W morfologicznej typologii języków , analytism i syntetyzm są cechy języków brane pod uwagę w klasyfikacji z punktu widzenia liczby morfemów , które tworzą słowo . Klasyfikację według tego kryterium zapoczątkował August Wilhelm Schlegel w jednej ze swoich prac opublikowanych w 1818 roku .
Każdy język można umieścić w punkcie na poniższej skali, z wyjątkiem jego końców:
analityczność | ↔ | syntetyzm | ↔ | polisyntetyzm |
(słowo = morfem) | (jedno słowo = więcej niż jeden morfem) | (jedno słowo = jedno zdanie ) |
Oznacza to, że żaden język nie jest czysto analityczny, syntetyczny ani polisyntetyczny. Możemy mówić tylko o językach, w których waga jednej z tych cech dominuje nad pozostałymi.
Amerykański lingwista Joseph Greenberg obliczony stosunek liczby morfemów i liczby słów na próbkach stu słów od ośmiu językach, w stosunku zwany „stopień syntezy”. Im niższy wskaźnik tego wskaźnika ( indeks podsumowujący ), tym język bardziej analityczny.
Analityczność i syntetyzm dotyczą także sposobu realizacji form i relacji gramatycznych oraz jednostek leksykalnych . Na przykład w języku francuskim niektóre formy czasowników są analityczne (te z czasownikami posiłkowymi , np. Il est parti ), inne syntetyczne, wykonywane z przyrostkami i końcówkami , np. Ja wybiorę . W składni można mówić o raportach tworzonych w sposób analityczny, na przykład o wyrażeniu uzupełnień czasownika przy pomocy przyimków ( myślę o moich przyjaciołach ), w przeciwieństwie do wyrażenia dopełnienia dopełnienia bezpośredniego ( Il mange an apple ). Również w dziedzinie leksykonu istnieją formacje analityczne ( frazy ) w przeciwieństwie do pojedynczych słów, które mogą nawet tworzyć pary synonimów , na przykład każdy - każdy .
Języki, w których analityczność osiąga najwyższy stopień, nazywane są izolatorami . Takie języki występują głównie w Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej , a także w Afryce Zachodniej (np. Joruba ). Klasycznymi przykładami tych języków są chiński i wietnamski . Na przykład w języku chińskim nie ma fleksji , wyrazy są zwykle tworzone z jednego morfemu o znaczeniu leksykalnym lub gramatycznym, a związki składniowe są wyrażane głównie za pomocą kolejności słów i słów gramatycznych . Na przykład francuskie zdanie „Si tu m'attends, j'y va avec toi” w języku chińskim odpowiada:
nǐ | děng | wǒ, | wǒ | jiù | gēn | nǐ | gdzie |
ty | oczekiwać | mnie, | mnie | więc | z | ty | iść |
Zdanie składa się z ośmiu słów, z których każde odpowiada morfemowi.
Indeks syntezy języka izolującego, a więc bardzo analitycznego, jak wietnamski, wynosi 1,06. Ponieważ angielski to 1,68, ten język jest również uważany za analityczny, podobnie jak francuski , który na przykład używa przyimków do wyrażenia pewnych związków gramatycznych. Jego indeks syntezy wynosi 1,41.
Za języki syntetyczne uważa się te, w których przeważają słowa zawierające więcej niż jeden morfem, to znaczy rdzeń leksykalny i jeden lub więcej afiksów gramatycznych i / lub pochodnych . Można również komponować słowa . Wśród tych języków są dwie kategorie. W językach zwanych aglutynacją dominującą cechą jest powiązanie pojedynczego znaczenia lub pojedynczej funkcji z morfemem, morfemy następują po sobie z wyraźnymi granicami między nimi. W językach zwanych fleksyjnymi dominują morfemy wyrażające więcej niż jedno znaczenie i / lub więcej niż jedną funkcję w tym samym czasie. Ponadto w niektórych elementach rdzenia można zawrzeć morfemy gramatyczne. Dlatego morfemy nie są wyraźnie rozgraniczone. W pierwszej kategorii języków znajdują się np. Węgierski i turecki , w drugiej - łacina , greka i arabski .
Przykładem języka syntetycznego jest sanskryt , którego indeks syntezy wynosi 2,59.
Polysyntetyzm reprezentuje maksymalny syntetyzm. W językach polisyntetycznych słowa są bardzo długie i bardzo złożone morfologicznie . Takie języki występują głównie u Indian i Eskimosów , a cecha ta jest charakterystyczna dla niektórych rdzennych języków Syberii , Północnego Kaukazu i Australii . Zdanie "Jeśli na mnie czekasz, pójdę z tobą" ma do korespondencji w języku eskimoskim, Inuktitut , kolejność:
utaqqui- | gu- | vi- | nga, | aulla- | qati- | żołnierz amerykański- | niaq- | rocznie- | git |
oczekiwać | gdyby | ty | ja | iść | partner | mieć | przyszłość | twierdzenie | ja Ty |
Zdanie składa się z dwóch słów, utaqquiguvinga i aullaqatiginiaqpagit , z których każde odpowiada zdaniu .
Dla języka eskimoskiego Greenberg 1954 ustalił indeks syntezy 3,72.
Każdy język wykazuje mniej lub bardziej analityczny charakter, odpowiednio syntetyzm. Porównywalnie można powiedzieć, że jeden język jest bardziej analityczny / syntetyczny niż inny.
Jednak w języku chińskim, który jest językiem bardzo analitycznym, istnieje wiele słów złożonych, a także słów z przyrostkami pochodnymi.
Wśród języków indoeuropejskich łacina, greka i sanskryt stanowią ważniejszą syntezę niż języki romańskie . W porównaniu z nimi lub z niemieckim , angielski jest jeszcze mniej syntetyczny. Jednak i ten nie jest całkowicie pozbawiony nawet polisyntetyzmu. Tak więc słowo takie jak antydisestablishmentarianism składa się z siedmiu morfemów: anti | dis | establishment | ment | arian | ism | s . Badając historię języków romańskich lub angielskiego, widzieliśmy ich ewolucję od wyższego do niższego stopnia syntetyzmu, szczególnie w przypadku języka angielskiego. Jako dowód, wskaźnik syntezy dla języka staroangielskiego wynosi 2,12, w porównaniu do 1,68 dla współczesnego języka angielskiego.
Można dokonywać porównań między językami z punktu widzenia analizy / syntezy, dotyczących wyrażenia jednej lub drugiej relacji gramatycznej. Przykład:
Względność analityczności i syntetyzmu może objawiać się w danym języku również w pewnym momencie jego historii, ponieważ różne obszary struktury gramatycznej mogą zachowywać się inaczej z tego punktu widzenia. Na przykład w języku japońskim nie ma odmiany nazwy , więc działa ona analitycznie, ale system werbalny ma złożoną odmianę, przez co jest bardzo syntetyczny.