Ceramiczne , uważany za „drobne sztuki” w Europie jest jednym z najczęściej używanych mediów artystycznych w sztuce islamu w każdym wieku i we wszystkich regionach.
Ceramika islamska jest ogólnie dość dobrze znana, choć jest to dziedzina złożona, która ciągle się zmienia. Ceramika należy do „sztuki ognia” i można ją podzielić na dwie główne rodziny: elementy kształtowe (naczynia) i płytki ścienne . Te dwie produkcje są nierozerwalnie połączone technikami, artystami, wzorami.
Do badania ceramiki islamskiej wykorzystuje się kilka źródeł:
Status ceramiki w mentalności świata islamu jest dość trudny do ustalenia, zwłaszcza że wyroby są bardzo zróżnicowanej jakości, od zwykłych naczyń po przedmioty zarezerwowane dla elity. Najdroższe i najdelikatniejsze produkcje pełnią oczywiście rolę luksusu, przeznaczonego dla dworu i niekoniecznie są utylitarne .
Ceramika jest sztuką warsztatową, dlatego nazwiska garncarzy pozostają najczęściej nieznane, a dzieła nie otrzymują podpisów. Z drugiej strony znamy pewną liczbę marek warsztatowych. Miejsca produkcji również często pozostają dość niejasne, zwłaszcza że ceramika jest często eksportowana, czasami na duże odległości, jako wartościowe produkty lub jako pojemniki. Pewność miejsca produkcji można mieć jedynie dzięki wiarygodnym źródłom pisanym lub (przede wszystkim) archeologii , gdy odkrywane są piece, niewypały, elementy produkcyjne itp. .
Istnieją dwa główne rodzaje past: pasta gliniana i pasta krzemionkowa.
W X TH i XI th stulecia, to wytwarzane jest również przedmiotem pasty gliny krzemionkowe , przy badaniu krzemianowej masy. Niektóre porcelanowe są potwierdzone w Iranie i Turcji z XIX -tego wieku.
angobyPoślizgu jest rozcieńczony gliny, ewentualnie zmieszane z tlenkiem barwiący o różnych kolorach (biały, czarny, czerwony, zielony, żółty). Będzie to ukryć niedoskonałości ciała obiektu lub koloru pasty lub dokonać ozdoby (np ceramiki ozdobione underglaze poślizgu, Iran na wschodzie, X th wieku). Ogólnie rzecz biorąc, angoby stanowią warstwę pośrednią pomiędzy pastą a szkliwem .
Angoba, zazwyczaj gliniasta, może czasami być krzemionkowa (przypadek osmańskich produkcji z Iznika ).
GlazuraSzkliwo jest błyszcząca warstwa umieszczone przed pieczeniem ciasta lub na kuponie, który waterproofs obiekt i może uczestniczyć w jego dekoracji. Można go nakładać pędzlem, kroplować lub zanurzać .
Jego skład jest zbliżony do szkła; Istnieją dwa główne typy szkliw w zależności od użytego topnika: szkliwo ołowiane (topnik: tlenek ołowiu) i szkliwo alkaliczne (topnik: soda). Do zmętnienia zwykle dodajemy tlenek cyny (kolor biały), a czasem tlenek antymonu (kolor żółty). Jako barwniki można stosować tlenki metali :
Kształtowanie części można wykonać na trzy sposoby:
Kombinacja tych technik jest częsta: w ten sposób przedmioty są często formowane w kilku częściach, do których dodawane są elementy toczone (na przykład stopy) i modelowane (uchwyty itp.). Elementy te montuje się przy użyciu gnojowicy , gliny tak rozcieńczonej, że staje się płynna .
Techniki dekorowaniaIstnieje wiele technik zdobienia, które grają:
Ceramika nieszkliwiona jest najczęściej spotykana na stanowiskach archeologicznych, we wszystkich okresach łącznie. Jego wystrój jest często surowy (linie cięte, aplikacja kciuka lub sznurka), ale czasami może być bardzo wyrafinowany. Otrzymuje się go następnie przez formowanie, przez tłoczenie (powtarzanie tego samego wzoru), przez wycinanie lub nanoszenie wzorów z poślizgu.
Te gry reliefowe (nacinanie, formowanie, szampel, wycinanie) istnieją również w ceramice pokrytej szkliwem, monochromatycznej lub polichromowanej (splashware).
Malowane na szkliwieCeramika w islamie nie jest odpowiednikiem europejskiego fajansu. Wynalezione IX p wieku Irak Abbassid jest na pastę ceramiczną, glina, pokryta nieprzezroczystym szkliwo (najczęściej z tlenku cyny), której wystrój malowane tlenków metali na szkliwie. Pierwszym używanym kolorem jest błękit kobaltowy , ale istnieją inne kolory, takie jak zieleń miedzi , brąz manganowy lub żółty antymon .
Po Saljukid haft rząd dekoracji i mongolski lajvardina , również glazura, wprowadzają nowość: rozmnażanie wypalania (przynajmniej dwie), wszystkie utleniania, ale w coraz większym stopniu niskich temperaturach (technika zwana mały pożar), dzięki czemu możliwe jest gotować mniej stabilne kolory, a tym samym uzyskać większą paletę (czerwony, biały, czarny, złoty, zielony, brązowy, niebieski, fioletowy) .
Metaliczny połysk jest jedną z technik specyficzne dla islamskich ceramiki, które zostaną przyjęte w Europie i XIV th wieku. Prawdopodobnie wynalezione Iraku IX p wieku, zwłaszcza ceramiczna składa się z dwóch wypalania utleniająca (900- 1000 ° C ), z drugiej strony, mniejsze gorąco (600-700 ° C) i redukcji; osadzone tlenki metali (srebro i/lub miedź) umożliwiają tworzenie wzorów z metalicznymi refleksami, od których pochodzi nazwa techniki.
Malowane pod glazurąUnderglaze malowane techniki istnieje przed XII p wieku na kolor czarny, lecz szczególnie rozwijać XII th wieku, a następnie poprzez udoskonalone techniki gotowania (ognisko), które pozwalają na stosowanie nowych barw (błękit kobaltowy, czerwień żelazowa). Garncarzy z Iznik niedźwiedzia, tym XVI th wieku, technika ta na jej szczyt.
Zdobienia kolorowych szkliwZestawienie kilku kolorowych szkliw, oddzielonych czarną linią manganową, nazywa się cuerda seca ; jest to technika wprowadzona przez kalifat z Kordoby (X wiek), szeroko stosowana w Hiszpanii i Iranie od okresu Safawidów. Kilka kolorowych szkliw stosuje się również w dekoracji kapiących szkliw lub gdy są one ograniczone nacięciami ( zając cięty OA 7478 z Luwru, grupa ceramiczna zwana lakabi ).
GotowanieWypalanie to delikatny moment w tworzeniu ceramiki, który decyduje o sukcesie dzieła. Odbywa się w piecach, których rodzaj różni się znacznie w zależności od regionu. Temperatura, ilość i rodzaj (utlenianie, redukcja) gotowania są określone przez zastosowane techniki (makaron, dekorowanie) .
Kawałki można układać na patyczkach do pieczenia lub układać w piecu, zwykle oddzielone glinianymi kołkami . Te trójramienne elementy w kształcie gwiazdy zapobiegają stykaniu się elementów ze sobą i sklejaniu się szkliw podczas przepływu .
Za Umajjadów znane były tylko pasty gliniane , które nadal wykorzystywały techniki, ozdoby i formy opracowane już w poprzednich okresach przez Partów , Sasanidów i Bizantyjczyków . Powoduje to wiele problemów z datowaniem, czego dowodem jest przypadek ceramiki nieszkliwionej znalezionej w Suzie (Iran) , która często jest niemożliwa do dokładnego datowania. Przykład Suzy pokazuje przedmioty o różnych kształtach (dzbanki, miski, słoiki, lampy...), najczęściej nieszkliwione io różnych jakościach. Niektóre pasty, drobne i jednorodne, pozwalają na niezwykłe produkcje, jak np. „skorupka jajka”, której najważniejszym przedstawicielem jest miseczka z Luwru. Jego dekoracja z gałązek winorośli przypomina starożytność śródziemnomorską; na innych obiektach możemy znaleźć więcej elementów Sasanidów, takich jak pary skrzydeł .
Stosowanie glazur było już znane za Sasanidów. Niektóre przedmioty Umajjadów mogły być zatem pokryte kolorem niebieskim, zielonym lub żółtym, jak na przykład duży słój odkryty w Basrze (Irak), uformowany pod zieloną glazurą, z końcami uchwytów w kolorze musztardowo-żółtym.
O ile produkcje nieszkliwionej i formowanej ceramiki podszkliwnej zawsze odnosiły wielki sukces na początku okresu Abbasydów, o tyle produkcje odlewane pod szkliwem często powracają do modeli metalicznych. IX th wieku został oznaczony przez dwóch dużych i trwających wynalazków ceramika i metaliczny połysk. Centra produkcyjne, jeśli ktoś uważa, że historyk IX XX wieku al-Al-Jakubi istniał w Iraku w Kufa Basrze i Samarze. Uważa się, że Bagdad i Susa mogły również posiadać garncarzy.
Pierwsza ceramikaZ fajansu wykonywano najczęściej zdobienia w kolorze niebieskim i białym (rodzaj zdobienia popularny także w Chinach, a później w Europie), z motywami roślinnymi, geometrycznymi lub kaligraficznymi. Rzadziej spotykamy przykłady turkusu, zieleni, brązu i bakłażana (płyta epigraficzna OA 7474 z Luwru), najczęściej kojarzonych z błękitem kobaltowym.
Najbardziej reprezentowane są w tej technice formy otwarte, co nie wyklucza istnienia form zamkniętych, o czym świadczy fragment dzbana susian z Luwru (MAO S. 575). Kształty są czasami inspirowane chińskimi przedmiotami, takimi jak trójnożne naczynia, takie jak ta z granatu w Luwrze, która ma nieco rozmyty wystrój, który można znaleźć w wielu współczesnych przedmiotach.
Wyroby ceramiczne produkowane w Iraku były często kopiowane w krajach imperium Abbasydów, w szczególności w Maghrebie i we wschodnim Iranie. Typowe kolory tych imitacji to zielony i bakłażanowy
Jeśli pojawia się ceramiczne zostały użyte wyłącznie w postaci monet, metaliczne do IX p i X p wieku świadczy zarówno przedmioty na płytki ścienne , jeden z najlepszych znanych przykładów jest dekoracja mihrab z Wielki Meczet w Kairouan (Tunezja), składający się ze stu trzydziestu dziewięciu błyszczących płytek. Ale inni świadkowie wykorzystania żyrandola w architekturze pochodzą ze stanowiska w Samarze (Irak).
Generalnie można wyróżnić dwa rodzaje produkcji błyszczącej dla tego okresu, jedną polichromię, trudniejszą do uzyskania i która paradoksalnie wydaje się być wcześniejsza niż monochromatyczna .
Produkcję polichromii wyróżnia nie tylko obecność kilku kolorów żyrandola na tym samym elemencie, ale także stylistyka i ikonografia. Utwory prawie nigdy nie mają przedstawienia figuratywnego, jak w rzeczywistości w innych islamskich produkcjach tego okresu; repertuar składa się więc głównie z elementów geometrycznych i roślinnych, często bardzo stylizowanych i wypełnionych różnymi wzorami (otoczki, szewrony, kreskowanie...). Gry na symetrię są częste; znamy wiele stylizowanych bukietów, jak choćby ten z kubka muzeum Luwru OA 7479.
Wraz z monochromatycznym żyrandolem, który zdaje się szybko zastępować żyrandol polichromowany, powraca ikonografia figuratywna (zwierzęta, ludzie), o czym świadczy chociażby pojemnik w Galerii Sztuki Freer . Nie wyklucza to jednak wzorów wypełnienia, a ocelli nadal zdobią ramię słoika Freer Gallery, pomimo podziału dekoracji i wentylacji kompozycji. Na Placu z chorążym Luwru artysta demonstruje wielki „horror pustki”, ale biały pierścień oddziela główne motywy od tła. Zwracamy również uwagę na obecność typowego dla tego okresu typu epigraficznego, często wykorzystywanego ponadto jako prosty motyw dekoracyjny.
Marmurkowa ceramikaInną techniką dekoracji niekiedy wykorzystywane w końcu IX XX i X XX wieku : z marmurową ceramiczny, zwany także splashware , wskazując wpływ Sancai chińskie ceramika z dynastii Tang ozdobione kapanie glazury. Lazury w różnych kolorach (brązowy, żółty, zielony) są nakładane na gołą lub angobowaną pastę poprzez płynięcie lub natryskiwanie części. Ta technika, znana zwłaszcza we wschodniej części świata islamskiego, ale która wydaje się być również rozpowszechniona w Egipcie, często kojarzona jest z nacięciami lub champlevé i cieszyła się znaczącym powodzeniem w następnych stuleciach.
Te stulecia wyznaczają pojawienie się i rozwój dekoracji angobowych , głównie w Iranie , ale także w pozostałej części świata islamskiego. Stosuje się kilka technik, takich jak sgraffito (grawerowanie wzorów na pokryciu ), champlevé (usuwanie obszarów poślizgu w celu odsłonięcia koloru pasty) lub poślizg na pokryciu podszkliwnym . Garncarze najczęściej starają się imitować ceramikę, a czasem łączyć szamplową lub grawerowaną dekorację z naciekami kolorowych glazury, jak na przykład na dzbanie z głową zwierzęcia. Jednak na tych ceramikach z regionu Garrus w Iranie nie ujawnia się pasta, ale druga warstwa czarnej masy znajdującej się pod białą warstwą .
Ale XI th wieku jest również częścią nowej rewolucji, wraz z pojawieniem się krzemianowej pasty. Wydaje się, że ten rodzaj pasty został odkryty, a raczej ponownie odkryty, ponieważ istniał w starożytności ( Egipt , Mezopotamia ), w Fatymidzkim Egipcie (według Scanlona) czy w Saljukid Iran. Pozostaje jednak zarezerwowany dla dużych ośrodków produkcyjnych, dla bardzo luksusowej ceramiki. Narodziny tej pasty niewątpliwie wynikały z badań nad imitacją chińskiej porcelany, chociaż w świecie islamskim nie było kaolinu, a zaowocowały tym białym, delikatnym i bardzo twardym materiałem.
Istnieje wiele technik zdobienia ceramiki z pasty krzemionkowej. Zwykle stosuje się bezbarwną glazurę, aby uwydatnić kolor pasty, a części są formowane, a nie obracane, ze względu na twardość materiału. Kawałek może mieć również małe dziurki (tzw. ozdoba „ziarna ryżu”) lub wygrawerowany napis. Kiedy wystrój jest ledwo widoczny, mówimy o „sekretnym wystroju”.
MINAI ( „Emalia” w perskim ) lub haftrang ( „Siedem kolorów” w tym samym języku), wykorzystuje technikę otoczeniu niskiej pożarnej. Jest to produkcja specyficzna dla Saljukid Iran : najwcześniejsze datowane egzemplarze wspominają o latach 1180, a ostatnie 1210–1220. Głównym ośrodkiem produkcyjnym był wówczas Kashan , ale Rayy mógł również produkować tego typu prace, niezwykle kosztowne, ponieważ ich produkcja była skomplikowana. Krzemionkowa część pasty jest najpierw wypalana z glazurą w wysokiej temperaturze, a następnie nakładane są kolory. Wyróżnia się siedem podstawowych kolorów: czerwony, biały i czarny są stabilne, podobnie jak złoto, którego temperatura topnienia wynosi ok. 1063 °C ; z drugiej strony zieleń, brąz i błękit są niestabilne i mogą podlegać wielu niuansom. Następnie odbywa się drugie wypalanie w temperaturze około 600 °C , w atmosferze utleniającej (tlen może dostać się do pieca), przy czym każda część musi być zaizolowana w pudełku; w tym momencie garncarz może spróbować zniuansować swoje kolory, bawiąc się temperaturami. Zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura może jednak mieć fatalne skutki dla partii .
W najwyższym wyrafinowaniu zdarza się, że łączy się techniki połysku i haftrangu, generując co najmniej trzy płomienie: jeden dla pasty i glazury, a także prawdopodobnie stabilne kolory, jeden dla połysku, ze zmianą atmosfery ( utleniające i redukujące) i jeden dla kolorów .
Haftrang wyróżnia się także dekoracją, która niewątpliwie nawiązuje do współczesnych malowideł (choć żaden rękopis nie może potwierdzić tej hipotezy), ze scenami figuratywnymi, które czasami są bardzo rozbudowane i mogą przemawiać do literatury, jak na przykład trzymany kielich z Bahram Gur i Azadeh Metropolitan Museum of art , który odnosi się do Shah nama z Ferdowsi lub Khamsa z Nizami .
Bardzo skąpa produkcja haftrangu została nagle przerwana wraz z najazdami mongolskimi. Z kolei technika małego ognia jest kontynuowana w lajvardinie .
Na koniec należy zwrócić uwagę na narodziny w Syrii nowej formy dekoracji: malowanej pod przezroczystą glazurą, która wykorzystuje mniej kolorów (błękit kobaltowy, czerń, później nieco żelazna czerwień, która często zmienia się w zieleń khaki. ), ale umożliwia wyprodukowanie części w jednym wypaleniu i odpowiednio zmniejsza ryzyko z tym związane. Stosowana pasta może być gliniasta lub krzemionkowa, w szczególności w Saljukid Anatolia .
Lajvardina jest utrwalenie technik małym ogniu wśród Mongołów . Termin ten oznacza w języku perskim „ lapis lazuli ”, co jest uzasadnione częstym stosowaniem bardzo głębokiej niebieskiej glazury gruntowej. Technika ta jest opisana szczegółowo w traktatu Abu'l Qasim, ale stosowano w końcu XIII p i XIV p wieku (ostatni etap: 1374-1375), w środku, w szczególności Kashanu (tylko część środkowa). Użyte kolory są mniej liczne niż w haftrangu: tylko niebieski, biały, czerwony i złoty, ale także nakłada się glazurę i wypala w niskiej temperaturze w drugim wypalaniu. Złoto można również układać na zimno.
Nowości w żyrandolu pojawiają się również wśród Mongołów, z wykorzystaniem akcentów kobaltu i/lub turkusu oraz wyglądu płytek zarówno formowanych, jak i błyszczących. Żyrandol jest również szeroko stosowany w dekoracji architektonicznej, podczas gdy ceramika kształtowa jest często typu Sultanabad , z dekoracją poślizgu na poślizgu podszkliwnym .
XIV th wieku widzi również właz, dalej na zachód, technika Cuerda Seca . Wyrażenie to oznacza po hiszpańsku „suchy sznur”, ponieważ garncarze oddzielali kolory dzięki rodzajowi przegrody z czarnego materiału (oleju lub wosku z manganem) ułożonego sznurem. Podczas gotowania materiał ten pali się, pozostawiając tylko czarny ślad. Ta technika, zastosowana w Çimili Kiösk w Stambule , jest również bardzo obecna w dekoracjach architektonicznych Safavid .
Ceramiczna mozaika została wynaleziona, wydaje się trochę przed XIV th wieku, ponieważ znajdują się w Saljukides Rum ; Jednak jest pod Timurid XV th wieku miał swoją najlepszych godzinę. Do wykonania ceramicznej mozaiki garncarze wycinali kształty z różnych kolorów glazurowanych płytek, które następnie montowali w zaprawie. Rzeźbiona ceramika jest również czasami używana pod Timuridami, na przykład w kolumnach lub mihrabach .
Podczas gdy imperia Safawidów i Mogołów widziały upadek sztuki terakoty, wśród Osmanów pojawiła się ceramika Iznik . Ma to kilka osobliwości: jego pasta jest krzemionkowa , ale dodaje się do niej ołów w celu obniżenia temperatury gotowania, a tym samym zaoszczędzenia materiałów palnych. Ponadto ceramika pokryta jest gładzią o takim samym składzie jak pasta: jest to zatem pierwszy gąbek krzemionkowy. Dekoracja jest następnie malowana pod bezbarwną glazurą , a całość jest wypalana za jednym zamachem. Użyte kolory to najpierw niebieski, potem turkusowy, zielony, różowy, szary, czarny, fioletowy i brązowy. Ale to pomidorowa czerwień, zrobiona z tlenku żelaza, zapewni reputację ceramiki Iznik . Ta czerwień Iznik pojawiła się w 1555 roku .
W XIX th century, Auguste Salzmann , konsul Francji w Rodos , łączy imponującą kolekcję ceramiki Iznik potem ma 532 pokoi (naczynia, butelki, kubki, talerze ...). W latach 1865 i 1872 rząd francuski kupił tę imponującą kolekcję osobistą od konsula. Z tego powodu kolekcja ta jest czasami nazywana „ceramiką rodyńską”, chociaż rzeczywiście pochodzi z Iznika. Te 532 ceramiki są obecnie wystawione w Narodowym Muzeum Renesansu w Ecouen , wraz z wieloma innymi dziełami ceramicznymi z Europy. Technika wytwarzania tej kolekcji Iznik jest szczególna: nie jest to ceramika, ale ziemia krzemionkowa zmieszana z gliną i materiałami zawierającymi ołów. Powleczona część wysycha na słońcu, a następnie jest barwiona tlenkami metali, które nakłada się pędzlem .
Stworzenie tej zastawy Iznik jest prawdopodobnie odpowiedzią na miłość książąt osmańskich do chińskiej ceramiki. Pierwsze zdobienia dzieł są rzeczywiście niebieskie na białym tle, podobnie jak porcelana z okresu Ming. Następnie garncarze stopniowo narzucali repertuar i odznaczenia osobiste .
Tunezyjskie warsztaty Qallaline eksportują do Egiptu, Algierii i Trypolisu Barbary kopie płytek walenckich i katalońskich. Pierwsza produkcja Qallaline jest kontynuacją wkładu garncarzy mauretańskich , którzy przybyli do regencji Tunis po wypędzeniu morysków z Hiszpanii w latach 1609-1614 i którzy wznowili swój zawód na wygnaniu w Afryce Północnej. Przekazywaniu know-how i estetyka wpływem hiszpański renesansowym że udowodni decydujący w produkcji Tunisie z XVII -tego wieku. Tunezja jest również pod wpływem produkcji osmańskiej: na przykład podupadająca ceramika Iznik ubiera meczet Sidi Mahrez w 1699 r. Ceramika tunezyjska jest zatem pod wpływem islamu osmańskiego i innych.