Świątynia Wespazjana

Świątynia boskiego Wespazjana
Fragment belkowania świątyni.
Miejsce budowy	Regio VIII Forum Romanum Forum Romanum
Data budowy	Między 79 a 87 kwi. J.-C.
Zamówiony przez	Tytus, potem Domicjan
Rodzaj zabudowy	Świątynia rzymska
Poniższa mapa Rzymu jest ponadczasowa. Świątynia boskiego Wespazjana Lokalizacja świątyni w starożytnym Rzymie (na czerwono)
Informacje kontaktowe	41 ° 53 ′ 34 ″ na północ, 12 ° 29 ′ 02 ″ na wschód
Lista zabytków starożytnego Rzymu

Świątynią boskiej Wespazjana , czasami Świątynia Wespazjana (po łacinie: Templum Divi Vespasiani lub Templum Vespasiani i Titi ), to rzymska świątynia znajduje się na Forum Romanum i oddany do cesarskiego kultu cesarza Wespazjana , deifikowani przez Senat wkrótce po jego śmierci.

Lokalizacja

Świątynia zajmuje północny kraniec zachodniej strony Forum Romanum . Jest on zbudowany w ciasnej przestrzeni wzdłuż pochyłej ulicy prowadzącej do Kapitolu (The Clivus Capitolinus ), pomiędzy Świątynia Saturna , w portyku Boga Doradców na południe, w Świątyni Zgody na północy i Tabularium. Zachód . Schody tego ostatniego budynku zaczynają się zaraz na północ od świątyni. Drzwi wejściowe zostały zablokowane podczas budowy ( patrz plan ).

Funkcjonować

W régionnaires katalogi Rzymu, Curiosum i notitia Urbis Romae , napisany około połowy z IV th  century , stan, że świątynia ma służyć zarówno Wespazjana i Tytusa pod nazwą Templum Vespasiani i Titi . Jednak ta koncepcja podwójnego poświęcenia może być błędna i wydaje się wynikać z założenia, które pojawiło się w późnej starożytności, zgodnie z którym świątynia została początkowo zbudowana na cześć Wespazjana , za namową jego syna Tytusa , a następnie po raz drugi prace przejęty przez Domicjana po śmierci jego brata Tytusa13 września81 świątynia zostałaby ponownie poświęcona, ale tym razem na cześć Wespazjana i Tytusa, którzy również zostali deifikowani dekretem Senatu. Ale jak sugeruje fakt, że na oryginalnym inskrypcji widnieje tylko imię Wespazjana, bardziej prawdopodobne jest, że świątynia była poświęcona tylko kultowi Wespazjana.

Historia

Starożytność: budowa i konserwacja

Budowa świątyni rozpoczęła się pod Tytusa wkrótce po śmierci ojca Wespazjana na23 czerwca79 i początek procedury ubóstwiania, zgodnie z praktyką zapoczątkowaną przez apoteozę Klaudiusza. Procedura ta nie jest natychmiastowa i trwa kilka miesięcy, od 79 września do 80 maja. Pierwsze monety upamiętniające to wydarzenie pojawiają się dopiero na początku 80. roku po jego oficjalnym ogłoszeniu przez Senat. W związku z tym prace prawdopodobnie nie rozpoczęły się przed końcem 79. roku lub początkiem następnego roku. W tym roku Rzym nawiedził wielki pożar, który spowodował wiele zniszczeń wymagających poważnych prac, co niewątpliwie spowolniło budowę świątyni lub nawet opóźniło te same prace, które mogły rozpocząć się dopiero kilka miesięcy później, około 81 roku .

Kiedy Tytus umarł, wydawało się, że świątynia nie została ukończona i ograniczała się do budowy platformy fundamentowej w opus caementicium i części podium . Domicjan kontynuuje prace ukończone przed 87 rokiem , datą, w której po raz pierwszy wspomniana jest świątynia w starożytnych źródłach, na akcie kolegium braci Arvales, który wskazuje na ofiarę na cześć bogini Dia, która miałaby mieć miejsce przed świątynią Concord, quae est prope templum divi Vespasiani . W tej inskrypcji świątynia służy jako nowy topograficzny punkt odniesienia dla północno-zachodniej strefy Forum, czego nie ma w inskrypcji z 86 lutego. Prace musiały więc zakończyć się między tymi dwoma datami. Od oficjalnej deifikacji Wespazjana do ukończenia prac minęło siedem lat, opóźnienie, które można wytłumaczyć z jednej strony rozpoczęciem wielu projektów, niektórych ważniejszych, takich jak prace restauracyjne świątyni Jowisza Kapitolińskiego , az drugiej strony trudności techniczne. Rzeczywiście, lokalizacja świątyni wymaga wyrównania terenu pagórkowatego i pracy na małej przestrzeni.

Między 200 a 205 , świątynia została przywrócona przez Septymiusza Sewera i Karakalli . Przywrócenie nie wydaje się mieć większego znaczenia, ponieważ wiele elementów z epoki flawijskiej pozostało na swoim miejscu, ale napis jest jednak uzupełniony dodatkową linią na architrawie . Między III E i V -go  wieku , świątynia wydaje się być uszkodzony w dużym ogniu czym świadczy warstwy zwęglonych szczątków, stopionych skał i metalu oraz zwęglone marmuru fragmenty dekoracyjne, które obejmuje ziemi w Cella , odkryła podczas wykopalisk na początku XIX th  century . Trudno być bardziej precyzyjnym w datowania tego ognia, który mógłby równie dobrze odpowiadają ogniem Carin w 283 , po inwazji z Alaryka w 410 lub zajęciu miasta przez Wandalów w 455 . Pomimo prawdopodobnie złym stanem, świątynia nie jest jednym z budynków odrestaurowanych przez Teodoryka Wielkiego pomiędzy 507 i 518 .

• Popiersie Wespazjana .

• Popiersie Tytusa .

• Popiersie Domicjana .

Średniowiecze: pogrzeb postępujący

Świątynia nie jest wymieniony później przed IX XX  wieku i świadectwem Anonimowi Einsiedeln , którzy transkrypcji napis świątyni, a także świątynie sąsiadów Saturna i Concord. Wydaje się, że w tym czasie świątynia doznała znacznych zniszczeń w wyniku degradacji i odzyskania najłatwiejszych w transporcie elementów wystroju wnętrz i na zewnątrz. Świątynia została poważnie zniszczona we wczesnym średniowieczu w wyniku zawalenia się dachu i konstrukcji w pobliżu kościoła dei SS. Sergio e Bacco , położona między świątynią a łukiem Septymiusza Sewera , w lewym rogu świątyni Concord. Kościół ten został odbudowany i powiększony za pontyfikatu Adriana I między 772 a 795 rokiem . Świątynia Wespazjana nie została zburzona, ale znajduje się w jednym z dwóch przylegających do niej ogrodów kościoła, hortus post Sanctum Sergium . Na początku XIV th  wieku i podczas XV -go  wieku , papież Mikołaj V jest przebudowy świątyni małą fortecę. Najstarsza reprezentacja terminach świątyni z początku XVI th  century ze szkicu opublikowanym w Kodeksie Escurialensis iw dużej mierze odpowiada aktualnym stanie ruiny, chyba że poziom gruntu jest większa i obejmuje część dolna do baz kolumn. Obszar świątynia jest marmurowe zastrzega całym XVI -tego  wieku , o czym świadczą wzmianki o „kamieniołom marmuru” w dokumencie z 1579 roku . Zniszczenie diakonii SS. Sergio e Bacco i przebudowa Placu Kapitolińskiego ( Piazza Campidoglio ) na rynek przyczyniają się do pochówku starożytnych szczątków znajdujących się u stóp Tabularium .

Widoczna część nie jest już możliwe do identyfikacji ruin budynku pierwotnie jako świątyni, tak bardzo, że świątynia nie jest wymieniona w Descriptiones Urbis z XV th i XVI th  century . Trzy kolumny są interpretowane jako część portyku. W 1553 roku Pirro Ligorio rozpoznał jednak pozostałości budowli templariuszy i zaproponował, aby na podstawie regionalnych katalogów utożsamić ją ze świątynią Jowisza Grzmotu . Założenie to zostało zakwestionowane przez Andrea Palladio i Étienne Dupérac , którzy uważają, że kolumny są częścią ramy otaczającej świątynię, ten ostatni pozostały zidentyfikowane świątyni Jowisza Gromowładca aż do XIX th  wieku . Ruiny są przedmiotem licznych szkiców, rysunków i przeglądów, świadczących o zainteresowaniu nimi artystów, którzy cenią sobie jakość dekoracji architektonicznej belkowania i kapiteli korynckich.

• Rysunek pogrzebanych ruin, Stefano Della Bella , 1656.

• Świątynia utożsamiana ze świątynią Jowisza Grzmotu na rycinie Piranesiego , 1756.

• Szkic szczątki autorstwa Johna Roberta Cozens , późnym XVIII -tego  wieku .

Era nowożytna: oczyszczenie świątyni

Jesteśmy świadkami XVIII th  wieku do ożywienia zainteresowania ruin starożytnego Rzymu. Pod zwierzchnictwem papieża rozpoczęto wówczas wiele wykopalisk archeologicznych. W latach 1774-1780, za pontyfikatu Piusa VI , prowadzono wykopaliska w pobliżu łuku Septymiusza Sewera . Kilkadziesiąt lat później, w 1802 r., Wysunięto pomysł, aby rozszerzyć te prace porządkowe pod Tabularium , aby całkowicie uwolnić łuk Septymiusza Sewera, świątynię Concord i tak zwaną świątynię „Jupiter Tonner”. są następnie pochowane w dwóch trzecich.

W 1810 r., Po ponownym utworzeniu Commissione per la cura dei monumenti antichi , projekt wznowiono, a zadanie oczyszczenia świątyni spadło na włoskiego architekta Francesco Camporesi, który kazał zburzyć budynek wzniesiony na tle ruin. Camporesi rozpoczyna badanie wzdłuż kolumny najbliżej Tabularium , aby ocenić solidność ruin, z których niektóre przewidywały zawalenie się, gdy tylko się pojawiły. Powstała konstrukcja jest skonsolidowana z widocznymi do dziś słupkami ołowianymi. Pod koniec wstępnych prac wKwiecień 1812, trzy kolumny wydają się całkowicie wolne. Usunięcie ziemnego kopca ujawnia elementy dekoracyjne, które wchodzą do Muzeów Watykańskich . Niektóre z nich w dokumentach zarchiwizowanych w latach 1812–1814 wspominają o fragmentach figury kobiecej, pękniętej stopie posągu i gzymsie „ze świątyni Jowisza Tonnera”. Fragmenty belkowania zostały odrestaurowane i są teraz eksponowane w galerii Tabularium , do której można wejść z Muzeów Kapitolińskich . WMaj 1812, ruiny absydy diakonia dei SS. Niedawno odkopane Sergio e Bacco zostały całkowicie zdemontowane.

Po krótkiej przerwie wznowiono wykopaliska wiosną 1817 r. Pod kierunkiem Carlo Fea . Pozwalają na całkowite zwolnienie podium i podkreślenie rzutu budynku. Przednia klatka schodowa jest częściowo oczyszczona, a archeolodzy zauważają jej specyfikę, wyższą z jednej strony niż z drugiej, ze względu na niewielki rozmiar przestrzeni konstrukcyjnej i stromy spadek ulicy na elewacji. Z tej okazji kolumny, podium i klatka schodowa są wzmocnione. Wynik wykopalisk archeologicznych dokumentuje rycina Rossiniego oraz dokładniejsze pomiary przeprowadzone przez architektów Valadier i Auguste Caristie . Archeolodzy zakładają istnienie podwójnego rzędu kolumn wewnątrz celli i rozpoznają świątynię jako mającą plan pseudo-peryferyjny. Jednak nadal trudno powiedzieć, czy świątynia ma sześć czy osiem kolumn na fasadzie.

Nowa kampania wykopaliskowa jest zaplanowana za Wrzesień 1827przy wsparciu papieża Leona XII, ale rozpoczął się dopiero w listopadzie 1829 roku pod kierunkiem archeologa Antonio Nibby'ego . Ta kampania pozwala w 1830 roku na całkowite uwolnienie celli . Wśród odkopanych szczątków znajdują się fragmenty marmurowych kolumn giallo antico, których słupy musiały być ozdobione okablowanymi rowkami i kawałek opaski z napisem SACRVM .

• Świątynie Saturna i Wespazjana około 1860 roku.

• Świątynia została oczyszczona w 1885 roku.

Pozostaje

Dziś nadal możemy zobaczyć wysoką podstawę zachowaną przy jednej ze ścian Tabularium , środek podium , niewielką część celli i trzy kolumny korynckie ustawione pionowo w południowo-wschodnim narożniku. Duży fragment belkowania eksponowany jest w galerii Tabularium z 1827 r. Obok fragmentu belkowania sąsiedniej świątyni Concord, zrekonstruowanej z fragmentów wykopanych na tym terenie w 1823 r. Pozostałe fragmenty dekoracji architektonicznej są ponownie wykorzystywane do rekonstrukcji. belkowanie niesione przez trzy pionowe kolumny.

• Kolumny świątyni Wespazjana.

• Świątynia Wespazjana po lewej, świątynia Saturna po prawej.

• Kolumny za ruinami podium Świątyni Saturna.

Wpływający

Tempietto z kościoła San Pietro in Montorio na Janiculum , zbudowany przez Bramante , ma dorycki fryz którego Metopy ozdobione są chrześcijańskich przedmiotów liturgicznych, zainspirowany dekoracji fryzu świątyni Wespazjana. W Wiedniu Johann Ferdinand Hetzendorf von Hohenberg zbudował w 1778 roku ozdobne ruiny w ogrodach Pałacu Schönbrunn, które przypominają ruiny świątyni Wespazjana, jak pokazano na rycinie Piranesiego . Inspiracją dla firmy Brongniart była świątynia przy budowie Palais Brongniart , paryskiej giełdy papierów wartościowych do 1998 roku .

• Rycina Piranesi, źródło inspiracji dla Johanna Ferdinanda Hetzendorfa von Hohenberga.

• Fragment belkowania Tempietto del Bramante .

• Fasada Palais Brongniart w Paryżu .

Opis

Architektura zewnętrzna

Wymiary

Świątynia ma głębokość od 27,75 do 33 metrów, biorąc pod uwagę frontową klatkę schodową lub nie, i ma szerokość od 21 do 22 metrów dla powierzchni 582,75  m 2 . Jest pseudo peripterous lub hexastyle prostylowy z korynckiego kolejności , to znaczy, że cella poprzedza pronaos sześć kolumn korynckich z przodu i po bokach przez dwie kolumny bocznej. W pronaos jest 19.75 m szerokości i 10,25 m głębokości. Kolumny mają wysokość od 14,19 m, w tym 11,79 m dla rowkowanego szybu o średnicy u podstawy 1,57 m. Skrzyżowanie boczne o długości 3,25 m jest nieco węższe niż front o długości 3,65 m, różnicę tę można wytłumaczyć ograniczoną przestrzenią, która nie pozwoliła na zabudowę świątyni na całej jej długości.

Podium ma wysokość 4,2 metra. Pokryta jest marmurem, a jej podstawę i gzyms zdobią listwy. Monumentalna klatka schodowa prowadząca na pronaos jest skonstruowana w niecodzienny sposób, jedna strona jest wyższa niż druga. Ta różnica poziomów wynika z silnej różnicy poziomów Clivus Capitolinus, której nie można było zniwelować ze względu na niewielką przestrzeń znajdującą się między świątynią Concord a portykiem Boskich Doradców . Po lewej stronie różnica poziomów między ziemią pronao a ulicą wynosi tylko jeden metr i jest wypełniona czterema stopniami na 3 metry głębokości. Jednak po prawej stronie od strony świątyni Concorde różnica poziomów jest znacznie większa i jest kompensowana piętnastoma stopniami na głębokości 4,5 metra. Obecny stan szczątków nie pozwala określić, w jaki sposób klatka schodowa łączy się z clivusem . Brak miejsca zmusił również architektów do przesunięcia frontowej klatki schodowej w stronę świątyni, tak więc ostatnie kroki kontynuujemy za wyrównaniem kolumn w elewacji, ostatnie stopnie wstawione są w stylobaty kolumn.

Belkowanie

Belkowanie ma wysokość 3,012 m, zwieńczone jest frontonem o wysokości 6,15 m i szerokości 12,85 mz tympanonem o wysokości 1,75 m. Składa się z ościeżnicy z trzema zespołami ozdobione rzędami perełek, zwieńczony fryz ozdobiony płaskorzeźbami. Powyżej fryz, gzyms składa się z linii wyrostkami , oves i modylion . Pomiędzy każdym ząbkiem został umieszczony motyw podwójnego pierścienia typowy dla konstrukcji z okresu panowania Domicjana, sygnowany przez architekta Rabiriusa .

Oryginalnie belkowanie jest identyczne ze wszystkich stron świątyni, poza oryginalną dedykacją umieszczoną pośrodku fryzu na elewacji. Belkowanie jest zmieniany podczas przywracania Severan gdy architraw i fryz fasada jest prawie w całości objęte epigraficznych płyty nośnej nowego dedykacyjny napis podniósł VIII th  century natomiast świątynia jest jeszcze nietknięta przez pielgrzym podczas jego wizyty w Rzymie. Jego transkrypcję znaleziono w dokumencie o nazwie Itinerary of Einsiedeln .

DIVO • VESPASIANO • AVGVSTO • SPQR IMPP • CAESS • SEVERVS • ET • ANTONINVS • PII • FELIC • AVGG • RESTITVER „Do boskiego Wespazjana Augusta, Senatu i narodu rzymskiego” „Cesarze César Sévère, Antonin le Pieux i błogosławieni Augustowie odnowili [tę świątynię]. "

• Fragment stolicy Koryntu i belkowania.

• Rekonstrukcja fragmentu belkowania eksponowanego w galerii Tabularium .

• Fragment górnej części belkowania świątyni. Między zębami widzimy motyw złożony z dwóch sąsiadujących ze sobą słojów, będący prawdopodobnie podpisem architekta Rabiriusa .

Program dekoracyjny

Na dłuższych bokach świątyni fryzie belkowania jest ozdobiony skomplikowanych wzorów: bucrania zwieńczona infula wyrównana z kolumn bocznych, rama szereg instrumentów wykorzystywanych podczas ceremonii ofiarnych lub jako symbole różnych szkół religijnych w Rzymie . Skojarzenie tych motywów pojawia się pod koniec Rzeczypospolitej na monetach w kontekście osobistej propagandy osobistości politycznych i wojskowych, w szczególności na monetach wybitych w okresie dyktatury Juliusza Cezara . Pod rządami Cesarstwa, od czasów dynastii julijsko-klaudyjskiej , odniesienia do wielkich kapłaństwa stały się powracającym tematem pojawiającym się na publicznych pomnikach. Pozwala wyrazić głęboką religijność o charakterze politycznym, cesarza czy princepsa oraz podkreślić wysoką godność kultu cesarskiego. Chodzi o reprezentowanie piety , jednej z głównych politycznych i cywilnych cnót rzymskich.

Pomiędzy bucranos, seria instrumentów i symboli wydaje się powtarzać w tej samej kolejności przez cały fryz, a każda seria odpowiada przecięciu. Zaczynając od lewej, najpierw pojawia się wierzchołek , zwany również albogalerus lub galerus . Chodzi o nakrycie głowy noszone przez flamingi , symbol tego kapłaństwa, unikalny symbol kapłański na fryzie świątyni. Następnie przychodzi kropidło , naczynie używane do posypać Ofiaro z wodnych lustralis podczas lustratio ceremonii . Posiada uchwyt w kształcie nogi bydlęcej. Po jego prawej stronie przedstawiono urceus , dobrze zdefiniowany rodzaj naczynia ofiarnego z jednym uchwytem, ​​przeznaczonym do przechowywania wina. Przedstawiony jest na ozdobnych płaskorzeźbach ołtarzy w scenach ofiar związanych z paterą . Korpus wazonu często nosi ozdobne figury, takie jak motywy roślinne. Na fryzie świątyni figury te są bardziej złożone i oryginalne z przedstawieniem egzotycznych zwierząt. Pod wazonem umieszczona jest kulka , rodzaj noża używanego przy krwawych ofiarach ze zwierząt. Posiada szerokie trójkątne ostrze jednosieczne z wąską rękojeścią ozdobioną na fryzie głową lwa. U góry po jej prawej stronie znajduje się patera com omphalos zdobiona na wewnętrznej stronie, przypominająca wygląd otwartego owocu widzianego z góry. W centralnych omphalos jest urządzony z głową Meduzy lub Zeusa Ammona . Wreszcie, pod Patera i jej prawa, są widoczne securis a młoteczek , siekiery i młotka konkretnego rodzaju stosowanych do zabicia ofiary.

Dekoracja wnętrz

Cella , prawie kwadratowy, ma 19 metrów szerokości i 18 metrów głębokości. Jest przestronny i bogato zdobiony. Ściany z trawertynu są ukryte za marmurowymi płytami. W ścianach bocznych znajduje się szereg sześciu kolumn o średnicy 0,4 metra, pokrytych kolorowymi marmurami ze wschodnich prowincji Cesarstwa, oddalonych od siebie o 2,25 metra. Są one podniesione przez podium o wysokości 1,35 metra i szerokości 0,95 metra, pokryte białym marmurem na szczycie i marmurami pavonazzetto po bokach.

Kolosalny posąg kultowy Wespazjana z marmuru stoi na cokole umieszczonym w kolumnie o szerokości 9 metrów i głębokości 3 metrów, opartej o tylną ścianę z opus latericium pokrytego kolorowymi marmurami. Kolumny edykułu mają średnicę 0,7 metra, a kapitele zdobią zwycięstwa i trofea. Podium katedry o szerokości 6,85 metra i długości 5,75 metra, na które można wejść dwoma bocznymi schodami, jest częściowo widoczne do dziś. Znaleziono jedynie pozostałości cokołu i głowy posągu z marmuru i trawertynu. Fragmenty są teraz przechowywane w Museo Nazionale w Neapolu wraz z fragmentami innego kolosalnego posągu przedstawiającego Tytusa .

Uwagi i odniesienia

• Współczesne źródła:

1. Richardson 1992 , str.  412.
2. Cariou 2006 , str.  100.
3. Claridge 2010 , s.  83.1.
4. De Angeli 1992 , str.  11.2.
5. Stamper 2005 , s.  159,2.
6. De Angeli 1992 , str.  131.1.
7. De Angeli 1992 , str.  137,1-2.
8. De Angeli 1992 , str.  137,1.
9. De Angeli 1992 , str.  138,1.
10. Middleton 1892 , str.  339-389.
11. Platner i Ashby 1929 , str.  556.
12. De Angeli 1992 , str.  25.1.
13. De Angeli 1992 , str.  137,2.
14. Coarelli 2007 , s.  66.
15. De Angeli 1992 , str.  12.1.
16. De Angeli 1992 , str.  12.2.
17. De Angeli 1992 , str.  11.1.
18. De Angeli 1992 , str.  13.2.
19. De Angeli 1992 , str.  14.1.
20. De Angeli 1992 , str.  15.1.
21. De Angeli 1992 , str.  15.2.
22. De Angeli 1992 , str.  17.1.
23. De Angeli 1992 , str.  17.2.
24. De Angeli 1992 , str.  18.1.
25. De Angeli 1992 , str.  18.2.
26. De Angeli 1992 , str.  19.1.
27. De Angeli 1992 , str.  19.2.
28. De Angeli 1992 , str.  20.2.
29. De Angeli 1992 , str.  21.2.
30. De Angeli 1992 , str.  105.1.
31. Coarelli 2007 .
32. Stamper 2005 .
33. Od Angeli 1992 .
34. stemplówka 2005 , str.  160.1.
35. De Angeli 1992 , str.  125,1.
36. Stamper 2005 , s.  161 zdj. 122.
37. De Angeli 1992 , str.  125,2.
38. Stamper 2005 , s.  160,2.
39. Stamper 2005 , s.  161,1.
40. De Angeli 1992 , str.  139.2.
41. De Angeli 1992 , str.  142,2.
42. De Angeli 1992 , str.  140,1.
43. Stamper 2005 , s.  160-161.
44. Claridge 2010 , s.  83.2.
45. De Angeli 1992 , str.  145,2.
46. De Angeli 1992 , str.  145.1.
47. De Angeli 1992 , str.  128,2.
48. De Angeli 1992 , str.  128,1.

• Źródła starożytne i średniowieczne:

1. Regionaries of Rome , Regio VIII
2. CIL VI, 938 = ILS 255
3. CIL VI, 2065
4. Pirro Ligorio , Delle Antichita di Roma , Venezia, 1553, s. 32

Bibliografia

Prace ogólne

• (en) Samuel Ball Platner i Thomas Ashby , A topograficzny słownik starożytnego Rzymu , Londyn, Oxford University Press ,1929, 608  str.
• (en) JH Middleton , Pozostałości starożytnego Rzymu , t.  1, Londyn i Edynburg, Adam & Charles Black,1892
• (en) Filippo Coarelli , Rzym i okolice: przewodnik archeologiczny , University of California Press ,2007, 555  s. ( ISBN  978-0-520-07961-8 , czytaj online )
• (en) Lawrence Richardson , A New Topographical Dictionary of Ancient Rome , Baltimore, (Md.), Johns Hopkins University Press ,1992, 488  str. ( ISBN  0-8018-4300-6 )
• (en) Amanda Claridge , Rzym: przewodnik archeologiczny z Oksfordu , Oxford University Press ,2010, 288  str. ( ISBN  978-0-19-954683-1 , czytaj online )
• (en) John W. Stamper , Architektura rzymskich świątyń: od Republiki do średniego imperium , Cambridge, Cambridge University Press ,2005, 287  s. ( ISBN  0-521-81068-X , czytaj online )

Działa na świątyni

• Gérald Cariou , „  Trzy świątynie północno-zachodniego krańca Forum Romanum: rekonstrukcja architektoniczna i symulacja topograficzna  ”, Proceedings of the Virtual Retrospect 2005 , Editions Ausonius,2006
• (it) Stefano De Angeli , „Vespasianus, Divus, Templum” , w: Eva Margareta Steinby (red.), Lexicon Topographicum Urbis Romae: Volume Quinto T - Z , Edizioni Quasar,2000, 376,  str. ( ISBN  88-7140-162-X ) , str.  124-125
• (it) Stefano De Angeli , Templum Divi Vespasiani , Rzym, De Luca Edizioni d'Arte, pot.  "Lavori e Studi di archeologica pubblicati Dalla Soprintendenza archeologica di Roma" ( N O  18)1992, 167  pkt. ( ISBN  978-88-7813-461-4 )
• (it) R. Nardi , „  Il tempio di Vespasiano: un palinsesto nella storia del Foro Romano  ” , Rendiconti della Pontificia academia romana di archeologia , vol.  60,1988, s.  71-90

Zobacz też

Powiązany artykuł

• Lista budynków na Forum Romanum

Linki zewnętrzne

• Świątynia Wespazjana i wirtualne obrazy na mapie Rzymu , Uniwersytet w Caen .
• Vespasianus Divus, Templum on Digital Roman Forum , University of California Los Angeles, 2005.

Mapa Forum Romanum Lista budynków na Forum Romanum
Vicus Iugarius Vicus Tuscus Sacra Via Rostres Graekostaza Comitium Lacus Servilius Velabra Subure Łuk Fabiusza Puteal Libonis Aurelium Court Bazylika Sempronia Tabularium Świątynia Zgody Castor Temple Fontanna Juturne Świątynia Westy Regia Basilica Fulvia, a następnie Æmilia Sanktuarium Wenus Cloacina Lacus Curtius Świątynia Saturna Curia Hostilia Bazylika Porcia Tullianum Senaculum Ołtarz Saturna Mundus Volcanal Bazylika Opimia	Clivus Capitolinus Vicus Tuscus Sacra Via Velabra Fora cesarskie Bazylika Julia Castor Temple Fontanna Juturne Świątynia Westy Regia Bazylika Æmilia Sanktuarium Wenus Cloacina Lacus Curtius Świątynia Cezara Świątynia Antonina i Faustyny Łuk Augusta Curia Julia Świątynia Saturna Tabularium Carcer Świątynia Zgody Świątynia Wespazjana Portyk Bożych doradców Rostres Łuk Septymiusza Sewera Umbilicus Urbis Rostra Cezara Lapis niger Złoto milionera Łuk Tyberiusza
Ujęcie forum pod koniec ery republikańskiej .	Plan forum na końcu Cesarstwa .