Relacja między Kościołem a państwem w Bizancjum wyrosła z koncepcji Bizancjum na temat ich imperium, polegającej na reprodukcji ( mimesis ) na ziemi królestwa niebieskiego , przy czym Kościół i państwo są tylko przednią i tylną stroną tego samego medalu . To imperium miało być imperium uniwersalnym obejmującym lub powołanym do objęcia wszystkich narodów ziemi ( oikoumene ), które idealnie powinno należeć do jedynego prawdziwego Kościoła chrześcijańskiego, Kościoła prawosławnego .
Odtąd cesarz, reprezentujący Boga na ziemi, sprawował władzę absolutną i niepodzielną, a jednym z jego pierwszych obowiązków było podtrzymywanie ortodoksji .
Spowodowało to często napięte stosunki z papieżami, którzy po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego przestali poddawać swoją nominację cesarskiej ratyfikacji, a stając się potęgą polityczną i duchową, przystąpili do konsekracji drugiego „cesarza cesarstwa”. Rzymian „w osobie Karola Wielkiego w 800 r. Różnice w doktrynie i praktyce religijnej między chrześcijaństwem zachodnim i wschodnim narastały na przestrzeni wieków, aż w 1054 r. wybuchły w biały dzień w schizmie i stały się ostateczne, gdy łacinnicy chcieli zastąpić Kościół rzymski dla Kościoła prawosławnego po upadku Konstantynopola w ręce krzyżowców w 1204 .
Nawet w cesarstwie on naprawdę kontrolowany, to znaczy, że Wschodnie Cesarstwo Rzymskie, cesarz miał w pierwszych wiekach po Konstantyn I pierwsza walka ciągle przed wieloma ruchu uważali za herezje, takie jak Nestorianizm , arianizm , Monofizytyzm . Ruchy te zagrażały zarówno politycznej, jak i religijnej jedności imperium. Kryzys ikonoklazmu będzie odzwierciedleniem napięć między europejską częścią imperium ( ikonodolem ) a jego częścią azjatycką (ikonoklast). Podboju arabskiego zredukowana do zera wpływ Patriarchaty wschodnich Antiochii , Aleksandrii i Jerozolimy . Relacja między Kościołem a państwem odzwierciedlała zatem osobistą relację między cesarzem, którego jednym z tytułów jest tytuł epistemonarchy lub obrońcy Kościoła, a patriarchą Konstantynopola . Jako wybrany przez Boga cesarz uważał się za wyższego od patriarchy, którego mianował i odprawiał według swego upodobania, aż do dwóch patriarchów o szczególnie silnych osobowościach, Focjusza (patriarchygrudzień 858 w Listopad 867, to od 26 października 877 w 29 września 886) i Michel Cérulaire (patriarcha 1043-1058) skuteczniej określają jurysdykcję duchową i doczesną.
Po odzyskaniu Konstantynopola przez paleologów konflikt o jurysdykcję między papieżem, cesarzem i patriarchą Konstantynopola przybrał nowy obrót, gdy w związku z zagrożeniami ze strony różnych mocarstw niektórzy cesarze próbowali doprowadzić do zjednoczenia Kościoły prawosławne i rzymskie : próby Michała VIII Paleologa , „osobiste” nawrócenie Jana V , wreszcie udział Jana VIII Palaiologa w Soborze Bazylea-Ferrara-Florencja . W 1439 r. zaowocowało to formułą porozumienia, którą obecni na soborze duchowieństwo prawosławne zaakceptowało, z wyjątkiem Marka z Efezu . Została jednak bardzo szybko odrzucona przez ludność i duchowieństwo Konstantynopola oraz władze polityczne i religijne Moskwy .
Przez edykt mediolański w 313, Konstantyn I pierwszy pozwolił praktyki religii chrześcijańskiej bez umieszczania go na wierzchu innych religii; w tym czasie chrześcijanie stanowili tylko około jednej siódmej populacji imperium i byli praktycznie nieobecni w armii, filarze władzy cesarskiej. Przez edyktu Tesaloniki w 380, Teodozjusz I pierwszy wykonany chrześcijaństwie jedyną religią dozwoloną w państwie. Dekret cesarski, pochodzący z 388 r., a później włączony do Kodeksu Justyniana , nakazywał ludziom cesarstwa „przybrać imię chrześcijan katolickich”, uważając wszystkich, którzy nie zastosowali się do tego edyktu, za „zagubionych i głupich”, wyznawców” heretyckie dogmaty ” . Wkrótce jednak rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa doprowadziło do rozbieżności opinii na temat tego, w co powinni wierzyć chrześcijanie. Aby położyć kres tym waśniom, które zagrażały także politycznej jedności imperium, cesarze zwoływali i przewodniczyli zebraniom biskupów, zwanych soborami ekumenicznymi, gdy zgromadziły one całe chrześcijaństwo, aby zdefiniować doktrynę Kościoła, powstrzymując się jednak od ingerencji w definicji tej samej doktryny. Tak więc na początku, gdy chrześcijanie byli jeszcze w mniejszości w cesarstwie, to sam Kościół domagał się interwencji cesarza w jego wewnętrzne życie.
Rada Nicejski I zwołana w 325 przez Konstantyna I st do tego z Nicejski II , zwołany w 787 przez cesarzowej Ireny , siedem rad i spróbować zdefiniować chrześcijańskiego dogmatu. Jednak IV th i V th stulecia wiele kontrowersji powstają prowadzi do schizmy, takich jak arianizmu , na Nestorianizm i Monofizytyzm , kilka z nich ma wymiar polityczny, ponieważ znalezienie swoich zwolenników, zwłaszcza we wschodniej części imperium.
W tym czasie w zachodniej części cesarstwa plemiona germańskie nabrały chrześcijaństwa, ale wyznania aryjskiego, utworzyły własną sieć kościołów i biskupów, pozostając jednak ogólnie tolerancyjnym wobec miejsca miejscowej ludności, która zachowała wierność cesarstwu. Kościół. Obalenie ostatniego cesarza Zachodu w 476 roku nada Kościołowi wymiar polityczny w obliczu nowych panów Włoch. Przez krótki czas, Justynian I st ( r. 527-565) udało się odzyskać Włochy i prowadzić aktywną politykę w sprawach religijnych. Cesarz rzymski, po raz pierwszy postrzegał siebie jako cesarza chrześcijańskiego, odpowiedzialnego za uczynienie swojego ziemskiego imperium odpowiednikiem królestwa celestialnego . „Cesarz i kapłan” Justynian pragnął zreorganizować administrację Kościoła powszechnego i w swojej powieści 123 powierzył kierownictwo nad nim pięciu patriarchom, których Kościoły miałyby być założone przez apostołów: Rzymie, Konstantynopolu, Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimie. Ale ci patriarchowie mieli kierować Kościołem pod jego przewodnictwem, „cesarzem [będącym] głową Kościoła w tym sensie, że miał zarówno prawo, jak i obowiązek regulowania go swoimi dyrektywami, aż do najdrobniejszych szczegółów jego kultu i dyscypliny. oraz zdefiniowanie prawd teologicznych, do których musi się przylgnąć.
Wschodnie Cesarstwo Rzymskie miało szybko zniknąć podbojów Justyniana, ale utrzymało swoją władzę nad Rzymem w ramach egzarchatu Rawenny do 751 r., okresu określanego jako „papiestwo bizantyjskie”, w którym papieże musieli otrzymać zatwierdzenie cesarza przed otrzymaniem święceń biskupich i podczas których wielu papieży było albo byłymi apokryzjarzami (przedstawicielami papieża na dworze cesarskim), albo duchownymi pochodzącymi z bizantyjskiej Grecji, Syrii czy bizantyjskiej Sycylii. Papież Grzegorz III ( r. 731-741) był ostatnim biskupem Rzymu, który poprosił władcę bizantyjskiego o zatwierdzenie jego nominacji. Następnie, jeśli papieże nadal uznają doczesną suwerenność cesarza bizantyńskiego, odmówią zaakceptowania jego jurysdykcji w dziedzinie teologicznej. Dlatego odrzucili autorytet soboru w Trullo lub Quinisexte (691-692) zebranego z inicjatywy Justyniana II bez ich zgody i nadal opowiadali się za zwierzchnictwem Biskupa Rzymu nad całym Kościołem.
Arabskie podboje terytoriów, na których powstały patriarchaty Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy, w praktyce unicestwiły ich rolę w rządzeniu Kościołem, pozostawiając twarzą w twarz tylko patriarchaty Rzymu i Konstantynopola. Konflikt między dwoma siedzibami wybuchł, gdy papież Grzegorz II ( r. 715-731) Nie uznają za doktryny ikonoklastycznego ogłoszonej cesarz L eon III ( R. 717-741), że legitymacja patriarchy Anastase, wyznaczonego przez cesarza w miejsce patriarchy Germaina, który odmówił poparcia doktryny imperialnej. W odwecie cesarz skonfiskował majątki papieża na Sycylii i Kalabrii , a jego władzę nad terytoriami zachodnimi przekazał patriarsze Konstantynopola, dołączając do południowych Włoch, Grecji bizantyjskiej i wysp Morza Egejskiego.
Napięcie między papieżem a cesarzem wzrosło za panowania Mauritiusa ( r. 582-602). Chcąc pojednać Monofizytów , cesarz chciał nadać Patriarsze Konstantynopola władzę nad pozostałymi patriarchami i biskupami Wschodu, podobną do tej, jaką papież w Rzymie sprawował nad biskupami Zachodu. W ten sposób zachęca się patriarcha Konstantynopola, Jana IV Im szybciej , do używania tytułu „patriarchy ekumenicznego” (οίκουμενικός πατριάρχης), która wywołała oburzony odpowiedzi od papieża, drugi przy Ekumenicznego termin w dosłownym sensie uniwersalnym natomiast po grecku przyszło po prostu określić imperium, którego Konstantynopol był faktycznie stolicą.
I koronacja Karola The25 grudnia 800przez Pope L eon III ( R. 795-816), którzy uznali ten ostatni za „ Imperator Romanorum ”, położył kres wszelkim złudzeniom lojalności papiestwa wobec cesarza bizantyjskiego.
Zakończenie konfliktu, który rozerwał cesarstwo w całym okresie obrazoburczym od 730 do 843 r., umożliwił skierowanie wysiłków za granicę i rozpoczęcie wielkiej kampanii chrystianizacji ludów słowiańskich, które najechały cesarstwo w poprzednim stuleciu, w Najpierw Bałkany , potem w Rosji . To wielkie przedsięwzięcie misyjne wymagało ścisłej współpracy między władzami cywilnymi i religijnymi, o czym świadczy depesza cesarza Michała III ( r. 842-867) bracia Cyryl i Metoda najpierw wśród Chazarów , potem na Wielkich Morawach ; był to czas, kiedy Kościół Rzymu i Konstantynopola ścierały się w walce o wpływy na prowadzenie spraw religijnych w Europie Wschodniej.
Architektem tej walki był patriarcha Focjusz (lub Focjusz, patriarcha 858-867 ; 877-886 ). W chwili swego nawrócenia, bułgarskiego cara Borysa I st ( r. 852-889) próbował zagrać Rzym przeciwko Konstantynopolowi, aby uzyskać jak największą niezależność dla swojego nowego Kościoła. Papież następnie wysłał legatów do Borysa, co rozgniewało cesarza Michała III i patriarchę Focjusza, którzy twierdząc autonomię Kościoła bizantyjskiego, potępili jego roszczenie do supremacji w dziedzinie jurysdykcji, jednocześnie oskarżając papieża o herezję nad ciernistym „ Filioque ”. ” na poziomie doktrynalnym.
Ta współpraca między cesarza i patriarchy była jednak bardzo testowane pod Cesarz L eon VI ( R. 886-912) ze względu na dyscyplinę religijną. Prawo cywilne i religijne pozwalało mężczyźnie na dwukrotne małżeństwo, aby jego rodzina mogła żyć dalej. Ale formalnie zabronili trzeciego małżeństwa. Ale Leon VI musiał ożenić się cztery razy, aby mieć potomka. Kiedy potajemnie poślubił Zoe Karbonopsina gniew Kościoła był taki, że odmówił zwolnienia wymaganej który spowodował rozerwanie nim między zwolennikami byłego patriarchy Photios i jego rywalem Ignacy Basile I st ( r. 867-886) zainstalował się na tronie po zamordowaniu Michała III .
Spór o „ Filioque ” miał służyć jako pretekst do tego, co uważa się za pierwszy akt rozdziału między Kościołem rzymskokatolickim i prawosławnym. W 1054 r. Konstantyn IX ( r. 1042-1055) był u schyłku jego panowania i życia, co osłabiło go w obliczu silnej osobowości Michela Cérulaire'a . Przeniknięty wzniosłością swojej funkcji, ten były wysoki urzędnik, który został księdzem, aby uniknąć sprawiedliwości, był również zaciekle antyrzymski. Jednocześnie jednak na tronie Saint-Pierre zasiadał przedstawiciel reformy kluniackiej, Leon IX , opowiadający się za potężnym papiestwem, przekonany, że duchowa jurysdykcja powinna z czasem dominować. Aby rozwiązać konflikt jurysdykcji w południowych Włoszech, papież zdecydował się wysłać delegację do Konstantynopola i powierzył jej kierownictwo kardynałowi Humbertowi de Moyenmoutier , zaciekle antybizantyńskiemu. Gdy tylko ci ostatni przybyli do Konstantynopola, wybuchł konflikt między dwoma mężczyznami w kwestiach protokołu i…16 lipcakardynał Humbert umieścił z trzaskiem na ołtarzu katedry św. Zofii bullę ekskomunikującą przeciwko Cérulaire i jego asystentom. Ten ostatni pobiegł następnie do cesarza i namówił go, by zrobił to samo z kardynałem i jego współpracownikami. Był to jeden z nielicznych w historii Bizancjum momentów, kiedy patriarcha zmuszał cesarza do naginania się do swojej woli.
Niezadowolony z twierdzenia o swojej niezależności od Rzymu, Michel Cérulaire odniósł sukces za panowania Michała VI Stratiotyka ( r. Sierpień 1056 - Sierpień 1057) Izaaka I st ( r. 1057-1059) i Konstantyna X ( poz. 1059-1067), tak samo słaby jak ich poprzednik, aby uwolnić Kościół od cesarskiej kurateli i zapewnić sobie niezależność. Symbol ten ostatni, uzyskał od Isaac I er (pomógł na tron, gdy złożył Michel VI Stratioticus), że podawanie św Zofii już pod cesarz, ale patriarcha którzy odtąd mają wyłączną jurysdykcję nad sprawy Kościoła.
Ta niezależność była jednak krótkotrwała i wkrótce po jego wstąpieniu Aleksy I pierwszy Komnen ( r. 1081-1118) zraził sympatię Kościoła, zagarniając pewne dobra, aby stawić czoła wrogom oblegającym imperium ze wszystkich stron: Normanom we Włoszech, Pieczyngom w Europie, Seldżukom w Azji. Najpierw ekskomunikowany przez papieża Grzegorza VII ( r. 1073-1085) za bezprawne przejęcie władzy, próbował zbliżyć się ze swoim następcą Urbainem II ( r. 1085-1099) (co dowodzi, że stosunki nie zostały zerwane od wydarzeń z 1054 r.), wysyłając mu poselstwo z prośbą o zapewnienie mu najemników do walki z tymi wrogami. Papież, wybrany w wyniku gwałtownego konfliktu między papiestwem i cesarza, widział ją jako okazję do jego ujednolicenia chrześcijaństwo i interpretować tę prośbę o pomoc, jako wezwanie do krucjaty do uwolnienia Miejsc Świętych. : To był początek Pierwszej Krucjaty.
Głęboko wierząc i adorując dyskusje teologiczne, cesarz chciał być mistrzem ortodoksji religijnej, o czym świadczy sposób on wykonywał Bogomiles i Paulicians , jak również jego rolę w procesie teologa Johna Italosa oskarżony arianizmu. I Sabelianizm . W 1084 r. wybrano nowego patriarchę, Mikołaja Grammatikosa , z którym porozumienie wydawało się pełne aż do śmierci tego ostatniego w 1111 r., który nie protestował przeciwko coraz liczniejszym interwencjom cesarza na polu kościelnym. Tak więc w 1094 r. Alexis został wezwany do podjęcia decyzji o nominacji biskupa w obliczu sporu między członkami synodu reprezentującymi duchowieństwo stołeczne a coraz liczniejszymi biskupami wschodnimi, aby schronić się w Konstantynopolu przed tureckie postępy w Azji Mniejszej. Decyzja Alexisa wywołała wściekłość metropolity Ancyry Nicétasa, który zaprotestował, twierdząc, że „nie jest sprawą cesarzy stanowienie prawa dla Kościoła”. Odpowiedź Alexis była odkrywcza: „Każdy, kto sprzeciwia się cesarskiemu dekretowi, musi zostać ukarany świętokradztwem”. Basileus ten sposób odzyskała kontrolę nad Kościołem w szczególności nad tym Konstantynopola, tworząc przez edyktu 1087 grupa kaznodziejów nazwie didascales odpowiedzialne za reformę nauki wiary i moralności publicznej zapewnienie.
Ostateczne rozdzielenie Kościołów Rzymu i Konstantynopola miało być wynikiem czwartej krucjaty, kiedy to wenecjanin Tomasz Morosini został wybrany przez krzyżowców (bez odniesienia do papieża) pierwszym łacińskim patriarchą Konstantynopola. Patriarcha prawosławny Jan X Kamateros (patriarcha 1198 - 1206) musiał udać się na wygnanie w Didymotique w Tracji. Wszystkie duże diecezje przeszły następnie w ręce łacinników pomimo oporu ludności, która pozostała wierna ortodoksji. Ortodoksyjny następnie zwrócił się do Teodora I st Lascaris ( r. 1205-1221), który w 1206 r. zaprosił patriarchę do Nicei. Prawdopodobnie ze względu na swój podeszły wiek Jan X odmówił i wybrano nowego patriarchę, Michała IV Autoreianos (patriarcha 1206-1212 ), który koronował się na nowego basileusa w Nicei.
Rozpoczęła się wtedy nowa era współpracy między cesarzem a patriarchą, dążących do utrzymania jedności wiary, jaka istniała przed 1204 r., jednocześnie chroniąc prawosławnych, znajdujących się obecnie pod dominacją łacińską. Ta jedność została poważnie naruszona przez tych, którzy odrzucali roszczenia Cesarstwa Nicejskiego jako prawowitego następcy Cesarstwa Bizantyjskiego. Kościół cypryjski zwrócił się już do Rzymu o zachowanie niepodległości i obawiano się, że Serbia i Bułgaria szykują się do tego samego. Nawet w granicach dawnego Imperium powstał konflikt między Niceą a Despotatem Epiru, gdzie Michel I po raz pierwszy chciał zapewnić niepodległość swojego państwa nie tylko politycznie, ale także religijnie, zerwał więzy z Kościołem prawosławnym i zobowiązał się do wierności Papieżowi . Wraz z Jeanem Apokaukosem , arcybiskupem Nafpaktos i Georgesem Bardanesem , metropolitą Korfu, Dèmètrios Chomatenos , arcybiskup Ochrydy (de facto w Bułgarii, ale pod despotą Epiru), stał się wiodącą duszą ruchu mającego na celu potwierdzenie niezależności despotat Epiru, koronujący Teodora I pierwszy Anioł Komnen Dukas ( r. 1215-1230) jako cesarz efemerycznego Cesarstwa Salonik, wywołując w ten sposób gniew zarówno cesarza Jana III Vatatzèsa, jak i patriarchy Germaina II (Patriarcha 1223-1240 ). Niemniej jednak sytuacja uspokoiła się do tego stopnia, że w 1232 r. cesarz, wspierany przez patriarchę, mógł wznowić dialog z Rzymem na temat zjednoczenia Kościołów i patriarcha, uznając jego autorytet, mógł odwiedzić całe region w 1238 r.
Ta harmonijna współpraca została mocno naruszona przez dojście do władzy Michała VIII Palaiologosa (cesarza nicejskiego 1259-1261, cesarza bizantyjskiego 1261-1282), który po odbiciu Konstantynopola kazał wybić oczy młodemu Janowi IV Lascarisowi, aby uchronić go przed śmiercią. . „dostęp do tronu. Również, gdy cesarz próbujący zawrzeć sojusz z Manfredem z Sycylii poprosił go o rękę jego córki Konstancji, wdowy po Janie III Vatatzès , patriarcha Arsene rzucił anatemę na cesarza, który w odwecie go zwolnił. Rezultatem była schizma między zwolennikami Arsene'a a tymi, którzy ustawili się w kolejce za nowym patriarchą Józefem mianowanym przez Michała VIII, która miała trwać czterdzieści pięć lat. I nawet jeśli Józef musiał znieść ekskomunikę ogłoszoną przez jego poprzednika w 1267 r., odmówił udziału w Soborze w Lyonie w 1274 r., który przynajmniej pozornie zjednoczył oba Kościoły. Sam papież miał ostatecznie ekskomunikować Michała VIII w 1281 roku, a Akt Unii pozostał martwą literą.
Za panowania Andronika III (1328 - 1341) sprawy wróciły do normalnego toku , aż do wybuchu konfliktu o hezychazm i regenta cesarstwa patriarchy Jana XIV Kalekasa (patriarcha 1334 - 1347) w konflikcie o sukcesję przeciw Janowi V. Paleologue do Jean VI Cantacuzène . Osobiste nawrócenie Jana V Paleologa (panowanieCzerwiec 1341 w Sierpień 1376 ; zLipiec 1379 w kwiecień 1390 13, i w końcu wrzesień 1390 w Luty 1391) A osobiste poddanie się papieżowi Urbanowi V było postrzegane jako gest polityczny, który miał niewielki wpływ na stosunki między cesarzem a patriarchą Kaliktusem I st, jako bardziej zainteresowany jednością jego Kościoła podważonego konsekwencjami konfliktu hezychastów.
Ostatni akt miał zostać odegrany na soborze Bazylea-Ferrara-Florencja, kiedy Jan VIII Paleolog ( r. 1425-1448) w towarzystwie patriarchy Józefa II Konstantynopola , przychylnego Unii, ale zmarłego podczas soboru, zaakceptował formułę porozumienia między Kościołami Rzymu i Konstantynopola. Jednak ta unia nie została zaakceptowana ani przez Rosję, gdzie metropolita Izydor kijowski zostanie zamknięty przez księcia Wasilija II w klasztorze za to, że nie sprzeciwiał się unii, ani przez duchowieństwo i ludność Konstantynopola tak, że jego proklamacja musiała być odroczone do12 grudnia 1452. W tym czasie jednak były despota Mistry , Konstantyn XI Palaiologos ( r. 1448-1453) był już następcą Jana VIII . Koronowany w Mistrze, a nie w Konstantynopolu (gdzie taka koronacja przez patriarchę unionistów groziłaby wywołaniem zamieszek), ostatni „niekoronowany cesarz”, jak go nazywają niektórzy, przeczytał we wtorek12 grudnia 1452, byka Lætentur Coeli , w Hagia Sophia w Konstantynopolu. Proklamacja ta nie miała być przestrzegana od czasu, gdy29 maja 1453M éhémet IIujęte Konstantynopol.
I to w końcu na nowego patriarchę Mehemet II wybrał rządzenie „prosem” bizantyńskich poddanych w Imperium Osmańskim: Georges Scholarios , zwolennik Unii Kościołów przed soborem, a następnie żarliwy obrońca prawosławia, został intronizowany w styczniu 1454 pod imieniem Gennadios II , nie w Hagia Sophia, obecnie przekształconej w meczet, ale w Kościele Świętych Apostołów .
Dla Bizantyjczyków państwo i Kościół, rządzone przez cesarza i patriarchę, stanowiły dwa aspekty tej samej władzy, pierwszy panujący nad ciałami, drugi nad duszami; z harmonii między jednym a drugim płynął dobrobyt imperium. Wybrany przez Boga, któremu jako jedyny podlegał ( autokrator ), cesarz był równy apostołom ( isapostolos ) i jego pierwszym obowiązkiem było szerzenie wiary. Rola, jaką cesarz był powołany do odegrania w sprawach Kościoła, nigdy nie została ustalona w tekstach i zależała raczej od osobowości różnych cesarzy i gorliwości, jaką każdy z nich wykazał, aby chronić Kościół i jego dobra materialne, jego doktrynę jako określonych przez pierwsze siedem tzw. soborów ekumenicznych i narzucenie tego ostatniego swoim poddanym.
Ta religijna funkcja cesarzy bizantyjskich utrwaliła tę, którą aż do Gracjana sprawowali cesarze rzymscy, wielcy papieże, przewodniczący kolegium kapłanów. Sam cesarz był postrzegany, podobnie jak Dawid i Melchizedek w Biblii, jako „król-kapłan”. Stopniowo w imperium zadomowił się „kult cesarza”. Cokolwiek odnoszące się do cesarskiego osoby został opisany jako „święte” i łacińskiego słowa „ DIVUS ” wskazując pierwszy martwego cesarza i żywym cesarz zostaną zastąpione aż VII th wieku przez jego greckich równoważne „ theios ”, do którego będzie zastąpić mniej ciernisty jeden z „ hagios (święty)”. Przedmiotem czci były posągi i portrety cesarskie; wizerunek cesarza pozwalał uciekinierom ubiegać się o prawo azylu podobne do tego, jakie mieliby w kościele, a oficjalne przysięgi powoływały się zarówno na zbawienie cesarza, jak i Trójcę Świętą.
Zatem to cesarze będą zwoływać pierwsze sobory ekumeniczne i ustalać ich program. Będą oni przewodniczyć sesjom otwierającym i zamykającym, reprezentowani przez wyższych urzędników, gdy debaty nie mają konsekwencji politycznych; niemniej jednak niektórzy cesarze nie wahali się interweniować w samą definicję dogmatów, gdy ryzykowali reperkusje dla jedności imperium, albo narzucając swój arbitraż między dwiema frakcjami (Constantine w kwestiach donatiste i arienne), albo rozstrzygając pewne kwestie na własną rękę (Encyklika Bazyliszka (475), Henotikon Zenona (482)). Wtedy to do niego będzie należało egzekwowanie decyzji i ściganie heretyków. Anna Komnena nie zadzwoniła do ojca, Alexis I st , w „trzynastym apostołem” z powodu swej gorliwości, aby kontynuować Manichaean i Bogomil? Większość soborów odbędzie się w Konstantynopolu lub okolicach: Nicei (325), Konstantynopolu I (381), Efezie (431), Chalcedonie (451), Konstantynopolu II (553). Rada Konstantynopola II , w którym cesarz Justynian narzuci swoje pomysły na te papieża Wergiliusza wyraźnie nadal pokazuje the VI th century cesarskiej woli mógłby rozstrzygający.
Ten kult cesarza znajduje odzwierciedlenie w „imperialnej liturgii”, przedłużeniu koronacji cesarza przez patriarchę w Hagia Sophia, której oprawą jest Grand Palais , istny zespół pałaców, z których każdy pełni określoną funkcję.
Oprócz prywatnych apartamentów rodziny cesarskiej (Pałac Daphnée), sali tronowej lub Trybunału Dziewiętnastu Łóżek używanych do oficjalnych bankietów, Pałacu Magnaure, w którym odbywało się przyjęcie ambasadorów, Chrysotriclinium dla audiencji. bardziej uroczysta Porfira , pomieszczenie, w którym rodziły cesarzowe, wszystkie pokazywały przepych i luksus, który miał zaimponować tym, którzy mieli do niego dostęp, jak ten tron pozwalający cesarzowi wznieść się w powietrze, z którego zstępował ubrany w różne ozdoby , tron otoczony ryczącymi lwami i innymi automatami przypominającymi ptaki ćwierkające w gałęziach pozłacanych drzew. Niedaleko Grand Palais, do którego niewiele osób miało dostęp, znajdował się Hipodrom , miejsce wspaniałych ceremonii, gdzie między innymi świętowano cesarskie triumfy, podczas których paradowano łupy, a wrogowie brali do niewoli.
Grand Palais był także miejscem, w którym odbywały się święta cesarskie, równolegle do kalendarza liturgicznego Kościoła, oba świeckie święta, takie jak potępione przez Kościół święto Brumalii (koniec listopada), Fête des Vendanges ( 15 sierpnia ). gdzie patriarcha przybył do pałacu, aby pobłogosławić pierwsze winobrania, a także święta religijne, takie jak Niedziela Palmowa, gdzie cesarz rozdawał krzyże i gałęzie w pałacu przed udaniem się do Hagia Sophia, gdzie odbyła się ceremonia religijna.
Władza cesarza sprawowana była nie tylko nad dogmatem, ale także nad życiem Kościoła i prawami, które nim rządziły (prawo kanoniczne lub nomocanon ), mieszanką tekstów religijnych i kościelnych. Zatem pierwszym recensions Gotowe na VI XX wieku przez patriarchę Jana scholasticus (patriarcha 565-577) zgromadził 50 tytułów plus 68 armat (praw religijnych) Bazyli i ekstrakty projekcja nowego (prawa cywilnego) Justyniana. Ten nomokan będzie się rozwijał do około 1089 roku, kiedy to ostatnie wydanie zastąpi edykty Justyniana edyktami Bazylego II . I jak Justyniana, że Leo VI , Alexis I st , Manuela Komnena , Andronik II nie wahał się interweniować wypowiedzieć apetyt na ziemskie bogactwa wystawiany przez niektórych klasztorach, ignorancję niektórych duchownych lub ich wątpliwej moralności.
Niektórzy cesarze będą modyfikować dzielnice kościelne, tworząc nowe biskupstwa (Justinian tworzy arcybiskupstwo w swoim rodzinnym mieście, Bazyli II reorganizuje dzielnice kościelne podbitej Bułgarii), posuwając się nawet do ingerencji w kalendarz liturgiczny, ustalając daty niektórych świąt ( Justin I st rozszerza imperium z dnia25 grudnia z okazji Narodzenia, Maurycy ustalający Zaśnięcie Dziewicy w 15 sierpnia).
Niemniej jednak, boski wybór nie oznaczał, że władza nie może być kwestionowana: Bóg rzeczywiście nie mógł utrzymać na miejscu cesarza, który nie wywiązałby się ze swoich obowiązków sprawiedliwości i filantropii lub zboczyłby w kierunku herezji. Przeciwnicy wypatrywali więc jakiegokolwiek znaku z nieba, który tłumaczyłby boską niełaskę: epidemie, trzęsienia ziemi, klęski militarne. Pewne jest, że długie serie porażek militarnych w rękach Bułgarów i Arabów w VII th century ułatwi powstawanie ikonoklazmu i Michel I st Rangabe został zmuszony do abdykacji po zwycięskiej wyprzedzeniem Bułgarów u bram stolicy . Bez względu na władzę cesarzy, nigdy nie uda im się nagiąć Kościoła, gdy chcieli narzucić poglądy sprzeczne z ortodoksją, ani w sprawach wiary (sami obrazoburczy odmówią przyjęcia teorii Konstantyna V na temat kultu Dziewicy). i świętych, odmowa ludu i duchownych, którzy opuszczą Hagia Sophia, gdzie Konstantyn XI właśnie ogłosił przywiązanie Kościoła prawosławnego do rzymskiego), lub w sprawach moralnych (rozwód Konstantyna VI ).
Po obaleniu ostatniego cesarza zachodniego w 476 r. stosunki między papieżem a cesarzem zaczęły się napinać, a biskup Rzymu został wezwany do odegrania zarówno politycznej, jak i duchowej roli. Podczas gdy nienawidzili barbarzyńców arian, którzy teraz rządzili Włochami, papieże nienawidzili cesarza Monofizyty, który teraz jeszcze bardziej panował w Konstantynopolu. Kiedy Gelasius I po raz pierwszy został wybrany na papieża w 492 roku, zaniedbał poinformować cesarza o swojej nominacji i poprosić o potwierdzenie. W obliczu protestów cesarza odpowiedział listem stwierdzającym, że światem rządzą dwie mocarstwa i że z tych dwóch mocarstw, ta z kapłanów jest największa, ponieważ oni są również odpowiedzialni za dusze książąt.
Tak więc w obliczu Kościoła wschodniego, który chętnie zaakceptował interwencję basileusa w sprawy Kościoła, posuwając się nawet tak daleko, że zabiegał o to, papieże, poczynając od Gelasius ( r. 492-496) i Symmaque ( r. 498-514) coraz bardziej otwarcie odrzucali to, co uważali za ingerencję w sprawy Kościoła. Stosunki te stały się jeszcze bardziej delikatne, kiedy Justynian odzyskał Włochy ( r. 527-565) zastąpiła Włochy pod panowaniem bizantyńskim. W ciągu następnych dwóch stuleci cesarze próbować Papieża o nich, nie wahając się deportować niektóre z nich jak Martin I st ( r. 649-655) zmarły na wygnaniu w Cherson .
Sytuację pogorszyło, gdy obrazoburczy cesarz Leon III (717 - 741), żądny podwyższenia podatków na sfinansowanie walki z Arabami, napotkał sprzeciw papieża, którego majątki ziemskie położone na Sycylii i Kalabrii należały do imperium. Cesarz postanowił następnie skonfiskować te posiadłości, przekazując je wraz z Illyricum , Grecją i Wyspami Egejskimi pod jurysdykcję Patriarchy Konstantynopola.
Ostatnie bastiony cesarskie Włoch były spadać pod ciosami Longobardów w 751. Odtąd papieże stali się tylko ochraniacze ludności przeciwko barbarzyńcom, a po prosząc o pomoc Pepin krótkim , Stephen II ( r. 752-757) odziedziczył terytoria egzarchatu Rawenny, wcześniej posiadłości bizantyjskiej.
Ten konflikt jurysdykcji znalazła kontynuację w chrystianizacji słowiańskich biznesu do IX th century gdy bizantyjskie franków Duchowieństwo i będą konkurować przynieść Polsce , na Pannonia a zwłaszcza Morawy w obszarze ich oddziaływania. Jeśli Rzym odniósł zwycięstwo na Węgrzech i w Polsce, Konstantynopolowi udało się na soborze w 879 r. podporządkować sobie Bułgarię, wkrótce potem Serbów, a po chrzcie Włodzimierza Kijowskiego w 989 r. Rosję.
Rzym jednak musiał podnieść głowę i po reformie kluniackiej papież Grzegorz VII ( r. 1073-1085), domniemany autor Dictatus Papae , chciał oddać cesarza pod zwierzchnictwo papieża, twierdząc, że tylko on może posiadać insygnia cesarskie, że książęta tego świata powinni całować jego stopy i że on ma moc składać monarchowie.
Incydenty z 1054 r. między patriarchą Konstantynopola a emisariuszem papieża Leona IX miały niewielki wpływ na stosunki między papieżem a cesarzem. Wręcz przeciwnie, będąc w słabej pozycji imperium, to następcy Konstantyna IX będą starali się o pomoc papieża w walce z najazdem tureckim. Znacznie więcej po rekonkwiście w 1261 r. kilku cesarzy będzie próbowało negocjować nawet ponowne zjednoczenie obu Kościołów, nawet w sprawie uznania wyższości Rzymu w sprawach religijnych przeciwko wysłaniu najemników (patrz „Ewolucja historyczna” powyżej).
W swojej powieści 6 z 535 r. Justynian potwierdził, że Bóg dał ludziom Kapłaństwo i Cesarstwo, z których pierwsze zajęło się kwestiami duchowymi, drugie sprawami doczesnymi. Jednak patriarcha Focjusz jako jedyny podjął próbę określenia granic między tymi dwoma obszarami i relacji między tymi dwoma mocarstwami. W Eisagogè , napisanej około 880 r. jako wprowadzenie do zbioru praw zwanych "bazylikami", tytuły II i III opisują odpowiednio władzę cesarza i patriarchy, kładąc nacisk na harmonię panowania między nimi. Jednak ten tekst nigdy nie został opublikowany, Leon VI ( r. 886-912) uzyskując po jego dojściu do władzy rezygnację Focjusza, dowód, że między dwoma mocarstwami nie panowała ustawicznie harmonia.
W rzeczywistości, jeśli cesarz, jak wszyscy inni wierni, podlegał duchowemu autorytetowi Kościoła, miał ogromną przewagę, jeśli nie wyboru, to przynajmniej zawetowania wyboru patriarchy, który ryzykowałby niezadowolenie. Według Księgi ceremonii wyboru patriarchy dokonało zgromadzenie metropolitów (synod), które nadało trzy imiona cesarzowi, który ogłosił szczęśliwego. Ale jeśli żadne z tych nazwisk mu nie odpowiadało, mógł swobodnie przedstawić Metropolitanom czwarte. Niektórzy cesarze narzucają nawet swój wybór bez dalszych formalności, jak w przypadku Aleksego Studyty, którego Bazyli II wyznaczył na łożu śmierci. Oficjalne mianowanie nowego patriarchy odbyło się w Grand Palais podczas ceremonii z udziałem Senatu, metropolitów i innych duchownych. Cesarz odczytał następnie formułę: „Łaska Boża i nasza moc, która z niej pochodzi, promuj bardzo pobożnego Focjusza jako patriarchę Konstantynopola”. Dopiero w następną niedzielę konsekracja nowego patriarchy odbyła się w Hagia Sophia, również w obecności władcy.
Ogólnie rzecz biorąc, jak widzieliśmy powyżej, między cesarzem a patriarchą panować będzie harmonia, przy czym ten ostatni z szacunkiem szanuje opinię władcy. Kiedy dojdzie do konfrontacji, to albo z powodu silnej osobowości patriarchy wobec słabego cesarza, jak Focjusz i Michał Ceruli, albo z powodu odejścia od ortodoksji, albo zgrzeszenia przeciwko moralności.
Patriarcha Konstantynopola kierował Kościołem złożonym z dwóch odrębnych warstw. Na szczycie piramidy znajdowało się wysokie duchowieństwo, złożone z metropolitów, biskupów podlegających jurysdykcji tych metropolitów (biskupów sufragańskich) oraz arcybiskupów autokefalicznych, rezydujących w dużym mieście i zależnych tylko od patriarchy. W X XX wieku było 57 miast, 49 metropolii i 514 diecezjach.
Na dole piramidy znajdowało się duchowieństwo składające się z kleru regularnego, który służył różnym kościołom i mnichów zgrupowanych w klasztorach, z których najsłynniejsze są niewątpliwie te z Góry Athos lub klasztoru Studion Konstantynopola i którzy odgrywali rolę ważną rolę polityczną w historii imperium, zwłaszcza w okresie kryzysu ikonoklazmu, a później hezychazmu.
W czasie pierwszego soboru w Konstantynopolu w 381 r. granice okręgów kościelnych pokrywały się z granicami administracji cywilnej, od którego zresztą zapożyczono pojęcie „diecezja”. Możemy prześledzić jego ewolucję poprzez Notitiae Episcopatuum, którego rewizje na przestrzeni wieków wydają się podążać za rozszerzaniem lub kurczeniem się terytorium cesarskiego.
Druga postać w państwie, patriarcha, cieszy się ogromnym autorytetem i wpływem zarówno w państwie, jak iw Kościele.
Jeśli chodzi o strukturę kościelną, o ile tworzenie nowych biskupstw lub podniesienie biskupstwa do rangi arcybiskupstwa odbywało się często z inicjatywy cesarza, to nie mogło się to odbyć bez zgody patriarchy, który miał wykonać decyzję . W zakresie liturgii i sprawowania sakramentów mógł ustanawiać nowe święta oraz towarzyszące im procesje. Zapewniał dyscyplinę w udzielaniu sakramentów, co prowadziłoby do konfliktów z cesarzami w sprawach małżeństwa. Co więcej, w przeciwieństwie do Zachodu, gdzie autorytet arcybiskupów, prymasów i metropolitów został znacznie zmniejszony przez wzrost władzy papieskiej, na Wschodzie postacie te nadal cieszyły się dużą autonomią, a autorytet patriarchy Konstantynopola został naprawdę ugruntowany dzięki podboje arabskie, które unicestwiły wpływy patriarchów Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy, a także postępy osmańskie, które zmusiły znaczną liczbę prałatów do schronienia się w Konstantynopolu.
W państwie jego wpływ, zwłaszcza w sytuacji kryzysowej, może być znaczny. Kościół i państwo, które musiały działać w zgodzie , chryzopęcherzyki dotyczące kwestii religijnych, takich jak represje wobec heretyków, nosiły podwójny podpis cesarza i patriarchy. Fakt, że przypadło mu nie tylko ukoronowanie cesarzy, ale także żądanie od nich przed koronacją wyznania prawosławia, dał mu znaczny autorytet. Podobnie, oprócz roli duchowego przewodnika rodziny cesarskiej, patriarcha wchodził w skład rady regencyjnej na wypadek wstąpienia na tron pomniejszego cesarza i czasami jej przewodniczył, podobnie jak Mikołaj Mistyk, pierwszy wychowawca Konstantyna VII Porphyrogeneta. . A niektórzy patriarchowie, tacy jak Focjusz, nie wahali się zwracać się bezpośrednio do bardzo wysokich urzędników, by udzielać im rad, a nawet wysyłać im nagany. Ze swej strony Michel Cérulaire nie zawaha się przeciwstawić polityce Konstantyna IX, który chciał zawrzeć sojusz z papieżem przeciwko Normanom.
Administracja patriarchalna odbywała się w oficynach katedry św. Zofii, w pobliżu Grand Palais. Już w VI th century była zatrudniało zbyt poważnie martwi którego nadmiar cesarzy, którzy regularnie biorą kroki w celu wyegzekwowania dopuszczalna liczba 525 kleryków. Tworząc prawdziwy dziedziniec, podzielono je na kilka klas. Na szczycie znaleźli się prawdziwi ministrowie, jak syncella (σύγκελλος), rodzaj premiera i ewentualny następca patriarchy, który został mianowany przez cesarza i zasiadał w hierarchii palatynowej, a także pięciu wielkich dostojników, zwanych diakonami i odwołujących kardynałowie odpowiedzialni za dykasterie w Rzymie: Wielki Ekonom, Wielki Sacellaire, Wielki Skeuofilaks, Wielki Chartophylax i asystent w Sakelion.
Aby pomóc mu w jego zadaniach, patriarcha mógł polegać na synodzie stałym ( synodos endèmousa ) utworzonym przez wszystkich biskupów przebywających w stolicy, ale bardzo wcześnie ograniczonym do arcybiskupów i metropolitów. Posiadał uprawnienia ustawodawcze, administracyjne i sądownicze. Musiał między innymi sporządzić listę trzech nazwisk na wybór nowego patriarchy podczas sesji, w której uczestniczył sam cesarz lub jego przedstawiciel. Cieszy się wystarczającym autorytetem, aby Aleksy I najpierw musiał polegać na klerykach św. Zofii, aby narzucić reformę duchowieństwa pomimo jego sprzeciwu.
Zwykli duchowni i mnisiW diecezjach poza Konstantynopolem duchowieństwo zostało podzielone na kleryków świeckich i mnichów.
Prości duchowni, którzy służyli kościołom, dzielą życie swojej trzody. Nie tylko mogli być małżeństwem, przynajmniej do czasu otrzymania większych rozkazów, ale musieli pracować, aby utrzymać rodzinę. Jeśli w Bizancjum nie było ani grosza, zwłaszcza na wsi, duchowni otrzymywali tantiemy za udzielanie sakramentów, takich jak chrzest, małżeństwo itp.
Pamiętaj, że w Bizancjum nie było „parafii” w tym sensie, że miałyby się rozwijać na Zachodzie. Duchowni służyli kościołom dwojakiego rodzaju: pierwszy, zwany „katolickim” (καθολικαί), podlegał bezpośrednio miejscowemu biskupowi; drugie to „prywatne” kościoły, kaplice lub oratoria tworzone przez ważne osobistości albo na użytek własnej rodziny, albo w związku z klasztorem lub instytucją charytatywną. Zależni od biskupa jedynie w zakresie aprobaty kleryków pełniących służbę, ci ostatni zmniejszali dochody biskupów, ponieważ nie musieli płacić mu tantiem. Zmniejszyli także dochody państwa z powodu zwolnień podatkowych na rzecz Kościoła, ogłoszonych przez różnych władców, w szczególności przez cesarzową Irenę (Regent 780; cesarzowa 797-802). W ten sposób mądry urzędnik, taki jak Michel Attaleiatès (ok. 1022 - ok. 1080), zbudował różnorodne dziedzictwo, dzięki któremu założył klasztor Prodrome (Prekursor) w Konstantynopolu. Odziedziczywszy majątek ( oikos ) w Rodosto (dziś Tekirdağ w Turcji), przekształcił go w przytułek dla ubogich i podporządkował mu klasztor w Konstantynopolu, tworząc jednostkę społeczno-gospodarczą mogącą żyć w autarkii. Jednostka ta przekazała część swoich dochodów w formie prac charytatywnych, nadwyżka trafiała do właściciela. Te instytucje charytatywne (szpitale - xena ; hospicja dla cudzoziemców, starców lub porzuconych kobiet - xenodocheia , gerokomeia , matronea ) odgrywały ważną rolę społeczną, państwo widzi w nich sposób kontrolowania buntów, a Kościół ma prawny obowiązek „ przeznaczać na to czwartą część swojego dochodu.
Klasztory bizantyjskie, istniejące już za czasów Justyniana, będą się szybko rozwijać, prezentując obraz tego idealnego życia, „błogosławionego i pozbawionego troski o świat”, zgodnie ze słowami Teodora II Laskarisa (1254-1258), którego wielu cesarzy przyjmie każdego z nich. z własnej woli lub po tym, jak został do tego zmuszony.
Klasztor bizantyjski, zwany Laura , był syntezą monastycyzmu wschodniego, zwłaszcza kontemplacyjnego, gdzie mnich żył w izolacji, zgodnie z tradycją ascetów egipskich i syryjskich, oraz modelu helleńskiego, którego nakazy i przepisy zostały ustanowione przez św. Bazylego i zreformowane około 798 r. Studium (759-826). Pierwowzorem była Lavra , pierwszy i najważniejszy klasztor na Górze Athos, założony przez św. Atanazego w 961 roku, gdzie mnisi połączyli życie wspólne i zbiorową pracę z samotnym życiem w celach, gdzie mnich udał się na spoczynek, aby medytować.
Umieszczeni poza kontrolą hierarchii kościelnej i państwowej, ale mający po swojej stronie opinię publiczną, mnisi cieszyli się wolnością słowa i działania, co często stawiało ich w konflikcie między sobą. Podobnie jak na Zachodzie, nie wszyscy mnisi koniecznie zakładali kapłaństwo, ale w przeciwieństwie do swoich zachodnich braci, nie byli przywiązani do klasztoru i często podróżowali od jednego do drugiego, głosząc w miastach i na wsi doktryny, które często kolidowały z obydwoma. oficjalny Kościół i państwo. Różni cesarze, z których pierwszym był Justynian, usiłowali nadać klasztorom ściśle określony status prawny; inni, jak Leo VI , Alexis I st i Manuela Komnena, aby zapobiec nadużyciom, które dał przywileje przysługujące tych klasztorów jak nie poświęcają dzieciom od urodzenia do klasztoru.
Niektóre klasztory, dzięki federacji, zdołały nawet uzyskać status autonomii politycznej w ramach imperium, z których najbardziej znanym jest Góra Atos, która utrzymuje ten status do dziś. Wspomnijmy też Latros (12 klasztorów), górę Synaj i Meteorę (sześć nadal czynnych klasztorów).
Najpoważniejszym konfliktem między mnichami a władzą cesarską był niewątpliwie kryzys obrazoburczy, podczas którego mnisi z nielicznymi wyjątkami stanęli po stronie obrońców obrazów i w konsekwencji zostali narażeni na prześladowania, których kulminacją był Konstantyn V , który próbował wykorzenić monastycyzm z imperium: klasztorom zabroniono rekrutować nowicjuszy; obecni mnisi musieli złamać śluby, porzucić habit zakonny i opuścić swoje klasztory przekształcone w koszary. Ale nie był jedyny. Po usunięciu patriarchy Ignacego Konstantynopola, byłego mnicha, przez Michała III i zastąpieniu go przez Focjusza, mnisi nie zawahają się stanąć po stronie Rzymu, który potępił to złożenie. Odegrają niezaprzeczalną rolę w ruchu opinii, który doprowadził w 969 roku do zabójstwa Nicefora Fokasa i zawsze pozostaną wrogo nastawieni do wszelkich prób paleologów podporządkowania Kościoła prawosławnego Kościołowi Rzymskiemu.
W czasie I Soboru Nicejskiego biskup Bizancjum, obecnie Konstantynopola, zajmuje jedynie skromną rangę jako sufragan biskupa Heraklei, metropolii prowincji Europy. Sytuacja ta zmienia się wraz z Soborem Konstantynopolitańskim w 381 r., podczas gdy Sobór swoim trzecim kanonem (prawem) zapewnia biskupowi Nowego Rzymu drugą rangę w Kościele. Jeśli biskup Rzymu opiera swoją prymat na fakcie, że jest następcą św. Piotra, to Konstantynopola swoją pozycję zawdzięcza temu, że nowy Rzym jest rezydencją cesarza. Na przełomie wieków Jan Chryzostom, nowo mianowany arcybiskup, wystąpił przeciwko zepsuciu obyczajów i zdymisjonował biskupa Efezu . Narzucając swoją władzę diecezjom Azji, wkrótce popadł w konflikt z arcybiskupem Aleksandrii. Ale pół wieku później Konstantynopol zwyciężył nad swoim wielkim rywalem i na soborze chalcedońskim w 451 Konstantynopol uzyskał na mocy dwudziestego ósmego kanonu prerogatywy prawie równe prerogatywom Rzymu, który jednak zachował „prymat honoru”. Jego patriarcha ma władzę nad trzema cywilów diecezjach mostu , Azji i Tracji łącznej VI th century 28 prowincjach cywilne i 30 Diecezje duchowieństwa. Jak wspomniano powyżej, na początku VIII th wieku cesarz Leon III także połączy mu Kościołów Wschodniego Illyricum (Dacia i Macedonii).
Było wówczas pięciu patriarchów czyli biskupów pięciu najważniejszych miast cesarstwa, których kościoły zakładali apostołowie: Rzymu, Konstantynopola, Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy. W swojej powieści 123 Justynian powierzył biskupom tych pięciu miast zbiorową odpowiedzialność za Kościół lub Pentarchię . Implicite w decyzjach Rady Chalcedońskim pojęcie Pentarchii wyraźnie zaznaczono w pracach Rady w Trullo VII th century i Rada czwarta Konstantynopola w AD 869. Rzymie, jednak odmówił uznania zarówno dwudziestego ósmą kanon soboru chalcedońskiego jako te, które zredukowały Rzym do tej samej rangi co cztery inne patriarchaty.
Dolewając oliwy do ognia, ustawodawstwo Justyniana nadało patriarsze Konstantynopola tytuł „ekumeniczny”, niejednoznaczny termin, który prawdopodobnie oznaczał w myśli imperialnej „obejmujący imperium”, podczas gdy Rzym zdecydował się go interpretować w dosłownym tłumaczeniu „uniwersalny”. . Zarówno Pelagiusz II ( r. 579-590) Jako jego następca Grzegorz I st ( r. 590-604) będzie energicznie zaprotestować przeciwko używaniu tego kwalifikatora, który będzie używany przez patriarchów, takich jak Focjusz i Michel Cérulaire, jako brawura przeciwko Rzymowi. Trzymając się znaczenia przyjętego na Wschodzie, cesarz Maurycy ( r. 582-602) chcąc walczyć z Monofizytami, zachęcił patriarchę Jana Szybszego do użycia kwalifikatora w celu nadania patriarsze Konstantynopola władzy nad innymi patriarchami Wschodu równej władzy Rzymu nad biskupami Zachodu.
Ukonstytuowany już w czasie Soboru Nicejskiego, patriarchat aleksandryjski uważa się, że został założony przez św. Marka. W IV th century orzekł on drugie miejsce w Kościele powszechnym, a jej terytorium objęte prowincje Egipcie i Libii dwa. Ignorując poziom metropolitalny, sam arcybiskup Aleksandrii konsekrował 101 biskupów na swoim terytorium. Patriarcha, duży właściciel ziemski w Egipcie, posiadał flotę handlową, która umożliwiała mu wyżywienie tysięcy potrzebujących miasta. Nawet legat cesarski szanował władzę tzw. „faraona biskupiego”. Będąc stolicą intelektualną imperium, Aleksandria będzie miała niejasny widok na powstanie Konstantynopola i będzie dążyć do sprzymierzenia się z Rzymem, aby przeciwstawić się 28. kanonowi Soboru Chalcedońskiego. Utracił jednak swój autorytet właśnie po tym soborze, kiedy to podzielił się na dwie części: Patriarcha Dioscorus (który jako pierwszy przyjął tytuł patriarchy ekumenicznego) zakwestionował pojęcie dwóch natur Chrystusa, a za jego zwolennikami znalazł się na początek rozpadu monofizyckiego (jednej natury łączącej naturę boską i człowieczeństwo), podczas gdy reszta Kościoła przyjęła chalcedońskie wyznanie wiary o dwoistości natur Chrystusa. Następnie chalcedońscy i antychalcedońscy lub jakobiccy patriarchowie podążyli za sobą, aż Justynian narzucił chalcedońskich patriarchów w Aleksandrii. Choć oficjalny, Kościół chalcedoński czy melchicki może utrzymać się tylko dzięki imperialnemu poparciu, do którego wrogo nastawiona była spora część ludności. Podbite przez Persów w 616 miasto zostało odzyskane przez imperium około 630, ale w 642 padło w ręce Arabów .
Patriarchat Antiocheński mógł twierdzić z Rzymem przywilej został założony przez świętego Piotra. Ale podczas gdy terytorium Aleksandrii było dobrze odgraniczone, to Antiochii, która obejmowała całą cywilną diecezję Wschodu, rozciągającą się na Gruzję i Persję, nie miała dokładnej granicy na północy i wschodzie, a jej 138 biskupstw zgromadziło mozaikę ras , języki i różne zwyczaje stanowiące sprzyjające ośrodki dla różnych herezji, które powstały na Wschodzie. Ponadto, jego terytorium zostało amputowane Cypr którego autonomia została uznana na Soborze w Efezie w 431 i Jerozolimie i Palestynie trzy, nowe patriarchat ustanowiony przez Radę Chalcedoński w 451. IV -go wieku i V -go wieku , genialny teologiczna szkoła wzięła udział w kontrowersje teologiczne tamtych czasów, wspierając w szczególności dosłowną interpretację tekstów Biblii. Jej głównymi przedstawicielami byli Diodorus Tarsus , Théodore de Mopsueste , Théodoret de Cyr, a zwłaszcza Jean Chrysostome . Będą wówczas sprzeciwiać się szkole alegoryjskiej, która popierała alegoryczną interpretację tych tekstów. Ale to prestiż Falter z chrystologicznych walki z V -go wieku i połowy VI th wieku narodziny Kościoła Jacobite zobaczyć schizmy, gdzie niektóre fotele mają dwóch biskupów, jeden Chalcedonian uznawane przez władze cesarskie i innym Jacobite. Podczas inwazji perskiej biskupi chalcedońscy zostaną wypędzeni i zastąpieni przez biskupów jakobickich do czasu ponownego podboju przez cesarza Herakliusza, który ponownie ustanowi biskupów chalcedońskich, którzy będą zajmować tron patriarchalny aż do podboju arabskiego w 638 roku.
Ostatni przybytek, Patriarchat Jerozolimski powstał dzięki staraniom biskupa Juvenala (422? - 458) podczas soboru chalcedońskiego; jego terytorium obejmowało trzech Palestyńczyków, Arabię i dwie Fenicje. Swój prestiż czerpała jednak nie z tzw. stworzenia przez apostoła, ale z obecności Miejsc Świętych, które przyciągały tysiące pielgrzymów. Mimo, że była ofiarą pewnych teologicznych sporów w VI E wieku , patriarchat starał się utrzymać częste i przyjazne linki, jak również z Rzymu z Konstantynopolem. Zajęte przez Persów na początku VII th century zostaną oddelegowani przez piętnaście lat imperium aż że Herakliusz dotyczy Prawdziwego Krzyża w Jerozolimie w 630.
Pomimo schizm i kłótni, które często im się sprzeciwiały, patriarchaty wschodnie nigdy nie zatracały pojęcia jedności Kościoła, o czym świadczy pewna liczba zastosowań.
Po wyborze każdy z patriarchów skierował do papieża w Rzymie i swoich kolegów na Wschodzie wyznanie wiary, zwane synodem , w którym wymieniono zarówno artykuły wiary, których wyznawali, jak i klątwy na tych, którzy wyznawali herezja. Z wyjątkiem sytuacji, gdy komunikacja była prawie niemożliwa przez podboje arabskie, brak odpowiedzi na te synody był postrzegany jako brak uznania prawowitości danego patriarchy.
Urzędowi patriarchowie widzieli również swoje imiona wypisane na dyptykach żyjących upamiętnionych w kanonie Mszy św. Kiedy zginęli, ich imię zostało przeniesione do Dyptyków Umarłych. Każdy patriarcha, którego imię zostało skreślone z dyptyków, był uważany za heretyka.
Od Soboru Chalcedońskiego patriarchowie przyjęli zwyczaj komunikowania się ze sobą za pośrednictwem posłańców zwanych apokryzjarzami , prostych pośredników, którzy różnili się od legatów z rozszerzonymi uprawnieniami wysyłanymi w celu zajmowania się ważnymi sprawami lub reprezentowania papieża lub jednego z nich. sobór ekumeniczny.
Oprócz tych pięciu oryginalnych Patriarchaty tworzących Pentarchii, opracowany z IX th -wiecznych kościołów krajowych, które wkrótce będą twierdzić ten sam status co najstarszych kościołów.
Zanim Borys I po raz pierwszy został chanem Bułgarii (852), jego kraj nawiązał stosunki z Cesarstwem Karolingów , uważanym za wrogie przez cesarza bizantyjskiego. W 864 r. Michał III dokonał demonstracji sił lądowych i morskich na granicy obu imperiów, co zmusiło Borysa do wysłania delegacji do Konstantynopola, zgadzając się zarówno na wyrzeczenie się sojuszu z Frankami, jak i na przyjęcie chrztu biskupa wysłanego przez Konstantynopol. Ta milcząca akceptacja moralnego suwerenności Konstantynopola został natychmiast potępiony przez papieża Mikołaja I er . Jednak Borys zamierzał zachować niezależność swojego państwa i chciałby uzyskać własnego patriarchę, który miałby miejsce w pentarchii. Zwrócił się więc do papieża w 866 roku o wysłanie patriarchy i księży rzymskokatolickich. Mikołaj chętnie przyjął tę prośbę, ale odłożył wysłanie patriarchy. Rozczarowany Borys postanowił zwrócić się bezpośrednio na sobór w Konstantynopolu w 870 r. z pytaniem: do jakiego Kościoła powinien należeć jego kraj, Rzym czy Konstantynopol? Legaci papiescy znaleźli się w mniejszości, duchowieństwo łacińskie zostało wygnane z Bułgarii i zastąpione przez duchowieństwo greckie; mianowano arcybiskupa Bułgarii, zależnego od Patriarchy Konstantynopola, ale otrzymującego wyższy status i większą autonomię niż inni biskupi w cesarstwie.
Sytuacja pozostała niezadowalająca, bo o ile duchowieństwo rzymskie sprawowało po łacinie, to duchowieństwo greckie posługiwało się językiem, którego ludność słowiańska już nie rozumiała. Szansa pojawiła się przed carem, gdy po śmierci Metody w 885 r. kilku uczniów dwóch braci, którzy uczynili słowiański język liturgiczny na Morawach, zostało wydalonych z tego kraju. Zostali ciepło przyjęci przez Borysa, a jeden z nich, Klemens, został wysłany do Macedonii, aby ewangelizować tamtejszy lud w swoim własnym języku. Osiadł w Ohrid (Macedonia dzisiaj, ale od stolicy Bułgarii Symeon I st ) był biskupem w 885.
Adaptację kultury greckiej do bułgarskich realiów kontynuował następca Borysa, Symeon I st (896-927), który sam kształcił się w Konstantynopolu. Równie nacjonalistyczny niż jego ojciec, Symeon skorzystał z słabej pozycji gdzie był imperium po śmierci Bazylego I st ataku Konstantynopola w 913 i uzyskania oficjalnego uznania przez Nicolasa patriarcha empire regentem po śmierci cesarza Aleksandra, tytuł cesarza Bułgarzy ( basileus Boulgarias ). Car, który miał nadzieję zastąpić cesarza bizantyjskiego, nie uznał tego za wystarczające i po nowym zwycięstwie w 926 Symeon przyjął tytuł „Cesarza Rzymian i Bułgarów”, oświadczając, że archidiecezja bułgarska będzie odtąd patriarchalna a także Konstantynopol.
Zwycięstwo to miało być jednak krótkotrwałe i od panowania Bazylego II ( r. 960-1025), który miał być nazywany „zabójcą Bułgarów” ( Basileus Bulgaroktonos ), sytuacja uległa odwróceniu. Po zajęciu kraju cesarz podzielił Bułgarię na dwa księstwa (Bułgarię na zachodzie i Paristrion na wschodzie). Patriarchat został zredukowany do rangi arcybiskupstwa, ale został oddany pod bezpośrednią władzę cesarza, pozostając tym samym niezależnym od patriarchy Konstantynopola.
Zdobycie Konstantynopola przez krzyżowców w 1204 doprowadziło do ustanowienia w Konstantynopolu patriarchy łacińskiego, wyznaczonego przez dożę Wenecji, oraz wygnania patriarchy prawosławnego, który znalazł schronienie w Cesarstwie Nicejskim. Rola biskupów w państwach sukcesyjnych nabrała nowego znaczenia, zwłaszcza w Epirze, gdzie schroniła się znaczna część wysokiego duchowieństwa prawosławnego. Usytuowany w zachodniej Macedonii Ohrid należała do XIII th century Despotat Epiru , który aspirował jako suwerenny cesarza Nicejski wznowienia prowadzi jednolitą imperium. W ten sposób Dèmètrios Chomaténos został awansowany w 1217 roku przez Teodora Ange Dukasa Komnena, ówczesnego despotę Epiru, na stanowisko „metropolity Ochrydu i całej Bułgarii”. Arcybiskup nie wydawał się jednak sympatyzować ze swoimi bułgarskimi diecezjami i szybko stał się, wraz ze swoim kolegą z Nafpaktos , Johnem Apokaukosem , rzecznikiem autonomii Kościołów Europy w stosunku do Kościoła Nicejskiego (posłuchaj z Azji). To właśnie w tym charakterze i przy wsparciu innych biskupów „żyjących na terytorium zachodniej” to znaczy w Europie, że koronowany w 1225 lub 1227 Theodore Ange jako cesarza Saloniki, przyciągając w ten sposób gniew Patriarchy Germain II Konstantynopola , na wygnaniu w Nicei. Taki gest był postrzegany jako uświęcenie podziału Cesarstwa Bizantyjskiego i zakwestionowanie roszczenia arcybiskupa Nicei do tytułu patriarchy Konstantynopola. Jednak porażka Teodora Anioła z rąk bułgarskiego cara Jana Asena w Klokonitsa w 1230 roku miała położyć kres aspiracjom Kościoła w Epirze i biskupi tego regionu stopniowo gromadzili się w Kościele Nicejskim. W tym samym roku, w którym zmarł Dèmètrios Chomatenos (1235), synod spotkał się w Lampsaque pod przewodnictwem patriarchy Germaina II z Konstantynopola, który podniósł Kościół Bułgarii do rangi patriarchatu.
Ostatni akt dyplomatyczny rozgrywający Rzym przeciwko Cesarstwu Bizantyjskiemu, w 1235 r. Jan Asen II ( r. 1218-1241) zawiera traktat sojuszniczy z Cesarstwem Nicejskim, który uczynił Patriarchat Bułgarski autonomicznym patriarchatem.
SerbiaPodobnie jak Bułgaria, Serbia długo wahała się między Rzymem a Konstantynopolem. Powstały już początki Kościoła w założonej w 535 r. archidiecezji Justiana Prima , której jurysdykcja obejmowała całą dzisiejszą Serbię. Leon III przeniósł region zwany wówczas Illyricum z patriarchatu Rzymu do Konstantynopola. Jednak diecezja zniknęła podczas najazdu Serbów na kraj.
Podzieleni po przybyciu na Bałkany na liczne plemiona rządzone przez żupanów , Serbowie osiedlili się w regionie przybrzeżnym jeziora Scutari i Zatoki Kotorskiej , znanym jako Dioklesi, a później Zeta.
Chrześcijaństwo stało się religią państwową prawdopodobnie za panowania księcia Mutimira ( r. 851-891) I bizantyjski cesarz Bazyli I st ( r. 867-886). Według Constantine'a Prophyrogeneta „Chorwaci i Serbowie wysłali emisariuszy z prośbą o chrzest; w ten sposób Bazyli miał wszystkich tych z tych narodów, którzy jeszcze nie zostali ochrzczeni, ochrzczeni”.
Pierwszy Królestwo Serbii pojawił się na początku XI -tego wieku , kiedy Stephen Vojislav zrzekł się sojusz z cesarzem Konstantynopola, zwrócił się do Rzymu i zaczął dołączać do sąsiednich terytoriów Władcy Dukli i Zety. Jego syn, Michel ( r. 1052-1081) udało się przekonać papieża do odłączenia swojego terytorium od arcybiskupstwa Dyrrachium (dziś Durrës w Albanii) i przyłączenia go do łacińskiej diecezji Antibari, która stała się arcybiskupstwem. W 1077, wzorem króla chorwackiego Demetriusza Zvonimira, otrzymał od Grzegorza VII koronę królewską i tym samym stał się wasalem papieża.
Jego syn, Constantin Bodin ( r. 1081-1101) był krótko carem Bułgarii, zanim został schwytany przez Bizantyjczyków, spędził kilka lat w Konstantynopolu i wrócił, by rządzić swoim księstwem (ok. 1082). Kontynuował politykę swoich poprzedników, rozszerzając swoje terytorium o Raszkę i Bośnię oraz utrzymując dobre stosunki z Rzymem.
Po jego śmierci królestwo pogrążyło się w anarchii. Został zjednoczony dopiero pod rządami Étienne Nemanja ( r. 1166-1199), Władco Rascia, który jako pierwszy ochrzczony w obrządku katolickim, to był drugi raz w zgodności z obrządku prawosławnego w Ras (diecezji założonego w IX th century zależności od arcybiskupstwa Ohrid). Etienne wykorzystał wojnę między Wenecją a Konstantynopolem w 1171 r., by połączyć siły z Stefanem III Węgierskim , ale jego śmierć pozostawiła go sam na sam z Manuelem I st, który wybaczył mu i nadał mu tytuł Wielkiego Żupana. W 1195 roku na tron Konstantynopola wstąpił Alexis III Angel ; Étienne Nemanja postanowił w następnym roku odejść na emeryturę ze świata, pozostawić sukcesję swojemu synowi Étienne Nemanjićowi (co oznacza „syn Nemanji”) i dołączył do swojego drugiego syna, Rastko Nemanjicia, który przeszedł na emeryturę jako mnich na Górze Athos. imię Sabasa.
Upadek Konstantynopola w ręce krzyżowców w 1204 pozwolił nowemu królowi o pseudonimie Stephen Prvovenčani (pierwszy koronowany, ponieważ jego terytorium obejmowało teraz całą Serbię; Wielki Żupan Serbii 1195-1217, król Serbii 1217-1227) kontrolować drogę do Konstantynopola. Dlatego negocjował z Rzymem i Konstantynopolem, aw 1217 uzyskał koronę królewską od papieża Honoriusza III . Serbowie jednak pozostali ortodoksyjni, a Stefan cierpiał gniew swojego młodszego brata, zszokowany tym podporządkowaniem się łacinnikom. Bracia w końcu się pogodzili i razem udali się na spotkanie z cesarzem Nicei Teodorem I st . Lascaris . Nominalnie podległa Rzymowi od czasu podboju Franków, prawosławna Serbia w rzeczywistości zależała od arcybiskupstwa Ochrydy, znajdującego się w Epirze, gdzie despota twierdził, podobnie jak cesarz Nicei, sukcesję Cesarstwa Bizantyjskiego. Teodor przekonał swojego patriarchę do konsekracji Saby arcybiskupa Serbii i uczynienia Kościoła serbskiego Kościołem autokefalicznym (a więc niezależnym ani od cesarza, ani od patriarchy Konstantynopola), pod warunkiem, że imię patriarchy zostanie wymienione jako pierwsze w liturgii. Ta elastyczność w obliczu ówczesnych realiów politycznych w Bułgarii, Serbii i nieco później w Rosji pozwoliła Bizantyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu zachować wpływy w Europie Wschodniej, które nie były współmierne do politycznej słabości imperium.
Stosunki z Konstantynopolem miały przybrać nowy obrót za panowania Stefana Uroša II Milutina ( r. 1282-1321), która przekraczając góry Sar zajmowała dużą część Macedonii, w tym miasto Skoplje; droga była otwarta do Salonik. W ten sposób Serbia stała się ważną potęgą na Bałkanach, zdolną do traktowania na równi z Cesarstwem Bizantyjskim. W rzeczywistości dwa bizantyjskie ambasady odwiedził Serbię w XIII -go wieku , zarówno oskarżony o francuskim projekcie sojuszu. W drugiej propozycji król Milutin poślubił Simonis, córkę wówczas pięcioletniego Andronika II , która wniosła w posagu… podbite przez Milutina terytoria Macedonii, który ze swej strony uznał w cesarzu Konstantynopola „cesarza powszechnego”. Nowy Rzym”. W tym samym czasie kultura bizantyjska rozprzestrzeniła się na dwór serbski, który zapożyczył nie tylko tytuły szlacheckie, system sądowniczy, ale także system własności ziemi ( pronoia ).
Nowy krok zostanie podjęty za panowania Étienne'a Dušana ( r. 1331-1355). Korzystając z upadku Bułgarii i wojen domowych, które szalały w Konstantynopolu, ta w ciągu piętnastu lat podbiła całą Macedonię (z wyjątkiem Salonik), Albanię, Epir i Tesalia. Do tego stopnia, że Bizancjum straciło połowę swojego terytorium, podczas gdy Serbia podwoiła swoje, a monarcha w liście do Republiki Weneckiej mógł się pochwalić „byciem panem prawie całego Cesarstwa Rzymskiego”, przyjmując w 1345 r. tytuł „Cesarz i autokrata Serbów i Rzymian”. Ponieważ każda cesarska koronacja musiała być celebrowana przez patriarchę, podniósł arcybiskupa Serbii do rangi „patriarchy Serbów i Greków”. Jeśli jednak cesarz bizantyjski uznał go za „cesarza Serbów”, odmówił dodania „Rzymian”, a jeszcze mniej „Greków”; mniej tolerancyjny patriarcha Konstantynopola Kalikst ekskomunikował nowego cesarza zarówno za podniesienie arcybiskupa do rangi patriarchy, jak i za aneksję terytoriów należących do Cesarstwa Bizantyjskiego.
Cesarstwo Dušana ledwo go przeżyło, a wkrótce po jego śmierci w 1355 roku ostatni z Niemańczyków Stefan Uroš V nie był w stanie obronić imperium zarówno przed wrogami za granicą, jak i przed wielką szlachtą na świecie. Niedługo potem, w 1389 roku, bitwa pod Kosowo-Polem oznaczała kres niepodległości królestwa, a wkrótce potem w 1393 nastąpił upadek stolicy Bułgarii. Minie kolejne pół wieku, zanim wojska Mehmeta II zdobędą ostatni serbski zamek warowny , Smederewo nad Dunajem .
RosjaPo konwersji wdowę po księciu Igorze, Olga, otrzymana z wielką pompą w Konstantynopolu w 957, była pod panowaniem Władimir I st ( r. 980-1015), że nastąpiła chrystianizacja Rusi Kijowskiej i jej wejście do wspólnoty państw chrześcijańskich, a więc do oekumeny bizantyjskiej. W 988 r. Włodzimierz pomagał cesarzowi w walce z uzurpatorem Bardasem Sklerosem za pośrednictwem księżnej Anny, siostry cesarzy bizantyjskich Bazylego II i Konstantyna VIII . Następnie Włodzimierz I po raz pierwszy zwrócił się do swojej ziemi, na której przekształcił Księstwo Kijowskie w bizantyjskie prawosławie, ustanawiając diecezje na trasie od Bałtyku do Morza Czarnego, które w ten sposób stały się równie ważne dla Kościoła, jak i komercyjne. Według Kroniki Nikon , pierwszy biskup kijowski byłby Michel I er stał biskup w 988. Następnie uczestniczył w kampanii ewangelizacji Rusi z Kijów pomógł siedmiu biskupów. Po ewangelizacji Nowogrodu wysłał posłańców do patriarchy Konstantynopola z prośbą o dodatkowych biskupów.
Ale mimo że Rosja kijowska stopniowo domagała się autonomii, Bizancjum nadal przybierało wobec niego paternalistyczny ton, a metropolita rosyjski nadal był mianowany przez Konstantynopol, chociaż wydaje się, że władze w Konstantynopolu przejęły większość odpowiedzialności za czas zadowalać się ratyfikacją wyboru rosyjskich książąt.
Również stosunki między dwoma imperiami przechodziły wzloty i upadki. Podczas schizmy z 1054 r. Rosja pozostała wierna obrządkowi bizantyjskiemu, co było odzwierciedleniem jej ścisłych związków z Konstantynopolem, który nadal dominował nad Morzem Czarnym, a zatem handlował wzdłuż szlaku handlowego Dniepru.
Ale ta protekcjonalna postawa, w miarę jak potęga Cesarstwa Bizantyjskiego słabła, a umacniająca się Moskwa zaczęła poważnie drażnić rosyjskich książąt. Tak więc próby cesarza Manuela Komnena, aby zmusić ich do ustawienia się za nim przeciwko Węgrom i Normanom, zmusiły ich do zajęcia stanowiska. Książę Izyasław kijowski, krewny króla Węgier i wróg cesarstwa, przekonał zgromadzenie biskupów w 1147 roku, aby mnich Klemens, rodem ze Smoleńska, mianował metropolitą; między dwoma Kościołami wywiązała się krótka schizma i dopiero po śmierci księcia w 1154 r. Kijowie ponownie przyjęli metropolitę wysłanego przez Konstantynopol.
Po upadku Konstantynopola przez krzyżowców patriarcha Konstantynopola udał się na wygnanie do Nicei, którego cesarze (a także despoci Epiru) uważali się za prawowitych następców Cesarstwa Bizantyjskiego. Uznanie przez Rosjan, Bułgarów i Serbów prawowitości tych patriarchów na wygnaniu bardzo pomogło cesarzom Nicei w ich politycznych żądaniach. W zamian, to właśnie w tym okresie (1204-1261) te trzy narody zaczęły dochodzić (w różnym stopniu) autonomii swoich kościołów. Tak więc około roku 1250 rosyjski mnich Cyryl został konsekrowany w Nicei na metropolitę kijowskiego, ustanawiając w ten sposób tradycję naprzemienności grecko-rosyjskiej w mianowaniu metropolitów.
Po kaprysach walk wewnętrznych między księstwami i zajęciu kraju przez Złotą Ordę , prymasi metropolity rosyjskiej Cerkwi sukcesywnie przenosili swoją siedzibę z Kijowa do Włodzimierza (1300), a stamtąd do Moskwy (1328), która deklarowała się jako księstwo najbardziej zdolne do stawienia czoła Tatarom , zachowujące jednak tytuł „metropolity kijowskiej i całej Rusi” ku rozgoryczeniu Litwy, która również domagała się sukcesji po Kijowie. Pobłażliwość patriarchy Konstantynopola, który starał się o to w obie strony, potęgowała niechęć władz moskiewskich. A kiedy Manuel II poprosił o pomoc księcia Bazylego I st Moskwie w 1398 roku, to już całkowicie zajęta problemami wewnętrznymi odpowiedzi przeczącej, co przyciągnęło go następujące naganę od moskiewskiego patriarchy Antoine „To n t nie jest możliwe, aby chrześcijanie mają Kościół, ale nie mieć imperium […] Święty cesarz […] jest namaszczony mirrą, konsekrowany bazyleus i autokrator Rzymian, czyli wszystkich chrześcijan”.
Ta relacja zależności zakończyła się w praktyce, gdy patriarcha Izodor (metropolita moskiewski 1437-1441; metropolita kijowski i całej ruski 1437-1458), który przyjął unię kościelną na soborze Ferrara-Florencja w 1441 roku, promulgował unię przed Wielki Książę Moskiewski Wasilij II ( r. 1415-1462) i jego dziedziniec. Cztery dni później Wasilij, obawiając się utraty kontroli nad Kościołem i chcąc wykluczyć obce wpływy ze swojego kraju, aresztował Izydora, któremu udało się uciec i schronić w Rzymie. W obliczu impasu, jaki stworzył zarówno zdobycie Konstantynopola przez Mehmeta II, jak i uwięzienie Bazylego przez Tatarów, musiało upłynąć siedem lat, zanim wielki książę zwołał sobór biskupów rosyjskich, który wybrał jednego z nich, biskupa Jonasza, jako metropolita całej Rosji; z kolei rosyjski Kościół prawosławny stał się autokefaliczny.