Reżyser (kobiety: dyrektor ) jest osoba, która kieruje produkcję danego utworu audiowizualnego , na ogół do kina lub telewizji , ale także dla nagrań muzycznych lub produkcji audycji radiowej (w tym przypadku mówimy o chętniej „ umieścić w powietrzu ”). Jest nieco odpowiednikiem dyrektora w teatrze .
Dyrektor może, ale nie uczestniczyli w opracowaniu tego filmu skryptu , we współpracy ze scenarzystami i dialogu pisarzy .
Reżyser ma różne prerogatywy w zależności od obszaru swojej działalności i kraju, w którym pracuje. Może być zarówno autorem, artystą, jak i technikiem.
Kieruje realizacją następujących prac:
Na podstawie scenariusza określa wizualną i dramatyczną stronę filmu. Bierze udział w castingach do aktorów i głównych techników, w plenerach, przygotowywaniu scenografii , kostiumów i akcesoriów , w zdjęciach i postprodukcji, a także w promocji. Do kręcenia określa umiejscowienie kamery i aktorów. Jest odpowiedzialny za reżyserię aktorów (stąd angielska nazwa reżysera ). W zależności od warunków umowy może kierować montażem i miksowaniem filmu lub nie. Zatrudniony przy produkcji reżyser musi zadbać o płynny przebieg zdjęć. To do niego należy poszanowanie agendy i budżetu przeznaczonego na produkcję (stąd niemiecka nazwa Filmregisseur ).
We Francji i niektórych innych krajach europejskich podlegających prawu autorskiemu , ostateczne cięcie ( „ ostateczne cięcie ” ) jest dzielone nie tylko między reżyserem a producentem , ale także między głównymi nadawcami (kanały telewizyjne), którzy kupują prawo do korzystania z pracują przez określony czas i na określonych terytoriach, i którzy narzucają swoje prawo do oglądania ostatecznych lokalnych cięć zgodnie z ich klientelą. Decyzje wynikające z tych trzech części są prawem, a autorzy tekstu utworu audiowizualnego (scenarzyści i autorzy dialogów), którzy nie zgadzają się z ostateczną wersją, nie mają innego rozwiązania niż usunięcie ich nazwiska z nazwy rodzajowej, co ostatecznie byłoby szkodliwe dla nich.
W Stanach Zjednoczonych i krajach objętych reżimem praw autorskich autorzy utworu audiowizualnego (reżyserzy, scenarzyści i autorzy dialogów) sprzedają swoje dzieło producentowi, który w związku z tym jest właścicielem ostatecznej formy, ostatecznego cięcia . Aby zaradzić tej sytuacji, reżyser kraju objętego prawami autorskimi, gdy tylko zostanie rozpoznany jako artysta-performer, stara się sam zostać producentem lub koproducentem swoich własnych dzieł, aby częściowo odzyskać ostateczną wersję. lub w całości.
Zadania dyrektora są złożone. W zależności od projektu obejmują między innymi:
Prawa reżysera są bardzo różne w zależności od filmu. Kilka z nich jest pod kontrolą zespołu produkcyjnego . Ale coraz częściej reżyserzy mają znaczną władzę na planie filmowym. Proces ten był widoczny głównie dopiero w latach 30. do 50. XX wieku . Są też reżyserzy, którzy mają ogromną władzę i realizują swoją artystyczną wizję na planie.
Tworzą ogólną strukturę dramatyczną, pozostawiając wybór słów aktorowi. Wśród tych reżyserów znajdziemy Christophera Guesta , Spike'a Lee czy Roberta Altmana . Kontrolują wszystkie aspekty ujęcia: dialogi, ruchy, strzały. Mówimy o polityce autorów . Piszą własny scenariusz jako scenarzysta , aby móc zaangażować się w historię. Wśród nich są Orson Welles , Stanley Kubrick , Paul Thomas Anderson , Woody Allen , Charlie Chaplin , Billy Wilder , Guy Ritchie , Pedro Almodóvar , Daryush Shokof , Kevin Smith , Quentin Tarantino , Andrew Niccol , Oliver Stone , John Lasseter , Hayao Miyazaki , M , Night Shyamalan , Robert Rodriguez czy nawet Christopher Nolan . Zawsze zatrudniają tego samego scenarzystę, aby upewnić się, że zna styl pisania i klimat opowieści. Oto kilka międzynarodowych stowarzyszeń: Wes Anderson i Owen Wilson z Noah Baumbach , Martin Scorsese i Nicholas Pileggi z Paulem Schraderem lub Robert Zemeckis z Bobem Gale .
Reżyser jest zarówno operatorem, jak i montażystą, jak Steven Soderbergh , Don Coscarelli , Robert Rodriguez i Alexandre Astier . Reżyser jest także aktorem , często do niewielkiej roli. Zauważamy Clinta Eastwooda , Martina Scorsese , Orsona Wellesa , Zacha Braffa , Mel Brooksa , Mel Gibsona , Kevina Costnera , Woody'ego Allena , Alfreda Hitchcocka , Quentina Tarantino , Kevina Smitha , M. Night Shyamalana , Harolda Ramisa , Petera Jacksona lub Julie Delpy , Edward Davis Wood Junior i Michael Bay . Reżyser może również ściśle współpracować z producentem filmu, który jest generalnie odpowiedzialny za pozaartystyczne aspekty filmu, takie jak finansowanie i marketing filmu. Wśród nich Michael Bay z Jerrym Bruckheimerem , Jamesem Ivory i Ismail Merchantem czy Rolandem Emmerichem i Deanem Devlinem . Niektórzy dyrektorzy inwestują więcej na planie, przyjmując więcej obowiązków. Na przykład Orson Welles słynie z pisania , reżyserii i produkcji . Inni, jak Alice Guy Blaché , pionier niemego kina , stworzyli nawet swoją firmę producencką . Należy również wiedzieć, że niektórzy reżyserzy są lub byli przyzwyczajeni do robienia wszystkiego samodzielnie, na przykład George Lucas (reżyseria, montaż, scenariusz, produkcja), Steven Spielberg (idem Lucas) czy Stanley Kubrick .
W krajach francuskojęzycznych termin ten był od początku bardzo kontrowersyjny. W latach 1910 i 1920 wszyscy próbowali odróżnić kino od teatru , dlatego powstało kilka terminów odnoszących się do reżysera zdjęć. Ricciotto Canudo zaproponował wówczas „ekranistę”, ale to niezbyt przyjemne dla ucha słowo zostało szybko odrzucone. To wtedy Louis Delluc wymyślił słowo filmowiec, które stopniowo zajęło swoje miejsce w słowniku kina . Dzisiaj Nikt nie rozróżnia terminów reżyser, reżyser czy filmowiec , pomimo ich różnych znaczeń . Reżyser byłby terminem najbliższym reżyserowi, ale jego wpływ jest szerszy niż reżysera.
W Stanach Zjednoczonych szybko pojawił się termin „ dyrektor ”. Pierwotnie wyznaczał osobę, która reżyserowała aktorów , wybierała scenografię i pozycję kamery . Później jego obciążenie spadło, wzywając innych techników ( podział pracy ). Producent będzie wtedy stał się najbardziej wpływową osobą w projekcie filmowym. We Francji termin „dyrektor” jest teraz preferowany niż termin „ dyrektor” . Według Georgesa Mélièsa w 1907 roku w książce Widoki kinematograficzne reżyser miał „osiągnąć wszystko, nawet to, co wydaje się niemożliwe, i nadać pozór rzeczywistości najbardziej chimerycznym marzeniom” . W ten sposób jego definicja została rozszerzona i poświęcona przedstawieniu fikcyjnego scenariusza na obrazach.
Dopiero po 1958 roku , wraz z nadejściem Nowej Fali , inscenizacja stała się problemem teoretycznym. W artykule w La Revue du Cinéma z 1946 r. Zatytułowanym „The Origins of Directing” Jean-Georges Auriol określa pochodzenie spektaklu od Giotto , malarza :
„Urodzony malarz, z naszego podwójnego, nowoczesnego i kinematograficznego punktu widzenia, jest prekursorem, ponieważ jeśli nie mógł ogłosić się filmowcem, to niewątpliwie był bardzo świadomy swojej roli reżyserskiej. Realizując [na fresku] scenariusze zaczerpnięte z Ewangelii i życia świętych poprzez adaptację kapłanów, opowiadał je w wymownych obrazach; ale nie czerpał ich tak bardzo z natury, jak ona została stworzona, ponieważ skomponował je naśladując Stwórcę. […] Giotto starał się uczynić niewidzialne widzialnym. Działał bez aktorów, bez „tłumaczy”. On sam był interpretatorem Boga, jego już dumnym naśladowcą, ale nie jego konkurentem, nie rywalem. "
Tak więc, Jean-Georges Auriol właśnie stworzył dwa sposoby kierowania, które dało wszelkie uprawnienia do dyrektora , drugi pozostawiając pewną swobodę do innych techników. Szybko zwycięży drugie rozwiązanie, pozostawiając reżyserowi kontrolę nad przestrzenią filmową : organizując granice (kadry i plany), treść filmu ( aktorzy i rekwizyty) oraz ruchy (akcja aktorów , wejścia i wyjścia). Kino staje się wtedy mniej pomysłowe i bardziej reprezentatywne. Pierwotnie w okresie kina klasycznego, aż do lat 50. XX wieku , reżyser pokazywał swoje inscenizacje, narzucając widzowi swój punkt widzenia. Ale dziś nowoczesne kino realizuje plany, które przykuwają uwagę widza, dając mu większą inwestycję.
W kontekście filmów telewizyjnych czy seriali fabularnych reżyser telewizyjny pełni taką samą rolę jak reżyser filmowy. Nadal musi zmierzyć się z określonymi ograniczeniami, takimi jak budżet i ogólnie krótszy czas filmowania niż w przypadku produkcji filmowej. Istnieją również ograniczenia artystyczne, szczególnie w przypadku seriali, w których musi on dostosować swoją produkcję do obowiązującego statutu. W przypadku programów czysto telewizyjnych, rozrywkowych, sportowych, ujęć wydarzeń, gdzie z założenia nie kontroluje w pełni akcji, jego rolą staje się głównie filmowiec, którego celem jest przepisanie akcji w sposób przyjemny i zrozumiały dla widza.
W Polsce , w słynnej łódzkiej PWSFTviT , uczniowie ostatniego roku muszą wykonać dzieło fabularne, które zostanie pokazane w telewizji.
Reżyserzy tacy jak Anthony Minghella , Paul Greengrass lub Ken Loach , Sidney Lumet , Steven Spielberg najpierw przeszli przez telewizję, zanim zrobili zdjęcia do kina .
W Stanach Zjednoczonych większość dyrektorów jest zarejestrowana w Directors Guild of America , związku chroniącym prawa autorskie dyrektorów. Istnieje również kanadyjski odpowiednik , Directors Guild of Canada . W Wielkiej Brytanii większość z nich jest zapisana do Gildii Dyrektorów Wielkiej Brytanii (w) .
We Francji Obywatelskie Stowarzyszenie Autorów, Dyrektorów i Producentów (ARP) to stowarzyszenie zajmujące się gromadzeniem i dystrybucją praw pokrewnych. Zbiera i rozdziela zasoby z tytułu tantiem z tytułu wynagrodzenia za prywatne kopiowanie na czystych nośnikach zapisu, jak również za pełne i jednoczesne retransmisje dokonywane przez operatorów kablowych, na rzecz swoich członków, występujących w charakterze producenta. Stowarzyszenia zawodowe, takie jak Stowarzyszenie Reżyserów Filmowych (SRF) i Francuski Związek Dyrektorów (SFR) reprezentują reżyserów.