Radaru ( skrót pochodzący od angielskiego ra dio z detekcją II R anging ) jest systemem zastosowania fal elektromagnetycznych do wykrywania obecności i określenia położenia i prędkości obiektów, takich jak samoloty , na statkach lub w deszczu . Fale wysyłane przez nadajnik są odbijane od celu, a sygnały zwrotne (tzw. echo radarowe lub echo radarowe ) są odbierane i analizowane przez odbiornik, często znajdujący się w tym samym miejscu co nadajnik. Odległość uzyskiwana jest dzięki czasowi przejścia sygnału w obie strony, kierunkowi dzięki kątowemu położeniu anteny, w której odebrano sygnał zwrotny oraz prędkości z przesunięciem częstotliwości sygnału zwrotnego generowanej zgodnie z efektem Dopplera . Istnieją również różne informacje, które można znaleźć na podstawie stosunku zwrotów zebranych zgodnie z ortogonalnymi płaszczyznami polaryzacyjnymi .
Radar jest używany w wielu kontekstach: w meteorologii do wykrywania burz, do kontroli ruchu lotniczego , do monitorowania ruchu drogowego, przez wojsko do wykrywania obiektów latających, ale także statki, w astronautyce , etc.
Słowo radar to neologizm pochodzący od angielskiego akronimu RA dio D Detekcja nd R anging , co można przetłumaczyć jako „wykrywania i szacowania odległości przez fale radiowe ”, „Wykrywanie i radiowy telemetrii ” lub prościej „Radio-oznaczanie ”. Ten akronim pochodzenia amerykańskiego zastąpił poprzednio używany akronim angielski: RDF ( Radio Direction Finding , co można przetłumaczyć jako „ radiocompas ”).
W 1864 roku James Clerk Maxwell opisał prawa elektromagnetyzmu , co umożliwiło po raz pierwszy pracę nad ich źródłem. W 1888 roku , Heinrich Hertz wykazały, że fale elektromagnetyczne są odbijane przez powierzchnie metalu. Na początku XX e wieku , rozwój radia i TSF (przez Marconiego , między innymi) pozwala rozwijać anten niezbędnych do korzystania z radaru.
Kilku wynalazców , naukowców i inżynierów przyczyniło się następnie do opracowania koncepcji radaru. Podstawy teoretyczne sięgają roku 1904, kiedy to Niemiec Christian Hülsmeyer złożył patent na „Telemobiloskop” (Reichspatent Nr. 165546) . Pokazało to możliwość wykrycia obecności łodzi w bardzo gęstej mgle . Wysyłając falę za pomocą anteny wielobiegunowej, jego system odnotował powrót od przeszkody za pomocą anteny dipolowej, nie będąc w stanie określić więcej niż przybliżony azymut iw żaden sposób jego odległości. Był to zatem RAD (detekcja radiowa), ale nie AR (azymut i promień).
Musimy zatem rozwiązać problemy związane z długością fal i mocą podniesione w 1917 r. przez serbskiego fizyka, naturalizowanego Amerykanina, Nikolę Teslę . Dlatego w latach dwudziestych rozpoczęliśmy eksperymenty z wykrywaniem za pomocą anten. Jesienią 1922 roku Albert H. Taylor i Leo C. Young z Naval Research Laboratory (NRL) w Stanach Zjednoczonych przeprowadzili testy łączności radiowej w rzece Potomac . Zauważyli, że drewniane łodzie przecinające ścieżkę sygnału fali ciągłej powodowały zakłócenia, odkrywając w ten sposób tę samą zasadę, co Hülsmeyer. We wczesnych latach trzydziestych Taylor zlecił jednemu ze swoich inżynierów, Robertowi M. Page , opracowanie nadajnika impulsów i anteny nadawczej, które on i Young opracowali, aby obejść ten problem.
W 1934 roku , po systematycznych badaniach magnetronu , we Francji przeprowadzono testy systemów detekcji fal krótkich przez CSF ( długość fali 16 i 80 cm ). Patent jest złożony (francuski patent n o, 788 795). Tak narodziły się „radary” UHF. Pierwszy z nich został zamontowany w 1934 roku na statku towarowym Oregon, a następnie w 1935 roku na liniowcu Normandie .
W 1935 roku , w następstwie patentu złożonego przez Roberta Watsona-Watta (tzw. „oficjalnego” wynalazcy radaru) (patent brytyjski GB593017), pierwsza sieć radarów została zamówiona przez Brytyjczyków w MetroVick i nosiła kryptonim Chain Home . Węgierski Zoltán Lajos Bay wyprodukował kolejny z pierwszych modeli operacyjnych w 1936 roku w laboratorium firmy Tungsram ( Węgry ). Nazistowskie Niemcy The ZSRR The USA i inne kraje również przeprowadzone badania w tej dziedzinie.
Możemy uznać, że architektura radarów została prawie ukończona na początku II wojny światowej . Brakowało jednak doświadczenia w walce operacyjnej, co skłoniło inżynierów do znalezienia wielu ulepszeń technicznych. W ten sposób opracowano radary lotnicze, aby umożliwić lotnictwu prowadzenie bombardowań i nocnych polowań. Przeprowadzono także eksperymenty polaryzacyjne .
Podczas eksploatacji radaru operatorzy zauważyli obecność artefaktów . Na przykład alianccy operatorzy wojskowych radarów mikrofalowych zauważyli szum w nagraniu. Odgłosy te okazały się echem opadów (deszczu, śniegu itp.), co doprowadziło do powstania radarów meteorologicznych po zakończeniu walk. Opracowywane są również pierwsze techniki zagłuszania i elektronicznych środków zaradczych.
Od tamtej wojny radary były wykorzystywane w wielu dziedzinach, od meteorologii po astrometrię , w tym w kontroli ruchu drogowego i lotniczego . W latach pięćdziesiątych wynalezienie radaru z syntetyczną aperturą utorowało drogę do uzyskiwania obrazów radarowych o bardzo wysokiej rozdzielczości. W 1965 Cooley i Tuckey (ponownie) odkryli szybką transformatę Fouriera, która zainteresowała się jej całym zainteresowaniem, zwłaszcza gdy obliczenia stały się wystarczająco wydajne. Algorytm ten jest podstawą większości dzisiejszego przetwarzania cyfrowego radaru.
Radar emituje potężne fale, wytwarzane przez oscylator radiowy i transmitowane przez antenę . Część energii wiązki, która jest odbijana i zwracana do odbiornika, gdy wiązka napotyka przeszkodę w atmosferze, nazywana jest echem radarowym (lub echem radarowym ). Chociaż moc przesyłanych fal jest duża, amplituda echa jest najczęściej bardzo mała, ale te sygnały radiowe są łatwo wykrywalne elektronicznie i mogą być wielokrotnie wzmacniane. Istnieją różne sposoby emitowania tych fal. Najczęściej używane to:
Analizując odbity sygnał, możliwe jest zlokalizowanie i zidentyfikowanie obiektu odpowiedzialnego za odbicie , a także obliczenie jego prędkości ruchu dzięki efektowi Dopplera . Radar może wykrywać obiekty o szerokim zakresie właściwości odblaskowych, podczas gdy inne rodzaje sygnałów, takie jak dźwięk lub światło widzialne , powracające z tych obiektów byłyby zbyt słabe, aby mogły zostać wykryte. Ponadto fale radiowe mogą rozchodzić się z niewielkim tłumieniem przez powietrze i różne przeszkody, takie jak chmury , mgła czy dym , które szybko pochłaniają sygnał świetlny. Umożliwia to wykrywanie i śledzenie w warunkach, które paraliżują inne technologie.
Radar składa się z różnych elementów:
W większości przypadków nadajnik i odbiornik radaru mają wspólną elektronikę i antenę. Mówimy wtedy o radarze monostatycznym. Jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby rozważyć system radarowy, w którym nadajnik i odbiornik są oddzielone (przykład: system GRAVES i radary transhoryzontowe w Jindalee w Australii); wtedy mówi się o radarze bistatycznym , a nawet o konfiguracji multistatycznej , jeśli jest nadajnik i kilka oddzielnych odbiorników lub kilka nadajników i oddzielny odbiornik. Obie konfiguracje mają zalety i wady:
Kiedy mówimy o radarze bistatycznym, domyślnie zakładamy, że nadajnik i odbiornik są naprawdę oddzielone (albo z punktu widzenia odległości, albo kąta). Jeśli nadajnik i odbiornik są fizycznie oddzielone (różne anteny), ale znajdują się prawie w tym samym miejscu, odbierany sygnał jest jakościowo zbliżony do sygnału monostatycznego. Mówimy zatem o konfiguracjach silnie bistatycznych lub słabo bistatycznych, aby zintegrować te dwie możliwości.
Nadajnik w miejscu radaru zawiera: stały oscylator, wzmacniacz i modulator. W przypadku radarów mikrofalowych, które stanowią zdecydowaną większość używanych radarów, generowanie krótkich i bardzo energetycznych impulsów wymaga innej technologii niż nadajnik radiowy stosowany w telekomunikacji. Tak więc generowanie fali odbywa się w następujący sposób:
Częstotliwości jest głównie wybrane w zależności od planowanego zastosowania. Ogólnie rzecz biorąc, duża długość fali (pasma HF) umożliwi wykorzystanie zjawiska propagacji i odbicia w jonosferze , co pozwala na rozciąganie się na tysiące kilometrów (przypadek radaru transhoryzontowego ). Z drugiej strony widoczne są tylko obiekty, których typowa wielkość jest co najmniej rzędu wielkości długości fali. Na przykład las będzie częściowo przezroczysty dla długich fal (widoczne są tylko pnie drzew); podczas gdy las będzie nieprzezroczysty w paśmie X (tylko korona będzie widoczna), ponieważ długość fali jest rzędu wielkości liści i gałęzi. Rozmiar anteny również wpływa na długość fali, która ma być użyta (i odwrotnie).
Cywilne i wojskowe pasma częstotliwości są przydzielane na szczeblu międzynarodowym w ramach Światowej Konferencji Radiokomunikacyjnej, która spotyka się co trzy lata w ramach Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego , również z udziałem organizacji międzynarodowych, takich jak NATO . Zgłoszenia zespołów należy składać z dużym wyprzedzeniem, ponieważ agendy konferencji są zwykle ustalane z kilkuletnim wyprzedzeniem. Z drugiej strony, w obrębie kraju suwerenne instytucje mogą przypisywać sobie pasma częstotliwości do wyłącznego użytku sił wojskowych lub policyjnych. Jednak instytucje te znajdują się pod coraz większą presją przemysłowców, ponieważ nowe technologie cywilne ( GSM , Wi-Fi itp.) mają coraz większe zajęcie widmowe, ale oferują bardzo duży zysk finansowy. Nadszedł zatem czas na współpracę między różnymi graczami i wspólne pożycie (nie zawsze bardzo udane), aby ograniczyć zakłócenia między różnymi aplikacjami. Faktem jest, że pasmo częstotliwości najbardziej odpowiednie z punktu widzenia zastosowania nie zawsze jest dostępne i często trzeba znaleźć kompromis.
Nazwy pasm częstotliwościNazwa zakresów częstotliwości używanych w świecie radarów pochodzi z II wojny światowej. Rzeczywiście, aby utrzymać rozwój tego systemu w tajemnicy, wojsko postanowiło nadać tym plażom kryptonimy, które od tego czasu pozostają w użyciu. Zostały one przyjęte w Stanach Zjednoczonych przez Instytut Inżynierów Elektryków i Elektroników (IEEE) oraz na arenie międzynarodowej przez Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny . Jednak niektórzy użytkownicy pasm radiowych, tacy jak nadawcy i przemysł wojskowych środków zaradczych, zastąpili tradycyjne terminy własną identyfikacją.
Nazwa zespołu | Zakres częstotliwości | Długości fal | Komentarze |
---|---|---|---|
HF | 3-30 MHz | 10-100 m² | Do wysokiej częstotliwości . Używany przez radary przybrzeżne i radary „poza horyzontem”. |
P | <300 MHz | 1 m + | Dla precedensu : zastosowano a posteriori do prymitywnych radarów |
UKF | 50-330 MHz | 0,9-6 m² | Dla bardzo wysokiej częstotliwości . Używany przez radary bardzo dalekiego zasięgu i te z penetracją gruntu. |
UHF | 300-1000 MHz | 0,3-1 m² | Do ultra wysokiej częstotliwości . Radary bardzo dalekiego zasięgu (np. wykrywanie rakiet balistycznych ), penetracja gruntu i listowia. |
L | 1-2 GHz | 15-30 cm | Na długo . Wykorzystywany do dalekiego zasięgu kontroli ruchu lotniczego i nadzoru lotniczego, GPS (a więc oparte na nim pasywne radary). |
S | 2-4 GHz | 7,5-15 cm | Na szorty (krótkie). Wykorzystywane przez radary lokalnego ruchu lotniczego, radary meteorologiczne i morskie. |
VS | 4-8 GHz | 3,75-7,5 cm | Kompromis między pasmami S i X dla transponderów satelitarnych i radarów meteorologicznych. |
X | 8-12 GHz | 2,5-3,75 cm | Do radarów pogodowych, kontroli prędkości na drogach, poszukiwaczy rakiet , radarów nawigacyjnych, radarów mapujących o średniej rozdzielczości i nadzoru naziemnego na lotniskach. |
K U | 12-18 GHz | 1,67-2,5 cm | Częstotliwość tuż poniżej K (indeks „u” dla „ pod ” w języku angielskim) dla radarów mapujących o wysokiej rozdzielczości i wysokościomierzy satelitarnych. |
K | 18-27 GHz | 1.11-1.67 cm | Z niemieckiego kurz (krótki). Silnie absorbowane przez wodę pary K U i K są wykorzystywane do wykrywania chmura kropelek Meteorologii i ręcznych radarów drogowych (24,150 ± 0,100 GHz). |
K | 27-40 GHz | 0,75-1,11 cm | Częstotliwość tuż powyżej K (indeks „a” dla „ powyżej ” w języku angielskim) do mapowania, krótkiego zasięgu, nadzoru naziemnego lotniska, radarów drogowych (34 300 ± 0,100 GHz) zautomatyzowanych i antykolizyjnych montowanych w samochodach wysokiej klasy. |
mm | 40-300 GHz | 1 - 7,5 mm | Taśma milimetrowa podzielona na cztery części: |
Q | 40-60 GHz | 5 mm - 7,5 mm | Używany do komunikacji wojskowej. |
V | 50-75 GHz | 6,0 - 4 mm | Bardzo mocno wchłaniany przez atmosferę. |
mi | 60-90 GHz | 6,0 - 3,33 mm | |
W | 75-110 GHz | 2,7 - 4,0 mm | Używany jako samochodowy radar antykolizyjny oraz do wysokiej rozdzielczości obserwacji pogody na krótkim dystansie. |
Generalnie antena (radiowa lub radarowa) może być postrzegana jako przetwornik :
Ta konwersja energii nie jest pozbawiona strat; w ten sposób antena charakteryzuje się współczynnikiem sprawności pomiędzy 0 a 1, który chce się być jak najwyższy.
Chcąc użyć radaru do zlokalizowania celu, należy zaprojektować antenę tak, aby odbierała fale pochodzące tylko z uprzywilejowanego kierunku; ta operacja ma również korzystny efekt uboczny, o ile antena będzie miała lepszy zasięg zarówno w odbiorze, jak i transmisji w tym kierunku. Antena charakteryzuje się zatem również swoją kierunkowością i maksymalnym „zyskiem”.
W dalszej części tego akapitu zobaczymy, że na kierunkowość anteny wpływa długość fali nadawanego sygnału i wymiary anteny; w niektórych zastosowaniach (radar na pokładzie samolotu lub satelity) wymiary anteny mogą stanowić silne ograniczenie, które należy zatem również wziąć pod uwagę.
Anteny drutoweZe względów technicznych (magnetron nie jest jeszcze w pełni opanowany) pierwsze radary II wojny światowej pracowały na niskich częstotliwościach, dla których wygodnie było stosować anteny drutowe. Anteny te są dobrze znane ogółowi społeczeństwa, ponieważ ich kształt zasadniczo nie różni się od kształtu anten naszych odbiorników radiowych czy telewizorów. W zależności od ułożenia skrętek tworzących antenę możliwe jest uzyskanie anteny mniej lub bardziej kierunkowej. Antena jednożyłowa będzie dookólna w płaszczyźnie środkowej anteny; wręcz przeciwnie, antena Yagi jest bardzo kierunkowa w swojej głównej osi. Ta ostatnia to słynna "antena grabiąca", która jest zwykle używana w telewizji.
Z czasem zbadano kilka możliwych zastosowań. Tak więc brytyjski system Chain Home podczas II wojny światowej składał się z anten dipolowych emitujących w sposób dookólny oraz kierunkowych anten odbiorczych. Zostały one utworzone przez dwie anteny dipolowe ustawione pod kątem prostym. Rzeczywiście, dla anteny dipolowej odbiór jest maksymalny pod kątem prostym do źródła echa, a minimalny, gdy antena wskazuje swój kierunek. Operator radaru może zatem określić kierunek sygnału, obracając anteny, aby określić ten dublet max / min wyświetlaczy dwóch anten. Pierwsze radary powietrzne, takie jak niemiecki radar Liechtenstein z II wojny światowej, często były tworzone przez układy anten Yagi zamontowane na nosie samolotu. Anteny te powodowały dodatkowy opór samolotu, co na ogół nie jest pożądane; jednak nie było możliwe użycie mniej masywnych anten, ponieważ nie były one przystosowane do niskiej częstotliwości, która była wtedy używana.
Anteny drutowe są nadal używane w radarach „niskiej” częstotliwości (poniżej kilkuset megaherców, ale nie ma dokładnego limitu).
Antena aperturowaW przypadku radarów mikrofalowych klasycznym typem anteny jest antena aperturowa. Ta antena działa w następujący sposób:
Jeśli „odbłyśnik” ma kształt paraboliczny , a w ognisku paraboli znajduje się klakson, to promienie odbite od powierzchni wychodzą mniej więcej równolegle do nieskończoności w kierunku x , tak jak żarówka d. Samochód Reflektor znajduje się w ognisku metalicznego reflektora parabolicznego, który odbija promienie światła daleko w dół drogi.
Jednak w przeciwieństwie do reflektora samochodowego wielkość powierzchni tworzącej odbłyśnik jest stosunkowo niewielka w porównaniu z długością fali emitowanego sygnału i nie można wtedy pominąć zjawiska dyfrakcji . Każdy punkt na powierzchni reflektora będzie promieniował jako źródło punktowe, a całkowite pole emitowane w punkcie jest spójną sumą wszystkich nieskończenie małych pól. Wszystko dzieje się tak, jak w przypadku dyfrakcji fali przez otwór. Aby lepiej zrozumieć fizykę zjawiska, rozważ następujący wyidealizowany przypadek:
Albo zmierzyć amplitudę fali emitowanej w kierunku wyznaczonym przez kąty (poziomy kąt azymutalny lub namiar ) i ( kąt elewacji lub elewacji ) i mierzoną w odległości od anteny wystarczająco dużej, aby aproksymacja l Fraunhofera została zweryfikowana. Z teorii dyfrakcji wynika, że warto:
W tym wyrażeniu jest funkcja sinus kardynalny zdefiniowana przez . Maksymalna amplituda jest uzyskiwana na osi X.
Wykres po prawej przedstawia kształt ewolucji mocy fali, znormalizowanej w stosunku do maksymalnej mocy emitowanej, w funkcji stanowiska i złoża ( skala logarytmiczna ). Widoczny jest pojawiający się centralny szczyt, który reprezentuje główny płat radaru, a także wtórne piki reprezentujące wtórne płaty . Tutaj antena ma wymiary 20 cm na 10 cm , co ma tę zaletę, że płatki są wyraźnie widoczne; w rzeczywistości może być pożądane, aby większe anteny miały cieńszy płat główny (rzędu jednego stopnia). Większość energii emitowanej lub odbieranej przez antenę pochodzi z głównego płata; w szczególności, jeśli odbity sygnał zostanie odebrany przez antenę, istnieje duże prawdopodobieństwo, że cel znajduje się w kierunku nadanym przez główny płat. Chcemy jednak maksymalnie zmniejszyć boczne płaty, ponieważ nie są one bez znaczenia. Redukcję listków bocznych można osiągnąć np. poprzez takie ustawienie reflektora, aby oświetlenie odbłyśnika nie było już stałe, ale znaczące w środku i delikatnie zmniejszające się na brzegach.
Jeśli , zbiór kątów, dla których moc jest co najmniej równa połowie maksymalnej mocy, odpowiada kątom dającym argument większy niż w pierwszym sinusie kardynalnym; liczbowo, kąt otwarcia tego pola jest warty, dla małych otworów:
Ma podobną zależność if , zastępując the przez L . Widzimy, że w celu zmniejszenia kątowego otwarcia anteny istnieją dwie metody:
Popularność anten aperturowych spadła w 2008 r. na rzecz anten krosowych i anten szczelinowych (zwłaszcza w dziedzinie cywilnej), z wyjątkiem kilku zastosowań, w których ważna jest moc transmisji; jednak teoria nie różni się zbytnio, a wyniki podane powyżej pozostają jakościowo ważne.
Falowód szczelinowyZazwyczaj sygnał z nadajnika wędruje w falowodzie w antenie nadawczej. Jednakże możliwe jest przekształcenie samego falowodu w antenę poprzez wywiercenie w nim szczelin. Interferencja pomiędzy różnymi szczelinami w rzeczywistości tworzy wzór dyfuzji z intensywnym centralnym pikiem i słabszymi wtórnymi pikami w kierunku, w którym skierowane są szczeliny. W rezultacie otrzymujemy kierunkową wiązkę radarową podobną do anteny parabolicznej.
Ten typ anteny ma dobrą rozdzielczość wzdłuż swojej osi, ale żadnej w osi prostopadłej. Następnie wystarczy mechanicznie obrócić falowód tak perforowany o 360 stopni, aby uzyskać skan horyzontu. Ten typ anteny jest szczególnie stosowany w przypadkach, gdy interesuje nas tylko to, co znajduje się w zeskanowanej płaszczyźnie bez konieczności bardzo dużej precyzji. To typy anten, które widzimy na statkach, wzdłuż pasów startowych lotnisk i w portach, które wyglądają jak długie głośniki ustawione poziomo i obracające się na maszcie . Są bardzo ekonomiczne i mniej narażone na działanie wiatru niż inne typy anten.
Anteny krosoweAnteny krosowe lub planarne (często znane jako anglicyzm „ anteny krosowej ”) składają się z podwójnej metalizowanej powierzchni obwodu drukowanego. Mają tę zaletę, że są bardzo tanie, lekkie i bardzo elastyczne w użyciu. W tym celu często znajdują zastosowanie w aplikacjach do obrazowania anten syntetycznych , w których można je zamontować w zgodny sposób na kadłubie samolotu, drona lub wsiąść na satelitę. Taką technologię wykorzystuje np. francuski radar RAMSES (Multi-Spectral Airborne Radar for the Study of Signatures). Wyniki zademonstrowane dla anten aperturowych pozostają jakościowo ważne dla anten krosowych, to znaczy apertura kątowa zmniejsza się, gdy rozmiar anteny wzrasta, a długość fali maleje.
Anteny z układem fazowymInną metodą stosowaną do nadawania wiązki radarowej są anteny z układem fazowanym. W tym systemie falowód pochodzący z nadajnika jest podzielony na bardzo dużą liczbę podfalowodów. Każdy z nich kończy się szczeliną na płycie zwróconą w jednym kierunku. Kontrolując fazę fali przechodzącej przez każdą z tych szczelin, możemy stworzyć wzór interferencyjny, który nadaje emisję w określonym kierunku. Możesz zmienić kierunek, w którym antena emituje bez konieczności jej przesuwania: wystarczy zmienić układ fazowy szczelin.
Ponieważ zmiana ustawienia odbywa się elektronicznie, skanowanie horyzontu i pionowego może być wykonane w znacznie szybszym czasie niż zrobiłaby to mechanicznie obracająca się antena satelitarna. Możemy nawet ułożyć diagram emisji tak, że mamy dwie wiązki, co tworzy dwa wirtualne radary. Wiązka nie jest jednak zbyt dokładna w kierunku przesuwającym się po płycie i dlatego zwykle trzy lub cztery takie płyty są rozmieszczone w różnych kierunkach, aby pokryć całą przestrzeń wokół radaru. Daje to trójwymiarowy elektronicznie skanowany radar .
Anteny z układem fazowym zostały po raz pierwszy użyte podczas II wojny światowej, ale ograniczenia elektroniczne związane z pogodą nie pozwoliły uzyskać dobrych wyników rozdzielczości. W czasie zimnej wojny włożono duży wysiłek w ich rozwój, ponieważ bardzo szybkie cele, takie jak myśliwce i pociski, poruszają się zbyt szybko, aby mogły być śledzone przez konwencjonalne systemy. Są sercem systemu walki pancernika Aegis oraz systemu antyrakietowego Patriot . Są one coraz częściej stosowane, pomimo wysokich kosztów, w innych dziedzinach, w których szybkość i rozmiar sondowania mają kluczowe znaczenie, na przykład na pokładach samolotów myśliwskich. W tym ostatnim są wysoko cenione za zdolność śledzenia wielu celów. Zostały tam wprowadzone po raz pierwszy w Mikojan MiG-31 . Jego fazowana antena, Zaslon SBI-16 , jest uważana za najpotężniejszą antenę do samolotów myśliwskich .
Wraz ze spadkiem cen części elektronicznych, ten typ anteny coraz bardziej się rozprzestrzenia. Prawie wszystkie wojskowe systemy radarowe wykorzystują tę koncepcję, ponieważ dodatkowy koszt jest łatwo równoważony przez jego wszechstronność i niezawodność (mniejsza liczba ruchomych części). Antena radarowa z układem fazowym znajduje się również w satelitach i jest nawet testowana przez US National Weather Service pod kątem zastosowania w radarach pogodowych . Antena satelitarna jest nadal używana w lotnictwie ogólnym i innych zastosowaniach cywilnych, ale może się to zmienić, jeśli koszty będą nadal spadać.
Istnieją ogólnie aktywne elektroniczne anteny skanujące lub pasywne elektronicznie skanowane anteny . W przypadku pasywnych elektronicznych anten skanujących, pojedyncze źródło wytwarza falę, która jest następnie odpowiednio przesunięta w fazie dla każdego z promieniujących elementów anteny. W aktywnych elektronicznych antenach skanujących antena jest w rzeczywistości zestawem kilku (zazwyczaj 1000 do 1500) podanten niezależnych od siebie i każda z własnym źródłem. Zaletą tego ostatniego podejścia jest możliwość zapewnienia działania systemu po rekonfiguracji, nawet jeśli jedna z podanten jest uszkodzona. Przykładem elektronicznego radaru skanującego z pasywną anteną jest radar RBE-2, na którym znajduje się francuski myśliwiec Rafale . Radar AN/APG 77 zamontowany na amerykańskim myśliwcu F-22 jest wyposażony w aktywne anteny.
Antena syntetycznaJak sama nazwa wskazuje, nie jest to, ściśle mówiąc, fizyczna antena, ale przetwarzanie zastosowane do surowego sygnału odbieranego przez radar na końcu łańcucha. Przy użyciu anteny na ruchomym nośniku (samolocie lub satelicie) przeprowadza się spójne sumowanie odbieranego sygnału odpowiadającego temu samemu punktowi w przestrzeni, w kilku kolejnych chwilach, poprzez ułożenie obiektu tak, aby pozostawał w głównym płacie antena przez ten czas. Suma ta sztucznie zwiększa rozdzielczość obrazu, bez konieczności zwiększania fizycznego rozmiaru anteny. To rozwiązanie jest zdecydowanie interesujące dla pokładowych radarów satelitarnych lub lotniczych, ponieważ pozwala na uzyskanie dobrych osiągów przy minimalnym ciężarze i wymaganiach przestrzennych.
Coolanol i PAO (poli-alfa olefina) to dwa główne czynniki chłodnicze stosowane w radarach lotniczych. US Navy po ustanowił program zwalczania zanieczyszczeń w celu zmniejszenia ilości odpadów toksycznych, Coolanol jest mniej używana w ostatnich latach. PAO to syntetyczny środek smarny składający się z estrów poliolowych , przeciwutleniaczy , inhibitorów rdzy i triazolu – „ smoczka żółtego metalu ”.
Te fale elektromagnetyczne odbijają żadnych istotnych zmian w stałych dielektrycznych i diamagnetycznych medium pokonywany. Oznacza to, że obiekt stały w powietrzu lub próżni , lub jakakolwiek inna znacząca zmiana gęstości atomowej między obiektem a jego otoczeniem, rozprasza fale radarowe. Jest to szczególnie prawdziwe w odniesieniu do materiałów przewodów z energii elektrycznej , takich jak metale i włókna węglowego , co czyni je bardzo nadaje się do wykrywania radarów samolotów i statków.
Część fali, która jest zwracana do radaru przez cel, nazywana jest jej współczynnikiem odbicia . Skłonność celu do odbijania lub rozpraszania tych fal nazywana jest jego efektywnym obszarem radarowym . W rzeczywistości fale radarowe rozpraszają się na różne sposoby w zależności od użytej długości fali , kształtu celu i jego składu:
Wczesne radary wykorzystywały fale o długości znacznie dłuższe niż rozmiar celu i odbierały niewyraźny sygnał, podczas gdy niektóre współczesne radary stosują krótsze długości fal (kilka centymetrów lub nawet mniej), które pozwalają dostrzec mniejsze obiekty, takie jak deszcz lub owady.
Krótkie fale radiowe odbijają się od ostrych krzywizn i kątów, jak światło od zaokrąglonego kawałka szkła . Najbardziej odblaskowe cele dla krótkich długości fal mają kąty 90 ° między ich odbijającymi powierzchniami. Konstrukcja składająca się z trzech płaskich powierzchni stykających się w jednym rogu (np. rogu pudełka) zawsze będzie odbijać nadchodzące fale bezpośrednio z powrotem do ich źródła. Tego typu odbicia są powszechnie używane jako reflektory radarowe do łatwiejszego wykrywania obiektów, które w inny sposób są trudne do wykrycia i są często obecne na łodziach, aby poprawić ich wykrywanie w przypadku akcji ratunkowej i zmniejszyć ryzyko kolizji.
Z tych samych powodów obiekty, które chcą uniknąć wykrycia, kierują swoje powierzchnie tak, aby wyeliminować narożniki wewnętrzne i unikać powierzchni i krawędzi prostopadłych do wspólnych kierunków wykrywania. Prowadzi to do samolotów stealth o osobliwych kształtach. Te środki ostrożności nie eliminują całkowicie odbić spowodowanych zjawiskiem dyfrakcji , szczególnie dla długich fal. Kable o długości połowy długości fali lub pasma materiału przewodzącego (takiego jak „płatki” z radarowych środków zaradczych) są silnie odbijające, ale nie zwracają fali do jej źródła.
Innym sposobem na zakamuflowanie się jest użycie materiałów pochłaniających fale radarowe, czyli zawierających substancje odporne lub/lub magnetyczne . Są stosowane w pojazdach wojskowych w celu zmniejszenia odbicia fal. Jest to ekwiwalent malowania czegoś ciemnego w zakresie widzialnym .
Zgodnie z równaniem radarowym moc zwracana do radaru z celu wynosi:
Gdzie jest transmitowana moc, jest odległością i jest powierzchnią radarową celu.Współczynnik odbicia zdefiniowany jako , widzimy, że:
Impuls bada objętość atmosfery, która zwiększa się wraz z odległością od radaru jako (h: szerokość impulsu, odległość R do radaru oraz kąty otwarcia wiązki bocznej i pionowej). Przy typowych wymiarach wiązki radarowej, sondowana objętość waha się zatem od 0,001 km³ w pobliżu radaru do 1 km³ w odległości 200 km od tego ostatniego. Nazywa się to „objętością radaru”. Rozdzielczość radaru to jego zdolność do rozróżniania dwóch celów znajdujących się bardzo blisko siebie, w azymucie lub w odległości w tej objętości. Podzielony jest na dwie części: rozdzielczość odległościową i rozdzielczość kątową.
Rozdzielczość kątowa danych to minimalne odchylenie kątowe, które umożliwia radarowi rozróżnienie dwóch identycznych celów w tej samej odległości. Rozdzielczość kątowa radaru jest określona przez szerokość płatka anteny, zdefiniowaną jako punkty na charakterystyce promieniowania anteny, które odbierają połowę transmitowanej mocy (−3 dB ). Dwa identyczne cele znajdujące się w tej samej odległości od radaru są w rzeczywistości widziane przez radar przy różnych azymutach, gdy są od siebie kątowo oddalone o wartość większą niż szerokość płata. Im węższy płat, tym większa kierunkowość anteny. Rozdzielczość kątową w azymucie i elewacji w odniesieniu do odległości między dwoma celami można obliczyć za pomocą następującego wzoru:
lub :
Rozdzielczość zasięgu to zdolność systemu radarowego do rozróżnienia dwóch lub więcej celów znajdujących się w tym samym kierunku, ale w różnych odległościach. Zależy to od długości emitowanego impulsu, rodzaju i wielkości celów oraz sprawności odbiornika. Szerokość impulsu powinna umożliwiać rozróżnienie celów rozmieszczonych w czasie równym połowie długości impulsu (τ). W konsekwencji teoretyczną rozdzielczość odległościową radaru można obliczyć za pomocą następującego wzoru:
gdzie: C 0 to prędkość światła w przecinanym ośrodku.
Łącząc dwie rozdzielczości, możliwe jest określenie „objętości rozdzielczości”, która będzie mniejsza niż objętość sondowana.
Do zastosowań wymagających wysokiej rozdzielczości kątowej: radar kierowania ogniem (pilotowanie działka artyleryjskiego, naprowadzanie pocisku) lub radar trajektoryjny (odtworzenie trajektorii pojazdu mobilnego w kosmosie np. samolot, rakieta, pocisk), dodanie wariometrii system jest konieczny. Ten system dewiometrii występuje głównie w trzech formach:
W sygnale emitowanym przez radar pole elektryczne jest prostopadłe do kierunku propagacji, a kierunek tego pola elektrycznego jest polaryzacją fali. Radary wykorzystują polaryzację pionową, poziomą i kołową do wykrywania różnych rodzajów odbić.
Istnieje wiele źródeł niechcianych sygnałów, które radary muszą być w stanie mniej lub bardziej zignorować, aby skupić się tylko na interesujących celach. Te niepożądane sygnały mogą mieć wewnętrzne i zewnętrzne, pasywne i aktywne pochodzenie. Zdolność radaru do przezwyciężenia tych niedogodności określa jego stosunek sygnału do szumu (SNR): im większy SNR, tym skuteczniej radar może oddzielić cel od otaczających go sygnałów pasożytniczych.
HałasHałasu jest wewnętrznym źródłem przypadkowych zmian sygnału, wszystkie elementy elektroniczne inherentny pozwalają uzyskać różne stopnie. Szum zwykle wydaje się składać z losowych zmian nałożonych na sygnał echa odbierany przez radar, którego szukamy. Im niższa siła żądanego sygnału, tym trudniej odróżnić go od hałasu ( podobna jest próba usłyszenia szeptu w pobliżu ruchliwej drogi ). W ten sposób w odbiorniku pojawiają się najbardziej uciążliwe źródła szumów i dokłada się wszelkich starań, aby zminimalizować te czynniki. Współczynnik szumów jest miarą szumu wytwarzanego przez odbiornik w porównaniu do szumu wytwarzanego przez odbiornik idealny, a stosunek ten powinien być minimalny.
Hałas generowany jest również przez źródła zewnętrzne, głównie przez naturalne promieniowanie cieplne ze środowiska otaczającego cel radarowy. W przypadku nowoczesnych radarów, dzięki wysokiej wydajności ich odbiorników, szum wewnętrzny jest mniejszy lub równy szumowi otoczenia zewnętrznego, chyba że radar jest skierowany na czyste niebo, w takim przypadku otoczenie jest tak zimne że „produkuje bardzo mało hałasu termicznego .
Pasożytnicze echaFałszywe echa to zwroty pochodzące od celów, które z definicji nie są interesujące dla operatora radaru. Przyczynami tych ech są:
Należy zauważyć, że to, co dla jednych jest niepożądanym echem, może być jednak celem innych. Operatorzy lotnictwa chcą więc wyeliminować wszystko, o czym przed chwilą mówiliśmy, ale meteorolodzy uważają samoloty za hałas i chcą jedynie zatrzymywać sygnały z opadów. Inny przykład, kilka badań uniwersyteckich i rządowych umożliwiło wyodrębnienie danych na temat okresu, wysokości i trajektorii migracji ptaków monarchy i motyli z tych pasożytniczych ech. Informacje te są przydatne w programach rozwoju obszarów naturalnych, planowaniu farm wiatrowych i wszelkich innych działaniach, które mogą mieć wpływ na populacje ptaków lub owadów.
Echa fałszywe są uważane za źródło pasywnych zakłóceń, ponieważ są wykrywane tylko w odpowiedzi na sygnały emitowane przez radar. Istnieje kilka sposobów na wyeliminowanie tych ech. Kilka z tych metod opiera się na fakcie, że te echa są zwykle stacjonarne podczas skanowania radarowego. W ten sposób, porównując kolejne sondowania radarowe, pożądany cel będzie mobilny, a wszystkie stacjonarne echa mogą zostać wyeliminowane. Echa morskie można zredukować za pomocą polaryzacji poziomej, podczas gdy deszcz jest redukowany za pomocą polaryzacji kołowej (należy zauważyć, że radary pogodowe chcą osiągnąć odwrotny efekt, dlatego do wykrywania opadów stosuje się polaryzację poziomą). Inne metody mają na celu zwiększenie stosunku sygnału do szumu.
Metoda CFAR ( Stały wskaźnik fałszywych alarmów , czasami nazywana AGC dla automatycznej kontroli wzmocnienia ) opiera się na fakcie, że echa spowodowane hałasem są znacznie liczniejsze niż te spowodowane celem. Wzmocnienie odbiornika jest automatycznie dostosowywane w celu utrzymania stałego poziomu widocznych ech pasożytniczych. Cele z większym sprzężeniem zwrotnym niż szum łatwo wyłonią się z tego ostatniego, nawet jeśli słabsze cele zgubią się w szumie. W przeszłości CFAR był sterowany elektronicznie, a także wpływał na całą badaną objętość. Teraz CFAR jest sterowany komputerowo i można go ustawić inaczej w każdym obszarze wyświetlacza. W ten sposób dostosowuje się do poziomu ech pasożytniczych w zależności od odległości i azymutu.
Można również użyć masek znanych obszarów stałych fałszywych ech (np. gór) lub włączyć mapę otoczenia radaru, aby wyeliminować wszelkie echa pochodzące poniżej lub powyżej poziomu gruntu. Aby zredukować powroty z tuby nadawczej bez zmniejszania zasięgu, konieczne jest wyregulowanie okresu wyciszenia pomiędzy momentem wysłania przez nadajnik impulsu a momentem włączenia odbiornika, aby pominąć wewnętrzne powroty do anteny.
IngerencjaZagłuszanie radaru odnosi się do częstotliwości radiowych pochodzących ze źródeł spoza radarze, przekazując w ten sposób częstotliwości radaru i maskowanie ciekawe cele. Zakłócenie może być celowe (urządzenie radarowe w przypadku walki elektronicznej ) lub niezamierzone (na przykład w przypadku sił sojuszniczych korzystających ze sprzętu nadającego w tym samym zakresie częstotliwości). Zakłócenia są uważane za aktywne źródło zakłóceń, ponieważ są powodowane przez elementy znajdujące się poza radarem i generalnie nie są związane z sygnałami radarowymi.
Zagłuszanie stanowi problem dla radarów, ponieważ sygnały zagłuszające muszą podróżować tylko w jedną stronę (od urządzenia zakłócającego do odbiornika radaru), podczas gdy echa radaru przemieszczają się w jedną stronę i z powrotem (radar-target-radar) i dlatego są znacznie słabsze po powrocie do odbiorca. Dlatego zagłuszacze muszą mieć znacznie mniejszą moc niż radary, aby skutecznie maskować źródła wzdłuż pola widzenia od zakłócacza do radaru (zakłócenia głównego płata). Zagłuszacze mają dodatkowy wpływ na radary znajdujące się w innych polach widzenia, ze względu na listki boczne odbiornika radaru (zakłócenia listków bocznych).
Zakłócenia płata głównego można zwykle zredukować tylko poprzez zmniejszenie jego kąta bryłowego i nigdy nie można ich całkowicie wyeliminować, jeśli zagłuszacz znajduje się bezpośrednio przed radarem i wykorzystuje te same częstotliwości i polaryzację, co radar. Zakłócenia listka bocznego można przezwyciężyć przez zmniejszenie odbiorczych listków bocznych w konstrukcji anteny radaru i użycie anteny jednokierunkowej do wykrywania i ignorowania wszystkich sygnałów, które nie są przeznaczone dla listka głównego. Obecnie prowadzone są również prace nad aktywnymi elektronicznymi antenami skanującymi, aby umożliwić im dynamiczną zmianę położenia płatów wtórnych w przypadku zakłóceń. Na koniec możemy przytoczyć inne techniki przeciwzakłóceniowe: na przykład przeskakiwanie częstotliwości i polaryzację. Więcej informacji można znaleźć w elektronicznych środkach zaradczych.
Zakłócenia stały się ostatnio problemem dla radarów pogodowych w paśmie C (5,66 GHz ) ze względu na rozprzestrzenianie się urządzeń Wi-Fi 5,4 GHz.
Jednym ze sposobów pomiaru odległości do obiektu jest wyemitowanie krótkiego impulsu sygnału radiowego i zmierzenie czasu, jaki potrzebuje fala na powrót po odbiciu. Odległość to połowa czasu powrotu fali (ponieważ sygnał musi iść do celu, a następnie wrócić) pomnożona przez prędkość sygnału (która jest zbliżona do prędkości światła w próżni, jeśli przez medium przemierzane jest l 'atmosfera ).
Gdy antena jednocześnie nadaje i odbiera (co jest najczęstszym przypadkiem), antena nie może wykryć fali odbitej (zwanej również zwrotną ) podczas nadawania sygnału - nie można wiedzieć, czy mierzony sygnał jest oryginalny, czy zwrotny. Oznacza to, że radar ma minimalny zasięg, który wynosi połowę czasu trwania impulsu razy prędkość światła. Aby wykryć bliższe cele, należy zastosować krótszy czas trwania impulsu.
Podobny efekt podobnie nakłada maksymalny zasięg. Jeśli informacja zwrotna nadejdzie, gdy zostanie wyemitowany następny impuls, ponownie odbiornik nie będzie w stanie odróżnić. Maksymalny zasięg oblicza się zatem ze wzoru:
gdzie c jest prędkością światła i jest czasem między dwoma impulsamiKształt impulsu wpływa na zdolność radaru do rozróżniania dwóch pobliskich obiektów (pojęcie mocy rozdzielczej ). Zobacz artykuł na temat kompresji impulsów, aby uzyskać więcej informacji.
Ta forma emisji jest wykorzystywana przez radary impulsowe.
Modulacja częstotliwościInnym sposobem pomiaru odległości do radaru jest zastosowanie modulacji częstotliwości przez radar nadający w sposób ciągły. Fala jest emitowana przez antenę i odbierana przez drugą antenę, ponieważ ta sama elektronika nie może jednocześnie nadawać i odbierać. W tym przypadku sygnał emitowany w czasie T ma częstotliwość A, ale częstotliwość B w kolejnym czasie T' . Sygnał emitowany w T, który uderza w cel i powraca do radaru, będzie miał zatem inną częstotliwość niż emitowana w tym momencie przez radar. Rozróżniając dwie częstotliwości, możemy wywnioskować przebytą odległość w obie strony między radarem a celem. Zwykle stosuje się sinusoidalną zmianę częstotliwości, którą można łatwo skalibrować, a porównanie między dwiema częstotliwościami odbywa się za pomocą dudnień międzyczęstotliwościowych. Ta technika jest od dawna stosowana w wysokościomierzach do pomiaru wysokości lotu i może być stosowana w radarach, takich jak detektory prędkości policji drogowej.
Ta forma emisji jest wykorzystywana przez radary o ciągłej emisji.
Horyzont-radarFale elektromagnetyczne są zgodne z zasadami optyki dla wysokich częstotliwości (>100 MHz). Nawet wiązka radaru skierowana w stronę horyzontu oddali się od powierzchni Ziemi, ponieważ ma krzywiznę. Cel, który znajduje się w odległości w maksymalnym zasięgu radaru, ale poniżej horyzontu radaru, nie będzie zatem mógł zostać wykryty, znajduje się w „strefie cienia”.
Jednak horyzont radarowy znajduje się w większej odległości niż horyzont optyczny w linii prostej, ponieważ zmiana współczynnika załamania wraz z wysokością w atmosferze pozwala na uginanie się fali radarowej. Promień krzywizny toru fali jest zatem większy niż promień Ziemi, co pozwala wiązce radarowej wykraczać poza bezpośrednią linię widzenia, a tym samym zmniejszać strefę cienia. Promień krzywizny ziemi wynosi 6,4 x 10 6 m natomiast fali radaru 8,5 x 10 6 m .
Istnieją różne metody pomiaru prędkości ruchu celu:
Zamiast mierzyć różnicę częstotliwości pomiędzy falą nadawaną a odebraną, która może być zbyt mała dla elektroniki, wykorzystujemy różnicę faz pomiędzy dwoma kolejnymi impulsami powracającymi z tej samej sondowanej objętości (pary fal pulsujących). Pomiędzy każdym impulsem cele poruszają się nieznacznie i są uderzane przez falę w nieco innej części jej cyklu. To właśnie tę różnicę faz radar odnotowuje po powrocie.
Intensywność impulsu po podróży w obie strony wyraża się wzorem:
lub :
Intensywność kolejnego impulsu powracającego z tej samej badanej objętości, w której cele nieznacznie się poruszyły, dana jest wzorem:
w związku z tym :
; .Ponieważ uzyskuje się tylko składową promieniową przemieszczenia, konieczne jest śledzenie jej, aby poznać kąt, jaki tworzy jego prawdziwy kierunek przemieszczenia z promieniem na radarze. Następnie proste obliczenia trygonometryczne dają rzeczywistą prędkość celu.
dylemat DoppleraPrzyjrzyjmy się teraz maksymalnej prędkości, którą można jednoznacznie zmierzyć. Ponieważ z sinusa możemy określić tylko kąt pomiędzy - i + , nie możemy zmierzyć prędkości większej niż:
.Nazywa się to prędkością Nyquista . Aby uzyskać lepsze określenie prędkości celów, konieczne jest wysyłanie bardzo bliskich impulsów, a więc bardzo małych. Ale wiemy również, że zakres odbicia jest wprost proporcjonalny do , co wymaga dużej pewności co do położenia ech powracających z daleka bez dwuznaczności.
Ten dylemat Dopplera ogranicza użyteczny zasięg radarów impulsowych Dopplera. Istnieje jednak sposób na obejście tego problemu, stosując wielokrotną częstotliwość powtarzania impulsów radarowych . Pozycja i prędkość prawdziwych ech pozostają takie same przy różnych częstotliwościach powtórzeń, podczas gdy ech fantomowych ulegają zmianie.
Przetwarzanie sygnału jest konieczne w celu wyeliminowania zakłóceń (z powodu źródeł radiowych innych niż radar) i bałaganu. Stosowane są następujące techniki:
Pierwsze operacyjne zastosowania radaru miały miejsce podczas II wojny światowej do wykrywania z wybrzeża zbliżania się formacji powietrznych i okrętów, zarówno przez siły brytyjskie, jak i niemieckie.
Już w 1936 r. francuski liniowiec „ Normandie ” i doradca „Ville d'Ys”, który został przydzielony do pomocy przy połowach w Nowej Fundlandii , zostały wyposażone w urządzenie SFR wykorzystujące fale elektromagnetyczne do wykrywania gór lodowych, które można uznać za pierwsze zastosowanie radar na pokładach statków.
Radary mają dziś bardzo szerokie zastosowanie w wielu obszarach:
Badanie skupiło się na zdrowiu profesjonalistów narażonych na pulsacyjne promieniowanie mikrofalowe z radarów morskich (pole elektromagnetyczne 3 GHz , 5,5 GHz i 9,4 GHz ). Podała odpowiednie wartości współczynnika absorpcji właściwej. Test Comet i test mikrojąderkowy przeprowadzono w tych pracowników, a w grupie kontrolnej (których nie naświetlone). Oba testy wykazały, że osoby narażone były znacząco dotknięte, ze średnią intensywnością warkocza komety wynoszącą 0,67 vs 1,22 i synchronizacją (0,08 vs 0,16) oraz zwiększoną liczbą (mikrojądra, mostki nukleoplazmatyczne i pąki jądrowe), co sugeruje jedynie zmiany cytogenetyczne. Ponadto poziom glutationu był znacznie obniżony u narażonych profesjonalistów (1,24 vs 0,53), podczas gdy dialdehydu malonowego był u nich znacznie wyższy (1,74 vs 3,17), wykazując stres oksydacyjny .
Badanie to potwierdza, że impulsowe mikrofale wydają się wywoływać stres oksydacyjny i zmieniać genom (a zatem z potencjalnym efektem mutagennym). Należy jednak rozumieć, że powyższe wyniki dotyczą pracowników narażonych w trakcie pracy na stosunkowo niewielką odległość. Ponieważ efekt promieniowania zmniejsza się wraz z kwadratem odległości od nadajnika radarowego, uderzenia w odległości kilku kilometrów od miejsca są nieistotne w porównaniu z promieniowaniem naturalnym.
Historia:
Przedstaw:
Anteny:
Leksykony:
Film dokumentalny: