Narodziny |
8 września 1867 lub 1869 Berazino |
---|---|
Śmierć |
12 grudnia 1924 Berlin |
Pogrzeb | Urnenhain Tolkewitz ( d ) |
Imię urodzenia | Израиль Лазаревич Гельфанд |
Narodowości |
Niemiecki rosyjski |
Trening | Uniwersytet w Bazylei |
Zajęcia | Dziennikarz , polityk |
Partie polityczne |
Socjaldemokratyczna Partia Niemiec Wyzwolenie Pracy Socjaldemokratyczna Robotnicza Partia Rosji |
---|---|
Członkiem | Mienszewicy |
Izrael Lazarevich Gelfand powiedział Alexander Parvus ( rosyjski : Александр Парвус ), urodzony w byerazino (Bierézan), Imperial Rosja (obecnie Białoruś )8 września 1867- zmarł w Berlinie dnia12 grudnia 1924Jest rewolucjonistą i politykiem Rosjaninem i socjaldemokratycznym Niemcem .
Izrael Lazarevich Gelfand ( rosyjski : Израиль Лазаревич Гельфанд ), najlepiej znany pod pseudonimem Alexander Parvusa, urodził żydowskich rodziców na8 września [27 sierpnia] 1867 w sztetlu w Berezinie , mieście na dzisiejszej Białorusi. Wychował się w Odessie , gdzie połączył siły z żydowskimi kręgami rewolucyjnymi ( Bund ).
W 1886 roku 19-letni Parvus po raz pierwszy opuścił Rosję i udał się do Bazylei w Szwajcarii . Tam poznał twórczość Alexandre Hercena oraz literaturę rewolucyjną tamtych czasów. W następnym roku na krótko wrócił do Rosji, ale znalazł się pod nadzorem carskiej tajnej policji i dla własnego bezpieczeństwa musiał ponownie opuścić kraj. Wrócił do Bazylei, gdzie zapisał się na uniwersytet. Po trzech latach uzyskał tytuł doktora nauk ekonomicznych w 1891 r. , Gdzie jego praca magisterska dotyczyła problematyki podziału pracy. W tym czasie był otwarcie marksistą. Osiadł w Niemczech, wstąpił do Partii Socjaldemokratycznej i zaprzyjaźnił się z niemiecką rewolucjonistką Różą Luksemburg . W 1900 roku po raz pierwszy spotkał Lenina w Monachium , z których każdy podziwiał jego teoretyczną pracę w drugim. Parvus zachęcał Lenina do wydania jego rewolucyjnej gazety Iskra .
Próby uzyskania obywatelstwa niemieckiego przez Parvusa zakończyły się niepowodzeniem. W liście do swojego niemieckiego przyjaciela Wilhelma Liebknechta napisał: „Szukam rządu, w którym można by sobie pozwolić na ojczyznę po niskich kosztach. ” . Podjął kilka prób emigracji do Stanów Zjednoczonych . Jego koledzy rewolucyjni socjaliści już pracowali nad utworzeniem sieci z większością żydowskich rewolucjonistów w Stanach Zjednoczonych , w tym Leona Trockiego , który krótko mieszkał w Nowym Jorku .
Jednak niemiecki kontrwywiad przeniknął do części rewolucyjnej sieci socjalistycznej. Czytając pisma Parvusa opublikowane w prasie socjalistycznej podczas wojny rosyjsko-japońskiej , dochodzi do wniosku, że Parvus przewidział, że Rosja przegra wojnę, co doprowadzi do niepokojów i rewolucji. Kiedy te przepowiednie się spełniły, prestiż Parvusa wśród socjalistów i innych niemieckich towarzyszy wzrósł. Niemieckie służby wywiadowcze od razu uznały, że Parvus będzie przydatny w walce z imperium rosyjskim .
W tym czasie rozwinął koncepcję wykorzystania zagranicznej wojny do sprowokowania wewnętrznego buntu w kraju. To właśnie w tym momencie Parvus ożywił marksistowską strategię „ permanentnej rewolucji ”. Przekazał tę filozofię Trockiemu, który później ją rozszerzył i rozwinął. Dzięki Trockiemu koncepcja została ostatecznie przyjęta przez Lenina i bolszewików w tezach kwietniowych Lenina w 1917 roku.
W 1905 roku Parvus przybył do Petersburga z fałszywymi austro-węgierskimi papierami. Był uważany przez europejskich marksistów tamtych czasów za autorytet w sprawach politycznych i finansowych. Dlatego kiedy napisał w grudniu prowokacyjny artykuł zatytułowany „Manifest finansów”, w którym opisano gospodarkę rosyjską jako znajdującą się na skraju załamania, spotkał się z licznymi opiniami w prasie. Równolegle z tą propagandą Parvus koordynował agitację mieszkańców udających szturm na brzegi. Histeria, która potem nastąpiła, doprowadziła do załamania gospodarki i rozwścieczenia premiera Siergieja Witte , ale nie doprowadziła do kryzysu finansowego.
W wyniku tych niepokojów i zaangażowania Parvusa w organizowanie akcji antyrządowych podczas rewolucji 1905 roku , Parvus - i inni rewolucjoniści, jak Leon Trocki - zostali aresztowani przez rosyjską policję. W więzieniu miał bliski kontakt z innymi rewolucjonistami; Róża Luksemburg odwiedziła go . Skazany na trzy lata wygnania na Syberii , Parvus zdołał uciec i wyemigrował do Niemiec, gdzie opublikował książkę „Rosyjska Bastylia w czasie rewolucji ” o swoich doświadczeniach.
W Niemczech Parvus podpisał umowę z rosyjskim autorem Maximem Gorkim na wystawienie jego sztuki Les Bas-Fonds . Zgodnie z umową większość dochodów ze spektaklu miała trafić do Rosyjskiej Partii Socjaldemokratycznej, a około 25% do samego Gorkiego. Pomimo 500 przedstawień sztuki, Parvus nie zapłacił i został oskarżony o kradzież 130 000 niemieckich marek w złocie. Gorki zagroził Parvusowi podjęciem kroków prawnych, ale Róża Luksemburg zdołała go przekonać, aby nie rozpowszechniał informacji o kłótni poza partią. Parvus ostatecznie spłacił Gorkiego, ale jego reputacja w kręgach partyjnych została nadszarpnięta.
Wkrótce potem Parvus osiadł w Stambule , w Imperium Osmańskim , gdzie mieszkał przez pięć lat. Tam stworzył firmę handlującą bronią, która przyniosła mu dużo pieniędzy podczas wojny na Bałkanach . Został doradcą finansowym i politycznym Młodych Turków . W 1912 roku został redaktorem dziennika Turk Yurdu . Ściśle współpracował z triumwirami znanymi jako „ Three Pashas ” - Enver , Talaat i Djemal - oraz z ministrem finansów Mehmetem Djavidem Beyem . Jego firma zajmowała się dostawami żywności dla tureckiej armii i był partnerem biznesowym Konzern Krupp , Vickers Limited i notorycznego handlarza bronią Basil Zaharoff . Handel bronią z firmą Vickers Limited w czasie wojny stanowi podstawę teorii, że Alexander Parvus był także brytyjskim agentem wywiadu.
Podczas pobytu w Turcji Parvus nawiązał bliski kontakt z ambasadorem Niemiec, baronem Hansem Freiherrem von Wangenheimem , znanym z poparcia ustanowienia Piątej Kolumny Rewolucyjnej wśród aliantów . W ten sposób Parvus zaproponował niemieckiemu sztabowi generalnemu za pośrednictwem barona von Wangenheima: sparaliżować Rosję strajkiem generalnym, finansowanym przez rząd niemiecki (który w tym czasie prowadził wojnę z Rosją i jej sojusznikami). Von Wagenheim wysłał Parvusa do Berlina, który przybył tam dalej6 marca 1915i przedstawił rządowi niemieckiemu 20-stronicowy plan zatytułowany Przygotowanie do masowych strajków politycznych w Rosji .
W tym szczegółowym planie Parvus zalecał podzielenie Rosji przez wspieranie bolszewickiej frakcji Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji , zachęcanie do separatyzmu etnicznego w różnych częściach kraju oraz wspieranie pisarzy krytykujących carat w czasie wojny. Na podstawie swoich doświadczeń z 1905 roku Parvus doszedł do wniosku, że podział Rosji i jej klęska w wojnie światowej byłyby najlepszym sposobem sprowokowania tam rewolucji.
Niektórzy zarzucają Parvusowi, że podczas pobytu w Szwajcarii finansował Lenina . Biografia Parvusa autorstwa Scharlau (de) i Zeman (en) konkluduje, że istniała bezwzględna współpraca między dwoma mężczyznami i że austriackie służby wywiadowcze zapewniały pieniądze emigrowanym rosyjskim gazetom za pośrednictwem Parvusa z Paryża. Ale kiedy źródła tego finansowania stały się jasne na początku 1915 roku i szerzej zrozumiane, Lenin i emigranci paryscy odrzucili takie wsparcie. Harold Shukman konkluduje: „Pieniądze nie zostały wyraźnie płynący masowo Lenina . ”
Parvus sparował Lenina, który nie tylko był radykałem, ale był gotów zaakceptować sponsoring wroga w czasie wojny między carem a Niemcami. Spotkali się w Bernie wMaj 1915i przypieczętował współpracę między ich organizacjami, ale Lenin ostrożnie unikał publicznego pojawiania się u boku Parvusa. Nie ma żadnych dowodów na to, że kiedykolwiek spotkali się twarzą w twarz, chociaż istnieją przesłanki, że takie spotkanie mogło się odbyć13 kwietnia 1917, podczas postoju Lenina w Sztokholmie .
Parvus pilnie pracował, aby utrzymać zaufanie Lenina. Ale ten ostatni utrzymał go z powodu powiązań Parvusa z niemieckim wywiadem i jego dawnych relacji z tym byłym sojusznikiem, którego socjaliści nie szanowali już po latach spędzonych w Turcji i zostaniu milionerem jako przedsiębiorcą. Niemiecki wywiad utworzył sieci finansowe Parvusa za pośrednictwem operacji offshore w Kopenhadze, aby niemieckie pieniądze mogły być przesyłane do Rosji poprzez fałszywe transakcje finansowe między organizacjami frontowymi. Wiele transakcji tych firm było autentycznych, ale służyły one ukryciu transferu pieniędzy dla bolszewików , strategii umożliwiającej słabe i przeciążone urzędy skarbowe i celne krajów skandynawskich, niewystarczającej do walki z czarnym rynkiem. te kraje w czasie wojny.
Nadal debatujemy, czy pieniądze w tej sieci finansowej były rzeczywiście niemieckiego pochodzenia. Dane udostępnione przez rząd Kiereńskiego na rozprawę zaplanowaną na październik (listopad) 1917 r. Zostały niedawno ponownie zbadane i stwierdzono, że są albo niejednoznaczne, albo wręcz fałszywe (patrz także Dokumenty Sissona).
Jednak doszło do niepowodzeń, takich jak podejrzana działalność Ganetsky'ego w zakresie przemytu broni, która przyciągnęła niechcianą uwagę ze strony brytyjskiego tajnego wywiadu , który był wtedy w stanie połączyć Ganetsky'ego z Parvusem i baronem von Wangenheimem. Baron od dawna był obserwowany z powodu jego poparcia dla rewolucyjnych działań Młodych Turków przeciwko Brytyjczykom. W rezultacie Ganetsky został wypędzony z Danii, a Brytyjczycy i Rosjanie usiłowali wykorzenić bolszewicką sieć finansową w Turcji. Co więcej, w miarę jak Lenin stawał się coraz bardziej świadomy stosunków Parvusa z niemieckim wywiadem, ich stosunki były napięte. Tracąc zaufanie i / lub kontrolę swoich agentów, Parvus zaczął szukać innych sposobów działania.
Reputacja Parvusa w niemieckim MSZ została zakwestionowana, gdy zimą 1916 r. Przepowiedziana przez Parvusa w Petersburgu katastrofa finansowa (podobna do prowokacji wobec rosyjskich banków w 1905 r.) Nie wywołała masowego buntu. W rezultacie finansowanie działalności Parvusa zostało zamrożone. Parvus wspierał niemiecką marynarkę wojenną, w której krótko pracował jako doradca. Przyczynił się do niepowodzenia ofensywy morskiej rosyjskiego admirała Kołczaka przeciwko flocie turecko-niemieckiej na Bosforze i Dardanelach dzięki sabotażowi dużego rosyjskiego okrętu wojennego. Ten sukces nadał mu jeszcze większą wiarygodność u Niemców.
W Marzec 1917zgodnie z planem opracowanym we współpracy z Parvusem niemiecki wywiad przetransportował Lenina i grupę trzydziestu jego rewolucyjnych współpracowników ze Szwajcarii przez Niemcy w wagonie kolejowym pod kierownictwem szwajcarskiego socjalisty Fritza Plattena . Leon Trocki odpowiedział na te zarzuty w tomie 2 rozdziału 4 swojej Historii rewolucji rosyjskiej .
Znana obecnie intensywność więzi Parvusa z Niemcami zrujnowała również jego stosunki z resztą rewolucyjnej siatki, w tym z Różą Luksemburg i innymi niemieckimi socjalistami, którzy byli zaangażowani w rewolucję w Niemczech. Pomimo dowodów wskazujących na to, że Parvus nigdy nie sprzedał niemieckich socjalistów władzom, jego wiarygodność w elicie rewolucyjnej uległa pogorszeniu.
Spadła jego aktywność polityczna, nadszedł koniec wojny, odmówił pomocy nowym władzom niemieckim w stłumieniu powstania spartakusowskiego i udał się na emeryturę na niemiecką wyspę pod Berlinem. Pomimo odmowy udzielenia pomocy nowemu reżimowi Republiki Weimarskiej , nie przeszkadzano mu w jego dobrze wyposażonej 32-pokojowej rezydencji na berlińskiej Peacock Island. Później opublikował swoje wspomnienia z tej rezydencji.
Parvus zmarł w Berlinie dnia 12 grudnia 1924. Jego ciało zostało poddane kremacji i pochowane na cmentarzu w Berlinie. Po jego śmierci Konrad Haenisch napisał w swoich wspomnieniach: „Ten człowiek posiadał najzdolniejszy mózg Drugiej Międzynarodówki”.
Za jego życia reputacja Aleksandra Parvusa wśród jego rewolucyjnych rówieśników została nadszarpnięta w wyniku afery Maksyma Gorkiego i ponieważ wiedział, że jest on w rzeczywistości agentem rządu niemieckiego. Jednak jego umiejętności biznesowe i rewolucyjne pomysły zostały docenione i przywołane przez rosyjskich i niemieckich rewolucjonistów oraz przez Młodych Turków. Po rewolucji październikowej w Rosji, z oczywistych powodów politycznych, odmówiono mu roli i oczerniano. Trwało to w epoce stalinowskiej, często z antysemickim wydźwiękiem. W Niemczech był jednak pozytywnie oceniany. Jego nazwisko jest często używane we współczesnych debatach politycznych w Rosji.
Co dziwne, kiedy umarł, Parvus nie zostawił żadnych dokumentów i całe jego dziedzictwo przepadło. Jego dwaj synowie, którzy przeżyli, zostali wysokimi rangą sowieckimi dyplomatami, jeden przeżył Gułag, a drugi zmarł .
W tureckim serialu telewizyjnym Payitaht: Abdülhamid , który śledzi ostatnie 13 lat panowania sułtana osmańskiego Abdülhamida II , gra go Kevork Malikyan .