Mitologia pirenejski jest zbiorem opowiadań, bajek , legend i różnych przekonań, które bezpośrednio odnoszą się do łańcucha Pirenejów i jej północnych i południowych podnóży.
W Pireneje tworzą spójną całość geograficzny ale kulturowo, religijnie, społecznie niejednorodna. Pireneje były zamieszkane przez różnych ludzi mówiących różnymi językami. Oprócz francuskiego i kastylijskiego , stosunkowo niedawno, używa się innych języków, w zależności od regionu, wśród dialektów oksytańskich ( Languedocien , Gascon , Béarnais …), a także katalońskiego i baskijskiego .
Pireneje były miejscem przejścia podlegającym wielu wpływom. Badania etnologiczne w Pirenejach były późne i fragmentaryczne po stronie francuskiej, bardziej rozległe po stronie hiszpańskiej, w szczególności dzięki wielu badaczom, takim jak Barandiarán , ale niewiele syntez przeprowadzono do czasu pracy Oliviera de Marliave ze skarbem mitologii pirenejskiej opublikowane w 1987 roku, a także autorstwa Isaure'a Gratacosa (Wróżki i gesty, kobiety z Pirenejów) . Okazuje się, że pomimo poważnych luk wynikających z braku gromadzenia danych w terenie, zatrzymania przekazów ustnych, byliśmy w stanie zidentyfikować główne wspólne tematy charakterystyczne dla środowiska górskiego: aktualnych bogów, którzy będą ewoluować w kierunku świętych patronów., specyficzne dla gospodarki rolno-pasterskiej, to znaczy croquemitaines, gigantów i krasnoludów, wszechobecnych wróżek, w skrócie złożonej mitologii, która obejmuje aspekty mitologii grecko-rzymskiej, a także stare celtyckie tło, nawet przedindoeuropejskie ( Basków), chrześcijaństwo i historyczni najeźdźcy, arianie „barbarzyńcy” czy muzułmańscy Arabowie.
Mitologia jest wyjaśnienie świata w Pirenejach, co uzasadnia narodziny gór, źródeł, rzek, jezior, geologicznych lub pogodowych osobliwości. Możemy wykazać podobieństwa z innymi środowiskami górskimi, takimi jak Alpy, a także różnice. Na przykład Pireneje nie mają praktycznie żadnej tradycji związanej z lodowcami, które są rzadkie i nieważne, podczas gdy Alpy mają legendy o pochowanych wioskach, demonach itp. Lodowce są często postrzegane jako czyściec, gdzie cierpiące dusze są uwięzione w lodzie, który spala je jak ogień.
Nie możemy mówić o Pirenejski mitologii bez mówienia o Pyrene . Pirene są świadkami greckiej kolonizacji przez Morze Śródziemne, a jego nazwa przywołuje zarówno nimfę, jak i potężne pożary podpalające góry. Dzisiaj bardzo trudno jest oddzielić oryginalne legendy od nieskończonych późniejszych odmian. Mamy wersję pisemną z wojen punickich łacińskiego poety Siliusa Italicusa . Opowiadając wojowniczą epopeję Kartagińczyków z Hannibala , przechodząc przez Pireneje, przywołuje historię Pirenejów, córki króla Bébryxa , uwiedzionej i porzuconej przez Herkulesa . Zdesperowana zanurzyła się w lesie, gdzie pożerały ją dzikie bestie. Wrócił Herkules mógł tylko podnieść mu grób. Diodor z Sycylii powiedział ze swej strony, że te góry pokryte lasami, pasterze podpalili je, podpalając w imponujący sposób, dając początek strumieniom stopionego złota i srebra. Inne legendy literackie mniej lub bardziej pomieszały te pierwsze relacje w niezliczonych wersjach.
Przed tymi literackimi początkami mitologia pirenejska była niewątpliwie już ugruntowana.
We wszystkich pasmach górskich świata szczyty zawsze były mniej lub bardziej ubóstwione: nie tylko jako obszar mieszkalny lub zarezerwowany, ale także jako personalizacja boskiej istoty. Wielkie szczyty są porównywane do śpiących gigantów, takich jak Aneto , o których mieszkańcy Benasque mówili, że słyszeli jęki w burzowe noce. Puigmal był żywą istotą, interweniując fizycznie bronić naturę. Od Tres Sorores („Trzy Siostry”) z Mont Perdu po Encantats („Zaczarowane”), nie możemy już liczyć szczytów, które byłyby postaciami przemienionymi w wyniku różnych wydarzeń, często przekleństw pochodzenia chrześcijańskiego, lub później schrystianizowany (kara za bluźnierstwo lub bezbożność). Świadczy o tym trwałość ustnych tradycji. W rzeczywistości Pireneje obfitują w pozostałości archeologiczne świadczące o starożytnych kultach.
Megality ( dolmeny , menhiry lub stojące kamienie , kamienie z kopułami ...) są świadkami kultów, o których niewiele wiadomo, ale służyły jako oparcie dla niezwykle bogatej mitologii wykutej później, choćby po to, by wyjaśnić ich obecność: kamienie wzniesione przez gigantów ( Rolanda ), Maurów, Diabła czy świętych. W dolmeny by stanowiły domy olbrzymich Maurów, które nosili wszędzie z nich kamieniem w głowę, a jeden pod każdym ramieniu. Kielichy i inne ślady w kamieniu stały się odciskami pozostawionymi przez dłonie, kolana, stopy lub głowy świętych. Ta popularna chrystianizacja była połączona z „oficjalną” chrystianizacją ze strony duchownych, którzy sadzili krzyże na megality i nie wahali się, bardziej radykalnie, wysadzić je dynamitem. Rzeczywiście, aż do XIX th wieku widzieliśmy utrzymywanie ceremonii, której pochodzenie jest stracone, które wchodzą tak wyraźny rytuałach płodności autorytet religijny mógł poruszać tylko. Możemy przytoczyć przypadek Calhau d'Arriba-Pardin , w Poubeau , w dolinie Larboust, gdzie na niektórych nocy ludzie spotkali się w jakimś bacchanal mężczyźni krąży wokół kamienia, manu penem proferentes .
Z kultów przedchrześcijańskich mamy wiele ołtarzy, inskrypcji i niektórych rzeźbionych wizerunków bogów. Większość z tych świadectw często znajduje się jako powtórne wykorzystanie w ścianach kościołów (co z pewnością wskazuje na bliskość starego sanktuarium, ale niekoniecznie oznacza ciągłość kultu w tym samym miejscu).
Miejscowi bogowie, od dawna czczeni, żyją razem z rzymskimi bogami sprowadzonymi po podboju, a czasem ich asymilującymi. Tak więc Abellio , bóg słoneczny, którego imię ewidentnie przypomina Apolla, a także galijskiego Belena , ale który może zatem mieć również celtyckie pochodzenie. Paul Barrau de Lorde w 1937 roku opublikował wśród swoich legend onesiańskich legendę o dwunastu gigantach z Larboust . Legenda wykuta od podstaw, ale zawierająca mniej więcej imiona bogów często spotykanych w tych środkowych Pirenejach, a zwłaszcza w Comminges : synowie Leherenna (zasymilowani na Marsie , ołtarze znaleziono w Ardiège , w Comminges) i Baïgorrixa (a god Baïcorrix, cippus znaleźć w Montmajou) Alardos ( Luchon doliny ) Hunnu (w rzeczywistości, przeznacza się z ołtarza do god Iscitt, znajdujące się w Garin ) Andostenn ( Antignac ) Harblex, HERIAN, Serion, Abellion ( ołtarze Saint-Aventine , Saint-Pé-d'Ardet itp.), Arix, Molox, Bontar, Barhossis i Illix ( Illix , czyli Ilixo , bóg źródeł, nadał swoje imię miastu de Luchon ). Można dodać wiele nazw na tej liście, jak Erge Boga, który mu świątyni na szczycie góry Hammer, gdzie znaleźli Cippi i piękną brązową maskę II th wieku. Artahe, Idiatte, Garuna (rzeka Garonne ), a także Dei Montibus (bogowie gór) uhonorowani w oppidum Saint-Pé-d'Ardet. Bóg Baesert pozostawił toponim między Montréjeau i Saint-Gaudens , Bazert .
Baskijskie pochodzenie większości tych nazw nie budzi wątpliwości i potwierdza rozszerzenie domeny baskijskojęzycznej na dużą część Pirenejów: Baïgorrix jest częstym bogiem źródłowym w Kraju Basków. Bóstwa baskijskie, Mari , Sugaar (lub Sugoi lub Maju) przetrwały w zbiorowej pamięci, doświadczając różnych losów ewolucji, a także wielu jaunak („panów”), Basajaun , Jaun Zuria , Jaunagorri ...
Najstarsze legendy pirenejskie z pewnością pochodzą z tego okresu: bez bezpośredniego odniesienia do bóstw są one związane z pojawieniem się chrześcijaństwa w starożytnym świecie, pogan lub dżentilów ( baskijski jentilak ), mitycznych ludów zagubionych przed chrześcijaństwem. wiedza, umiejętności. To pojęcie „innej” epoki jest wszechobecne: czas złego prawa , jak powiedziano w Ariège. Tę radykalną zmianę symbolizuje pojawienie się pierwszego śniegu, ogłoszonego przez patriarchę, pasterza dziewięćset dziewięć lat, dziewięćset dziewięćdziesiąt dziewięć lat lub tysiąc lat mniej dziennie, w zależności od wersji. Nazywa się Mulat-Barbe lub Millaris, a jego śmierć po upadku pierwszego śniegu i exodusie jego ludu na nowe ziemie oznacza nadejście nowych czasów. Mulat-Barbe był gigantem, który mieszkał w Alhet d'Estaubé, niedaleko Gèdre . W dolinie Aure żył pod imieniem Quoate-Ueilhs e Maula Barbe (cztery oczy i "zła" broda), również sprowadzony do roli straszydła. Millaris wychował swoje stada na górze Arizes, w pobliżu Pic du Midi de Bigorre , a jego grób, między dolinami Lesponne i Oussouet , był naznaczony epoką crouts de Beliou , krzyżem Béliou, wyrzeźbionym z Chrystusem na jednym z boku i twarz z drugiej. Czy to mógł być Abellio? Legenda o pierwszym śniegu, prowadzącym do przemieszczania się ludności pasterskiej na równiny, występuje w wielu miejscach ( na przykład Andora ) i może odpowiadać (co nie zawsze ma miejsce) pewnej rzeczywistości, istnieniu osad. oraz ośrodki duszpasterskie położone na wysokości w odległych czasach, a następnie opuszczone.
W wielkim ruchu ewolucji, który wpływa również na mitologie, wszechmocni bogowie stopniowo zmieniają się w bóstwa wtórne, w tajemnicze postacie, obrońców, ale często przerażających, by skończyć w rękawiczkach . Popularne wierzenia nie były całkowicie zgasił XIX th century, kiedy badacze i uczeni badali. Stąd charakter Tantugou , dobrze znanego w dolinie Louron i dolinie Larboust , uważanego za obrońcę upraw, pastwisk i stad. Jest to jedna z wielu form łacińskiego Sylvaina , któremu powierzono tę samą rolę. Jeśli Tantugou przedstawia postać wielkiego, szanowanego starca, inni zbliżają się do dzikiego człowieka , istoty między człowiekiem a zwierzęciem, pokrytego włosami, takiego jak basajaun („dziki pan”) Basków i jego żona, la basa andere . Basajaun zachowuje niejednoznaczne, ale niepokojący charakter ochronny, w każdym razie poza światem chrześcijańskim. El Home grandizo, który nawiedza dolinę Onsery, nad Aragonią, uzbrojony w maczugę iw towarzystwie niedźwiedzia, jest obrońcą, nazywa się starożytnym bogiem. Schodzi na równinę na Wielki Tydzień, kontempluje ceremonie ludzkie i wraca w swoje góry, mówiąc, że ludzie zdecydowanie oszaleli. Aragoński Silvan , ukryte w Dolmen w Tella, mimo swojej nazwy, nie ma już nic ochronny i jest tylko groźny bandyta.
Podobnie wody są domeną bóstw, często kobiecych, które stopniowo przekształcają się w wróżki, zwłaszcza jeśli chodzi o fontanny i źródła. Wody potoków, rzek lub stawów okupowane są przez syreny , daunas d'aiga („kobiety wody”) lub dragas (samica smoka ), czasem rodzaje wróżek żyjących w jaskiniach lub otchłaniach. Termin drak , zbliżony do „smoka”, ma wiele zastosowań: może oznaczać smoka lub raczej żartobliwego goblina, ale także złą istotę związaną z niebezpieczeństwem wody, o zmiennym kształcie, przynoszącą ze sobą nieostrożne dzieci. topią się i odgrywają ostatecznie rolę edukacyjną. Drac jest jedną z wielu form diabła.
Do wróżki ( fadas , Hadas , Encantadas , dragas ) stanowią osoby od siebie. Zasadniczo kobiety, mogą mieć dzieci, hadety lub hadachy . W Ariège dragowie mieli towarzyszy, dragony . Istnieje wiele historii o podmieńcach . W Pirenejach tego słowa rzadko używa się, ale dziecko wróżki może zostać porwane przez ludzi, którym ujawnia tajemnice dotyczące życia codziennego. Zwykle kończy się ucieczką, aby dołączyć do matki, tuż przed ujawnieniem najważniejszej tajemnicy (często tajemnicy liścia, kociaka lub pąka olchy … której w ten sposób jeszcze nie znamy). Co więcej, to wróżka, mając brzydkie i brzydkie dziecko, zamienia je z pięknym dzieckiem pary ludzkiej. Nie mają innego wyjścia, jak zostawić hadet bez opieki, pozostawiając go na płacz, dopóki matczyne uczucia wróżki nie przejdą ponownie, a ona zwróci skradzione dziecko, aby odebrać jego.
Często nic nie odróżnia wróżek od zwykłych kobiet, a zdarza się, że poślubiają mężczyzn i prowadzą życie w ludzkim świecie: ale odbywa się to kosztem pewnych warunków, takich jak ograniczenia językowe. Ich mąż nigdy nie powinien nazywać ich na przykład ani wróżkami, ani szaleńcami . Przekroczenie zakazu powoduje nieodwracalny koniec harmonii, znika kobieta-wróżka.
Innym razem wróżki wyróżniają się fizyczną osobliwością: mały rozmiar lub gęsia łapa. Mogą powstać w określonych okolicznościach, z fontanny. Niektóre pojawiają się jako białe damy ( Damascus blancas ), w pobliżu jaskiń. W Montségur (Ariège) i po zboczach szczytu Saint-Barthélémy, gdzie znajduje się jezioro, możemy zobaczyć Dama blanca, która jest duszą Esclarmonde , siostry hrabiego Foix Raymond-Roger , spalonej żywcem wraz z innymi katarami w Prat dels Cremats , który wraca, by smutno wędrować. W rzeczywistości Esclarmonde zmarł w 1215 r., Na długo przed tragicznym oblężeniem w 1244 r. Być może jest to kolejny Esclarmonde, a prościej legenda swobodnie dostosowuje się do chronologii.
Praczki możemy przyrównać do wróżek wyposażonych w złote naganiacze, z którymi lepiej unikać nocnych spotkań, bo rzadko wychodzimy z tego spotkania żywi, a tym bardziej, jeśli zdecydujemy się ukraść ich porządną bieliznę i koronkę. . Nie będąc złym, wskazane jest szanowanie wróżek i nie wkraczanie na ich domenę, takie jest ogólne znaczenie większości legend o nich. Przykłady opiekuńczych i życzliwych wróżek, takich jak wróżki-matki chrzestne z opowieści Perraulta , są stosunkowo rzadkie. Nie ma wielu różnic między wróżkami i czarownicami .
Według legendy jego rodziny, Jean-Baptiste Bernadotte , generał Rewolucji wówczas Cesarstwa, założyciel królewskiej linii Szwecji , urodzony w Pau , potomek swojej matki z rodziny Abadie mieszkającej w Sireix w Lavedan. Młody pasterz z rodziny Abadie wyciągnąłby czarodziejkę wód jeziora Estaing ze swojego czaru i poślubiłby ją. Zdumiewający los Bernadotte znajduje w nim wyjaśnienie, którego historycy nie zachowali ...
Bohaterowie mitologii grecko-rzymskiej, a bardziej ogólnie mitologii pogańskich, w naturalny sposób następują po bohaterach mitologii chrześcijańskiej : świętych . Pojawienie się chrześcijaństwa nie jest radykalną przerwą w obrzędach i wierzeniach, co najwyżej adaptacją. Do kanonów Kościoła nakładają się , o ile to możliwe, do budowania kościołów na starszych budynkach, nawet pogańskich świątyniach. Nic dziwnego, że kult świętych bez przerwy się powodzi, kult wielu bóstw chroniących lasy, fontanny, źródła z mniej lub bardziej cudownymi lub przynajmniej leczniczymi cnotami. Święci kalendarza, zwłaszcza główni, apostołowie pierwsi, są wymagani i aklimatyzowani. Niezliczone legendy opisują gdzieniegdzie przejście lub pobyt takiego świętego. Święty Piotr towarzyszy Jezusowi podczas inspekcji na wsi. Ale to wszystko nie ma nic wyjątkowego w Pirenejach.
Święta świętych tradycyjnie zaznaczają kalendarz. Saint-Jean jest rozszerzenie pogańskich obchodów przesilenia, oznaczonych przez najkrótszą noc w roku, gdzie ogień odgrywa istotną rolę. Pożary zapalane w górach od czasu do czasu odbijają się echem. W Comminges „brandon” składa się z dużego pnia drzewa, przygotowanego z wyprzedzeniem pod względem długości: rozcina się go wzdłuż, a szczeliny rozdziela się stopniowo klinami, aż pojawi się „wrzeciono”. Uniesiony, płonie i wokół niego tańczymy, a potem każdy nosi markę, która będzie chronić dom przez cały rok.
Czysto lokalni święci, jeśli potrafimy odróżnić to, co jest jedyną legendą, od tego, co ma podłoże historyczne, są odbiciem społeczeństwa: nawróceni pasterze, stają się pustelnikami i ewangelizatorami, jak święty do męczeństwa, jak święty Awentyn w Comminges . Legendy są podzielone między Rzymian i Arabów (Saracenów, Maurów), wyraźnie określonych jako antychrześcijan. Historycznie mogłoby się wydawać, że wielu męczenników należałoby raczej do zwolenników arianizmu , dysydenckiej doktryny chrześcijańskiej, choć przez pewien czas w większości, ale trudnej do wyjaśnienia i zrozumienia dla ludzi mało obeznanych z subtelnościami teologicznymi ( św. Volusien , Saint Udaut w Ariège czy Eudald w Katalonii…). Inni są zmuszeni w tych samych niespokojnych czasach chwycić za broń i zginąć w walce, święci Calixte i Mercurial, Saint Missolin w dolinie Aure, zwane Visorio po drugiej stronie granicy francusko-hiszpańskiej, Saint Vidian w Martres-Tolosane . „Specjaliści”: księża, biskupi itp. mają dominujące miejsce i wciąż żyją legendy: Saint Léon de Bayonne , Saint Grat d'Oloron, Saint Bertrand de Comminges , Saint Lizier , Saint Valier, Saint Girons in Ariège … Saint Martin , który nie był Pirenejski, został naturalizowany i legenda dała jego nazwa pochodzi od niedźwiedzia z Pirenejów. Kilku miejscowych świętych to mnisi-pustelnicy (prawdziwi lub legendarni), prowadzący wzorowe życie na emeryturze na górskiej pustyni, pokonani zwycięsko z diabłem, a nie męczeństwem pod mieczem ( Święty Savin w Lavedan, Święty Anastase w kraju Foix, Saint Guillem w Canigou …).
Świętym przypisuje się fizyczne osobliwości pewnych miejsc, ślady w skale, pozory odcisków stóp, dłoni, a nawet głów, jak kamienie z kielichami , przypisuje się świętym (św. Orozja z Jaki ). Archanioł Saint Michael , zdobywca demona, aw jego miejsce na szczytach, przerażające i niegościnnych miejsc, gdzie diabeł miał stanąć. Szlaki pielgrzymkowe, zwłaszcza te z Santiago de Compostela , pomogły w imporcie, eksporcie i rozpowszechnianiu wielu legend o świętych. Po stronie hiszpańskiej romerie , coroczne pielgrzymki do pustelni (pustelnia, mała kaplica, jaskinia, czasem prosty filar, pilaret ), w których żyłby miejscowy święty, chociaż podupadły, są nadal bardzo żywe i pozostają ważnym społecznym łącze. Zobaczymy później, jak liczne objawienia Najświętszej Maryi Panny w Pirenejach zapoczątkowały jedną z najważniejszych pielgrzymek na świecie ze św. Bernadetą Soubirous .
Jako kontrprzykład, istnieje wielu „oficjalnych” świętych, którzy nie mają powszechnego uznania, są oni bezpośrednimi lub pośrednimi katolickimi ofiarami epizodu katarów : ogólnie inkwizytorzy zabici przez rozdrażnioną ludność, jak inkwizytorzy zmasakrowani. w Avignonet (1242), w tym Aurois Saint Garsie, a nawet Saint Pierre de la Cadirète w Hiszpanii . Możemy dodać ofiary hiszpańskiej wojny domowej z 1936 roku, ale nie możemy wykluczyć przyszłej mitologii, takiej jak Ceferino Giménez Malla … Z drugiej strony, wszyscy heretycy (katary, protestanci itp.) Walczyli przez Kościół. skończyło się utratą wszystkich religijnych odniesień, aby stać się pod imieniem Iretges („heretycy” w języku prowansalskim) dzikich stworzeń lub straszydeł.
Najświętsza Maryja Panna zajmuje szczególne miejsce w pirenejskiej hagiografii ze względu na liczbę poświęconych jej sanktuariów, przez jej prawdziwe lub rzekome cuda, przez jej ukazywanie się pasterzom, takim jak najbardziej znana, ale nie jedyna Bernadeta Soubirous .
Wiele kościołów i kaplic zostało zbudowanych, przynajmniej według legendy, po mniej lub bardziej cudownym odkryciu posągu i to po obu stronach łańcucha pirenejskiego. Na ogół jest to pasterz lub pasterz, który zauważa, że jedno z jego zwierząt klęka uparcie w tym samym miejscu lub drapie ziemię, a kończy się znajdowaniem figury Dziewicy ( Matki Bożej Bourisp ). Przewieziona do wiejskiego kościoła figura sama wraca na miejsce, w którym została znaleziona, a my kończymy budując dla niej sanktuarium, które będzie celem pielgrzymek. W Piétat (gmina Barbazan-Debat , niedaleko Tarbes ) oracz odkrywa posąg. W Héas , u stóp cyrku Troumouse , pasterze widzą dwa białe gołębie lądujące w pobliżu fontanny i dochodzą do wniosku, że Matka Boska chce tam swoją kaplicę. Nie cofając się przed wysiłkiem, wznieśli skromną kaplicę i udali się na poszukiwanie figury, w tym przypadku Matki Bożej Pinéde ( dolina Pineta ), w sąsiedniej Aragonii. Mieszkańcy Pinède wyruszyli w pościg za nimi i odzyskali swój posąg, podczas gdy porywacze śpią. Kiedy się budzą, szukają ... i znajdują nowy posąg, równie piękny jak poprzedni. Sanktuarium Héas będzie wielkim sukcesem. Inne odkrycia posągów są związane z kwitnieniem poza sezonem, z opadami śniegu, które wyznaczają plan budowanego budynku.
Wreszcie osobiste objawienia Dziewicy są stare. W nieokreślonym czasie Dziewica ratuje młodą dziewczynę przed utonięciem, wręczając jej gałąź, która jest początkiem pielgrzymki Lestelle-Bétharram ( Bèth arram oznacza w Gaskonie „piękna gałąź”). W 1515 roku pojawiła się w Anglèze de Sagazan, małej pasterce z Monléon-Magnoac , w przyszłym sanktuarium Garaison . W 1587 roku pojawiła się w Medous kobiecie z Bagnères-de-Bigorre , Domenge Liloye, aby ogłosić epidemię karzącej dżumy i ocalić ludzi pijących wodę z cudownego źródła. Te święte kobiety nie zaznają honoru oficjalnej kanonizacji. Inne pozory są opisywane z mniejszą szczegółowością, ale często stwierdza się, że Marie jest następcą innych: Damas blancas (Białe Damy), przezroczyste formy żeńskie, często obserwowane w pobliżu jaskiń, które były okupowane przez ludzi w czasach prehistorycznych. Fenomenalny sukces Lourdes - który zbiega się z rozwojem kolei - przyćmił inne pielgrzymki, które jednak poruszyły duże tłumy. W 1859 r. Objawienie maryjne nadal miało miejsce w wiosce Comminge Arnaud-Guilhem , na północ od Saint-Gaudens .
Obszary górskie, z ich prawie niedostępnymi częściami, stanowią idealne schronienie dla stworzeń spoza „ludzkich” standardów. Podobnie jak Yeti Himalajów , w Almasty Kaukazu , w Bigfoot North American, więc nie ma w Pirenejach gigantów, którzy w mniejszym stopniu może podejrzenia realne istnienie, oparty na tradycyjnych założeń przetrwania neandertalczyków lub innych. Faktem jest, że ich czyny i gesty oraz legendy są rzeczywiście częścią zbiorowej wyobraźni. Tak jest w przypadku baskijskiego basajaun , typowej postaci dzikiego człowieka , zresztą nie zawsze przedstawianego jako olbrzym. Cyclops , czy powołany bécut w Pirenejach Gascon, ulhart Ariege (jak zresztą w Alpach), Tartaro , Tarto lub Tartar lub Antxo Kraj Basków, są wszechobecne. Ich historie podejmują znany motyw Polifema i Ulissesa : tutaj to dzieci lub żołnierze pokonują okrutnego olbrzyma. Inne przygody, zawsze na temat oszukanego ogra , czynią go wielkim brzękiem, niezwykle silnym, ale głupim.
Postać Rolanda jest powszechnie uważana za giganta, który zostawił ślady wszędzie, oczywiście wyłom Rolanda , Pas de Roland (przebita skała), skok Rolanda ( Salto de Roldan ) w Aragonii, ślady rąk, jego stopy, kolana ... Wiele gigantów odgrywa rolę croquemitaines . W Katalonii, Pla Falgars , Pare Gegant .
Znajdujemy tylko jeden ślad przejścia Gargantua : w Hautes-Pyrénées opuściłby estron de Lafitole .
Krasnoludy, z godnym uwagi wyjątkiem baskijskiego lamińaka , rzadko są ukonstytuowane jako „mali ludzie” lub w społeczeństwach, jak w innych miejscach. Częściej są to osobniki izolowane, domowe geniusze, elfy, o bardzo zmiennym wyglądzie. Wiele z nich ma płetwiaste stopy lub kurze stopy. Béarnais truffandèc ( „Joker”) ma zabawy ukrywanie przedmiotów gospodarstwa domowego. Większość z nich oddaje się w nocy drobnym występkom, jak na przykład drażnienie bydła w stajni, splatanie grzyw koni itp., Takich jak smok , którego nie należy mylić z innymi stworzeniami noszącymi to imię, znacznie bardziej złymi. W Hiszpanii jest wiele minaironów , zarówno w Aragonii, jak i Katalonii. W Val d'Aran donoszono o złym duchu imieniem Erulet, który w momencie stworzenia świata nie był poszukiwany ani w niebie, ani w piekle, i dlatego zdecydował się osiedlić w Val d'Aran.
Jak we wszystkich mitologiach, na które wpłynęło chrześcijaństwo, diabeł jest wszechobecny. Jest panem szabatu ( akelarre Kraju Basków), w postaci potwornej istoty, która bardzo lubi czarną kozę. To Kusiciel w różnych formach, które dochodzą do wyglądu bardzo reprezentacyjnego „Monsieur”. Ponadto wiele stworzeń jest mniej lub bardziej bezpośrednio demonicznych: węże i smoki , czerwony osioł, który rośnie nieproporcjonalnie lub Drac , wielopłaszczyznowe stworzenie, często smok, ale przede wszystkim zły geniusz związany z wodą: czerwony pojawia się osioł, opuszczony; jedno dziecko wskakuje mu na plecy, potem drugie. Za każdym razem kręgosłup osła się wydłuża, a kiedy wszystkie dzieci tam osiedlają się (zwykle siedem), Drac rzuca się do wody i topi je. Ale te formy nie są specyficzne dla Pirenejów, nawet jeśli czerwony osioł zastępuje złego białego konia, który jest często spotykany we Francji i poza nią ( młotek Cheval , klacz blanque , bian cheval itp.).
Diabeł często pojawia się również jako biały pies (lub biała suka).
Wiara w czarownice, bruchas czy posoèras , bruixas , brujas jest uniwersalna. Ma to szczególne znaczenie w niektórych miejscach, takich jak Kraj Basków, w szczególności ze względu na wielkie procesy sądowe, które wywołały prawdziwą psychozę: procesy Zugarramurdiego w hiszpańskim Kraju Basków (1610) oraz procesy wytoczone w Labourd przez słynnego Pierre przez Lancre (1609). Zaczynając od rywalizacji między rodzinami, zaczęto oskarżać o czary, które poważnie potraktowane grą stosowanych metod, tortur, łańcuchowych oskarżeń doprowadziły do dużej liczby egzekucji.
W wielu miejscach, zwłaszcza w Hiszpanii, możemy zobaczyć w tradycyjnej konstrukcji, na dachach domów, rodzaje akroterii o różnych kształtach (fragment dachówki wzniesiony w kształcie rogu, kamień wzniesiony na kominach itp.) mają jasno określoną rolę odstraszania czarownic: espantabrujas (dosłownie „straszenie czarownic”).
W Pirenejach, jak w Bułgarii , Rumunii , na Bałkanach , w Azji , Jugosławii czy wśród Indian Ameryki Północnej niedźwiedź był długo uważany za przodka człowieka lub za dzikiego człowieka, często miał nawet status boga. Jego postawa, czasami bliska człowiekowi, przyniosła mu ten antropomorfizm. Tak więc, kiedy stoi na tylnych łapach jak mężczyzna, Béarnais nazywają go „ lou pedescaou ”, boso, a nawet „lou Moussu”, dżentelmenem. Dla Basków jest to „ Hartza ” lub „ Artza ”.
Ponieważ niedźwiedź był niegdyś symbolem zmartwychwstania i płodności, Kościół starał się wypowiedzieć wojnę tym starożytnym kultom animistów. Wiele z tych rytuałów nadal żyje w „folklorystycznych”, ale bardzo żywych formach w całym łańcuchu: są to głównie Karnawały Niedźwiedzia . Opowieść John Miś , która jest prawie uniwersalny motyw (typowy tale n O 301b według Aarne Thompsona ) obecna jest w różnych wersjach w Centralne.
Faktyczna obecność wilka w Pirenejach, podobnie jak w większości dużych lasów, doprowadziła, poza mniej lub bardziej „wzbogaconymi” opisami łowieckimi, do obfitej literatury ustnej, która niewiele różni się od innych mitologii europejskich. Wiele relacji mówi o młodej dziewczynie, która wyszła w nocy ze świecą, porwana przez wilka. Świadkowie widzieli, jak migotliwy blask świecy znika w nocy. Temat wilkołaka jest częsty, podobnie jak „przywódca wilków” ( Encortador de llops , w Katalonii).
Dziki koń, podobnie jak osioł rudy, jest często jedną z form diabła. Widok bladego konia jest zapowiedzią nieszczęścia, podobnie jak widok Estérenguibel w Kraju Basków, który również ma tę cechę, że nie ma głowy.
Wąż jest jedną z najczęstszych zwierząt mitologiach. Symbol nauk okultystycznych, otacza kaduceusz, do dziś jest obecny we wszystkich farmakopeach. W odwrotnej reakcji chrześcijaństwo uczyniło go wcieleniem diabła, węża kuszenia Adama i Ewy, często deptanego przez Dziewicę Maryję lub świętych. Przetrwały popularne przesądy dotyczące węży, w tym współczesna legenda o tysiącach żmij wypuszczonych w niektórych miejscach helikopterem lub starożytne wierzenia, że węże ssą mleko z wymion krów, a nawet kobiet. Pirene, uwiedzione przez Herkulesa, urodziły węża. Kamień OO (dziś w Muzeum Augustins w Tuluzie) stanowiły kobiety, wąż wychodzi z jej płci i gryzienie jedną z jej piersi: Ilustracja legendy, reprezentację pożądania?
Uważano, że głowa węża zawiera kamień o właściwościach profilaktycznych: w Ariège, mały „magnetyczny” kamień, który wsuwa się między powiekę a oko w celu usunięcia ciał obcych. Jeśli nie znamy terminu wiwerna , istnieją opisy węży niosących drogocenny kamień na czołach. Wreszcie, wszędzie w Pirenejach znajdują się legendy o gigantycznych wężach, takich jak wąż u źródła jeziora Isaby, latające węże (w Kraju Basków, Sugaar , mąż bogini Mari , lub wciąż Herensuge ). niezliczone smoki jako pochodne węża .
Zwierzęta domowe, bydło, drób, psy i koty są częścią codziennego życia i nieuchronnie wpisują się w tradycje. Krowy i woły pełnią rolę przewodników woli Bożej: czarna krowa prowadzi potomków Millarisa na ich nowe terytoria, na których będą żyć w religii chrześcijańskiej. Bydło klęcząc lub drapiąc uparcie po ziemi odsłania ukryty pochówek świętego lub figurę Matki Boskiej, a często jest to zespół, który pozostawiony sam sobie wybiera miejsce, w którym wzniesie kościół, kaplicę, czyli ostatni grobowiec świętego, rozstrzygając w ten sposób konflikt między dwiema sąsiednimi wioskami.
Zabłąkana owca, znaleziona przez mężczyznę, który bierze ją na ramiona, zaczyna strasznie ważyć: jest to albo diabeł, albo wróżka, albo w najlepszym przypadku psotny duch ( smok ) bawiący się transportem.
W nocy czasami pojawia się pies, często biały. Jeśli nie odgrywa dużej roli, jest w pewnym sensie podpisem diabła: tak więc w niektórych wersjach legendy o Bos de Bénac . Wiadomo, że biały pies w dolinie Louron atakował przechodniów w nocy, w pobliżu mostu.
Kot jest też zwierzęciem spokrewnionym z diabłem, tym bardziej jeśli jest czarny.
Tradycja pirenejska jest bogata w bajeczne zwierzęta, pochodzące mniej więcej z czasów starożytnych, które są na ogół zredukowane do anegdotycznej roli, aby przynieść pewne korzyści tym, którzy potrafią je złapać, ale nigdy bez ryzyka.
Pomiędzy diabłami i małpami, simiots z Vallespir szalał po Arles-sur-Tech, zanim przybyły relikwie świętych Abdona i Sennena, ale można je znaleźć w wielu katalońskich tradycjach.
Bazylia , wspólne dla wielu kulturach istnieje obawa: ciało małego ssaka, ma ludzką głowę w koronie. Mieszka na dnie studni i w wodach podziemnych i biada tym, którzy patrzą mu w oczy, bo natychmiast skamieniał. Pozbywamy się bazylii, przedstawiając ją w lustrze: złe zwierzę skamieniało.
Bardziej poszukiwany jest mandagat lub matagat. To zwierze, jeśli uda nam się zamknąć je w pudełku (balia do solenia, która jest przy kominku, a która służy również jako ławka) „sra” sztukę złota każdego ranka. Osoby, które wzbogaciły się zbyt szybko, są podejrzane o posiadanie matagota lub skarbu .
Zdarza się (zbyt rzadko) mały przedmiot: orzech, a nawet igłę, w której znajdują się muchy lub pszczoły. Owady te, zwykle w liczbie trzynastu, uporczywie domagają się pracy i natychmiast wykonują najcięższą pracę. Jeśli, tak jak w przypadku „Ucznia czarnoksiężnika”, faworyzowana w ten sposób osoba zostanie przytłoczona, może to doprowadzić do katastrof i tych pomocników należy wtedy zwolnić.
Tamarro jest zwierzęciem urojony, że nikt, i nie bez powodu, nigdy nie widział. Występuje w katalońskiej tradycji, w Pallarach , pirenejskiej części prowincji Lérida (Lleida), Andora . W opowieści z Andory król zwierząt, stary wilk, martwi się walkami, które mogą mieć miejsce o jego następstwo. Następnie ogłasza, że wyznaczył tamarro na swojego następcę, a zwierzęta, oczekujące na przybycie nowego monarchy, milczą. Coraz częściej i ostatnio tamarro stało się odpowiednikiem słynnego dahu . W Katalonii stosowano bardzo zrytualizowane tradycje.