Georges Eugene Haussmann

Georges Eugene Haussmann Obraz w Infoboksie. Baron Haussmann w 1860 roku. Funkcje
Poseł na Korsykę
14 października 1877 -27 października 1881 r
Senator
9 czerwca 1857 -4 września 1870 r
Prefekt Sekwany
23 czerwca 1853 -5 stycznia 1870 r
Jean-Jacques Berger Henri Chevreau
Radny
Prefektury Prefektura Żyrondy ( d )
1848-1849
Podprefekt
okręgu Blaye
1841-1848
Podprefekt
okręgu Saint-Girons
1840-1841
subprefekt
okręgu Yssingeaux
1832
Podprefekt
okręgu Nérac
1832-1840
Sekretarz Generalny Prefektury Vienne
1831-1832
Tytuł szlachecki
Baron
Biografia
Narodziny 27 marca 1809 r.
Paryż ( Francja )
Śmierć 11 stycznia 1891 r
Paryż ( Francja )
Pogrzeb Cmentarz Pere Lachaise
Narodowość Francuski
Trening Lycée Henri-IV
Lycée Condorcet
Narodowe Konserwatorium Muzyki i Tańca w Paryżu
Zajęcia Polityk , wyższy urzędnik , architekt , urbanista
Małżonka Oktawia z Laharpe
Dziecko Walentynki haussmann
Pokrewieństwo Georges Frédéric Dentzel (dziadek ze strony matki)
Nicolas Haussmann (dziadek ze strony ojca)
Inne informacje
Pole Przemiany Paryża pod rządami Drugiego Cesarstwa
Religia protestantyzm
Partia polityczna Bonapartyzm
Członkiem Akademia Sztuk Pięknych (1867)
Nagrody
Archiwum prowadzone przez Archiwum Państwowe (F/1bI/162/3)
Père-Lachaise - Dywizja 4 - Haussmann 13.jpg Widok na grób.

Georges Eugène Haussmann , powszechnie znany jako baron Haussmann , ur27 marca 1809 r.w Paryżu i zmarł dnia11 stycznia 1891 rw tym samym mieście jest wyższym urzędnikiem i politykiem francuskim .

Prefekt z Sekwany od 1853 do 1870 roku prowadził transformacje Paryżu pod Drugiego Cesarstwa przez pogłębienie szeroki plan renowacji ustanowiony przez Simeon komisję , której celem jest kontynuowanie prac podjętych przez jego poprzedników w prefekturze Sekwany, Rambuteau i Bergera . Przekształcenia są takie, że mówimy o budynkach „haussmannowskich” dla wielu budynków zbudowanych wzdłuż szerokich alei przebijających się przez Paryż pod jego kierownictwem, a przeprowadzone prace nadały staremu średniowiecznemu Paryżowi oblicze, które znamy dzisiaj.

Biografia

Rodzina i formacja

Georges Eugène Haussmann urodził się w Paryżu dnia27 marca 1809pod adresem 53, rue du Faubourg-du-Roule , w dzielnicy Beaujon. On jest synem Nicolasem Valentin Haussmann (1787-1876), protestanckiego, kantyny i kwatermistrza z Napoleon I er i Ewa-Marie-Henriette Carolina Dentzel. Za pośrednictwem matki jest wnukiem generała i zastępcy Konwentu Georgesa Frédérica Dentzela , barona cesarstwa, a przez ojca wnukiem Nicolasa Haussmanna (1760-1846), zastępcą Zgromadzenia Ustawodawczego i Konwencyjnego , administrator departamentu Seine-et-Oise , komisarz ds. sił zbrojnych.

Studiował w Lycée Condorcet w Paryżu, a następnie rozpoczął studia prawnicze w czasie studiów w Konserwatorium Muzycznym w Paryżu .

Kariera

21 maja 1831, został mianowany sekretarzem generalnym prefektury Vienne , a następnie w dniu15 czerwca 1832 r, podprefekt Yssingeaux ( Haute-Loire ). Był kolejno sub staroscianki z Nérac na lot i garonna (The9 października 1832 r), z Saint-Girons w Ariège (the19 lutego 1840), z Blaye w Gironde (23 listopada 1841) Doradcą prefekturze Gironde (1848), a następnie PREFEKT z Var (The24 stycznia 1849), Jonne (15 maja 1850 r) i Żyronda (wListopad 1851).

Stacjonując w Nérac, bywał w burżuazji Bordeaux, w której poznał Luizę Octavie de Laharpe, podobną do niego protestantkę (jego ojciec był zreformowanym ministrem kultu według aktu małżeństwa), z którą poślubił 17 października 1838 rw Bordeaux. Mają dwie córki: Henriette, która wyszła za Camille Dollfus , polityka w 1860 roku , i Valentine , która poślubiła wicehrabiego Maurice'a Pernety'ego w 1865 roku , szefa sztabu prefekta Sekwany, a następnie, po rozwodzie (1891), Georgesa Renouarda (1843). -1897), syn Julesa Renouarda . Ma kolejną córkę, Eugénie (ur. 1859), ze związku z aktorką Francine Cellier (1839-1891) i pochodzenia.

Pod rządami Haussmanna prace i projekty Girondin były ważne. Zbudowano wiele linii kolejowych oraz fabryk w Bègles . Zakończono prace obronne Pointe de Grave . Na poziomie społecznym ustanowił system zasiłków dla ubogich matek, aby pomóc im wychować dzieci i zachęcał do zakładania biur charytatywnych. W Bordeaux wywiercono wiele dróg, poprawiono oświetlenie gazowe i zaopatrzenie w wodę, w szczególności dzięki projektowi budowy trzech monumentalnych fontann.

Podarowany Napoleonowi III przez Victora de Persigny , ministra spraw wewnętrznych, został prefektem Sekwany w dniu22 czerwca 1853 r., zastępując w ten sposób Jean-Jacques Berger , doStyczeń 1870. W 1857 został senatorem, a dwadzieścia lat później deputowanym na Korsykę.

29 czerwca 1853 r.cesarz powierzył mu misję oczyszczenia i upiększenia Paryża.

Transformacja Paryża

W połowie XIX th  wieku, w historycznym centrum Paryża chodzi o aspekt w tym samym, że w średniowieczu  : ulice są nadal wąski, słabo oświetlone i niezdrowe.

Podczas wygnania w Anglii (1846-1848), Ludwik Napoleon Bonaparte był pod silnym wrażeniem zachodnich dzielnic Londynu  ; odbudowa angielskiej stolicy po wielkim pożarze w 1666 roku uczyniła z tego miasta punkt odniesienia dla higieny i nowoczesnego urbanistyki. Cesarz chciał uczynić Paryż miastem tak prestiżowym jak Londyn: to był punkt wyjścia do działań nowego prefekta.

Haussmann dążył do ustanowienia polityki ułatwiającej przepływ strumieni, zarówno ludności, towarów, jak i powietrza i wody, przekonany odziedziczonymi po Oświeceniu teoriami higienicznymi, które rozprzestrzeniły się po epidemii cholery z 1832 roku . Ta kampania została nazwana "Paryż upiększony, Paryż powiększony, Paryż oczyszczony".

Innym celem, mniej bronionym politycznie, było zapobieganie ewentualnym powstaniom ludowym, częstym w Paryżu: po rewolucji 1789 r. ludność powstawała zwłaszcza w lipcu 1830 i czerwcu 1848 r . Wyburzając i reorganizując stare centrum Paryża, Haussmann zdekonstruował siedliska protestu: ponieważ było ono rozproszone po nowych dzielnicach, utrudniło klasie robotniczej zorganizowanie powstania.

Ponadto Haussmann napisał do Napoleona III, że konieczne jest „zaakceptowanie w uczciwej mierze wysokich kosztów czynszów i prowiantu [...] jako użytecznego pomocnika w obronie Paryża przed inwazją robotników z prowincji. "

Haussmann był obsesją prostej, co nazywa się „kult osi” w XIX th  wieku; w tym celu jest gotowy do amputacji terenów zielonych, takich jak Ogrody Luksemburskie, ale także do wyburzenia niektórych budynków, takich jak Marché des Innocents lub kościół Saint-Benoît-le-Bétourné .

W ciągu osiemnastu lat przebito bulwary i aleje od Place du Trône (obecnie Place de la Nation ) do Place de l'Étoile , od Gare de l'Est do Obserwatorium . The Champs-Élysées są wyposażone.

W celu poprawy higieny, poprzez lepszą jakość powietrza, zgodnie z zaleceniami swojego poprzednika, prefekta Rambuteau , stworzył szereg parków i ogrodów: w ten sposób powstał plac w każdej z osiemdziesięciu dzielnic Paryża , a także Parc Montsouris i Parc des Buttes-Chaumont .

Zagospodarowane są inne, już istniejące przestrzenie. W ten sposób lasy Vincennes i Boulogne stają się popularnymi miejscami spacerów. Przekształcił także plac Saint-Michel i jego fontannę, którą brud naznaczył go, gdy jako student przechodził tam, aby iść do szkoły prawniczej .

Przepisy narzucają bardzo surowe normy co do wielkości i kolejności domów. Nieruchomość inwestycyjna i prywatny dwór wyróżniają się jako wzorce. Wszystkie budynki wyglądają podobnie: to estetyka racjonalności.

Aby wyeksponować nowe lub stare zabytki, wystawia rozległe perspektywy w postaci alei lub rozległych placów. Najbardziej reprezentatywnym przykładem jest Place de l'Étoile , którego przebudowę powierzono Hittorffowi .

Haussmann zbudował lub przebudował również mosty nad Sekwaną, a także nowe kościoły, takie jak Saint-Augustin czy la Trinité .

Równolegle z inżynierem Belgrandem stworzył obwody wodociągowe i nowoczesną sieć kanalizacyjną , następnie rozpoczął budowę teatrów ( Théâtre de la Ville i Théâtre du Châtelet ), a także dwóch stacji ( stacja z Lyonu i Gare de l' Szac ). Zbudował rzeźnie La Villette , aby zamknąć rzeźnie w mieście.

W 1859 roku Haussmann postanowił rozszerzyć miasto Paryż o fortyfikacje klauzury Thiers . Jedenaście gmin graniczących z Paryżem zostało całkowicie wyeliminowanych, a ich terytoria wchłonięte przez miasto całkowicie ( Belleville , Grenelle , Vaugirard , La Villette ) lub w dużej części ( Auteuil , Passy , Batignolles-Monceau , Bercy , La Chapelle , Charonne , Montmartre ). Stolica anektowała także część terytorium trzynastu innych gmin włączonych do klauzury. W tym samym czasie przystąpił do rozbudowy Parc des Princes de Boulogne-Billancourt , w ramach ogromnej transakcji nieruchomościowej pod egidą księcia Morny .

Transformacja kapitału była bardzo kosztowna, ponieważ Napoleon III w 1865 roku zaciągnął pożyczkę w wysokości 250 mln franków w złocie , a w 1869 roku 260 mln franków (łącznie 25 mld euro w 2011 roku). Oprócz tego bank inwestycyjny Pereire zainwestował 400 milionów franków do 1867 r. w bony delegacji, utworzone na mocy dekretu cesarskiego z 1858 r. Te bony delegacji są zastawem wartości ziemi nabytej, a następnie odsprzedanej przez miasto: w ten sposób spekulacje pomogły finansowanie prac paryskich.

Ale poza tymi gigantycznymi dziełami Baron Haussmann jest u źródeł estetycznej jednorodności architektury budynków w Paryżu. Nakłada bowiem na właścicieli bardzo surowe normy budowlane, sprzyjające powstawaniu apartamentowca i budowie prywatnych rezydencji.

Według szacunków praca barona Haussmanna zmodyfikowała Paryż do 60%: 18 000 domów zostało zburzonych w latach 1852-1868 (w tym 4349 przed rozszerzeniem granic Paryża w 1860 r.), natomiast 30 770 domów zostało wymienionych w 1851 r. w Paryżu przed aneksja sąsiednich gmin.

Jego wpływy na prowincji i za granicą

Akcja Haussmanna wpłynęła na urbanistykę kilku francuskich miast w okresie II Cesarstwa i narodzin III Republiki . Należą do nich Rouen , gdzie ponad dwieście działek zostało wywłaszczonych pod budowę kilku nowych ulic , Dijon , Angers , Lille , Tuluza , Avignon , Montpellier , Tulon , Lyon , Nîmes i wreszcie Marsylia , która jest jednym z miast, których fizjonomia zmieniła oblicze większość. Miasto Algier , wówczas francuska kolonia, również uległo w tym czasie gruntownym zmianom.

Poza Francją kilka stolic -  Bruksela , Rzym , Barcelona , Madryt , Buenos Aires i Sztokholm  - inspiruje się jego pomysłami, z ambicją stania się nowym Paryżem. Zasady Haussmanna mają również wpływ na Stambuł i Kair . Bukareszt ma dzielnicę zrywającą ze starym miastem, zwaną „małym Paryżem”.

Korona

Krytyka i kontrowersje

Jego tytuł barona został zakwestionowany. Jak wyjaśnia w swych pamiętnikach , użył ten tytuł po jego elewacji do Senatu w 1857 roku, na mocy dekretu Napoleona I st który nadał ten tytuł do wszystkich senatorów, ale ten dekret nie wyszło z użycia, ponieważ Odrodzenia . Słownik Drugiego Cesarstwa podkreśla, że Haussmann stosować ten tytuł opierając się obelżywie o braku męskiego pochodzenia od jego dziadka, Georges Fryderyk baron Dentzel, którego baronate przyznana w 1808 roku przez Napoleona spadł. W kaduk.

Odrzuciłby żartobliwie tytuł księcia zaproponowany przez Napoleona III (por. rozdział „  Wokół barona Haussmanna  ”).

Jego praca pozostaje jednak kwestionowana ze względu na związane z nią wyrzeczenia; ponadto stosowane metody nie są obciążone zasadami demokratycznymi. Manewry finansowe są często spekulacyjne i wątpliwe, co podsyca historię Émile'a Zoli w jego powieści La Curée .

Dodatkowo bańka spekulacyjna na rynku nieruchomości wywołana jego pracami, która miała swoje odpowiedniki w Berlinie i Wiedniu, podsyciła bańkę finansową, która zakończyła się krachem 1873 roku .

Te przepisy o wywłaszczeniu spowodowały wiele sporów i później pchnął do bankructwa wielu właścicieli małych wywłaszczonych. Jednocześnie nowe przepisy narzucają konstrukcje o wysokim poziomie reputacji, de facto wykluczając mniej zamożne warstwy społeczeństwa paryskiego.

Ten okres pracy sprzyjał malarii w Paryżu ze względu na ważne i długotrwałe prace ziemne. Kałuże, stawy i inne stojące punkty wodne utrzymywały się przez długi czas, powodując mnożenie się Anopheles wśród dużej koncentracji ludzi. Ponadto duża liczba robotnic pochodziła z zakażonych obszarów i nosiła plazmodium .

Część społeczeństwa wyraża swoje niezadowolenie jednocześnie z sprzeciwem wobec władzy. W 1867 Haussmann został aresztowany przez posła Ernesta Picarda . Gorące debaty, jakie bohater wzbudza w parlamencie, prowadzą do ściślejszej kontroli pracy, której do tej pory sprytnie unikał.

Jules Ferry napisał w tym samym roku broszurę psotnie zatytułowaną: „Fantastyczne relacje Haussmanna”, nawiązując do Fantastycznych Opowieści Hoffmanna  : według niego paryska haussmannizacja kosztowałaby 1500 milionów franków, co jest dalekie od 500 milionów. ; jest również niesłusznie oskarżany o osobiste wzbogacenie.

Napoleon III trzykrotnie proponował Haussmannowi wejście do rządu jako Minister Spraw Wewnętrznych, Rolnictwa i Robót Publicznych, ale jedynym tytułem, jaki może przyjąć, jest tytuł Ministra Paryża, którego cesarz mu odmawia. Jednak od 1860 r. prefekt Sekwany był członkiem Rady Ministrów.

Haussmann został odwołany przez gabinet Emile Ollivier on5 stycznia 1870 r, na kilka miesięcy przed upadkiem Napoleona III. Jego następcą jest Henri Chevreau  ; niemniej jednak Eugène Belgrand, a zwłaszcza Adolphe Alphand, zachowali dominującą rolę i kontynuowali swoją pracę.

Po kilkuletniej emeryturze w Cestas pod Bordeaux , Haussmann powrócił do życia publicznego, zostając w 1877 r. posłem na Korsyce , stając w obliczu ustępującego zastępcy Napoleona-Jérôme'a Bonaparte , przy wsparciu nuncjusza apostolskiego i kardynała Guiberta , arcybiskupa Paryża . Obronił ten mandat do 1881  : usiadł w bonapartystowskiej grupy o wezwanie do ludzi . Został usunięty z życia publicznego w 1885, aw 1890 kolejno stracił najstarszą córkę i żonę. Koniec swego życia poświęcił na napisanie Pamiętników ( 1890 - 1891 ), ważnego dokumentu dla historii urbanistyki Paryża.

Haussmann, zmarł dnia 11 stycznia 1891 r, jest pochowany na cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu.

Wokół barona Haussmanna

"Z Dhuis? Ale książę, to nie wystarczy.
- Kim chcesz być?… Księciem?
- Nie ; ale konieczne byłoby zrobienie mi akweduktu, a ten tytuł nie pojawia się w nomenklaturze szlacheckiej. "

Uwagi i referencje

  1. "Baron Haussmann jak w sobie", Alexandre Gady, Le Figaro Littéraire , 23 listopada 2000, [ Czytaj online ] , na podstawie pracy Pierre Caselle, zob. P. Casselle (red.), Commission des embellissements de Paris: raport do cesarza Napoleona III napisany przez hrabiego Henri Siméona (grudzień 1853) , Paryż: Rotonde de la Villette, 2000, 205 s.
  2. G. Laronze, Baron Haussmann , F. Alcan,1932, s.  11.
  3. Louis Passelaigue, Haussmann sub staroscianki z Yssingeaux Le Gonfanon n O  78, Argha 2012.
  4. "  Małżeństwo Certyfikat n o  389, w rozdziale 2 Bordeaux  " ,1838(dostęp 24.09.2019 ) , s.  146.
  5. W szczególności podpułkownik Alain Le Gall du Tertre (1911-1955), promocję Saint-Cyr Mangin. Jest mężem Edith Cremer (1912-2005), współzałożycielki ACAT - Chrześcijańskiej Akcji Zniesienia Tortur (1974).
  6. Florencja Bourillon „  Prawo 13 kwietnia 1850 roku lub gdy obudowy wymyśla II Rzeczypospolitej substandardowych  ” Historia Przegląd XIX th  century , brak kości  20/21,1 st czerwiec 2000, s.  117-134 ( ISSN  1265-1354 i 1777-5329 , DOI  10.4000 / rh19.212 , czytanie online , dostęp 8 października 2018 )
  7. „Planowanie miasta wczoraj i dziś. I jutro... ? », Jean-Claude Poutissou, w Les Publications de l'AUEG .
  8. List Haussmanna do Persigny, 22 czerwca 1857, cytowany w: Georges-Eugène Haussmann , Monique Rauzy, Hatier, 200; patrz także P. Casselle (red.), Commission des embellissements de Paris: raport do cesarza Napoleona III napisany przez hrabiego Henri Siméona (grudzień 1853) , Paryż: Rotonde de la Villette, 2000, 205 s.
  9. Louis Girard , Napoleon III , Paryż, Librairie Arthème Fayard, 1986 , s.  269 .
  10. Georges Eugène Haussmann, Pamiętniki , 1890. Réimp. Paryż, Guy Durier, 1979, s. 47.
  11. Ustawa o rozszerzeniu granic Paryża (16 czerwca 1859), Biuletyn des lois de l'Empire français , t.  XIV , XI p serii n O  738, 3 listopada, 1859 , str.  747–751 , [ czytaj online ] .
  12. Bernard Marchand, Finansowanie pracy Haussmanna: przykład dla krajów wschodzących? 2011.
  13. JE Horn, Finanse ratusza , 1869.
  14. Michael Darin, "  Duże miejskie przełomów z XIX -tego  wieku: cztery prowincjonalnych miasteczek w Annals. Gospodarki, społeczeństwa, cywilizacje. 43 e rok, N. 2, 1988  ” , na Persée (konsultacja 20 grudnia 2018 )
  15. "  Cote LH/1272/25  " , baza danych Léonore , francuskie Ministerstwo Kultury .
  16. "  Kartoteka dróg i miejscowości FANTOIR  " , na data.gouv.fr ,lipiec 2019(dostęp 24 września 2019 ) .
  17. "  Ogólne inwentaryzacji: College, Tribunal, Sub-Prefektura, Ratusz  " , zawiadomienie n o  IA47000168, bazy Merimee , francuskiego Ministerstwa Kultury .
  18. Baron Haussmann, Mémoires (trzy tomy wydane w 1890 i 1893; nowe wydanie ustanowione przez Françoise Choay , Seuil, 2000). Zobacz także kopię Gallica .
  19. Joseph Valynseele, Haussmann jego rodzina i jego potomkowie , edycje chrześcijańskie,1982, s.  36.
  20. Słownik II Cesarstwa pod redakcją Jeana Tularda, artykuł Haussmanna .
  21. Georges Valance, Haussmann wielki , Flammarion ,2009, s.  101.
  22. Frédéric Lewino i Gwendoline Dos Santos, „  9 maja 1873 r. Krach na giełdzie pogrąża Europę, a następnie Stany Zjednoczone w bezrobociu… Już.  » , W MozaikHub Magazine (dostęp 20 grudnia 2018 ) .
  23. Zanik malarii na wsi we Francji i regres mokradeł – przykład Sologne . Pierre-Olivier Fanica dla INRA , w Studium i Gospodarka Glebami , tom.  13, 1, 2006 - s.  53-61 .
  24. Jules Ferry, Fantastyczne Relacje Haussmanna (Gallica).
  25. Nicolas Chaudin, w rozmowie z Laetitią de Witt w programie Haussmanna, Georges Eugène, prefekt-baron Sekwany , online w Canal Académie , 2009.
  26. Georges-Eugène Haussmann , Monique Rauzy, Hatier, 2002, s.  71-73 .
  27. Joseph Valynseele , „  Haussmanna, Georges Eugene, Baron, (1809-1891) prefekta Sekwany i urbanista  ” , na napoleon.org (dostęp 23 września 2019 ) .
  28. http://www.ile-grande.info/a-propos-du-granite-et-des-carrieres-de-lile-grande/ .
  29. Cytowany w Haussmann, jego rodzinie i potomkach , Joseph Valynseele, Christian, 1982.
  30. "  Z miłości do wina do rodziny  " , o Haussmann Famille ( konsultacja 18 stycznia 2021 ) .

Załączniki

Bibliografia

Bibliografia ogólna
  • „Haussmann (Georges Eugène, baron)” , w Adolphe Robert i Gaston Cugny , Słownik parlamentarzystów francuskich , Edgar Bourloton , 1889-1891 [ szczegóły wydania ][ tekst na temat jawora ]
  • Jean des Cars , Haussmann: Chwała Drugiego Cesarstwa , wyd. Perrin, 2008, ( ISBN  978-2-262-02853-4 ) , 357 s.
  • Nicolas Chaudun , Haussmann au crible , éditions des Syrtes, coll. Biografie, 2000, ( ISBN  2-84545-023-0 ) , 253 s.
  • Nicolas Chaudun , Haussmann, Georges-Eugène, prefekt-baron Sekwany , wyd. Actes Sud, 2009, ( ISBN  978-2-7427-8287-1 ) , 279 s.
  • Georges-Eugène Haussmann, Mémoires du Baron Haussmann , wydawnictwo Victor-Hvard, 1890, 3 tomy:
  • Monique Rauzy, Georges-Eugène Haussmann , Hatier, coll. „Liczby historyczne”, 2002, ( ISBN  9782218736537 ) .
  • Georges Valance, Haussmann le grand , Flammarion, coll. Biografie Grandesa , 2000, ( ISBN  2-08-211571-2 ) , 362 s.
  • Joseph Valynseele , Haussmann: Jego rodzina i jego potomkowie , Paryż, Christian,1982, 115  s. ( ISBN  2-86496-011-7 )
Kariera przed zostanie prefektem Sekwany
  • Maurice Agulhon, „Le Baron Haussmann, Préfet du Var (1849-50), ze swoich wspomnień (badanie wartości świadectwa)”, s.  142-162 , w historycznej Prowansji , tom 6, zeszyt 24, 1956 ( czytaj online )
  • Delpont Hubert, Sanchez-Calzadilla Hervé-Yves, Haussmann d'Albret, podprefekt Nérac (1832-1840), wybitny Landes (1840-1891) , Nérac, 1993, 370 s.
Prefekt Sekwany
  • Pierre Casselle (red.), Commission des embellissements de Paris: raport do cesarza Napoleona III napisany przez hrabiego Henri Siméona (grudzień 1853) , Cahiers de Rotonde n O  23, 2000, ( ISBN  2-85738-012-7 ) , 205, str.
  • Patrice de Moncan & Claude Heurteux, Le Paris d'Haussmann , Les Éditions du Mécène, coll. Miasto na nowo odkryte, 2002, ( ISBN  2-907970-58-5 ) , 384 s.
  • Patrice de Moncan, Le Paris d'Haussmann , Les Éditions du Mécène, coll. Paryż wczoraj i dziś, 2009, ( ISBN  2-907970-98-4 ) , 205 s.
  • (de) , Rosemarie Gerken, Transformation und Embellissement von Paris in der Karikatur: Zur Umwandlung der französischen Hauptstadt im Zweiten Kaiserreich durch den Baron Haussmann , wyd. Olms, Georg, 1997, ( ISBN  3487104202 ) , 234 s.
  • Pierre Pinon, Atlas Haussmanna Paryż: Miasto jako dziedzictwo od II Cesarstwa do współczesności , wyd. Parigramme, 2002, ( ISBN  2-84096-204-7 ) , 210 s.
  • Pierre Pinon i Jean des Cars , Paryż Haussmann. Zakład Haussmanna , wyd. Picard, 1998, ( ISBN  2-7084-0553-5 ) , 365 s.
  • Pierre Pinon , Paris pour Mémoire: Czarna Księga Zniszczenia Haussmanna , Paryż, Parigramme ,2012, 664  s. ( ISBN  978-2-84096-795-8 , OCLC  811409067 )
  • Nicolas Chaudun , Paryż i jego sobowtór. Paryż przed Haussmannem, Paryż dzisiaj , wyd. Nicolas Chaudun, 2010. ( ISBN  978-2-35039-096-3 )

Powiązane artykuły

Linki zewnętrzne