazać go królowi i królowej Anglii i dowiedzieć się, że fosfor jest substancją pobieraną z ludzkiego ciała. Jego próby przyniosły owoce w 1680 roku.
W 1692 roku w Paryżu Homberg przekazał w Pamiętniku Królewskiej Akademii Nauk przepis na przygotowanie palącego się fosforu z Kunkela: odparuj mocz na małym ogniu, aż pozostanie ciemna materia. Wstawiamy do gnicia w piwnicy, następnie dodajemy piasek (lub glinę) oraz wodę i destylujemy. Po wytworzeniu flegmy, lotnej soli i czarnego oleju „w końcu materiał fosforu pojawi się w postaci białych chmur, które przykleją się do ścian pojemnika jak mały żółty film” (Hombert).
W niezwykle udanym Cours de chymie Nicolas Lémery podał przepis na przygotowanie fosforu nie w pierwszych wydaniach (1675, 1677, 1679, 1681, 1683), ale z wznowień z 1687 roku.
Hellot w Memoires de l'Académie za rok 1737 podaje szczegółowy publiczny opis metody syntezy fosforu z moczu. Wyjaśnia, że13 listopada 1737jak cudzoziemiec po raz pierwszy ujawnił całą tajemnicę procesu, który do tej pory był zazdrośnie strzeżony przez pierwszych wynalazców. Ten przeprowadził ją w obecności czterech komisarzy mianowanych przez Akademię Nauk , Duhamela , Dufay , Geoffroya i jego samego. Przepis w końcu stał się publiczny.
W tym samym roku Rouelle powtórzył to w swoim Cours de Chimie . Od tego czasu każdy ma do niego dostęp. Preparat ten polega na odparowaniu gnijącego moczu do sucha, a następnie mocnym podgrzaniu pozostałości w retorcie z piaskowca, której szyjka na przedłużeniu zanurzona jest w wodzie. Został następnie uformowany w cylindry i przechowywany we wcześniej przegotowanej wodzie i chroniony przed światłem.
Choć Margrall kilka lat później do zagęszczonego przez odparowanie moczu dodał sól ołowianą ( azotan ołowiu ), tak przez długi czas wytwarzano fosfor. Fosfor długo pozostawał ciekawostką i jednym z najcenniejszych przedmiotów, jakie można było zobaczyć. Odnaleziono go jedynie w laboratoriach głównych chemików i gabinetach kilku bogatych ludzi, wielbicieli nowości.
W 1769 r. Szwed Johan Gottlieb Gahn odkrył, że fosfor jest obecny w proszku kostnym kalcynowanym, a następnie rozkładanym przez kwas siarkowy . Wkrótce potem wraz z Scheele opublikował proces, który umożliwił mu pozyskiwanie dość znacznych ilości z kości wołów lub owiec .
Ten nowy protokół obejmuje spalanie kości aż do ich kruszenia, a następnie mieszanie z węglanem wapnia (CaCO 3) i inne sole. Następnie dodaje się kwas siarkowy . Następnie po reakcji i umyciu jest suszony węglem drzewnym, przed podgrzaniem całości w retorcie wypełnionej wodą.
Należy zauważyć, że w połączeniu z wodorem wytwarza łatwopalny gaz. To może tłumaczyć powstawanie kosmyków spowodowanych rozkładem materiału bogatego w fosfor na bagnach. Rozumiemy również, że to właśnie jego obecność sprawia, że niektóre substancje organiczne świecą w ciemności, takie jak mlecz i jaja rybie, mięso niektórych mięczaków ( ostryg ), szkielety niektórych świeżych ryb, substancje mózgowe lub wątroba niektórych zwierząt. Przypisuje się to również (niekiedy błędnie) fosforescencji niektórych organizmów morskich i „w co najmniej kilku przypadkach samych wód morskich” .
Obecną metodę syntetyczną opracowali w 1867 r. chemicy E. Aubertin i M. Boblique . Wydobywa fosfor ze skał fosforowych. Dzięki temu można uzyskać więcej fosforu w lepszej cenie.
Protokół polega na podgrzaniu skał do 1400-1500 ° C z piaskiem i koksem . Tworzy to biały fosfor P 4 w zależności od reakcji: 2 Ca 3 (PO 4 ) 2 + 6 SiO 2 + 10 C → 6 CaSiO 3 + 10 CO + P 4
W praktyce rudą jest zwykle fosforyt o wzorze ogólnym 3 Ca 3 (PO 4 ) 2 , Ca (OH, F, Cl) 2 :
Początkowy proces został ulepszony przez JB Readmana w 1888 roku, dodając zastosowanie pieca elektrycznego. Pomimo sprawności prawie 90%, do wytworzenia jednej tony fosforu białego tą metodą nadal potrzeba około 15 MWh .
Gdy fosfor stał się bardziej powszechny, chemicy mogli łatwiej badać jego właściwości. Najbardziej niezwykłe prace, które zostały wykonane na tym ciele, to:
Pierwsze zapałki ( po hiszpańsku fósforo ) wykorzystywały w swoim składzie fosfor biały, toksyczność fosforu czyniła je dość niebezpiecznymi: ich stosowanie prowadziło do przypadkowych zatruć .
Ponadto, wdychanie oparów fosforu, doprowadziły w fabrykach pracowników zapałek, nekroza z kości w szczęce , znane jako fosforu martwicy .
Kiedy odkryto „ czerwony fosfor ”, jego mniejsza palność i toksyczność skłoniły go do przyjęcia go jako mniej niebezpiecznej alternatywy do robienia zapałek.
Luminofory białe i czerwone mają strukturę kwadratową.
Istnieje alotropowy „czarny fosfor” o strukturze zbliżonej do grafitu : atomy ułożone są w heksagonalne warstwy i jest on przewodnikiem elektrycznym .
Biały luminoforu składa się z cząsteczek czworościenne P 4 . Jest to trujące ciało, które powoli utlenia się w powietrzu w temperaturze pokojowej. Jest zawsze trzymany pod wodą. Fosfor biały pod wpływem światła zamienia się w fosfor czerwony.
Czerwony fosfor składa się z cząsteczek o nieokreślonej długości, ale bardzo duży. Jako przykład możemy podać wzór P 2000 . Nie jest ani toksyczny, ani łatwopalny. Fosfor czerwony staje się fosforem białym (w postaci gazowej) pod wpływem ciepła lub 280 °C .
Do fosforanów są minerały dość powszechne w małych ilościach i w sposób rozproszony, stężenie ma zazwyczaj pochodzenia zwierzęcego ( guano ptaków lub nietoperzy zgromadzonych na tysięcy lub milionów lat od internaty stron lub rozmnażania).
Fosfor pochodzi z chemicznie przetworzonego fosforytu . W ciągu ostatnich trzydziestu lat każdego roku wydobywano od 120 do 170 milionów ton skał, co odpowiada 20-30 milionom ton oczyszczonego fosforu rocznie.
Nadające się do eksploatacji fosforyty są jednak skoncentrowane w kilku miejscach: Maroko (ponad jedna trzecia światowych zasobów), Chiny (nieco ponad jedna czwarta światowych zasobów), RPA , Stany Zjednoczone . Ponadto rezerwy te mogą się wyczerpać przed stuleciem. Potwierdzone zasoby wynoszą 71 miliardów ton w 2012 roku według USGS, a roczna produkcja to około 191 milionów ton wydobytych w 2011 roku.
Dostępne złoża geologiczne dwudziestu sześciu pierwiastków z tablicy Mendelejewa są w trakcie rozrzedzania, takich jak miedź, złoto, cynk, platyna, uran, fosfor… ale fosfor ma kluczowe znaczenie dla rolnictwa i szerzej dla życia na ziemi.
„Pomyśl tylko, że ten pierwiastek tworzy samą strukturę DNA, że napędza oddychanie – a także fotosyntezę w roślinach – a nawet metabolizm komórkowy. Dlatego każdy człowiek twierdzi około dwóch gramów dziennie. […] W związku z obecnym zużyciem w połączeniu z wyczerpywaniem się wysokiej jakości złóż na całym świecie, naukowcy z Institute for Sustainable Futures (Australia) przewidują szczyt produkcji fosforu w połowie lat 30. XX wieku i szacują rezerwy na 340 lat . Ta prognoza, choć kontrowersyjna, budzi jednak wielki niepokój: czy będziemy w stanie wydobyć wystarczającą ilość fosforu, by wyżywić spodziewanych w 2050 r. 9 miliardów mieszkańców ? Ponadto ostrzega Jean-Claude Fardeau z Narodowego Instytutu Badań Agronomicznych , że nie ma żadnego substytutu fosforu, który jest prawdziwym czynnikiem ograniczającym żywe organizmy. Niezbędne dla człowieka, a zwłaszcza dla rolnictwa, ignorowanie tego problemu [przyszłego niedoboru fosforu] może zagrozić światowemu bezpieczeństwu żywnościowemu, konkluduje Andrea Ulrich z Instytutu Decyzji Środowiskowych ( Szwajcarski Federalny Instytut Technologii w Zurychu ). Bo jeśli zasoby się wyczerpią, to jest całkiem pewne, że zapotrzebowanie na fosfor nigdy nie zniknie…”
W 2009 roku Chiny wyprodukowały 35% światowego fosforu, Stany Zjednoczone 17%, a Maroko (iw mniejszym stopniu Sahara Zachodnia ) 15%. Stany Zjednoczone wstrzymały eksport, podczas gdy Chiny poważnie go ograniczyły.
Większość nawozów fosforowych pochodzi z fosforytów wydobywanych w Chinach, Stanach Zjednoczonych, Maroku i Saharze Zachodniej. Jest to zasób nieodnawialny: przy obecnym tempie wydobycia szacuje się, że zarówno Chiny, jak i Stany Zjednoczone mają około 30 lat zasobów w swoich znanych, możliwych do wydobycia rezerwach fosforytu. Większość krajów jest importerami netto rudy.
Potencjalnym alternatywnym źródłem fosforu jest recykling odpadów go zawierających. Odpady te to głównie mocz, kości, odpady żywnościowe, ścieki i kał. Gęsto zaludnione miejsca i tereny lęgowe produkują go bardzo dużo. Są też blisko terenów rolniczych, które poszukują fosforu jako nawozu. Około 2015 r. około 72% obszarów uprawnych na całym świecie było bogatych w obornik.
Do 2015 roku 68% zaludnionych regionów uprawnych znajdowało się w krajach zależnych od importu fosforu (np. Indie, Brazylia i znaczna część Europy). Naukowcy są przekonani, że kraje te mogą stać się samowystarczalne pod względem fosforu, poprawić swoje bezpieczeństwo żywnościowe i osiągnąć bardziej zrównoważony rozwój poprzez recykling fosforu obecnego we własnych odpadach.
Tonę nawozu zawiera od 2 do 3 kg fosforu (a także 4 do 5 kg z azotu i 5 do 6 kg na potasu ). W tych warunkach stowarzyszenia (takie jak Zero Waste France ) nie chcą, aby bioodpady (które mogą również dostarczać biogaz w kontekście fermentacji beztlenowej ) trafiały na wysypiska lub do spalarni .
Rozwiązania kompostowania ludzkich odchodów czy wykorzystania odchodów (w tym moczu ) umożliwiłyby produkcję nawozów zawierających fosfor łatwiej dostępnych dla roślin. W pofermentacyjnej do biogazu z odchodów zwierzęcych, fosfor mogą być obecne w ilości od 9 do 20 g / kg suchej masy, a także jest dostępna dla roślin niż potrójnego superfosfatu .
We Francji, obróbka ścieków Nimes badane w 2016 r proces odzyskiwania fosforu ( defosfatacji ) o nazwie „Extraphore” z prób, 2016 potwierdzono możliwy rozwój na skalę przemysłową. W Irstea prowadzone są również inne prace nad opracowaniem procesów biologicznego zakwaszania osadów ściekowych (ale także ścieków zwierzęcych) umożliwiających uwalnianie fosforu nagromadzonego przez bakterie odfosforanowe. Przyjęta przez badaczy droga biologiczna pozwala na obniżenie kosztów odzysku fosforu w porównaniu z metodami chemicznymi, czyniąc ten produkt tak samo konkurencyjnym jak importowane nawozy chemiczne. Wdrażanie procesu na skalę półprzemysłową trwa w 2018 roku.
Zgodnie z powszechnym przekonaniem , ryby są dobre na pamięć, ponieważ zawierają dużo fosforu. To błędne przekonanie jest fałszywe .
W organizmie ludzkim fosfor występuje w komórkach, gdzie służy jako nośnik energii ( trójfosforan adenozyny ).
Fosforanów w surowicy jest zawartość fosforu w fosforanu nieorganicznego obecnej w osoczu . Nadmiar fosfor dietetycznych wyzwalacze hiperfosfatemia zwany również hiperfosfatemia tymczasowo hamują syntezę witaminy D .
Zdecydowanie najczęstsze zastosowania fosforu to:
Kwas fosforowy ma wiele zastosowań:
Te bomby , bomby zapalające i granaty do fosforu były szeroko wykorzystywane w trakcie i od czasu II wojny światowej , na przykład podczas bombardowania Drezna .
Protokół III z dnia Konwencji o pewnych broni konwencjonalnych (CCAC), które weszły w życie w 1983 roku zakazuje zapalające broni przeciwko cywilom, a nawet przeciw baz wojskowych znajdujących się „w ramach koncentracji ludności cywilnej” .
Fosfor biały może być również używany do tworzenia zasłon dymnych do osłaniania żołnierzy w teatrze działań .
Protokół dawkowania został zatwierdzony we Francji przez AFNOR .
Jony fosforanowe reagują z kwaśnym roztworem zawierającym jony molibdenianowe i antymonowe, tworząc kompleks antymonylo-fosfomolibdenianowy. Kompleks ten jest następnie redukowany kwasem askorbinowym, tworząc jasno zabarwiony kompleks błękitu molibdenu. Następnie mierzy się absorbancję w celu określenia stężenia.
Fosfor ma tendencję do wymywania w kierunku mórz pod wpływem wymywania przez deszcze ze szczytu zlewni w kierunku morza.Erozja wietrzna może przenosić znaczne ilości fosforu na bardzo odległe obszary (m.in. z Sahary na Saharę ). w Amazonii poprzez aerozole widoczne z satelity ). W przeszłości głównym mechanizmem „powrotu na ląd” fosforu były przede wszystkim migracje ptaków morskich czy rybożernych (poprzez ich odchody wzbogacone w fosfor), a tym bardziej migracje łososi . Po fazie wzrostu na morzu i wznoszenia się, umierając dziesiątkami milionów w rzekach górnych działów wodnych po złożeniu tam jaj, łosoś wypłynął i uwolnił znaczne ilości odzyskanego fosforu w ekosystemach położonych powyżej działów wodnych. , poprzez ich szkielety i zwłoki, które są szczególnie bogate w fosfor, oraz poprzez mocz i odchody zwierząt, które polowały lub łowiły łososie podczas ich wynurzania (w szczególności niedźwiedzi). Obecnie łososie znacznie cofnęły się lub zanikły w dużej części swojego dawnego zasięgu, a intensywne rolnictwo zaopatruje się w importowane guano lub syntetyczne fosforany.
Fosfor, obficie marnowany przez intensywne rolnictwo i niektóre oczyszczalnie ścieków i silnie obecny w detergentach, zwłaszcza w latach 80. , jest obok azotanów jedną z głównych przyczyn eutrofizacji .
We Francji od lat 70. udoskonalenie praktyk uprawowych umożliwiło znaczne zmniejszenie wkładu mineralnych nawozów fosforowych na jednostkę powierzchni, a pasy trawy (lokalnie obowiązkowe wzdłuż cieków wodnych ) mogą dodatkowo przyczynić się do jego zmniejszenia w środowisku. Mimo to zawartość fosforu w glebach rolniczych ogólnie wzrasta, choć nierównomiernie w zależności od regionu: wzrost w Bretanii , Kraju Loary , Szampania-Ardeny i Akwitanii , a spadek na północy, w centrum i na zachodzie. Na przykład w Bretanii wzrost ten spowodowany jest wykorzystywaniem ścieków z intensywnej hodowli do nawożenia gleby.
Mechanizm eutrofizacji fosforu jest złożony, różny w zależności od środowiska i inny niż w przypadku azotanów, z którymi również ingeruje. Według badań przeprowadzonych w rzeczywistych jeziorach oraz w „eksperymentalnych” ładunek fosforu w środowisku jest dobrym prognostykiem eutrofizacji tylko wtedy, gdy zostanie wprowadzony czynnik korygujący, który uwzględnia odnowienie wody przy korekcie osadów odgrywa niewielką rolę.
Fosfor jest niezbędnym pierwiastkiem śladowym - w postaci soli - dla wielu organizmów żywych oraz w postaci fosforanów, zwłaszcza dla roślin. Zwłaszcza w postaciach rozpuszczalnych i solubilizowanych jako lek stosowano fosfor (wyekstrahowany z ludzkiego moczu do 1774 r .). Ale kiedy jest czysty iw niektórych swoich formach, jest toksyczną i żrącą potęgą organizmu. Wiemy o tym od dawna.
Był jednak używany w „fizyce zabawy” lub magicznych eksperymentach, powodując czasami poważne obrażenia eksperymentatorów.
Wtedy niektórzy lekarze przypisywali mu cudowne walory medyczne, w szczególności podawane w postaci „ świecących pigułek ” zawierających proszek z drobno rozdrobnionego fosforu połączonego z innymi składnikami, o których Kunckel, jak się wydaje, wpadł na pomysł; podobno przedłużał starość, pobudzał organizm, „rozpalał, by tak rzec, pochodnię życia” . Twierdzi się, że działa przeciwgorączkowo, przeciwreumatycznie, przeciw dnie moczanowej, przeciw chlorkowi i wydaje się czasami skuteczny przeciwko „ przerywanym gorączkom ” , niektórym „ciężkim gorączkom” , „nowotworom złośliwym” , „gorączkom astenicznym” , „gorączce wybroczynowej” lub „bilious” , itd., ale jego toksyczności było szybko widoczne u ludzi (1/ 8 th ziarna wystarcza niekiedy do określenia „wypadki śmiertelne” (obserwacja Pan Loebelstein-Loebel, Jena My wtedy zastanawiać, czy te efekty są naprawdę powodu medyczne do fosforu, lub do jego soli, lub do synergii z innymi składnikami, tak więc w 1798 paryskie towarzystwo medyczne zakwestionowało „lecznicze właściwości fosforu i kwasów fosforowych. i fosforu” (pytanie pozostało bez odpowiedzi). […] ” Od nerwów układ, którego wrażliwość w pierwszej kolejności wywyższa, zdaje się rozprzestrzeniać swoje działanie na główne układy gospodarki, przyspieszając tym samym krążenie, zwiększając ciepło, zwiększając w najwyższym stopniu drażliwość piżma ulaire, zgodnie z doświadczeniami o . Pilgera ( Ann. Clin de Montp, XXXVII, 360).; wreszcie, często działając również na skórne wydzieliny, wydzielina moczowa, której produkt czasami staje się fosforyzujący, może wydychać zapach siarki lub fiołka, a wreszcie i przede wszystkim silnie pobudzać narządy płciowe. To ostatnie zjawisko, które może posunąć się aż do priapizmu, jest najbardziej stałym i najbardziej niezwykłym z jego skutków fizjologicznych: doświadczyli go sami A. Leroy i dr Bouttatz; M. Boudet (zaobserwował to u starego człowieka; B. Pelletier widywał to u kaczek, których samiec nie przestawał zakrywać samic aż do śmierci) zapewnia nas, że do jej urodzenia wystarczy długotrwały kontakt ze skórą z fosforem : tak wierzono, że można odnieść do obecności fosforu w rybach cnotę afrodyzjaka, którą się im przypisuje” .
FV Mérat i AJ de Lens w swoim Universal Dictionary of Medical and Therapeutic Matter ( tom 3 przypominają, że po odkryciu fosforu w moczu, a następnie użytym jako lek, jego toksyczność była szeroko obserwowana u ludzi i potwierdzona eksperymentalnie na zwierzętach przez M. Lœbelstein-Lœbel na psach, M. Bouttatz na kotach, świnkach morskich, kurach i gołębiach, młodych kogutach i żabach, wreszcie MM Orfila , Brera, Mugetti, Worbe i Bogros na psach dowodzą w większości, że fosfor działa w sposób trucizn żrących, że raz zaistniałe wypadki tylko z trudem mogą być utrudnione przy pomocy sztuki (…) Rozpuszczone lub podzielone w oleju, a także w stanie stopienia w gorącej wodzie ( M. Worbe ), spalanie, który, jak się wydaje, szybko wytwarza kwas fosforowy, zapalenie jest wtedy bardzo ostre, potworne bóle, uporczywe wymioty i śmierć przybywa na policję. miał najstraszniejsze konwulsyjne ruchy. Wstrzykiwany do żył lub do opłucnej, z tego samego oleju fosforowego w ciągu kilku minut powstają strumienie białych oparów naładowanych kwasem fosforanowym, które przy każdym wydechu ulatniają się z pyska zwierzęcia (Magendie, Além). Dla Phi * t. Potu płucnego; Biblia Med., XXXII, 19): śmierć w tym przypadku następuje przez uduszenie i wynika z nagłego zapalenia płuc.
Jego użycie zostało wówczas znacznie ograniczone, ale był używany w broni chemicznej i amunicji zapalającej, a jego radioaktywny izotop był używany jako „ radioznacznik ” w elementach stałych (na przykład metalu lub stopie) lub w żywych gatunkach (do monitorowania zapylania, na przykład za pomocą pyłków znakowanych siarką lub radioaktywnym fosforem, do monitorowania drobnoustrojów lub wirusów w organizmie) lub nawet do monitorowania much w celu zbadania ich roli epidemiologicznej (1957). Próbowano go również stosować jako lek w latach 50., na początku medycyny nuklearnej , na przykład przeciwko przewlekłej białaczce (1955) lub do leczenia zwapniałych tkanek (1958) lub do wykrywania nowotworów wewnątrzgałkowych, do rozumienia lub leczenia nowotworów, lub do badania pewnych chorób ( np.: choroba Vaqueza (1967) lub nowotwory (1946)).
Mutagenność: Innym problemem środowiskowym jest radioaktywność niektórych izotopów fosforu .
Nadmiar fosforu ma również działanie ekotoksyczne jako eutrofizacja .
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | ||||||||||||||||
1 | H | Hej | |||||||||||||||||||||||||||||||
2 | Li | Być | b | VS | NIE | O | fa | Urodzony | |||||||||||||||||||||||||
3 | nie dotyczy | Mg | Glin | tak | P | S | Cl | Ar | |||||||||||||||||||||||||
4 | K | To | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Współ | Lub | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | |||||||||||||||
5 | Rb | Sr | Tak | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Płyta CD | W | Sn | Sb | ty | ja | Xe | |||||||||||||||
6 | Cs | Ba | To | Pr | Nd | Po południu | Sm | Miał | Bóg | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Czytać | Hf | Twój | W | Re | Kość | Ir | Pt | W | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | W | Rn | ||
7 | Fr | Ra | Ac | Cz | Rocznie | U | Np | Mógłby | Jestem | Cm | Bk | cf | Jest | Fm | Md | Nie | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Nh | Fl | Mc | Lv | Ts | Og | |
8 | 119 | 120 | * | ||||||||||||||||||||||||||||||
* | 121 | 122 | 123 | 124 | 125 | 126 | 127 | 128 | 129 | 130 | 131 | 132 | 133 | 134 | 135 | 136 | 137 | 138 | 139 | 140 | 141 | 142 |
Metale alkaliczne |
Ziemia alkaliczna |
Lantanowce |
Metale przejściowe |
Słabe metale |
metalem loids |
Długoterminowe metale |
geny halo |
Gazy szlachetne |
Przedmioty niesklasyfikowane |
aktynowce | |||||||||
Superaktynowce |