Bitwa pod krzakami

Król Filip August w bitwie pod Bouvines.
Oświetlenie z Grandes Chroniques de France , circa 1330. Miejska Biblioteka w Chartres, bm 0003, f o 282 v O . Ogólne informacje

Przestarzały	27 lipca 1214 r
Lokalizacja	Strona z wykazem krów ( 2014 )
Wynik	Decydujące zwycięstwo Francji Traktat Chinon Chin

Wojujący

Królestwo Francji

Święte Cesarstwo Hrabstwo Flandrii Królestwo Anglii

Dowódcy

Philippe Auguste Eudes z Burgundii Robert de Dreux

Otton IV Ferrand de Flandre ( c ) Renaud de Dammartin ( c ) Jean SANS Terre

Zaangażowane siły

około. 7000, w
tym 1500 rycerzy

około. 9000

Straty

mniej niż 1000 zabitych, kilku rycerzy, w tym Étienne de Longchamps

ponad 1000 zabitych, w tym 170 rycerzy i wielu jeńców

Konflikt między Kapetynami a Plantagenetem -
Wojna 1213-1214

Bitwy

Konflikt między Kapetynami a Plantagenetami
Wojna 1194-1199

Wojna 1202-1204

Wojna 1213-1214

Pierwsza wojna baronów

Wojna w Poitou

La Rochelle (1224)

Wojna w Saintonge

Taillebourg (1242)

Współrzędne 50 ° 35 ′ 00 ″ północ, 3 ° 13 ′ 30 ″ wschód Geolokalizacja na mapie: Francja

Geolokalizacja na mapie: Północ

Bitwa Bouvines to bitwa , która odbyła się w dniu27 lipca 1214 rw pobliżu Bouvines , w hrabstwie Flandria (dziś w departamencie Nord ), we Francji , i przeciwstawiając się francuskim wojskom królewskim wzmocnionym przez niektóre milicje komunalne , wszystkie złożone z około 7000 bojowników, od Philippe Auguste do koalicji złożonej z Flamandów , niemieccy i francuscy książęta i lordowie wzmocnieni angielskimi kontyngentami , odpowiadającymi około 9000 kombatantów, dowodzonych przez cesarza Świętego Rzymu Ottona IV . Zwycięstwo odniósł król Francji i zapoczątkowało upadek panowania. Jean sans Terre , który atakował wspólnie z Saintonge , musi zaakceptować traktat z Chinon i wycofać się; a później15 czerwca 1215, Że angielski baronowie nałożyć Magna Carta na niego . Zmuszony do ucieczki Otto IV zostaje obalony i zastąpiony przez Fryderyka II .

Kontekst

Walka jest częścią serii konfliktów, które w przeciwieństwie Capetians i Plantagenets z XII th century i XIII th century , a dokładniej w konfrontacji króla Francji Filipa Augusta i angielskiego króla Jana Lackland . W 1202 r. Philippe Auguste skazał Jeana sans Terre na konfiskatę wszystkich jego lenn znajdujących się w królestwie Francji za odmowę wymierzenia sprawiedliwości jednemu z jego wasali. Philippe zdobył Normandię w 1204 r. , a następnie w kolejnych latach ziemie Kraju Loary . Po zwycięskich kampaniach króla Francji, Jean sans Terre kontroluje tylko niewielką część terytorium wokół Akwitanii .

W 1214 r. królestwo Francji było zagrożone, ponieważ Jean sans Terre postanowił je przejąć. Udało mu się zamontować przed Filipa Augusta szerokiej koalicji z Renaud de Dammartin , hrabiego Boulogne , Guillaume I er , liczyć z Holandii , najmłodszy syn króla Portugalii , Ferrand , hrabia Flandrii , Henryk I st , książę Brabancji , Thiébaud I st , książę Lotaryngii , Henryk III , książę Limburg , a zwłaszcza cesarz rzymski germański Otto IV . Większość lordów osadzonych między Skaldą a Renem dołączyła do tej koalicji. Rok wcześniej, kiedy Filip był już w stanie wojny z hrabią Ferrand, Anglicy unicestwili flotę francuską w porcie Damme (31 maja 1213). Alianci rozważają plan inwazji na dużą skalę, w którym oddziały angielskie Jeana sans Terre zaatakują przez La Rochelle i Otto i jego sprzymierzeńców na czele armii nieco większej niż armia Filipa Augusta z północy. We Flandrii król Francji kontroluje teraz tylko miasta Douai i Cassel .

Philippe Auguste powierza księciu Ludwikowi, przyszłemu królowi Ludwikowi VIII , ochronę Loary z armią 14 000 ludzi. Na wieść o zwycięstwie La Roche-aux-Moines (2 lipca), Philippe postanawia przejąć inicjatywę na froncie północnym wraz z resztą swojej armii, zanim lotaryńskie i niemieckie posiłki dołączą do wojsk cesarza.

Przed bitwą przygotowanie taktyczne

Otto przybył ze swoją armią 12 lipca do Nivelle , gdzie połączył się z hrabią Ferrand i skierował się do Valenciennes , gdzie założył swój obóz. Według kroniki anonimowego Béthune brat Guérin miałby wynegocjować piętnastodniowy rozejm i w zamian za pieniądze odłączyłby mniej zmotywowane elementy, takie jak Waléran III z Limbourg i 700 rycerzy. Wydaje się, że rozejm nie jest przestrzegany.

W dniu 23 lipca , po wezwany jego wasali , jego osadzenie-wasali i milicji gmin Philippe Auguste i jego armii, silnych 1200 rycerzy, jak wielu sierżantów na koniach, a między 4500 do 5000 pieszych, w lewo PERONNE dla Douai i roślin transparent z Saint-Denis w Tournai na 26 . Król zamierza odciąć wrogom posiłki z Niemiec i próbuje zaskoczyć Ottona z północnego wschodu.

Cesarz zwietrzył manewr Filipa Augusta i przeniósł się do Mortagne , kilka mil od królewskiej armii. Obserwując armię Ottona z odległości dwóch mil , Philippe Auguste zaproponował swoim generałom atak. Baronowie, świadomi swej liczebnej niższości, odradzali mu to; postanawia wrócić do Lille .

Otton i jego rodzina podążyli za armią francuską, która wycofała się w niedzielę 27 lipca. Gospodarz króla Francji musi przejść przez rzekę Marque , co stawia go w niekorzystnym położeniu, był realizowany przez flamandzkich rycerzy, który zdystansował swoich gmin. Większość zastępów przekroczyła już rzekę w momencie ataku, o czym ostrzeżony Philippe Auguste po modlitwie zawrócił i według Anonimowego z Béthune może zainicjować bitwę w lepszym porządku niż jego przeciwnicy, którzy walczą z całą armią, a nie z jej tylną strażą. Guillaume le Breton sugeruje geometryczną organizację bitwy za pomocą pojęć „centrum” i „skrzydła”, ale przypomina to proces retoryczny mający na celu sfabrykowanie zaciętej bitwy w stylu antycznym i starcie króla z cesarzem centralny punkt. Jej narracja zapowiada raczej dwie części bitwy: na prawo od króla walkę rycerzy i na lewo sporadyczne i zagmatwane bitwy.

Walka

Zaangażowane siły

Jeśli nawet dzisiaj ocena obecnych sił budzi kontrowersje – klasyczna historiografia francuska często odwołuje się do wojsk koalicyjnych trzykrotnie liczniejszych od wojsk króla Francji ( Philippe Contamine nie jest tego zdania: „Przeciwnie, jego przeciwnicy nie mają oczywistą przewagę liczebną” ) - wiemy od Guillaume le Breton, kapelana Filipa II obecnego w Bouvines, że szeregi walczących były utrzymywane w szeregu na przestrzeni 40 000 stóp ( 15 hektarów ), co nie pozostawia dużego prześwitu i predysponuje do walki wręcz. Guillaume le Breton dodaje w swojej kronice, że „dwie linie walczących były oddzielone niezbyt znaczną przestrzenią” .

Philippe Auguste wystosował następnie apel do gmin północnej Francji, prosząc o ich pomoc.

Siedemnaście z trzydziestu dziewięciu gmin stanu Kapetyngów odpowiada na wezwanie:

Arras wysyła 1000 milicjantów;
region Abbeville 2000 mężczyzn;
Paryż wysyła ciało 2000 ludzi, z których 1750 pozostaje na polu bitwy.

W sumie armia królewska osiągnęłaby 7000 bojowników.

Armia królewska

Armia królewska podzielona jest na trzy bitwy:

Prawe skrzydło, złożone z rycerzy Szampanii i Burgundii , kontrolowane jest przez księcia burgundzkiego Eudesa i poruczników Gauchera III Chatillona , hrabiego de Saint-Pol , hrabiego Guillaume I er Sancerre , hrabiego Beaumont , Mathieu Montmorency i wicehrabiego Adama II de Melun .

To prawe skrzydło składa się z zbrojnych i bojówek parafialnych z Burgundii , Szampanii i Pikardii i jest osłaniane przez konnych sierżantów z Soissonnais .

Centralną bitwę prowadzi Philippe Auguste i jego główni rycerze: Guillaume II des Barres , Barthélemy de Roye , Girard Scophe znany jako „Girard la Truie”, Guillaume de Garlande , Enguerrand III de Coucy , Étienne de Longchamps i Gauthier II de Nemours .

Ośrodek ten składał się z piechoty z gmin Île-de-France i Normandii , przed królem i jego rycerzami.

Lewym skrzydłem, złożonym z rycerzy i piechoty, kierowali Robert II z Dreux i hrabia Wilhelm II z Ponthieu .

To lewe skrzydło składa się z żandarmerii bretońskiej , milicji Dreux , Perche , hrabstwa Ponthieu i Vimeux . Most Bouvines, jedyny sposób odwrotu przez bagna, jest strzeżony przez 150 sierżantów królewskich, którzy stanowią jedyną rezerwę wojsk francuskich.

Armia koalicyjna

Otto podzielił również swoją armię na trzy grupy:

Lewa flanka, pod rozkazami hrabiego Flandrii i Hainaut Ferrand z jego rycerzami flamandzkimi - dowodzonymi przez Arnauda d'Audenarde .

Są żołnierze z Flandrii i Hainaut .

Ośrodek pod dowództwem Ottona, Thiébauda , księcia Lotaryngii , Henryka , księcia Brabancji i hrabiego Filipa II z Courtenay-Namur : są żołnierze sascy , rycerze i Brabancja oraz piechota niemiecka.

W centrum piechota niemiecka składa się z głębokich paliczków, najeżonych pikami i flankowanych przez kompanie uformowane w klin, następnie w drugiej linii piechota saska w odwodzie. W międzyczasie Otto stał w otoczeniu 50 rycerzy niemieckich.

Prawa flanka, pod rozkazami Renauda de Dammartina , obejmowała również piechotę brabancką i rycerzy angielskich – pod rozkazami hrabiego Salisbury Guillaume de Longuépée .

Po prawej stronie, wspierani przez Marque, angielscy łucznicy i jeźdźcy Brabancji otaczali szlachtę Deux Lorraines i Palatynat .

Wydarzenia

Król Filip August , dbając o utrzymanie poparcia papiestwa i unikanie odmowy przekroczenia religijnego tabu ze strony swoich wojsk, wyklucza hipotezę ataku w niedzielę , dzień poświęcony Bogu, a nie wojnie, ale nie wykluczaj pomysłu obrony. W ten sposób król jako strateg popycha sojuszników do ataku.

Pierwszy szok połączył siły Eudes de Bourgogne i lewe skrzydło armii Ottona, dowodzone przez Ferranda z Flandrii .

Konfrontacja w centrum jest jednak początkowo zdominowana przez piechotę cesarza, której celem jest zabicie Philippe'a Auguste'a. Część oddziałów koalicyjnych lewego skrzydła przesunęła się do centrum, by wesprzeć dążenie do schwytania króla Francji. Na francuskim lewym skrzydle biskup Beauvais, Philippe de Dreux, złamał impet wojsk anglo-brabanckich, obalając Guillaume de Longue-Épée maczugą . W środku Enguerrand III de Coucy szarżuje na Ottona, opuszcza włócznię i wysadza go. Jednocześnie Philippe Auguste jest zdany na łaskę niemieckich żołnierzy i zawdzięcza swoje zbawienie jedynie interwencji in extremis swoich rycerzy, którzy porzucają cesarza i machają sztandarem, by uspokoić francuskich bojowników, a w szczególności jego szambelana Pierre'a Tristana, który czyni mu przedmurze jego ciała.

Ale w konsekwencji na lewym skrzydle sojuszników pojawia się usterka. Ułatwia to przełamanie francuskiej prawicy, która od tyłu zaskakuje Ferranda. Rycerze energicznie szarżują i po kilku godzinach Ferrand się poddaje. Zdobycie Ferrand uświęca ucieczkę lewego skrzydła Ottona.

W centrum i po lewej stronie zbrojni Ottona systematycznie gromadzą się na rannych i zabitych, którzy znajdują się na linii frontu i na których potykają się ci, którzy próbują wycofać się pod dowództwem Francuzów. Ci z tyłu nie rozumieją, co się dzieje. Zaczynają widzieć zbiegów. To początek paniki na części frontu. Chwilę później Otto z kolei nie zostaje zabity przez francuskich rycerzy Guillaume des Barres i Girard La Truie. Swoje zbawienie zawdzięcza jedynie ucieczce z pola bitwy, a poza tym ucieczce w przebraniu.

Robert de Dreux szybko wpadł w kłopoty ze swoim kontyngentem. Jego żołnierze, prowadzeni najpierw przez ludzi dowodzonych przez Guillaume'a de Longue-Épée i Renauda de Dammartina, zostali zmuszeni do obrony mostu Bouvines pieszo. Kiedy Guillaume de Longue-Épée został schwytany, jego angielscy żołnierze uciekli.

Sam Mathieu II de Montmorency chwyta dwanaście sztandarów wroga (na pamiątkę tego wyczynu herb Montmorency będzie zawierał dwanaście dodatkowych alérionów lub szesnaście zamiast czterech wcześniej). Renaud de Dammartin, ostatni, który zaciekle stawiał opór na polu bitwy, ostatecznie poddał się na widok ogólnej klęski jego sojuszników.

Zwycięstwo Philippe'a Auguste'a jest całkowite, jego straty w ludziach minimalne, a znaczna część lordów koalicji to więźniowie.

Po bitwie bardzo pozytywna ocena dla króla Francji

Według Jeana Faviera Bouvines to "jedna z decydujących i symbolicznych bitew w historii Francji " . Dla Philippe Contamine , „walka z Bouvines miał zarówno ważne konsekwencje i wielki wpływ” .

Otto ucieka i traci koronę.
Ferrand de Flandre spędził piętnaście lat w więzieniu w Château du Louvre .
Philippe Auguste konfiskuje ziemie Renauda de Dammartin, aby dać je swojemu synowi Philippe'owi Hurepelowi i poślubia go z Matyldą de Dammartin , córką Renauda. Ten ostatni pozostanie uwięziony w twierdzy Goulet aż do śmierci w 1227 roku .
Jean sans Terre musi zaakceptować traktat z Chinon : pozbawiony Normandii, Maine , Anjou , Turenii i Bretanii od 1206 roku , Jean sans Terre zaprzestaje działań wojennych przeciwko Francji i wraca do Anglii. Aby ocalić swoją koronę, został zmuszony do nadania swoim baronom Magna Carta ( 1215 ).

Po stronie francuskiej dynastia Kapetyngów wychodzi wzmocniona, podczas gdy niedawne przejęcia Philippe Auguste na Jean sans Terre są konsolidowane. W przeciwieństwie do Jeana sans Terre, Philippe Auguste jest obecnie niekwestionowanym arbitrem nad swoimi baronami. Powrót Philippe'a Auguste'a do Paryża jest triumfalny; trwające sześć dni uroczystości zostaną wykorzystane przez monarchię do uczynienia z niej jednego z pierwszych przejawów jedności narodowej: Philippe Auguste pisze do Uniwersytetu Paryskiego : „Chwała Bogu!”, ponieważ właśnie uniknęliśmy najpoważniejszego niebezpieczeństwa to mogło nam zagrozić…” .

Dzień po tej walce, Philippe Auguste założony między Senlis i Mont-L'évêque , w Opactwie Zwycięskiej , która została przyjęta w domenie biskup Senlis w 1486 roku .

Upamiętnienia

Zwycięstwo pod Bouvines nabrało szczególnego znaczenia, sakralnego charakteru w zbiorowej wyobraźni. Przedstawia się go jako rodzaj sądu Bożego między dwoma głównymi przeciwnikami, cesarzem i królem Francji, pierwszym ekskomunikowanym za zdradę papieża, drugim niedawno z nim pojednanym. Obraz Horacego Verneta został zamówiony przez króla Karola X do pomieszczeń Rady Stanu w Luwrze . Przez jego temat, to znaleźć miejsce z wyboru w galerii z bitew z Wersalu pod Louis-Philippe .

W XIX -tego wieku , walka stała się symbolem powstania narodu francuskiego i uczuć narodowych. „Historycy z XIX e wieku , w szczególności w ramach monarchii lipcowej, piła w tym ruchu unia ludzi i monarchia przeciwko najeźdźcy obcego” wyjaśnia francuski historyk Bruno Galland .

W lipcu 1914 roku , upamiętnienie został zorganizowany dla 700 XX -lecia bitwy. Rusza abonament na postawienie pomnika, ale wybuch I wojny światowej blokuje projekt. Monumentalna stela jest używana pod koniec konfliktu o pomniki wojenne. Niemniej jednak nawiązuje się do bitwy pod buwinami, na której szczycie znajduje się pomnik pod nazwą "Kruczany", przypominający o dwóch latach "1214 - 1914". Jest też napis autorstwa Paula Bourgeta : „ Bitwa nad Marną to Bouvines odnowione siedemset lat później. ” .

W 2014 roku miasto Bouvines stworzyło grę dźwiękową i świetlną na 800. rocznicę bitwy. Tekst został napisany przez Alaina Strecka i wyreżyserowany przez Émilie Tommasi. Z tej okazji w Tour de France 2014 przechodzi przez Bouvines , podczas 5 th scenicznej . Legitymistyczny pretendent Louis de Bourbon bierze udział w oficjalnej ceremonii27 lipca 2014, w obecności księcia Axela de Bourbon-Parme , księcia Karola-Emmanuela de Bauffremont-Courtenay i jego żony, hrabiego de Beaumont-Beynac i barona Hervé Pinoteau .

W 2015 roku powstało nowe stowarzyszenie „Bouvines, przygoda trwa” w celu dalszego ożywiania gry dźwiękowej i świetlnej odtwarzającej bitwę. Spektakl został przełożony na początek lipca 2016 r., scenariusz nadal napisał Alain Streck i wyreżyserowała Manuela Dumortier. Ponad stu wolontariuszy prezentuje na scenie tę historyczną bitwę, która rozpoczęła się małżeństwem Joanny de Flandre i Ferrand w 1212 roku . W jednym ze swoich artykułów lokalna prasa mówi o „ Puy-du-Fou du Nord”.

Działa o bitwie

Horace Vernet namalował obraz Bitwa pod Bouvines, 27 lipca 1214 w 1827 roku, jest widoczny w Galerii Bitew , w Pałacu Wersalskim .
Georges Mathieu namalował także obraz zatytułowany Bitwa pod Bouvines , utrzymany w stylu abstrakcji lirycznej , wystawiony w muzeum Georges Pompidou .
Odcinek serialu telewizyjnego Points de repères zatytułowany Bouvines, la France en peril został wyemitowany na antenie Arte na2 października 2016.

Sklasyfikowana witryna

Zestaw utworzony przez bitwy Bouvines i jego okolicach, na terenie gmin Anstaing , Baisieux , Bourghelles , Bouvines , camphin-en-pévèle , Chéreng , Cysoing , Fretin , Gruson , Louvil , Sainghin-en Melantois i Wannehain jest zaliczany do witryn departamentu Nord.

Załączniki

Bibliografia

John W. Baldwin ( tłumacz Béatrice Bonne, pref. Jacques Le Goff ), Philippe Auguste i jego rząd: podstawy władzy królewskiej we Francji w średniowieczu [„Rząd Filipa Augusta: podstawy francuskiej władzy królewskiej w średniowieczu »], Paryż, Fayard ,1991, 717 s. ( ISBN 2-213-02660-2 , prezentacja online ).
(en) John W. Baldwin i Walter Simons , „ Konsekwencje bydła ” , Francuskie Studia Historyczne , tom. 37 N O 2wiosna 2014, s. 243-269 ( DOI 10.1215 / 00161071-2401611 ). Francuski Tłumaczenie: John W. Baldwin i Walter Simons , " bydło, europejski bieg (1214-1314) ," Przegląd Historyczny , n o 671,lipiec 2014, s. 499-526 ( DOI 10.3917 / rhis.143.0499 ).
Dominique Barthélemy , Bitwa pod Bouvines: historia i legendy , Paryż, Perrin,2018, 542 s. ( ISBN 978-2-262-06531-7 , prezentacja online ).
Sergio Boffa , " Najemnicy nazywane" Brabançons "pod rozkazami Renaud de Dammartin i ich taktyk obronnych w walce z Bouvines (1214), " Revue du Nord , n o 419,styczeń-marzec 2017, s. 7-24 ( DOI 10.3917 / rdn.419.0007 , podsumowanie ).
Patrick Boucheron , „ Czy Georges Duby wynalazł Bouvines? ” L'Histoire , N O 399" Bouvines,1214 : najpiękniejsza bitwa średniowiecza ”, maj 2014, s. 56 ( podsumowanie , przeczytaj online ).
(de) Alexander Cartellieri , Filip II . August, König von Frankreich , t. IV : Philipp August und Johann ohne Land / Bouvines und das Ende der Regierung , Lipsk, Dyksche Buchhandlung / Księgarnia H. Le Soudier, 1921-1922, XXXI -721 s. ( prezentacja online ) , cz. I i IITłumaczenie w artykule: Henri-François Delaborde , „ Imperium i rywalizacja Filipa Augusta i Ryszarda Lwie Serce ”, Journal des Savants , tom. 8, N O 12,1910, s. 545–560 ( czytaj online , konsultacja 27 lutego 2020 r. ).
Philippe Contamine , „Le Jeudi de Muret (12 września 1213), Niedziela wołowa (27 lipca 1214 r): dwa "dni", które "zrobiły Francję"? » , W Michel Roquebert (reż.), La croisade albigeoise: akty kolokwium Centre d'études cathares, Carcassonne, 4, 5 i6 października 2002 r., Carcassonne, Centrum Studiów Katarów, 2004, 409 s. ( ISBN 2-9521024-0-6 ) , s. 109-123.
Joseph Daris , Historia diecezji a Księstwem Liege podczas XIII TH i XIV th wieku , Liege, Louis Demarteau1891, 710 pkt. ( czytaj online ) , „Księstwo i diecezja pod panowaniem Hugues de Pierrepont ( VII . Bitwa pod Bouvines,27 lipca 1214 r)” S. 25-27.
Georges Duby , Niedziela wołowa:27 lipca 1214 r, Paryż, Gallimard, kol. " Trzydzieści dni, które wykonane Francja " ( N O 5)1973, 302 s. ( ISBN 2-07-028452-2 , prezentacja online ). Reedycja: Georges Duby ( pref. Pierre Nora ), Le Dimanche de Bouvines:27 lipca 1214 r, Paryż, Gallimard, kol. „Dni, które stworzyły Francję”,2005, XIV -302 s. ( ISBN 2-07-077574-7 ).
Jean-Philippe Genet " wojna europejska " L'Histoire , n o 399 „Bouvines,1214 : najpiękniejsza bitwa średniowiecza ”, maj 2014, s. 50 ( podsumowanie , przeczytaj online ).
Isabelle Guyot-Bachy , „Od Bouvines do Roosebecke: Pamiętaj, co historycy oni zachować bitwy króla we Flandrii ( XIII th wieku i na początku XVI th wieku)? » , W Anne-Hélène Allirot, Murielle Gaude-Ferragu, Gilles Lecuppre, Élodie Lequain, Lydwine Scordia, Julien Véronèse, Priscille Aladjidi, Alexandre Bande, Alexis Charansonnet, Nicolas Civel, Laurent Hablot, Damieno Jeanne, X -Laure Surget, opowieść o królestwie, XII th - XV th century: Obrady Sympozjum Regni Corpus, zorganizowany w hołdzie Colette Beaune , Paryżu, Perrin,2010, 588 s. ( ISBN 978-2-262-02946-3 ) , s. 51-65.
Antoine Hadengue, Philippe Auguste i Bouvines. Bouvines, twórcze zwycięstwo , Paryż, Tallandier,1978( 1 st ed. 1935) ( ISBN 223500458X ).
Xavier Hélary „ U podstaw walk ” L'Histoire , N O 399 „Bouvines,1214 : najpiękniejsza bitwa średniowiecza ”, maj 2014, s. 40 ( podsumowanie , przeczytaj online ).
(autorstwa) Rudolf Hiestand , „ Von Bouvines nach Segni. Zwei Text zur Geschichte Philipps II . Augustus (z francuskiego podsumowanie) ” , Francia , Sigmaringen, Jan Thorbecke Verlag, n os 22/1,1995, s. 59-78 ( czytaj online ).
(en) William Chester Jordan , „Zwycięstwo francuskie w Bouvines (1214) i uporczywe uwodzenie wojny” , w latach 1212-1214: el trienio que hizo a Europa ( XXXVII Semana de estudios Medievales, Estella, 19 a 23 de julio de 2010) , Pamplona, rząd Nawarry , Generalna Dyrekcja Kultury, instytucja Księcia Viany,2011, 429 s. ( ISBN 978-84-235-3258-2 ) , s. 113-128.
Philippe Maurice Lebon, Pamiętnik z bitwy pod Bouvines w 1214 , Paryż, Techener (Lille: Vanackere fils),1835( ISBN 1272899500 , przeczytaj online ).
Philippe Marchand ( reż. ), Bouvines 1214–2014. Miejsce pamięci. Obrady z dwóch dni, które odbyły się w Lille, Genech i Bouvines w dniach 17 i 18 maja 2014 r. , Lille, Commission historique du Nord,2014, 184 s.Księga konferencji Bouvines, 1214-2014. Miejsce pamięci .
(fr + de) Mathieu Olivier, „ Bouvines 1214-2014 - Historia i pamięć bitwy / Eine Schlacht zwischen Geschichte und Erinnerung: francusko-niemieckie podejścia i porównania ” , Revue de l'IFHA ,26 stycznia 2017( przeczytaj online [PDF] , dostęp 28 lutego 2020 ).

Historyczne gry symulacyjne

Gra wojenna ( wargame papier ) opublikowane w czasopiśmie: Frédéric Bey „ Bouvines 1214 i Benevento 1266 ” Vae Victis , au Fil de l'Épée n o 45,2002.
Redakcja gry wojennej: Frédéric Bey, Suwerenne miecze: Bouvines 1214 i Worringen 1288 , Ludifolie Éditions,2012.

Linki zewnętrzne

Ernest Lavisse (1842–1922), „ Bitwa pod krowiami ”, Journal des Débats ,grudzień 1888( przeczytaj online ).
Alain Streck i Philippe Dupont, „ Unfolding of the Battle of Bouvines ” (dostęp 28 lutego 2020 r . ) .
Laurent Marenco, „ Armorial de Bouvines ” (dostęp 28 lutego 2020 r . ) .

Uwagi i referencje

Gérard Sivéry , Philippe Auguste , Perrin,15 maja 2003 r.( ISBN 2262020450 ) , s. 276 :
— W szczególności stu pięćdziesięciu konnych sierżantów z Soissonnais, którzy na początku bitwy zatopili się jak klin pośród wrogich rycerzy i wprawili ich w zamieszanie. "
.
Georges Duby , „ Bouvines, bitwa z (1214) ” , na Encyclopædia Universalis (dostęp 6 lutego 2020 r . ) .
" Bitwa w krowy (27 lipca 1214 r) ” , On Encyclopédie Larousse , edycje Larousse (dostęp 6 lutego 2020 r . ) .
„ Paris-Roubaix: § 1.4 ( „Skrzyżowanie drzewa i bitwa pod Bouvines” ) ” , Encyclopédie Larousse , wydania Larousse (dostęp 6 lutego 2020 r . ) .
Dominique Barthélemy , The bitwy Bouvines: historia i legendy ( ISBN 978-2-262-06531-7 i 2-262-06531-4 , OCLC 1032807017 , czytać online ).
Paul Delsalle, Recenzja pracy magisterskiej Dominique Devosa : Taktyka i strategia armii w Bouvines , Lille III ,1976 w Gérard Sivéry , Philippe Auguste , s. . 276 .
„ Opinia Philippe'a Contamine'a ” ( Archiwum • Wikiwix • Archive.is • Google • Co robić? ) .
Guillaume le Breton, La Philippide ( czytaj online ) , s. Jedenasta piosenka.
Félix et Louis Lazare, Słownik ulic i zabytków Paryża ,1993( 1 st ed. 1879) ( ISBN 286877184X ) " III ", str. 13.
Adam II (ur. ok. 1168 r., zm. 1220 w Anglii w wyprawie księcia Ludwika ), pan Blandy .
Girard Scophe powiedział „Sow”, ze względu na łaciński odpowiednik jego nazwiska: scrofa.
Alexandre François Marie de Couffon de Kerdellech, Badania nad rycerstwem Księstwa Bretanii, a następnie notatki dotyczące wielkich oficerów korony francuskiej wystawione przez Bretanię; wielcy oficerowie księstwa bretońskiego, a także duża liczba rycerzy bretońskich - Tome 1 , Nantes France, V. Forest i É. Grimaud,1877, 604 s. ( przeczytaj online ) , którzy byli bretońskimi rycerzami chorągwi, którzy poddali się w 1214 r. pod mandat Philippe-Auguste i którzy uczestniczyli w bitwie pod Bouvines.
książę Lotaryngii i hrabia Bar .
Jean-Louis Pelon i Alain Streck, Bouvines 2014: Bitwa u bram Lille , Hazebrouck, La Voix, coll. „Sekrety Północy”,2014, 68 pkt. ( ISBN 978-2-84393170-3 ) , s. 13.
Jean-Louis Pelon i Alain Streck, Bouvines 2014: Bitwa u bram Lille , Hazebrouck, La Voix, coll. „Sekrety Północy”,2014, 68 pkt. ( ISBN 978-2-84393170-3 ) , s. 39.
(w) Jim Bradbury, Philip Augustus ,1998, s. 307
Henri Stein, „ Pierre Tristan, szambelan Philippe-Auguste i jego rodzina ”, Biblioteka szkoły czarterowej , t. 78,1917, s. 135-153 ( czytaj online , konsultowane 6 lutego 2020 r. ).
Gabriel Eysenbach, Historia herbu i nauka o herbie , Tours,1848( czytaj online ) , s. 321.
Jean Favier , Słownik średniowiecznej Francji , Paryż, Fayard, coll. „Różna historia”,wrzesień 1995( ISBN 2213031398 ) , s. 176.
Anne Blanchard ( reż. ), Jean Meyer , Michel Mollat du Jourdin i André Corvisier, Historia wojskowości Francji , t. 1: od początków do 1715 , Paryż, PUF,1 st grudzień 1997( 1 st ed. 1992) ( ISBN 2130489060 ) , str. 83.
" The Battle of Bouvines 1214 " , na Hist-europe.com (dostęp 6 czerwca 2021 )
A. Morel, Z Paryża do Kolonii, W Brukseli, W Senlis, W Laon, W Dinant, W Givet, W Luksemburgu, W Trewirze, W Maestricht: opisowa i historyczna trasa , Paryż, Libr. przez L. Hachette et Cie.,1864( czytaj online ) , s. 280.
FL, „ Tableau de Vernet ” , na Collection de Versailles (konsultacja 11 marca 2021 r. )
" 27 lipca 1214 - Le dimanche de Bouvines " , na herodote.net (dostęp 5 czerwca 2021 )
Bruno D. Cot, „ 1214: bitwa pod Bouvines”, „legenda narodowa ”, L'Express ,1 st styczeń 2016( przeczytaj online , skonsultowano 5 czerwca 2021 ).
" Bitwa Bouvines The 700 th anniversary " ( Archiwum • wikiwix • Archive.is • Google • Co robić? ) , W bouvines2014.fr (dostęp na 4 stycznia 2020 ) .
Patrick Boucheron, „ Czy Georges Duby wynaleźć Bouvines? ” History , N O 399maj 2014, s. 62.
“ Tour de France 2014 przebiegnie dobrze w Villeneuve-d'Ascq i Bouvines! " , La Voix du Nord ,23 października 2013 r.(dostęp 4 stycznia 2020 r . ) .
" Bouvines: dla Ludwika de Bourbon, na tej równinie narodziło się sumienie polityczne narodu francuskiego " , La Voix du Nord ,28 lipca 2014(dostęp 4 stycznia 2020 r . ) .
" 800 lat później: dlaczego nie wolno nam zapomnieć o bitwie pod Bouvines " , La Voix du Nord ,27 lipca 2014 r.(dostęp 6 lutego 2020 r . ) .
Cédric Gout, „ Kruki: mają 150 by wyobrazić krowy jako Puy-du-Fou du Nord ” , na La Voix du Nord , La Voix du Nord ,29 maja 2016(dostęp 12 czerwca 2016 r . ) .
„ Punkty odniesienia ” ( Archiwum • Wikiwix • Archive.is • Google • Co robić? ) , Na ARTE + 7 (dostęp 2 października 2016 r . ) .
„ Dekret z dnia 25 lipca 2014 r. dotyczący klasyfikacji witryny ” na stronie Légifrance.fr (konsultacja 6 lutego 2020 r . ) .
" Krowy, 1214-2014. Miejsce pamięci ” , na lenord.fr (dostęp 28 lutego 2020 r . ) .