| Generał |
|---|
| Śmierć |
Listopad 1327 Herat |
|---|---|
| Czynność | Dowódca wojskowy |
| Małżonkowie |
Dowlandî Khatun Sati Beg (od1319 w 1328) |
| Dzieci |
Timurtash Surgan ( d ) |
Chupan lub Tchupan , Tchoban , znany również jako Emir Chupan Noyan , urodził się około 1262 roku, zmarł w 1327 roku , to mongolski arystokrata z Persji , w służbie trzech kolejnych Ilkhans z Houlagids (lub Ilkhanides ) dynastii : Mahmud Ghazan , Oldjaïtou i Abu Saïd Bahadur ; on sam jest eponimem dynastii Chupanidów .
Wielkim Chanem Mongołów był wówczas Kubilai Khan (1260-1294), wnuk Czyngis-chana, cesarza Chin i założyciela chińskiej dynastii Yuan .
Oprócz Chin do imperium mongolskiego należały wówczas trzy inne chanaty : Chanat Dżagataja w Azji Środkowej, Złota Orda (lub chanat Kiptczaka) na stepach Rosji oraz Ilchanat Persji prowadzony przez Hulagidów.
Oprócz imperium mongolskiego głównymi państwami są Cesarstwo Bizantyjskie oraz państwo mameluckie w Egipcie i Syrii .
W latach 1255 i 1260, ważne wydarzenie miało miejsce: podbój Persji i Iraku ( Bagdad została podjęta w 1258 roku) oraz obalenie kalifatu Abbasydów przez mongolskiej armii z Houlagou Khan , za panowania czwartego Wielkiej Khan Möngke .
Houlagou Chan (1217-1265) jest twórca Houlagides lub Ilkhanides rodu :
Chupan, z mongolskiego plemienia Süldüz (Soldus, plemię wywodzące się z Buyan Suldus z Tayitchi'out ), jest synem chana zwanego Malek Mongołów, którego przodek, Sorgan Chira (in) (a nawet Chilaun lub Chuluun ( mongolski : Чулуун ), obsługa była Czyngis-chan na początku XIII th wieku i którego ojciec, Amir Tuda'un, zmarł w czasie panowania Abaqa podczas bitwy Elbistan przeciwko mameluków w 1277 roku .
Odwaga Chupana ujawnia się podczas bitwy z Nogai , chanem Złotej Ordy , gdy miał zaledwie 20 lat (kwiecień /Maj 1289).
Po śmierci Ilkhana Arghouna w 1291 roku Chupan poparł Ghaykhatou przeciwko Baïdou .
W 1295 r. Baïdou zastąpił Ghaykhatou bardzo krótko, ale Chupan, któremu doradzał Emir Nowruz , poparł Ghazana, który doszedł do władzy w tym samym roku. W nagrodę Chupan otrzymuje ważne polecenie.
Ghazan doszedł do władzy i przeszedł na islam sunnicki , przyjmując imię Mahmud. Był wtedy pod wpływem Emira Nowruza , który przez dwa lata odgrywał istotną rolę. Ale został zhańbiony w 1297 roku i zbuntował się. Chupan bierze udział w kampanii przeciwko niemu.
Bunt Sulamicha (1299)W 1299 roku Chupan został wysłany do wschodniej Anatolii w awangardzie armii dowodzonej przez Emira Qutlugh Châha z Wasit w celu stłumienia buntu Sulamich. Ten ostatni, wnuk Noyan Baïdju , stara się wyrzeźbić niezależne księstwo z pomocą beja Karamana Mahmuda. Chupan atakuje z zaskoczenia, nie czekając na główną część armii i wygrywa (27 kwietnia 1299w Akşehir ).
Wojna w Syrii (1299-1303)Następnie wziął udział w kampanii przeprowadzonej w tym samym roku w Syrii przeciwko mamelukom, którzy mimo to przychylnie przyjęli jego przejście na islam. Ghazan atakuje z 60000 mężczyznami, okupuje Aleppo , z wyjątkiem cytadeli (12 grudnia 1299). Król Héthoum II z Armenią ( Cilicia ) łączy tę kampanię z dużym kontyngentem 40.000 Ormian i Gruzinów. Chupan zajmuje centrum armii podczas bitwy pod Wadi al-Khazandar ( trzecia bitwa pod Homs ) w pobliżu Homs (22 grudnia). Ghazan wkracza dalej do Damaszku6 stycznia 1300.
W 1300 lutego, Ghazan wraca do Persji, pozostawiając kontyngent pod dowództwem Qutlugh Châha. Mamelucy natychmiast wznawiają ofensywę. Chupan dowodził awangardą armii podczas kampanii 1300 roku, pod koniec której mamelucy ponownie zajęli Syrię.
Następnie Ghazan zaapelował do Franków ze wschodnich stanów łacińskich , organizując spotkanie w Antiochii . W miesiącu1300 listopada, Amaury II Cypru przychodzi tam z 300 rycerzy, w towarzystwie rycerzy Świątyni i szpitala co najmniej tak liczne. Szczególnie ostra zima uniemożliwia Ghazanowi przybycie na umówione przez niego spotkanie. W miesiącuLuty 1301, Qutlugh Châh w końcu przybywa z 60 000 mężczyzn. Wyjeżdża do Aleppo, a następnie Homs i wraca, nie robiąc nic więcej.
W 1303 r. Ghazan wysłał 60 000 ludzi na trzecią kampanię w Syrii pod dowództwem Qutlugh Châha. Wbrew radom Chupana chciał zaatakować mameluków, zanim zabezpieczył sobie tyły w Damaszku . Bitwa Marj as-Suffar to porażka dla Mongołów (21 kwietnia 1303). To ostatnia z interwencji Mongolii w Syrii. Po powrocie Qutlugh Châh został ukarany osiemdziesięcioma siedmioma batami . Chupan, który wzmocnił morale podczas odwrotu, otrzymuje trzy bicze, aby zachować pozory.
Ghazan umiera 17 maja 1304. Jego następcą został jego młodszy brat, Oldjaïtou , syn nestoriańskiej księżniczki Ourouk Khatun i ochrzczony przez nią pod imieniem Nicolas. Nawrócił się na islam pod wpływem jednej ze swoich żon, wyznając nawet perski szyizm .
W Marzec 1305, Dowlandî Khatun , córka Oldjaïtou zostaje zaangażowany do Chupan. Małżeństwo jest skonsumowaneWrzesień 1307. W tym samym roku otrzymał dowództwo nad armią, której zadaniem było przywrócenie porządku w Gilanie . Biegnie na północ od Ardabil do Astary, a następnie podąża wzdłuż wybrzeża Morza Kaspijskiego na południe. Przekonuje władców Astary i Gaskaru (lub Kaskara w regionie Rasht ) do poddania się bez walki. Następnie wraca do Oldjaïtou. Qutlugh Châh, który przechodzi przez dolinę Sefid Roud , ma mniej szczęścia w swoim interesie, ponieważ zostaje zabity przez Gilaki . Po śmierci Emira Qutlugh Châha, Chupan awansował do najwyższej rangi emira ulusa (dowódcy stanowego, 1307).
W następnym roku Chupan wyprawiał się do Gruzji, a następnie spędzał większość czasu w swoich kwaterach zimowych położonych w regionach Arrān i Muğan , jednak regularnie wracał do obozu Oldjaïtou w Sultaniya . Mógł prowadzić kampanię przeciwko Toqtai w 1313 roku, ale nie jest to pewne. Jego letnie kwatery są następnie strategicznie rozmieszczone na granicy w Qaṣr-e Ṭāq i w pobliżu jeziora Sevan (obecnie w Armenii).
Chupan zyskał ogromną władzę, która szkodzi władzom cywilnym, takim jak Wielki Wezyr, a zwłaszcza dezerter Karasonqur. Ten ostatni był wicekrólem Syrii z mandatu mameluków Egiptu (1310). W 1312 r. Trafił do obozu mongolskiego. Niewątpliwie skłonił Oldjaïtou do rozpoczęcia kampanii przeciwko mamelukom bez polegania na siłach innych niż własne. Ta kampania zamienia się w katastrofę dla Mongołów, którzy są wyczerpani oblężeniem fortecy Al-Rahba na granicy Eufratu . To oblężenie trwa kilka tygodni, wojska chorują. Atakujący muszą się wycofać (koniecStycznia 1313). Będzie to ostatnia próba inwazji Ilchanidów na Syrię. Wydaje się, że Oldjaïtou przekazał Qarasonqur pełnię władzy, co sprowokowałoby wrogość Chupana.
W 1314 roku Chupan poprowadził kampanię w Anatolii. Odpowiada za uspokojenie buntu wywołanego represyjną polityką mongolskiego emira Qorûmchî. Ta interwencja będzie następnie jedną z przyczyn wrogości emirów mongolskich. Podczas tej kampanii zmarła jego żona Dowlandî Khatun. W 1317 roku, a może nawet przed śmiercią Dowlandi Khatuna, więzi z panującą rodziną zostaną odnowione dzięki jego zaręczynom z Sati Beg , siostrą Abu Saida .
Abu Saïd , miał zaledwie dwanaście lat, kiedy zastąpił swojego ojca Oldjaïtou, który zmarł w Sultaniya dnia16 grudnia 1316. Abu Said pozostanie zabawką władców mongolskich, którzy rządzą pod jego imieniem, rywalizując o władzę i prowincje. Nowy sułtan utwierdza Chupana w jego obowiązkach jako „amīr al-umarāʾ. W 1318 roku Chupan trzymał wielką pieczęć ( tamga ).
Wielki historyk Rashid al-Din, który jako minister zawsze bronił interesów państwa, zostaje stracony z powodu potwornych pomówień (18 lipca 1318). Na początku panowania władza jest w rękach Chupana, który od 1317 do 1327 jest prawdziwym panem Persji. Rashid al-Din i Chupan są pierwszymi przyjaciółmi. Chupan przekonuje Rashida al-Dina do powrotu do roli politycznej, kiedy on sam się z tym nie zgadza. Ta inicjatywa jest krytykowana przez Tâj al-Dîn `Alîchâh. Ten incydent pokazuje dwuznaczność relacji między Chupanem a władzą administracji cywilnej. Jego moc spotyka się z opozycją kilku emirów, takich jak Irentchin (Īrenjīn) i Qorûmchî (Qūromīšī), obaj członkowie mongolskiego plemienia Kérait , którzy nie popierają władzy Chupana . Qorûmchî został właśnie wezwany do rozkazu przez Chupana, a Irentchin sprowokował bunt w Anatolii z powodu jego polityki ucisku. Chupan został następnie wysłany przez Oldjaïtou, aby go powstrzymać. Następnie Irentchin został mianowany gubernatorem Diyarbakır, ale wkrótce został zastąpiony. Ten ostatni odczuwał eksmisję jako sankcję wynikającą z korzyści Chupana z zgody sułtana. To jest wersja opisana przez historyków Mameluków w celu wyjaśnienia buntu emirów. Abu Said nadal wspiera Chupan. Z drugiej strony Tâj al-Dîn `Alîchâh spiskuje przeciwko Chupanowi i odgrywa rolę w wycofaniu Rashida al-Dina.
Plik 20 września 1319Chupan poślubia Sati Beg , siostrę Abu Saida.
Oddanie Chupana islamowi zostało przyjęte przez historyków mameluków, co jest wyjątkiem dla Mongołów. W 1320 roku zniszczył kościoły w Szirazie . Odnawia meczety zniszczone przez klęski żywiołowe. Interweniuje, aby zakazać spożywania wina, przeciwko burdelom i miejscom rozrywki.
Pierwsze kontakty Chupana z mamelukami były wrogie. Jednak przypisuje mu się decyzję o zaprzestaniu oblężenia al-Rahby za panowania Oldjaitou. Jego zamiłowanie do mameluków jest na tyle znane, że jego wróg, renegat Karasonqur, mógł tworzyć listy, które rzekomo do nich napisał. Prawdą jest, że Chupanowi przypisuje się organizację wymiany ambasadorów między Mongołami a Egiptem (1323). Nieco później Chupan oświadczył się małżeństwem dla jednego ze swoich synów, córki sułtana mameluckiego Al-Malika an-Nâsir Muhammada .
Chupan jest przyzwyczajony do spędzania większości czasu w przygranicznym regionie Derbent ( Dagestan ) i powraca do sądu tylko dwa lub trzy razy w roku. W 1322 roku Chupan wyjechał do Anatolii, aby sprowadzić z powrotem swojego syna Temur Tasha , wicekróla Anatolii . Przyprowadza go do Abu Saida, który mu wybacza.
W 1325 Chupan finansuje odbudowę systemu dystrybucji wody z Mekki zbudowany przez Zubayda bint Jafar wcześnie IX th century. Ta praca trwała tylko kilka miesięcy i została ukończona na początku 1326 roku.
Pierwsze oznaki zmiany nastawienia Abu Saida do Chupana ujawniają się w 1325 roku. Abu Saïd zakochuje się w Bagdâd Khâtûn , córce słynącej z urody Chupana , która dwa lata wcześniej poślubiła Hasana Buzurga . Wysiłki Chupana, by odwrócić uwagę Abu Saida, są nieskuteczne. Brak samozadowolenia Chupana prowokuje odwet na jednym z jego synów, Demachq Khâja, który przekroczył swoje prawa w sądzie pod nieobecność ojca. Interesy Chupana są słabo bronione nawet przez tych, których wybrał na wezyrów. Chupan prowadzi do Tereka ( Czeczenia i Dagestan ) zwycięską wyprawę przeciwko mongolskiemu chanatowi Złotej Ordy . W 1326 jeden z jego synów, Hasan, pokonany w pobliżu Ghazni (w Afganistanie ) i odrzuconych w Transoxiane chana z Djaghataï Tarmachirin którzy najechali Khorasan . Chupan nazwie „emir al-umarā'” z Persji , Touran i ewentualnie Chin przez Wielkiego Chana Chin Yesün Temur . Chupan jest wtedy u szczytu swojej potęgi. Zawsze podczas jego nieobecności na dworze jego syn Demachq Khâja, zbyt pewny siebie, daje Abu Saidowi pretekst do zaatakowania go i zabicia go (24 sierpnia 1327).
W 1327 roku Abu Said, zmęczony jego kuratelą, zerwał z Chupanem. W tej chwili Chupan przebywa w Chorasanie. Podnosi sztandar buntu i przygotowuje się do przemarszu z Maszhadu do Azerbejdżanu . Mediacja między Chupanem i Abu Saidem zawodzi. W pobliżu Raya dochodzi do spotkania obu armii . Ale zanim walka się rozpocznie, Chupan zostaje opuszczony przez swoje wojska i wraz ze swoim synem Jela'u Khanem, w pobliżu króla Ghiyâth al-Din, znajduje schronienie w Heracie . Ten ostatni go udusił i „wysyła palec” do Abu Saida (Listopad 1327). Jela'u Khan, syn Dowlandî Khatun, zostaje stracony w tym samym czasie co jego ojciec. W nagrodę za tę zdradę Ghiyâth al-Dîn otrzymuje obietnicę małżeństwa z Kordotchin, jedną z wdów po Chupanie. Palec Chupana zostaje wysłany do końca KarabachuGrudnia 1327, wisi na bazarze w środku uroczystości. Jego córka Bagdâd Khâtûn próbuje go pochować w Mekce w mauzoleum, które zbudował. Mamelucki sułtan Al-Malik an-Nâsir Muhammad jest temu przeciwny. Chupan zostaje ostatecznie pochowany w Medynie na cmentarzu Al-Baqî . Hasan Buzurg rozważnie rozwodzi się z Bagdâdem Khâtûnem, dzięki czemu Abu Saïd może go poślubić.
„Emir emirów, Djoûbân, przejął władzę i zabronił mu rozporządzać wszystkim, tak że posiadał tylko imię królewskie. Mówi się, że Abu Sa'id potrzebował pewnej sumy pieniędzy na pewną ucztę; ale nie był w stanie go zdobyć. Następnie zwrócił się do kupca, który dał mu wszystkie potrzebne pieniądze. "
- Ibn Battuta, op. Cit. ( czytaj online ) , „From the Sultan of the Two Irâks and the Khorâçân”, s. 372-373 (.pdf).
Według relacji Ibn Battûty, ten stan podporządkowania ustanie dopiero po incydencie, który doprowadził do śmierci Demachq Khâja , trzeciego syna Chupana w 1327 roku.
"Dounya khâtoûn (jedna z wdów po Oldjaïtou), przyszła go znaleźć i powiedziała do niego: ..." Bezczelność Dimachka khodjaha, syna Djoûbâna, osiągnęła taki punkt, że ośmiela się handlować z kobietami z twój tata. ... Wysłał mnie, abym powiedział: „Następną noc spędzę z tobą”. ... Djoûbân był wtedy w Khorâçân. Gniew ogarnął Abu Sa'ida ... Kiedy dowiedział się, że Dimachk Khodjah przebywa w zamku, rozkazał emirom i żołnierzom otoczyć go ze wszystkich stron. Następnego ranka ... jeden z emirów ... i eunuch ... zabili go i przynieśli jego głowę królowi Abu Sa'idowi. Wrzucili go pod nogi jego konia. "
- Ibn Battuta, op. Cit. ( czytaj online ) , „From the Sultan of the Two Irâks and the Khorâçân”, s. 372-373 (.pdf).
Śmierć Demachqa potwierdzają kroniki. Przez całe lato 1327 roku w pobliżu przebywał także Ibn Battuta.