Bardzo ogólnie, Gnoza (gr. γνῶσι , , gnoza : wiedza) jest religijnym podejściem filozoficznym, że zbawienie duszy poprzez wiedzę (doświadczenie lub objawienie) kieruje boskością , a zatem poznaniem siebie.
W starożytnym chrześcijaństwie słowo to zostało po raz pierwszy użyte przez Pawła z Tarsu , a następnie bronione i rozwijane przez wielu teologów Wschodu, którzy w pierwszych wiekach zaznaczyli to pojęcie. Do najważniejszych należą Ireneusz z Lyonu , Klemens Aleksandryjski , Orygenes , Tertulian , a nawet Ewagriusz Poncjusz . W XVII -tego wieku, zasada jest re-we Francji obsługiwany przez Bossuet i Fenelon .
Ostatnio powstało znaczne zamieszanie dotyczące znaczenia słowa gnoza i jego połączenia z terminem gnostycyzm . Gnostycyzm lub „historyczny gnostycyzm” to termin używany do określenia pewnych ruchów starożytnego chrześcijaństwa, które są częścią ideologii dualistycznej (wiary w istnienie Boga Zła i Boga Dobra). Tę dualistyczną gnozę, wbrew metafizycznym zasadom chrześcijaństwa, zwalczali chrześcijańscy teologowie pierwszych wieków, którzy określali ją mianem pseudognozy (Paweł z Tarsu) lub „gnozy z fałszywym imieniem” (Ireneusz z Lyonu). Słowo gnoza oznacza więc w starożytności dwie przeciwstawne koncepcje teologiczne: gnozę chrześcijańską, która uważa, że każdy człowiek jest w stanie dostrzec w sobie Boga, stać się światłem, a tym samym otrzymać życie wieczne; oraz dualistyczną gnozę (gnostycyzm), która traktuje ciało i ziemskie życie jako więzienie, z którego człowiek musi zostać uwolniony, aby zostać zbawionym.
Od XIX th wieku , gnozy termin i pojęć obejmuje ona zostały wykorzystane w znacznie szerszym kontekście, historii religii (w tym non-Christian), w filozofii, ale także w literaturze i polityce, a nie przez „ nowych ruchów religijnych ” , ezoteryczne i New Age .
W 1984 Ioan Couliano ironicznie podsumował wieloznaczne sprzeczności współczesnego użycia słowa gnostycyzm :
„Kiedyś wierzyłem, że gnostycyzm był dobrze zdefiniowanym zjawiskiem w historii religii późnego antyku . Oczywiście byłem gotów zaakceptować ideę różnych kontynuacji starożytnej gnozy, a nawet spontanicznego generowania światopoglądów, w których w różnych czasach powracały charakterystyczne cechy gnostycyzmu. Szybko jednak dowiedziałem się, że właściwie jestem naiwny. Nie tylko gnoza była gnostyczna, ale katoliccy pisarze byli gnostyczni, podobnie jak neoplatończycy , reformacja była gnostyczna, komunizm był gnostyczny, nazizm był gnostyczny, liberalizm, egzystencjalizm i psychoanaliza również były gnostyckie, współczesna biologia była gnostyczna, Blake , Yeats , Kafka , Rilke , Proust , Joyce , Musil , Hesja i Thomas Mann byli gnostycy. Od autorytatywnych interpretatorów gnozy dowiedziałem się dalej, że nauka jest gnostyczna, a przesądy są gnostyckie; że moc, przeciw-moc i brak mocy są gnostyckie; że Freud to gnostyk, a Jung to gnostyk; wszystko i jego przeciwieństwo są jednakowo gnostyczne. "
W swoim wstępie do literatury gnostyckiej , Michel Tardieu i Jean-Daniel Dubois odróżnić, z historycznego punktu widzenia, osiem znaczeń słowa „gnostyk”:
Wśród nowoczesnych środkach wyrazu gnostycyzmu, Richard Smith zauważył poezji Williama Blake'a The Moby Dick od Hermana Melville'a , psychoanalitycznej teorii Carla Gustava Junga , powieści Hermanna Hessego , polityka Eric Voegelin . W 1835 badacz Nowego Testamentu Ferdynand Christian Baur skonstruował model rozwoju gnostycyzmu, którego kulminacją była religijna filozofia Hegla ; Maxim M. Blondovski poprzez surrealizm , a ostatnio nawet Harold Bloom próbuje zidentyfikować elementy gnostyczne we współczesnej religii amerykańskiej.
Zobacz Hipostaza
Apatheia i Praktiké AgapaZobacz Agapé
Teoza, przemienienie i zmartwychwstanieZobacz Teoza , Przemienienie , Zmartwychwstanie
Odkrycie w 1945 r. rękopisów w bibliotece Nag Hammadi , ich tłumaczenie i badania doprowadziły do wznowienia badań nad starożytnymi ruchami gnostyckimi, które do tej pory znane były jedynie z kilku rzadkich tekstów rozsianych po całym świecie, a zwłaszcza z filtru opisy starożytnych herezjologów . W obliczu zamieszania utworzonej przez wielu zastosowań, nawyk została podjęta w kręgach akademickich od drugiej połowy XX -tego wieku zastrzec słowo gnostycyzm do ruchów filozoficzno-religijnych pierwszych wieków i przypisać znacznie szerszy sens słowu gnoza . Uczestnicy (specjaliści w dziedzinie religioznawstwa, teologowie i filozofowie religii) kolokwium mesyńskiego w 1966 r. zaproponowali następujące definicje: „W dokumencie końcowym z Mesyny zaproponowano określenie pod nazwą gnostycyzmu” przez jednoczesne zastosowanie metod historycznych i typologicznych ”[…] szczególna grupa systemów II wieku n.e. AD, a także używać terminu „gnoza” do zdefiniowania koncepcji wiedzy, niezależnie od czasów, opisanej jako „wiedza o boskich tajemnicach zarezerwowana dla elity. ”.
Definicje te nastręczają jednak trudności; nadają nowe znaczenia słowom: - gnoza (który miał starożytną historię) i - gnostycyzm (który był niedawno wymyślony, ale miał zupełnie inne znaczenie). Co więcej, bardzo niejasna i ogólna definicja gnozy sprawia, że jest ona prawie bezużyteczna z historycznego punktu widzenia.
I nawet w odniesieniu do „historycznego gnostycyzmu”, wraz z postępem tłumaczeń i badań, żadna definicja ani typologia nie były w stanie osiągnąć konsensusu wśród badaczy, do tego stopnia, że ostatnio zasugerowano porzucenie tego terminu jako kategorii do scharakteryzowania i łączyć starożytne ruchy i teksty.
Louis Painchaud wyraża problem w następujący sposób: „należy przyznać z [Michaelem Williamsem], że jako konstrukcja typologiczna koncepcja gnostycyzmu nie uwzględnia treści większości tak zwanych tekstów„ gnostyckich ”. Jej główną funkcją, pod względem kategoryzacji, jest stworzenie obok kategorii „chrześcijaństwa” kategorii „gnostycyzmu”, a tym samym sztuczne rozróżnienie między zespołem tzw. zjawisk „gnostyckich” a zespołem tzw. Zjawiska gnostyczne”, Chrześcijanie, którzy różnią się od siebie w istocie. W rzeczywistości, to sprytna konstrukcja, dawno opuszczony w Europie Środkowej może być w dużej mierze przetransponowane w krytycznym obszarze polemicznym narzędzia opracowanego przez niektórych chrześcijan II th century walczyć inny. ”.
Niemniej jednak użycie gnostycyzmu w sensie historycznym i gnozy w sensie uniwersalnym pozostaje powszechne. Jak dla Madeleine Scopello „Według gnostycyzmu oznacza ruch myśli skupione wokół pojęcia wiedzy ( gnozy ), które powstały w II E i III -go wieku naszej ery, w ramach cesarstwa rzymskiego. Przez gnozy , z drugiej strony, możemy wyznaczyć uniwersalne tendencje myśl której znaleźć wspólny mianownik w pojęciu wiedzy. Manicheizm The mandaizm Kabała mogą być traktowane jako formy gnozy. ”. Według niej, starożytna gnoza jest sposobem na dotarcie do królestwa niebiańskiego poprzez duchowe poszukiwania, w których „człowiek musi rzucić światło zarówno na swoje pochodzenie, jak i przeznaczenie. ”.
Użycie słów gnoza i gnostycyzm na określenie tak zwanych starożytnych ruchów gnostyckich jest problematyczne z kilku powodów:
Definicja gnostycyzmu zaproponowana w końcowym dokumencie konferencji w Mesynie została szybko zakwestionowana i nie jest już podejmowana.
Christoph Markschies proponuje ośmiopunktową typologię do scharakteryzowania gnostyckich tekstów i ruchów starożytności:
Badanie tekstów Nag-Hammadi doprowadziło do rozróżnienia dwóch grup tekstów w gnostycyzmie walentynyńskim (nazwanym na cześć jego założyciela Walentyna ) i gnostycyzmie setyjskim (nazwanym na cześć Seta , trzeciego syna Adama i Ewy, który jest jednym z główne postacie mitologiczne).
Wpływy gnostycyzmuZ historycznego punktu widzenia warianty gnostycyzmu sytuują się na zbiegu czterech wcześniej istniejących ruchów, wszystkich pochodzenia bliskowschodniego, takich jak gnostycyzm, ponieważ „gnostycyzm wyrasta z rozproszonego synkretyzmu, jednocześnie wschodniego (żydowskiego i wschodniego). irański), grecki i chrześcijański”. Oryginalność gnostycyzmu tkwi zatem nie tyle w jego podstawowych zasadach, które można znaleźć w innych ruchach w regionie, ile w specyficznej syntezie, jaką z nich czyni. Cztery dominujące wpływy „klasycznego” gnostycyzmu to:
Chrześcijaństwo : wiara w Chrystusa, zbawiciela wysłany przez Boga do ludzi, jest wspólny dla ruchów chrześcijańskich i gnostycyzmu, nawet jeśli obwód ten ostatni wydaje się istnieć podobnych ruchów, ale nie chrześcijan. Z tego punktu widzenia gnostycyzm można uznać za ruch chrześcijański, ponieważ „zbawienie uzyskuje się dzięki zbawczej wiedzy, którą Jezus przyszedł przekazać ludziom na ziemi, aby obudzić w nich boską iskrę”. Jednak w niektórych nurtach przedstawiony Jezus nie ma prawie żadnego związku z Jezusem chrześcijańskim i dlatego omówiono chrześcijański charakter tych nurtów. Jednak odniesienie do Chrystusa Zbawiciela pozostaje wspólne dla prawie wszystkich zidentyfikowanych nurtów gnostyckich.
Platonizm i neoplatonizm : gnostycyzm zajmuje ideę istnienia dwóch światów: świata duchowego, doskonały w istocie i materialnym świecie, nawet niedoskonałe odbicie fundamentalnie złego świata duchowego. Celem gnostycyzmu będzie zawsze przywrócenie zagubionych dusz ze świata materialnego do świata duchowego. „Jezus przywraca pierwotną jedność w stworzeniu popadłym w dualizm (Duch i ciało). [W rzeczywistości] większość gnostyków chrześcijańskich opowiada się za rygorystyczną ascezą w celu kontrolowania i karania ciała niosącego zło podobne do materii, z której jest zrobione”. „Gnostycyzm sekt II wieku wiąże się […] z ideą boskiej iskry w człowieku, pochodzącej z królestwa boskiego, upadłego w ten świat przeznaczenia, narodzin i śmierci, który potrzebuje przebudzenia. jego boski odpowiednik, aby w końcu mógł zostać ponownie zintegrowany „w boskim królestwie. Ten powrót do królestwa Bożego jest tym bardziej konieczny, że „kosmos gnostycki [jest] pojęciem zasadniczo negatywnym, pozbawionym sensu i opuszczonym przez dobro, gdzie człowiek jest na wygnaniu, a boskość jest nieobecna”.
Dualizm : dualizm wierzą w istnienie zasady dobra, w przeciwieństwie do zasady zła, dwóch przeciwstawnych. Wobec niedoskonałości świata i istniejącego tam zła dualizm odmawia wiary w to, że Bóg mógł to zło zrodzić, stąd konieczne istnienie złego boga, a przynajmniej niedoskonałego i ograniczonego. Ta idea opozycji między dwiema przeciwstawnymi zasadami, z których jedna wyjaśnia zło, niewątpliwie wywodzi się z pochodzenia perskiego zoroastryzmu , ale została szeroko przyjęta przez pewne kręgi starożytnego chrześcijaństwa , z których niektóre nie są ściśle gnostyckie, jak marcjonizm. . Gnostycyzm reinterpretuje te idee, łącząc dobrego boga ze światem duchowym, a złego (lub przynajmniej niedoskonałego i ograniczonego) boga ze stworzeniem świata materialnego. Podobnie jak w przypadku Marcjona , zły/ograniczony bóg jest ogólnie kojarzony z bogiem stwórcą Starego Testamentu , przy czym dobry bóg jest prawdziwym inspiratorem Chrystusa .
„Gnostyczny świat jest nawiedzony przez gorszego boga, demiurga, tego „zła”, o którym mówił Jan. […] Ten świat, naznaczony śmiercią, jest nieredukowalnie przeciwny temu [duchowemu] światu, w którym króluje życie. Antykosmizm [opozycja wobec świata materialnego] ostatecznie generuje radykalny dualizm ”.
W kultów misteryjnych , religii czy ezoterycznych : te religie pogańskich , oryginalne Bliskiego Wschodu czy greckich, ale w końcu staną się bardzo popularne w rzymskim Zachodzie nalegają na pojęciu ukrytej wiedzy i ezoterycznych , droga do Boga wiedzy czczony i ku zbawieniu w dalej . Wierni muszą zatem podążać za długim nauczaniem, które daje im dostęp do stopniowych poziomów wiedzy (gnoza), która to wiedza nie jest objawiana niewierzącym ani prostym wiernym. Wśród tych greckich lub wschodnich kultów misteryjnych możemy zaliczyć misteria eleuzyjskie , pewne wersje kultu Kybele lub Izydy , a na koniec hermetyzm grecko-egipski. Ten ezoteryczny aspekt oddala gnostycyzm od dominującego chrześcijaństwa tamtych czasów, które uważa, że zbawienie pochodzi z wiary (temat Pawła par excellence), ale także z (dobrych) uczynków, patrz łaska Boża (która prowadzi ze względu na wszechwiedzę Boga w predestynacji jako u św. Augustyna ), ale nie wiedzy. Dla gnostyków „prawdziwe przesłanie Jezusa jest tajemnicą”, a poznanie tego przesłania wiąże się z „ezoteryczną nauką […] przekazywaną od mistrza do ucznia [lub…] przez inicjację”. „Wiedza nie wpływa na liniową zmianę jednostki. Zmienia plany. Daje drugie narodziny ”, warunek zbawienia.
Każdy z tych wpływów znał swoje interpretacje i był łączony z innymi na bardzo różne sposoby przez każdy nurt gnostycki, stwarzając pewną trudność w jasnym określeniu granic tego, czym jest gnostycyzm.
W katarów są często przedstawiane jako inspirowane przez gnostycyzmu. Dla R. van den Broeka, jeśli nazwać „gnostycznym” dualistyczną ideą (która być może przychodzi im do głowy od paulicjan ), że świat został stworzony przez złego demiurga i że dusza jest zamknięta w więzieniu ciała, kataryzm może być uważane za średniowieczną formę gnostycyzmu. Ale ogólnie rzecz biorąc, nie może być porównywana przez jej praktyki i wierzenia z gnostyckimi ruchami starożytności, w szczególności dlatego, że jest to religia sakramentalna, w której pojęcie Wiedzy-Gnozy nie odgrywa większej roli niż w chrześcijaństwie katolickim i że idee katarów na temat duszy i ducha są obce gnostycyzmowi.
Pod koniec XIX -go wieku pojawienia się neo-gnostyk wyników ruchowych w tworzeniu gnostyckiej Kościoła we Francji , a następnie XX th century The Ecclesia Catholica Gnostica i apostolski Kościół gnostyckie .