Kościół Saint-Tudy w Loctudy

Apsyda i kaplica Porz Bihan .

Prezentacja

Kult

rzymskokatolicki

Rodzaj

Kościół parafialny

przywiązanie

Diecezja Quimper i Léon

Rozpoczęcie budowy

XI th century

Koniec prac

XII th century

Architekt

Nieznany

Inne kampanie robocze

Ganek Południowa ( XV th wieku ); zakrystia i fasada (1760)

Dominujący styl

powieść

Ochrona

Sklasyfikowane MH (17 maja 1844 r.) lub

sklasyfikowane MH ( 1846 )

Geografia

Kraj

Region

Gmina

Loctudy

Informacje kontaktowe

47 ° 49 ′ 54 ″ północ, 4° 10 ′ 33 ″ zachód

Geolokalizacja na mapie: Finistère

Geolokalizacja na mapie: Bretania

Geolokalizacja na mapie: Francja

Kościół Saint-Tudy to romański kościół znajdujący się w Loctudy , porcie Pays Bigouden , na południu departamentu Finistère, w Bretanii. Poświęcony jest św. Tudiemu , mnichowi o dość niejasnym pochodzeniu geograficznym i historycznym.

Jest to jeden z nielicznych kościołów romańskich w Bretanii, do którego należy m.in. kościół Locmaria w Quimper , opactwo Sainte-Croix w Quimperlé i kościół Saint-Pierre w Fouesnant .

Jego odbudowa - w dwóch częściach w trakcie XIX th wieku - nastąpił Prosper Mérimée i Jean-Baptiste Lassus i prowadzone przez Josepha Bigota i Pawła Podagra , które mogą wskazywać na pewną wagę architektoniczną budynku.

Opinia specjalistów

W 1844 r. Prosper Mérimée pisał o tym: „Kościół w Loctudy jest jednym z nielicznych zabytków stylu romańskiego, który wciąż znajduje się w Bretanii. (…) Wskazuje na to regularność jego układu i elegancja niektórych detali. Z pewnością musi być sklasyfikowany, jeśli jeszcze nie jest. "

Jakez Cornou , Pierre-Roland Giot : „Loctudy to jeden z najpiękniejszych i najbardziej kompletnych kościołów romańskich w Bretanii, a zatem najstarszy zachowany zabytek w naszym regionie. "

Serge Duigou : „Wejdźmy do sanktuarium (...) Mamy przed sobą najbardziej udane romańskie wnętrze w Bretanii. "

Louise-Marie Tilliet: „Kościół w Loctudy jest jednym z najbardziej kompletnych i najlepiej zachowanych zabytków romańskich w Bretanii. Budynek w całości zachowało urządzenie i wszystkie znaki na oryginalnej konstrukcji, mimo pewnych drobnych zmian do XV -go wieku i dodanie ganku w 1760 roku "

Éliane Vergnolle: „Saint-Tudy to jeden z nielicznych kościołów romańskich z kaplicami obchodzącymi i promieniującymi, który pozostaje w Bretanii i jest zdecydowanie tym, który został nam zachowany w najlepszym stanie. Z wyjątkiem zachodniej elewacji, przebudowany w XVIII th century, nie zaszły duże zmiany (...). "

Budowa i opis

Budynek charakterystyczny dla sztuki romańskiej

Kościół romański z XI -tego wieku z trzema nawami bez transeptu posiada elewację na dwóch piętrach, łukami i wysokimi oknami. W stolicach i podstawki kolumn przedstawić różne rzeźbione dekoracje. Chór The ambulatoryjnych i kaplice są sklepione w kamieniu, natomiast nawy mają drewniane ramki obsługiwane przez kamienne łuki-membranami .

Plan kościoła wg Josepha Bigota z 1842 r.
Nawa.
Nawa.
Stolice.
Widok z łóżka.

Budynek ma 33 metry długości, dla nawy głównej o szerokości 6,5 metra i naw bocznych odpowiednio 3,4 i 3,65 metra. Filary są niepodobne. Ambulatorium ma pięć zatok, a dla Éliane Vergnolle „jest jednym z wielkich sukcesów sztuki romańskiej. » Zwieńczony jest galerią cyrkulacyjną lub triforium, które nie sięga do nawy. Chór i promieniujące kaplice są sklepione w ślepy zaułek .

Bardzo trzeźwy kościół ten ma wiele głowic i podstaw rzeźbionych filarów. „W sumie kościół w Loctudy ma ponad siedemdziesiąt kapiteli, ale także zestaw rzeźbionych podstaw, który jest jednym z najbogatszych w Bretanii” . Rzeźby te mają inspirację koryncką , co może sugerować arystokratyczne zlecenie. Według Charlesa de La Monneraye kościół w Loctudy jest dobrą ilustracją średniowiecznej zasady, zgodnie z którą chór budynku sakralnego jest bardziej ozdobiony niż nawa. Faktycznie płaskorzeźby nawy przedstawiają po prostu kształty geometryczne (woluty, krzyżyki, przeploty, trójkąty, woluty...), natomiast chór i ambit, oprócz tych geometrycznych wzorów, przedstawiają zwierzęta i ludzi. jakiś Chrystus na krzyżu. „Temat krzyża, podejmowany w różnych formach na wielu kapitelach (…) wydaje się być bardzo istotnym motywem przewodnim. (…) To powtórzenie tego samego tematu jest tym bardziej godne uwagi, że przedstawienia Chrystusa na krzyżu nie są zbyt częste na stolicach romańskich. (…) Czy ta wszechobecność tematu krzyża (…) jest odzwierciedleniem szczególnego oddania sponsora? ” .

Celtic
Tracery filar podstawy
Podstawa filaru
Adama i Ewy (?)
Podstawa filaru
Wilki cofają się i gryzą sobie nawzajem ogony
Podstawa filaru
lisa (?)

Według architekta Josepha Bigota – który podaje szczegółowy opis budowli, którą odwiedził na początku lat 40. XIX wieku w celu jej odrestaurowania – nad ostatnią pierwotnie stała drewniana dzwonnica. transept, jeśli taki był. Pozostają jakieś resztki w połowie XIX -go wieku.

Terminy budowy i finansowanie

Brak źródeł na temat budowy budynku pozwala specjalistom jedynie postawić hipotezy:

Jean-Marie Abrall data XI -tego wieku, porównując go z opactwa w Saint-Gildas-de-Rhuys i Landevennec , ale również pochodzi z tego stulecia.
Charles La Monneraye lokalizuje raczej środek XII -tego wieku, w porównaniu do opactwa Fontevrault , ponieważ ma dwie innowacje, które nie są przed tym dniem: kaplice i przedłużenie naw całym chórem.
René Couffon niedawna jest rozpoczęcie budowy budynku przy końcu XI -tego wieku, budowę zakończono około 1125.
Roger Bardzo zatwierdzić tego założenia i rozważa dwie kampanie budynku: koniec XI XX wieku do łóżka, a XII th century dla naw.
Éliane Vergnolle rozpoczęła budowę chóru około 1110 roku i oszacowała, że nawa zostanie ukończona „dwie lub trzy dekady później. "

Podsumowując, dlatego Loctudy kościół to budynek zbudowany w XI TH i XII th wieku. Ale przez kogo? Tutaj znowu możliwe są tylko hipotezy, ponieważ „teksty nie wskazują na pochodzenie zakładu. "

Lokalna tradycja sięgająca czasów Alberta Wielkiego przypisuje budowę tego kościoła panom z Pont-l'Abbé , nie poświadczając tego do dziś. Kościół miał być przekazany w 1187 r. templariuszom z siedzibą w Ile Chevalier.
Arystokratyczne pochodzenie fundatora nie wydaje się jednak budzić wątpliwości wobec ambicji architektonicznych (kościół z ambitem, który „wydaje się być prerogatywą katedr i wielkich kościołów opactw” , dekoracje rzeźbiarskie) zbudować ten gmach.
Éliane Vergnolle stawia hipotezę Gueguna lub Daniela , wspomnianego jako świeccy opat sanktuarium w Loctudy w okolicach dat jego budowy. Trudno jednak dowiedzieć się więcej z pewnością na temat pochodzenia tych postaci, być może ze świty hrabiego Cornouaille . Z drugiej strony fakt, że fundator jest opatem świeckim, nie oznacza, że budynek jest opactwem, ponieważ „w kraju Bigouden nigdy nie było opactw, a jedynie przeoraty , zależności przynoszące ich korzyści, nie dopuszczając do istnienia stałych mnichów. "

apel papieski

12 stycznia 1291, Papież Mikołaj IV „udziela odpustu jeden rok i przez czterdzieści dni, aby ci, którzy odwiedzą kościół Sant-Tudi (sic!) W Cap Caval w diecezji Quimper . „ Wydaje się to iść w kierunku głównego sponsora tego budynku.
80 lat później Grzegorz XI , ostatni papież Francji, nadaje7 września 1371 r„Odpust roczny i czterdzieści dni ważny przez dwadzieścia lat dla tych, którzy odwiedzą kościół Saint-Tudy i Trójcy Przenajświętszej Pont-l'Abbé w święta św. Tudy i podczas Oktaw ” .

Dodano XV th wieku

Pod koniec średniowiecza do budynku od strony południowej dobudowano kruchtę. Z łatwością rozpoznamy modny wówczas ostrołukowy łuk stylu gotyckiego . Tradycja głosi, że wejście do kościoła prowadzi przez to wejście, a główne w pobliżu jest otwarte tylko na ważne uroczystości. Ten granitowy ganek ma wewnątrz po obu stronach małą kamienną ławkę, która kiedyś pozwalała na zebranie rady fabrycznej parafii.

Zmiany -XVIII th century

W 1730 r. w kościele odbyło się oficjalne zejście w celu dokładnego ustalenia stanu piekła . Było ich wtedy sześć.
W 1760 roku do budynku od strony północnej dobudowano zakrystię , a romańską, zrujnowaną fasadę zastąpiono fasadą widoczną do dziś, odrestaurowaną w 2013 roku, na której widnieje data 1760 roku. Fasada ta kontrastuje z resztą budowla bo jest bardziej klasyczna , bardzo stonowana, skomponowana z poziomych i pionowych linii ujętych w przęsła o niejasno gotyckiej inspiracji ( szprosowe okna ), a zakończona u góry trójkątnym tympanonem . Zwieńczona jest kamienną dzwonnicą szczytową, która zastępuje starą, drewnianą, znajdującą się nad chórem kościoła. Ta dzwonnica jest inspirowana gotykiem, składa się z małej kwadratowej wieży z balustradą z trzema dzwonami, zwieńczonej iglicą.

Obecna fasada ( XVIII th century ) przed renowacji 2013
Zakrystia z XVIII -tego wieku , odrestaurowany w 2001 roku w wyniku pożaru 1999

Klasyfikacja i przywrócenie XIX th wieku

Budynek w złym stanie

Od początku XIX th wieku, a po konkordatu z 1801 roku , gmina jest zaniepokojony stanem budynku - prawdopodobnie dość zaniedbane w okresie rewolucyjnym - jak pokazano nam protokoły Rady MiejskiejLuty 1803, który uwalnia fundusze na „dwa tysiące łupków, trzy tysiące gwoździ, dwie beczki wapna i kilkanaście desek. "

Loctudy: wnętrze kościoła Saint-Tudy z 1833 r. (rysunek Auguste Mayer ).
Loctudy: kościół Saint-Tudy w 1840 r. (rysunek Léon Gaucherel ).
Widok kościoła Łoktudy w jego otoczeniu w wrzesień 1860, autorstwa Alexandre'a Sole.

Ale to nie zapobiega dalszemu pogarszaniu się budynku. Kościół w bardzo złym stanie został w 1846 r. sklasyfikowany jako Zabytek Historii ; tylko trzy budynki w Bretanii zostały sklasyfikowane w tym roku. Dwa lata wcześniej Mérimée mówił o kościele tymi słowami: „Dzisiaj wymaga on znacznych napraw. Ściany boczne kruszą się i konieczna jest ich całkowita rekonstrukcja. » Przy sporządzaniu pierwszego wykazu obiektów, które w 1840 roku mają zostać zaklasyfikowane jako Pomnik Historii, należy zwrócić uwagę na znaczenie, jakie traktują dla bardzo wcześnie sklasyfikowanego sanktuarium w Loctudy. Dla porównania, katedra Saint-Corentin w Quimper została wymieniona dopiero w 1862 r., a romański kościół Locmaria , wciąż w Quimper, dopiero w 1875 r., kiedy jest starszy niż romański kościół w Loctudy.

Po tej klasyfikacji następuje ważna restauracja, w dwóch etapach: w latach 1845-1848 pod kierunkiem architekta diecezjalnego Josepha Bigota, a następnie w latach 1886-1890 pod kierunkiem Paula Gouta , ucznia Viollet-le-Duc .

Restauracja z lat 1845-1848

Renowacja przeprowadzona przez Josepha Bigota, który na prośbę gminy od początku lat 40. XIX wieku rozważał pomnik (z myślą o ewentualnej klasyfikacji), była przedmiotem kontrowersji między architektem a komisją zabytków , jeśli sądzimy na podstawie interwencji Prospera Mérimée (cztery w latach 1844-1847) i jego nakazów, w tym ten: „Zaangażuj prefekta, aby skontaktował pana Bigota architekta z Loctudy z panem Lapurem, który udzieli mu rady w sprawie egzekucji sklepienia, które ma powstać w tym kościele. "

Koszt prac i ich pilność wobec stanu pomnika sprawiły, że Bigot zajmował się jedynie ścianami naw bocznych, pokryciem nawy i absydy. Po dyskusji zdecydowano, że sklepienie budynku, w zachowanym zrębie, składać się będzie z „łaty w kształcie kołyski. „ Prace te zostały przerwane po rewolucji francuskiej w 1848 r. , ale architekt skorzystał z okazji, aby odwiedzić wiele budynków sakralnych departamentu i opracować plany.

Restauracja z lat 1886-1890

Poniższa renowacja, prowadzona przez Paula Gout, jest tą, której efekty widzimy do dziś:

Rekonstrukcja sklepień chóru i absydy.
Wybór (architektonicznie dyskusyjny, ale bardzo interesujący akustycznie) półkolistego drewnianego sklepienia, przerywanego kamiennymi doubleaux .
Obniżenie dachu naw bocznych, z równoległym przywróceniem pierwotnych rozmiarów wysokich okien nawy.
Powiększenie otworów naw bocznych w celu przekształcenia ich w duże przęsła, pomimo odkrycia w nawie północnej niewielkiego pierwotnego otworu rozłożonego do wewnątrz. Ta zatoka została zachowana jako świadek przeszłości, ale gmina odmówiła rezygnacji z projektu rozbudowy pozostałych otworów. Pewną rolę w tym wyborze mogły odegrać praktyczne powody, dla których wnętrze budynku nie było jeszcze zelektryfikowane.
Usunięcie starego wybielacza w celu przywrócenia ścianom ich pierwotnego koloru.

Po tej renowacji fotograf zabytków Médéric Mieuse robi kilka zdjęć budynku.

Kościół około 1890
Loctudy, kościół, strona północna
Loctudy, kościół, nawa, widok na wejście

Kościół w XX -tego wieku

Wiele pytań nasuwa się na witrażach kościoła Loctudy, o których wspomina się tylko raz w archiwach, w roku 1926. Nie wydaje się, że architekci Bigot i dna mówić o tym podczas opinie pracę podczas XIX TH stulecie. W obecnym stanie wiedzy, a więc na podstawie obserwacji witraży widzimy, że są one dwojakiego rodzaju:

Okna nawy, które „zapewniają montaż z dwóch gałązek przypominając tzw okna” Cystersów „modny styl nadal z Zabytków w pierwszej ćwierci XX th Century” są prawdopodobnie 1920, aby po Jean-Pierre Le Bihan, mistrz szkła w Quimper.
Okna zachodnim szczytem, by, według pana Le Bihan, „na początku XX th wieku do dwóch małych zatokach. (...) Górna zatoka trzy lancety ma diament najnowszy przeszklenia możliwe ostatni połowie XX th century. " Sam specjalista Ostrzeżenie wskazuje na ciągłą niepewność w tej kwestii.

Triforium ukrywa bojowników ruchu oporu w 1944 r.

W 1972 roku bracia Marck, budowniczowie organów z Saint-Brieuc , zainstalowali w kościele organy z niższego seminarium w Quimper . Ze względów praktycznych montażowych orurowanie umieszczone z tyłu elewacji jest oddzielone od konsoli umieszczonej przy ścianie nawy północnej budynku, transmisja odbywa się elektrycznie. Ten organ ma piętnaście głosów. Odnowę tego rurociągu przewidziano w latach 90., a następnie odłożono w obliczu takiej operacji i w obliczu złożoności administracyjnych, na rok 2000.

W 1975 roku wokół ołtarza zainstalowano gobelin autorstwa Alfreda Manessiera, a drugi umieszczono przed amboną . W zależności od liturgii arrasy te mogą być ukryte pod innymi kapłańskimi płótnami.

W nocy z 3 do 4 sierpnia 1999 r., zakrystia jest częściowo zniszczona przez przypadkowy pożar (zwarcie w instalacji elektrycznej dzwonów), ale sam kościół jest oszczędzony.

XXI th wieku

W ciągu 2000 roku klauzura parafialna została przebudowana, aby lepiej wyeksponować kościół i jego otoczenie. Zachowały się tylko trzy kategorie grobowców: kapłanów, żołnierzy (w pobliżu pomnika wojennego) i notabli.

W 2001 roku zakrystia poważnie uszkodzona przez pożarSierpień 1999 zostanie przywrócony.

W 2004 roku pod egidą SDAP du Finistère odrestaurowano dzwonnicę .

W 2009 roku rekonstrukcja organów była ponownie na porządku dziennym, a dom Giroud w Grenoble był odpowiedzialny za projekt nowego instrumentu, który zainstalował w kościele pod koniec 2013 roku.2 marca 2014. Ten instrument inspirowany jest germańskimi wzorami – wyjątkowy przypadek w Bretanii – i składa się z dwóch klawiatur o pięćdziesięciu sześciu nutach i pedału o trzydziestu krokach.

W poprzednim roku, do instalacji nowego narządu wewnątrz przed XVIII -tego wieku , jest on całkowicie oczyszczony i odnowiony. Jest więc ponownie widoczna na zewnątrz, nad środkowym witrażem po prawej stronie, data 1760 r. Odrestaurowano także północną i południową ścianę boczną, a pod ich dachem zamontowano rynnę.

Rzeźbiarski

Rzeźba podarowana nam przez kościół parafialny pozostaje skromna; posągi wykonane są z drewna polichromowanego i pochodzą z czasów nowożytnych (1492-1789):

Chrystus na krzyżu ;
Święty Tudy jako biskup;
Madonna z Dzieciątkiem , znany jako Matki Boskiej Porz Bihan, z nieczynnej kaplicy w kierunku południowo-wschodnim w placister .

Chrystus na krzyżu, drewno polichromowane ( XVII th wieku )
St. Tudy drewniana polichromowana rzeźba ( XVIII th century )
Posąg Matki Bożej Porz Bihan ( XVI th wieku )

Uwagi i referencje

http://www.sdap-finistere.culture.gouv.fr/monuments/monuments_repartition.php
„ Saint-Tudy Kościół ” , zawiadomienie n o PA00090098, baza Mérimée , francuski Ministerstwo Kultury
https://maps.google.fr/maps?q=loctudy+eglise+romane&ie=UTF-8&ei=AfHSUo7ILIWa0QXFloCABA&ved=0CAoQ_AUoAg
List od Mérimée z 13 marca 1844, Paryż, Mediateka architektury i dziedzictwa, 0081/029/26
Jakez Cornou, Pierre-Roland Giot, Pochodzenie i historia Bigoudens , edycje Le Signor, 1977, s. 98.
Serge Duigou, Guide du pays Bigouden insolite , wyd. Ressac, 1988, s. 13
Louise-Marie Tilliet, Bretagne Romane , edycje Zodiaque, 1982, s. 231 .
Vergnolle 2009 , s. 191-192
" Roman Francja " Notre Histoire , n o 146,lipiec 1997( ISSN 0761-8638 )
Louise-Marie Tilliet, Bretagne Romane , wydanie Zodiaque, 1982, s. 233
Vergnolle 2009 , s. 196
Vergnolle 2009 , s. 197
Vergnolle 2009 , s. 198
Vergnolle 2009 , s. 199
Na stronie 161 swoim artykule z historii i archeologii diecezjalnym biuletynie maj-czerwiec 1926, Pan Pérennes i Abgrall mówić o poświęceniu dużej dzwon w 1676 Aktualne terminy dzwonnica z XVIII th wieku, jest to dowód na to, że wcześniej był inny.
„Brak źródeł historycznych nie pozwala nam dokładnie datować tej konstrukcji”, mówi nam Éliane Vergnolle.
Vergnolle 2009 , s. 200
Vergnolle 2009 , s. 191
Vergnolle 2009 , s. 200, nota 12
Marcellin Caillon i Guy Riou, Discovering the Bigouden Country , wydanie drugie, prasa do druku helioplanowego, Pont-l'Abbé, 1980, s. 75.
Abbé Péron, Akty Stolicy Apostolskiej dotyczące biskupstw Quimper i Léon , Bulletin diocésain d'histoire et d'archéologie, Quimper, 1915, s. 11 i 12.
strona infobretagne.com [1]
Zbiorowe, Dziedzictwo gmin Finistère , edycje Flohic, 1998, tom 1, s. 504 .
Puig de Ritalongi, Biuletyn Towarzystwa Archeologicznego Finistère , tom XXIV, 1897.
Chanoine Le Floc'h, Pierre Cariou, pierwszy rektor Loctudy , biuletyn parafialny Loctudy, 1977, s. 5 i 6.
„ Katedra Saint-Corentin ” , zawiadomienie n o PA00090326, bazy Merimee , francuskiego Ministerstwa Kultury
„ PRZEORAT od Locmaria, dawne koszary Emeriau ” , zawiadomienie n o PA00090376, baza Merimee , francuskie Ministerstwo Kultury
Praca wykonana z listew.
„Mając na uwadze idealny obraz w pełni sklepionych zabytków romańskich, P. Gout domyślił się istnienia projektu porzuconego sklepienia kolebkowego. (…) Przyjął osobliwy zabieg, łączący kamienne doubleaux i półokrągłą boazerię, który ma stworzyć iluzję sklepienia kolebkowego rozszerzającego sklepienie chóru. (…) Nic jednak nie wskazuje na to, by podejście restauracyjne P. Gouta było podyktowane jakimikolwiek dowodami archeologicznymi. » ( Vergnolle 2009 , s. 193)
Według architekta Jean-Baptiste Lassusa , który sporządza raport po wizycie w kościele 11 października 1844 roku, styl pomnika „nie jest trochę bardziej malowniczy, ale trudno go ocenić, ponieważ jakiś dobry kapłan tego miejsca, żeby skrzywić się na te poważne i ciężkie romańskie formy, arabeski Pompadour, rechampi w kolorze różowym i liliowym na mlecznobiałym tle. » Paryż, Multimedialna Biblioteka Architektury i Dziedzictwa, 0081/029/0026.
Artykuł pani Perennes i Abgrall , Biuletyn Diecezjalny Historii i Archeologii , maj-czerwiec 1926: „(…) stary witraż podarowany ok. 1540 kościołowi w Loctudy przez Jehana L'HONORE, Pana Lasu. "
René Couffon, Alfred Le Bras, Diecezja Quimper i Léon, Nowy katalog kościołów i kaplic , drukarnia regionalna, Bannalec, 1988, s. 193 .
http://alfredmanessier.free.fr/rubrique przewodnik, Francja, Bretania
" Emotion in Loctudy: spłonęła zakrystia kościoła Saint-Tudy " , on letelegramme.fr , Le Télégramme ,4 sierpnia 1999 r.(dostęp 7 września 2020 r . ) .
Pozostałe krypty zostają przeniesione na nowy cmentarz.
PRACE KONSERWACYJNE NA ZABYTKACH NIEJAWNYCH , s. 8
http://www.orgues-giroud.com/pageindex.htm
Poniższy link przedstawia szczegółowo nowe organy Loctudy, ale prawa autorskie nie pozwalają na przeniesienie na wikihttps: //www.youtube.com/watch?V = hXWqhWhc2Ss.
http://www.loctudy.fr/Actualite/L-eglise-romane-de-Loctudy-se-refait-une-beaute
René Couffon, Diecezja Quimper i Léon, Nowy katalog kościołów i kaplic, wyd. 1988, s. 193

Zobacz również

Bibliografia

Marcellin Caillon i Guy Riou, Discovering the Bigouden Country , wydanie drugie, druk helio-planów, Pont-l'Abbé , 1980, strony 93 do 97.
Louise-Marie Tilliet, Bretagne Romane , Zodiaque editions, 1982, str. 231-234 dla tekstu i 12 stron fotografii.
René Couffon, Alfred Le Bras, Diecezja Quimper i Léon, Nowy spis kościołów i kaplic , drukarnia regionalna, Bannalec, 1988, s. 191 do 193.
Françoise Le Goff, Kościół Loctudy , praca magisterska z historii sztuki, drugi rok, 1989.
Sylvie Le Naour, Kościół Saint-Tudy w Loctudy , University of Haute Bretagne Rennes 2, UFR des Arts, praca magisterska, 1998.
Éliane Vergnolle , „Loctudy, Kościół Saint-Tudy” , w Monuments of Finistère , Francuskie Towarzystwo Archeologiczne,2009, s. 191-202.
Marc Déceneux, La Bretagne rome, Editions Ouest France, 1998, s. 86 do 89.
Anne Autissier, Rzeźba rzymska w Bretanii, XI-XII w., Presses Universitaires de Rennes, 2005, s. 296 do 301.
Xavier Barral i Altet, Sztuka romańska w Bretanii, Gisserot, 2005, s. 19.