Teorie spiskowe dotyczące programu Apollo

Te konspiracyjne teorie na temat programu Apollo to seria popularnych kont biorących przeciwieństwo oficjalnych informacji: zgodnie z tymi teoriami , okręty programu Apollo nigdy nie wylądował na Księżycu i byłoby to inscenizacja przeprowadzone na Ziemi. Te mało nagłośnione pogłoski, dotyczące zaledwie części najbardziej pokrzywdzonych klas społecznych w czasie lądowania na Księżycu , nabrały rozpędu w latach 70., kiedy klimat nieufności wobec instytucji utrwalił się w wielu Amerykanach w następstwie skandal Watergate i wojna wietnamska . Również światło na nazistowską przeszłość niemieckiego uczonego Wernhera Von Brauna , bez którego postawienie Johna Kennedy'ego o powodzenie celu z 1969 roku nie byłoby możliwe, może rzucić zamęt, ale jest raczej wykorzystywane w micie UFO. III Rzeszy . Te argumenty podniesione można podzielić na trzy kategorie:

• ci, którzy kwestionują autentyczność dokumentów;
• ci, którzy kwestionują prawdziwość misji;
• tych, którzy przedstawiają motywy takiej dezinformacji .

W 2009 roku fotografie miejsc lądowania i obiektów pozostawionych przez różne misje Apollo na ziemi księżycowej (etapy lądowania LEM , ślady aktywności, sprzęt ALSEP itp.), a także ślady na ziemi księżycowej nadały nowe znaczenie debacie.

Historyczny

W czasie lądowania na Księżycu istniała już niewielka mniejszość niewierzących, rekrutowanych w Stanach Zjednoczonych z najuboższych warstw społecznych, odciętych od wszelkiej wiedzy naukowej, a także wśród mniejszości, które były podejrzliwe wobec wszelkich oficjalnych wystąpień. . Audytorium tezy o mistyfikacji księżycowej ("  moon mistyfikacji  ") poszerza się w latach 1970, kiedy klimat nieufności wobec instytucji osiadł w dużej części amerykańskiej populacji, w następstwie afery Watergate i Wietnamu Wojna . W 2001 roku program emitowany w telewizji Fox poświęcony był teoriom spiskowym; jego odcinek Czy byliśmy na Księżycu? szeroko rozpowszechnia pseudonaukowe dowody pokazujące, że NASA zorganizowała ogromną mistyfikację. Skandal z bronią masowego rażenia w Iraku w 2002 r. wywołuje nową falę sceptycyzmu uzasadnionego faktami. Ogólnie rzecz biorąc, w 2000 roku rozkwitły teorie spiskowe, systematycznie atakujące wszystkie twierdzenia i publikacje pochodzące z oficjalnych źródeł (rządów, organów publicznych, organizacji badawczych), teorie, których rozpowszechnianiu wśród szerokiej publiczności sprzyja Internet. Ten ogólny ruch przyczynia się w szczególności do upowszechnienia teorii fałszywego lądowania na Księżycu. Teza ta wciąż znajduje zwolenników z powodów już wspomnianych, ale bez wątpienia także dlatego, że wydarzenie to jest tak odległe od jakichkolwiek osobistych doświadczeń, że daje poczucie nierzeczywistości wśród pokoleń, które nie przeżyły wyścigu kosmicznego lat 60. XX wieku.

Wydarzenia

Medialne inspiracje plotek są różne: od komiksu takiego jak Le Cosmoschtroumpf (1970) po przebojowy film z serii o Jamesie Bondzie; Diamonds Are Eternal (1971), poprzez niezwykły fałszywy dokument Operation Moon (2002) lub filmy takie jak Apollo 18 (2011) lub Moonwalkers (2015), pisarze rywalizują w rozbawionej konspiracji. Rozgłos wokół tej teorii jest czasem wynikiem kalkulacji politycznych: na przykład w 2015 roku oficjalny przedstawiciel Rosyjskiego Komitetu Śledczego, bliski Władimirowi Putinowi , Władimir Markin, uważa, że ​​należy wszcząć międzynarodowe śledztwo w sprawie amerykańskich misji księżycowych. , w szczególności na tym pierwszym: nie twierdzi, że "kradzież nie miała miejsca i że wszystko kręcono w studiu" , ale zastanawia się "nad zaginionym filmem, który zrealizowali astronauci na Księżycu . Albo 400 kilogramów zabranych z księżyca, których nikt nigdy nie widział” . Dla The Moscow Times jest to odpowiedź Kremla na wszczęte w maju 2015 roku przez FBI śledztwo w sprawie korupcji przeciwko FIFA w sprawie przypisania Rosji organizacji Mistrzostw Świata 2018.

Argumenty

Autentyczność dokumentów

Poniżej przedstawiono główne zastrzeżenia i wątpliwości dotyczące autentyczności dokumentów. Każda jest podsumowana w tytule, a następnie rozwinięta w kilku zdaniach. Po nim następuje kontrargument w przesuniętym tekście.

• Flaga powiewa na wietrze, gdy nie ma powietrza. Kiedy astronauci umieszczają flagę USA na Księżycu, „fruwa” ona na wietrze, podczas gdy na Księżycu nie ma atmosfery .

Kontrargument: flaga nie unosi się, sprawia wrażenie unoszącej się ze względu na swój pofałdowany wygląd. Wykonany jest bowiem z płótna wzmocnionego sztywnym drutem imitującym pomarszczony wygląd łopoczącej na wietrze zasłony i podtrzymywany szubienicą, aby utrzymać ją w pozycji pionowej (na zdjęciach doskonale widoczna jest również pozioma część szubienicy). W rzeczywistości jest idealnie statyczny, o czym świadczą zdjęcia wykonane w różnym czasie. Ruchy widoczne na filmie są spowodowane ruchami samych astronautów, aby wepchnąć flagę w ziemię. Brak atmosfery na Księżycu oznacza, że ​​nie stawia się oporu bezwładności ruchów flagi, co powoduje, że każdy z jej ruchów jest przesadny, co prowadzi do przekonania, że ​​flaga „lata na wietrze”, gdy jest dotykana. Zwolennicy teorii spiskowej zaprzeczają sobie nawzajem, twierdząc, że materiał został nakręcony na planie filmowym, a nie na zewnątrz. Gdy nikt nie dotyka flagi, pozostaje ona nieruchoma, jak pokazano na obrazach obok.

• Flaga nie ma cienia.

Flaga ma rzucający się w oczy cień. Z drugiej strony, oślepiające światło słońca w połączeniu z chropowatością gruntu nie pozwala zobaczyć tego wszystkiego. Część jest widoczna przy stopie flagi, inna część, bardzo cienka, nad cieniami rzucanymi przez dwie nogi. Możemy zauważyć, że widzimy tylko cień nóg, a nie ciała. Albo nawet, że cień przed lewą stopą astronauty odpowiada odciskowi stopy , co pozwala ocenić stopień nachylenia padającego światła.

• Siatki kadrowania wydają się ciekawie ukryte. Kamery niesione przez astronautów miały system znakowania w postaci małych krzyżyków; jednak na niektórych zdjęciach krzyże te byłyby „ukryte” przez elementy pierwszego planu, co świadczy o tym, że elementy te zostały dodane później, gdy zdjęcie zostało wykonane za pomocą fotomontażu .

Krzyże nie są zamaskowane elementami wystroju, ale po prostu „  spalone  ” przez białe elementy obrazu. Białe obszary folii to te oświetlone światłem, które ma tendencję do dyfundowania do wrażliwej warstwy folii, powodując efekt białego przepełnienia.

• Astronauci i obiekty są widoczne nawet w cieniu. Na Księżycu, przy braku atmosfery rozpraszającej światło słoneczne, jedynym źródłem światła jest słońce . Jednak wiele zdjęć przedstawia obiekty w cieniu, które są widoczne tak, jakby istniało jedno lub więcej innych ważnych źródeł światła. Podobnie na niektórych zdjęciach astronauci znajdują się w cieniu modułu księżycowego, a mimo to są nadal widoczni. Powinny być udrapowane w ciemności.

W rzeczywistości istnieje wiele wtórnych źródeł światła, takich jak metalowe i białe części modułu lub skafandry kosmiczne noszone przez astronautów. Wszystkie te obiekty działają jak reflektory i odbijają światło słoneczne we wszystkich kierunkach. Ponadto gleba księżycowa jest również wtórnym źródłem światła. Rzeczywiście, jego luminescencja wynosi około 1 000 000 lx , co jest więcej niż wystarczające do odkorkowania każdego cienia.

• James Irwin podczas Apollo 15 .

• Edwin Aldrin malejącym do 1 st  czasie jego modułu podczas Apollo 11 .

• Apollo 16 .

• Cienie wydają się zbiegać, kiedy powinny być równoległe. Na kilku zdjęciach widać cienie rzucane w różnych kierunkach, podczas gdy przy świetle słonecznym wpadającym z odpowiedniej odległości wszystkie cienie powinny być równoległe. Argument ten podejmuje reżyser M. Mazzucco w swoim filmie dokumentalnym DVD American Moon , wspierany w tym przez kilku włoskich fotografów.

Dla niektórych, takich jak Pogromcy mitów , to nie cienie nie są równoległe, ale rzeźba terenu dawałaby iluzję. Ponadto, gdyby obecne było drugie źródło światła, cienie byłyby rozszczepione, co nie ma miejsca na zdjęciu. Dla francuskiego fizyka Jeana de Talois, który analizował problem z punktu widzenia perspektywy, panuje zamieszanie wokół pojęcia paralelizmu. Cienie są równoległe na księżycowej ziemi. Ale stają się współbieżne w znikającym punkcie, kiedy są reprezentowane na płaszczyźnie obrazu. Istnienie tego znikającego punktu cienia pokazuje właśnie autentyczność fotografii. To samo rozumowanie dotyczy również promieni. Są równoległe w rzeczywistości i zbieżne w innym znikającym punkcie obrazu. Błąd sprowadza się do pomylenia punktu znikania promieni (który wskazuje źródło światła) z punktem znikania cieni (który jest rzutem na płaszczyznę poziomą).

• Charles M. Duke Jr., pilot Orion Lunar Module, stojący obok łazika.

• Jakość zdjęć jest niesamowita. Aparaty były trudne w obsłudze w kontekście księżycowym i w skafandrze kosmicznym, więc trudno zrozumieć, ile zdjęć dobrej jakości można było zrobić.

W sumie astronauci misji Apollo wykonali ręcznie 18 663 zdjęć (1470 podczas misji Apollo 11, w tym 339 na ziemi księżycowej), możemy zrozumieć, że niektóre były udane. Zastosowano optykę szerokokątną i format 6×6  cm , co pozwoliło na dużą głębię ostrości i margines na ewentualne „przycięcie” obrazów przed ich dyfuzją. Wiele obrazów może wydawać się „zwykłymi” lub nawet „nieudanymi”, wszystkie są dostępne na stronie internetowej Instytutu Księżycowego i Planetarnego. Media zaprezentowały publiczności tylko te najbardziej spektakularne lub najpiękniejsze.

• Oświetlenie nie zawsze wygląda naturalnie. Rzeczywiście, niektóre obrazy wyraźnie pokazują rodzaje punktów świetlnych, które przywodzą na myśl projektory studyjne.

Jest to błędna interpretacja dotycząca powstawania odbić spowodowanych odbiciem światła słonecznego w systemie soczewek aparatu Hasselblad. Rzeczywiście, potwierdzono, że odbicia są wyrównane ze środkiem obrazu, zgodnie z ogólnym prawem wyrównania odbić, jak pokazał fizyk J. de Talois. Położenie odbić potwierdza zatem autentyczność zdjęć, na których się pojawiają.

• Działanie modułu księżycowego jest ekstrawaganckie. Podczas lądowania, zgodnie z projektem, moduł powinien być niewyważony.

Zobacz dedykowany artykuł: Moduł księżycowy Apollo

• Lądowanie modułu powinno wytworzyć krater. Reaktor modułu, kiedy wylądował, powinien był spalić i przegonić pył spod LEM , co spowodowałoby powstanie krateru, którego nie ma na żadnym obrazie.

Reaktor nie jest wystarczająco mocny, aby spalić ziemię, a warstwa pyłu w miejscu układania nie jest wystarczająco głęboka, aby zobaczyć krater. Na zdjęciach z kolejnych misji ważniejsza była warstwa pyłu i pojawia się krater.

• Grunt pod modułem lądowania reaktora.

• Buzz Aldrin wyjmując sejsmograf z komory modułu.

• Pył wzniesiony podczas lądowania powinien opaść na nóżki modułu. Księżycowy pył wyrzucany przez reaktor LEM powinien zostać później ponownie osadzony, ale zdjęcia pokazują, że jego stopy są idealnie czyste. Zwłaszcza, że ​​wiadomo, że pył księżycowy osadza się i przenika wszędzie, ponieważ byłby utrzymywany w zawieszeniu nad księżycową glebą z powodu odpychania elektrostatycznego z powodu akumulacji ładunków elektrycznych indukowanych przez promieniowanie jonizujące i cząstki emitowane przez Słońce.

Reaktor jest wyłączany przed dotarciem do ziemi, aby nie przewrócić modułu księżycowego (nadciśnienie w dyszy reaktora) i przy braku atmosfery pył księżycowy opada natychmiast (w próżni prędkość opadania pyłu jest podobna do obiektu, a podstawowy impuls otrzymywany przez ziarno pyłu jest modyfikowany tylko grawitacyjnie, możliwe wstrząsy z innymi ziarnami, inny przepływ reaktora, a nawet pewne efekty elektrostatyczne) tak, aby wdmuchiwany pył nie był spowalniany przez atmosferę i spada dość daleko i jednocześnie jak rakieta zaraz po wyłączeniu silnika, nawet jeśli na zdjęciach z kolejnych misji widzimy krater utworzony przez reaktor .

• Stopa modułu księżycowego.

• Zdjęcie księżycowego krajobrazu wykonane przez Buzza Aldrina.

• Filmy poklatkowe sprawiają wrażenie nakręconych na Ziemi. Przy przyspieszeniu z podwójną prędkością sceny ukazujące ruch astronautów na powierzchni Księżyca, pieszo lub w łaziku , sprawiają wrażenie, jakby zostały zrobione w ziemskiej grawitacji. Mogły więc być filmowane na Ziemi, w studiu i wyświetlane w zwolnionym tempie.

Ponieważ grawitacja Księżyca jest 6 razy mniejsza niż grawitacja ziemska, można wykazać, że sceny księżycowe, gdy są przyspieszane o współczynnik równy pierwiastkowi z sześciu (tj. 2,4), sprawiają wrażenie, jakby zostały wystrzelone na Ziemi. Należy zauważyć, że ta iluzja dotyczy tylko ruchów pionowych (wrażliwych na grawitację), a nie ruchów poziomych (takich jak gesty astronautów, które pozostają ziemskie) lub działań niewrażliwych na grawitację (takich jak głos, który jest normalny i synchroniczny z głosem). spowolnione ruchy, ale które stałyby się wysokie, gdyby ruch został przyspieszony). Wrażenie ziemskiej grawitacji przez przyspieszenie obrazów jest więc zjawiskiem oczekiwanym, które pokazuje, przeciwnie, autentyczność filmów.

• Skoki astronautów wydają się nierealne. Skoki astronautów wydają się absolutnie niemożliwe nawet na gwieździe o mniejszej grawitacji. Na przykład w dokumencie wideo z pierwszego lądowania (Apollo 11) widzimy Aldrina , wykonującego niezwykły skok, pozornie bez wysiłku, podczas schodzenia z LEM, używając rękami drabiny jako szyny (przewodnika), aby nie stracić równowagę. Nosi jednak skafander kosmiczny ważący ponad 70  kg . Dla innych skoki wydają się zbyt słabe, jak choćby słynny „wyskok-salut” astronauty Younga podczas misji Apollo 16 . Obliczenia oparte na mechanice pokazałyby, że na Księżycu astronauta powinien wznieść się dwa metry nad ziemię, a nie 50  cm, jak widać na zdjęciach.

Ogólnie rzecz biorąc, skoki te rzeczywiście nie są możliwe na Ziemi, ale stają się możliwe na Księżycu z powodu sześciokrotnie słabszej grawitacji. Ten rodzaj sprzeciwu jest jednak zbyt ogólnikowy, ponieważ nie wiadomo, według jakich kryteriów skok jest oceniany jako „niemożliwy” lub „niemożliwy do zrealizowania” na planetach o innej grawitacji. Szczególny przypadek skoku-salutu jest interesujący, ponieważ pozwala na precyzyjne obliczenia. Fizykowi J. de Talois udało się „obalić” fałszywą argumentację, pokazując, że błąd (co nie jest oczywiste) pochodzi z hipotezy, że na Ziemi Young powinien skoczyć 60  cm nad ziemię, podczas gdy eksperyment (który wszyscy może zrobić samodzielnie) daje około 15  cm , co odpowiada 50  cm na Księżycu, zgodnie z oczekiwaniami.

• Silnik LEM jest dziwnie cichy. Na filmie w momencie pierwszego lądowania hałas silnika nie jest zauważalny i nie zagłusza głosów astronautów.

„Hałas” nie może się rozproszyć przy braku powietrza. W kabinie mikrofony „głosowe” astronautów mają na celu wyeliminowanie zewnętrznego hałasu i są umieszczone w skafandrze i przed ustami.

• Ciekawy brak gwiazd na zdjęciach. W wystroju nie można dostrzec żadnej gwiazdy . To prosty sposób, by nie dać się zmylić astronomom .

Słońce jest intensywne źródło światła, znacznie silniejsze niż najjaśniejszej gwiazdy, a kamery zostały ustawione na dziennej ekspozycji. Jednak w zdecydowanej większości zdjęć i filmów z tych misji pojawia się kilka gwiazd. Wyjątkiem jest kilka użytych frazesów. Nikt nie wątpi w istnienie stacji kosmicznej Mir, a jednak na ostatniej fotografii, na której ją widać, prawie nie widzimy gwiazd.

• Charles Conrad Jr obok flagi amerykańskiej.

• „Ziemia” na Księżycu.

• Powrót modułu Eagle w celu podłączenia do modułu dowodzenia Columbia.

• Mir space station w 1998 roku.

• Zupełnie różne sceny pojawiają się w ściśle identycznej scenerii. Na niektórych zdjęciach widzimy, że tła praktycznie się nakładają, tak jakby ten sam wystrój został użyty w dwóch różnych scenach. W szczególności dwa zdjęcia z misji Apollo 15 wydają się być dwiema kopiami tego samego zdjęcia, jedna z LEM, a druga bez. Jednak LEM nie mógł zostać przeniesiony na ziemię księżycową.

Przede wszystkim każdy może zdać sobie sprawę, że możemy sfotografować ziemski krajobraz z kilku miejsc bez zmiany tła (podobno bardzo odległego). Wtedy trudno jest ocenić odległości na Księżycu ze względu na brak punktów orientacyjnych (drzewa, chmury itp.) oraz brak rozpraszania światła , a odległe części pozostają wyraźnie widoczne. Dzięki temu góry oddalone o kilkadziesiąt kilometrów mogą być wzięte za proste kopce w najbliższym otoczeniu. Wreszcie, w bardziej szczegółowym przypadku dwóch zdjęć z i bez LEM z misji Apollo 15, możemy pokazać, że LEM jest ukryty za linią grzbietu , wyraźnie widoczną na zdjęciu bez LEM, ale nieobecną na zdjęciu z LEM.

• Z silników odrzutowych nie wydobywa się płomień. Gdy moduł startuje z Księżyca, za modułem nie ma smugi dymu.

Mimo że „naukowe” rysunki pokazane w dokumencie (które w rzeczywistości są jedynie rysunkami artystycznymi) przedstawiają LEM startującego w deszczu płomieni, prawdziwy LEM startuje w krótkim i potężnym pchnięciu, wystarczającym, by uciec przed przyciąganiem. . Płomień, o którym mowa, jest słabo widoczny na niektórych filmach i nie ma dymu ze spalania bez atmosfery. Ponadto ciąg podnosi kurz i rozrywa aluminium pokrywające podstawę LEM.

• Brak dowodu prawdziwości misji przez bezpośrednią obserwację. Ostatecznym dowodem byłoby to, co polegałoby na odnalezieniu na Księżycu śladów tych misji (bazy LEM, flagi , porzuconych na miejscu pojazdów księżycowych, śladów i innych śladów działalności człowieka). Jednak według zwolenników teorii oszustwa, nikt nie był w stanie tego zrobić i żaden teleskop nie jest wystarczająco mocny, aby widzieć na takim poziomie szczegółowości z tej odległości. Jednak twierdzi się również, że był w stanie zmierzyć odległość Ziemia-Księżyc za pomocą lasera i reflektora umieszczonego tam przez astronautów. Jak to jest, że ten laser mógł znaleźć ten reflektor, a teleskop nie może na przykład zobaczyć pojazdu księżycowego?

Jesteśmy daleko od możliwości zrobienia wystarczająco dokładnego zdjęcia księżycowej gleby z Ziemi, ale ostatnie misje księżycowe, takie jak Lunar Reconnaissance Orbiter , odpowiedziały na ten argument. Znajdująca się na orbicie Księżyca od 23 czerwca 2009 r. sonda wykonała zdjęcia miejsc lądowania pięciu misji Apollo. Na jednym z nich możemy zobaczyć moduł księżycowy Apollo 11. Inny pokazuje zarówno moduł księżycowy Apollo 14, instrumenty naukowe, jak i odciski stóp przypisywane Alanowi Shepardowi i Edowi Mitchellowi. We wrześniu 2009 r. sonda zbliżyła się do pozycji na orbicie mapującej, zaledwie 50  km nad poziomem morza, i wykonała nowe, bardziej szczegółowe obrazy.Wbrew powszechnemu przekonaniu wiązka lasera nie jest idealnie prosta. Z kilku powodów, w szczególności dyfrakcji przez otwór lasera i przejścia w atmosferze ziemskiej, wiązka laserowa ma promień rzędu jednego kilometra, gdy dociera do Księżyca. Przy rozproszeniu tego samego rzędu na ścieżce powrotnej, tylko kilka fotonów jest odbieranych na wysłany impuls. Tylko przez powtarzanie tych impulsów i zastosowanie bardzo precyzyjnych czujników można oszacować odległość Ziemia-Księżyc.Chociaż umieszczenie takich reflektorów na powierzchni Księżyca jest możliwe bez obecności człowieka, jak osiągnęły radzieckie sondy Lunokhod (w 1970 i 1973), pierwsze pomiary zostały wykonane przez Obserwatorium McDonalda w 1969 roku po misji Apollo 11, a więc przed sondami Lunokhod. zostały wysłane. Możemy również wskazać opuszczone etapy Saturna V w kosmosie, które czasami byliśmy w stanie dostrzec z Ziemi, takie jak J002E3, a także elementy sondy.

• Oryginalne obrazy dziwnie zniknęły. Taśmy wideo z lądowań transmitowane na całym świecie są kopiami o obniżonej jakości. NASA zgubiła oryginalne nagrania Apollo 11 , które zdaniem teoretyków spiskowych umożliwiły dalszą analizę i zakończyły tę kontrowersję.

Obrazy wideo, czarno-białe, były transmitowane z Księżyca na Ziemię za pomocą sygnału radiowego w SSTV , sygnału o niskiej jakości, a technika wideo nie pozwalała na uzyskanie wysokiej jakości obrazu. Dane zostały odebrane przez radioteleskopy znajdujące się w Australii w Obserwatorium Parkes oraz w Kalifornii i zapisane na ziemi jako surowe dane na jednocalowych taśmach. Obrazy transmitowane na żywo (z których pobierane są „kopie o pogorszonej jakości”) zostały uzyskane poprzez filmowanie monitorów na Ziemi kamerami telewizyjnymi, po demodulacji sygnału, i wysłane drogą satelitarną do stacji telewizyjnych. NASA poinformowała na konferencji prasowej 16 lipca 2009 r., że oryginalne taśmy zostały prawdopodobnie skasowane w celu ponownego wykorzystania, co było wówczas powszechne. Znaleziono jednak kopie wideo o mniej pogorszonej jakości (przed transferem satelitarnym). Obrazy te zostały przywrócone w 2009 roku w ciągu trzech godzin, a montaż najważniejszych punktów misji został po raz pierwszy zaprezentowany publicznie 6 października 2010 roku w Australii (patrz brakujące taśmy Apollo 11  (w) ). Powinniśmy również wspomnieć o nagraniach danych przesłanych przez instrumenty naukowe sześciu pakietów Apollo Lunar Surface Experiments Package  : misja pięciu z nich trwała do 10 września 1977, a ich dane były wykorzystywane między innymi do zrozumienia tektoniki księżycowej.

Śmierć astronautów?

• W teorii spiskowej: czy byliśmy na Księżycu? , program telewizyjny Fox z 2001 roku, prezenterzy opowiadają o dwunastu astronautach, którzy zginęli w „tajemniczych” okolicznościach, aby zachować tajemnicę.

Astronauci NASA

• Theodore Freeman (zginął w katastrofie T-38 , 1964)
• Elliot See i Charlie Bassett (wypadek T-38, 1966)
• Virgil Grissom (pożar Apollo 1 , styczeń 1967). Jego syn Scott Grissom i jego żona Betty Grissom uważają, że wypadek był w rzeczywistości zabójstwem.
• Edward White (pożar Apollo 1 , styczeń 1967)
• Roger B. Chaffee (pożar Apollo 1 , styczeń 1967)
• Edward Givens (wypadek samochodowy, 1967)
• Clifton Williams (wypadek T-38, październik 1967)

Inny

• Michael J. Adams , kierowca X-15 dla Sił Powietrznych USA . Nie jest astronautą, ale przeleciał ponad 50 mil (ponad 80  km ) w X-15, przekraczając granicę kosmiczną określoną przez USAF. 15 listopada 1967, został zabity na pokładzie X-15 po przekroczeniu wysokości 266 000 stóp (ponad 81 000 metrów).
• Robert Henry Lawrence , pilot Sił Powietrznych USA , miał zostać jednym z pilotów Manned Orbital Laboratory USAF (program odwołany później), zginął w grudniu 1967 r. podczas awaryjnego lądowania jego Lockheed F-104 Myśliwiec .
• Thomas Ronald Baron , inspektor do spraw bezpieczeństwa i jakości kontroli na moduły dowodzenia w programie Apollo od września 1965 do listopada 1966 roku , zginął w kwietniu 1967 roku z żoną i córką w zderzeniu ich samochodu z pociągiem w tygodniu po jego zeznaniach w Cape Kennedy w dniu 21 kwietnia 1967 r. przed komisją parlamentarzystów badającą wypadek Apollo 1 . Na urlopie od listopada 1966 r. został zwolniony 5 stycznia 1967 r. przez firmę North American , która go zatrudniała, po tym, jak przekazał prasie swoją krytykę dotyczącą metod pracy pracodawcy. Po przeprowadzeniu śledztwa, przyczynę tragedii oficjalnie uznano za „wypadek” przez policję, Baron przed przejazdem pociągu próbowałby przedrzeć się do swojego samochodu.

Wielu astronautów, którzy brali udział w misjach księżycowych, wciąż żyje (a także tysiące techników i wielu astronautów, którzy brali udział w programie Apollo), w tym dwóch członków załogi Apollo 11, Buzz Aldrin i Michael Collins , obaj po 89 lat. w 2019 roku; Neil Armstrong zmarł 25 sierpnia 2012 roku w wieku 82 lat.

Wiarygodność misji

• Według Billa Kaysinga , autora książki z 1976 roku na temat tej teorii, Nigdy nie poszliśmy na Księżyc: Amerykańskie oszustwo w wysokości trzydziestu miliardów dolarów w księżycowej fikcji , szanse powodzenia takich misji były rzędu 0,0017%.

Bill Kaysing opuścił Rocketdyne Company w 1963 roku, zanim program Apollo faktycznie nabrał kształtu. Można się też zastanawiać, jak Bill Kaysing mógł dojść do tak dokładnej liczby. Można mocno wątpić w jego obliczenia, ponieważ nie mają one prawdziwych wyjaśnień.

• Astronauci powinni otrzymać dawkę śmiertelnego promieniowania podczas przechodzenia przez pasy Van Allena . Dawki promieniowania powinny być jeszcze wyższe na samym Księżycu, zwłaszcza podczas misji Apollo 16, która zbiegła się w czasie z jednym z najbardziej intensywnych zaburzeń słonecznych, jakie kiedykolwiek widziano. Jednak żaden astronauta nigdy nie cierpiał na promieniowanie po powrocie z Księżyca. NASA twierdzi, że jej skafandry kosmiczne były niezwykle trwałe i zapewniały doskonałą ochronę astronautom, ale dlaczego nie użyjemy tych samych technologii zamiast ogromnych warstw ołowiu lub betonu do ochrony przed promieniowaniem?

Pasy Van Allena nie są pasami promieniowania, ale pasami naładowanymi magnetycznie i elektrycznie, które wychwytują wysokoenergetyczne cząstki ze Słońca. Dawka promieniowania emitowana przez cząstki uwięzione w taśmach Van Allena jest rzędu 25  Sv/rok za ochronną warstwą aluminium o grubości 3  mm . Astronauci przebywali tam krócej niż dwie godziny i dlatego otrzymali dawkę około 5 mSv (naturalna radioaktywność na Ziemi wynosi 2,5 mSv /rok). Piloci samolotów, którzy spędzają długie godziny na dużych wysokościach, są znacznie bardziej narażeni niż astronauci. Poziom promieniowania wokół Księżyca został przeanalizowany przez sondy programu Surveyor . Trzy ładunki biologiczne wysłane wokół Księżyca podczas sowieckiego programu Zond przetrwały promieniowanie kosmiczne, a Sowieci opracowali podobny skafander kosmiczny do swojego załogowego programu księżycowego .

• Moduł księżycowy jest całkowicie niestabilny. Najmniejszy ruch w kabinie mógł go przewrócić, czego dowodem są testy w ziemskiej atmosferze prototypu LEM , czyli Lunar Landing Research Vehicle , które prawie kosztowały życie Neila Armstronga .

Pilotowanie modułu księżycowego jest trudne, ale nic mu nie stoi na przeszkodzie. Zachowanie kapsuł kosmicznych będących dziś w służbie (nawet jeśli kapsuła kosmiczna i LEM nie mają z tym nic wspólnego) czy powrót nadających się do recyklingu rakiet Falcon 9 firmy SpaceX pokazują, że jest to możliwe. Ponadto pilotowanie LEM w próżni i w pobliżu gwiazdy o niskiej grawitacji nie ma nic wspólnego z pilotowaniem w „znajomej” atmosferze, gdzie ciśnienie powietrza i mniej lub bardziej gwałtowne wiatry mogą skutecznie zdestabilizować moduł księżycowy.

• Niektóre komentarze na forach publicznych stwierdzają, że Apollos pozostał na orbicie okołoziemskiej.

Każda z misji była śledzona przez liczne obserwatoria i astronomów amatorów na całym świecie, którzy zarejestrowali ich odejście na orbitę księżycową i powrót na Ziemię. Opublikowali wiele dokumentów na ten temat.

Wreszcie, jak zauważył Michael Collins na końcu filmu dokumentalnego W cieniu księżyca , jeśli misje księżycowe Apollo były naprawdę sfałszowane, można się zastanawiać, dlaczego NASA uznała za stosowne sfałszować sześć misji (Apollo 11, 12, 14 , 15). , 16 i 17) z całym ryzykiem niedyskrecji, jakie stanowi to ze strony zaufanych, zamiast ograniczać się do sfałszowania lądowania (lądowania Apollo 11), a następnie zatrzymać program Apollo. Trudność w przeprowadzaniu takiej operacji dezinformacyjnej przez ponad trzy lata (1969-1972) sugeruje również, że sześć misji Apollo jest bardzo realnych.

Misje programu Apollo dostarczyły 2415 próbek ( łącznie 382  kg ) skał księżycowych , które zostały przeanalizowane przez dużą liczbę niezależnych laboratoriów na całym świecie. W przypadku samych próbek Apollo 17 w ciągu czterech lat od powrotu z misji opublikowano 173 badania naukowe tych skał. Kuratorzy odpowiedzialni za ochronę skał wysyłają każdego roku około 400 próbek (zwykle mniej niż jeden gram), aby zaspokoić zapotrzebowanie około pięćdziesięciu naukowców na całym świecie (rysunek z 2008 r.). Szczegółowy opisowy katalog zgłoszonych skał księżycowych można znaleźć na stronie internetowej Instytutu Księżycowego i Planetarnego . Żadne z wielu badań przeprowadzonych przez naukowców nigdy nie kwestionowało pochodzenia przesyłanych próbek. NASA rozesłała dużą liczbę próbek do różnych agencji w każdym stanie USA . Niektóre uniwersytety naukowe mają zatem próbkę każdej ze skał przywiezionych z Księżyca. Ponadto rząd USA rozdał ponad 270 próbek (bardzo małych) kamieni księżycowych przywiezionych z misji Apollo, w tym 135 z misji Apollo 17 (najbardziej produktywnej) przedstawicielom 130 krajów. Od lat 70. część z nich jest zagubiona, ofiarami kradzieży, sprzedajności lokalnych przywódców lub złego zarządzania rezerwatami muzealnymi. Wiele fałszywych próbek Pojawiły się także jako skała księżyca, który był w muzeum Rijksmuseum Amsterdam (muzeum poświęcone malarstwa holenderskiego z XVII th  wieku); od geologów z Uniwersytetu w Amsterdamie odkryli, że była to próba skamieniałe drewno (oryginalna próbka będzie zarządzany w prywatnej kolekcji, to znaczy to, co zostało skradzione).

Tło polityczne i spekulacje na temat motywacji mistyfikacji

• Jest to era zimnej wojny . Sowieci jako pierwsi umieścili na orbicie satelitę ( Sputnik , w 1957), a następnie człowieka ( Gagarin , w 1961). Przeprowadzili też pierwszy „spacer” w kosmosie ( Leonov , 1965). Ze swojej strony NASA przeznacza ogromne sumy i chce pokazać, że przynoszą one sukces.

Właśnie fakt, że sowiecki załogowy program księżycowy konkurował o wyścig kosmiczny i że ani ZSRR, ani żadne inne rozwinięte państwo na planecie, dysponujące środkami obserwacji i szpiegostwa, nie potępiły oszustwa, wystarczy do potwierdzenia prawdziwości te misje. Sowieci wystrzelili również niezamieszkaną sondę Luna 15 , która wykonała 52 obroty wokół Księżyca, gdy misja Apollo 11 wylądowała na Księżycu. Inni odpowiedzą, że rewelacje na temat wojny w Wietnamie (redagowanie wydarzeń w Zatoce Tonkińskiej , masakra Mỹ Lai , Dokumenty Pentagonu ), jak również kłamstwa Watergate, będące źródłem tych spiskowych podejrzeń, nie są nic warte. do Sowietów, ale do amerykańskich śledztw. W latach 1960-1970 oba supermocarstwa dążyły do pokojowego współistnienia, a następnie relaksu .

Role mediów w przekazywaniu swoich teorii

Media zawsze odgrywały ważną rolę w przekazywaniu teorii spiskowych, niezależnie od tego, czy są to media oficjalne, czy nie.

Ogólnie rzecz biorąc, panuje powszechna zgoda, że ​​oficjalne media są z natury przeciwne teoriom spiskowym i nierzadko nawet próbują im zaszkodzić. Jednak wiele mediów nieumyślnie przekazuje je w sposób jawny lub niejawny.

Rzeczywiście, gazety i inne podobne formaty mogą wykorzystywać i publikować informacje pierwotnie podane przez ciała spiskowe, podsycając w ten sposób teorie spiskowe. To zjawisko dezinformacji jest podsycane przez pęd mediów do rozpowszechniania informacji w celu wywołania szumu. Ponieważ informacje z powodu braku czasu nie mają możliwości weryfikacji i certyfikacji. Tak więc bez zaświadczenia istnieje większa szansa na znalezienie błędnych informacji stworzonych przez spiskowców.

Jednak oficjalne media odgrywają nie tylko jednoznaczną rolę. Rzeczywiście, mimowolnie będą retransmitować rządowy i oficjalny obraz rzeczy. Obraz ten z roku na rok coraz bardziej nie podoba się i zachęca ludzi do zorientowania się na inne środki informacji, które z kolei są mniej oficjalne i które łatwiej wspierają teorie spiskowe, które nie mają solidnych podstaw.

Jednak niektóre media chcą wykorzystać teorie spiskowe związane z Apollo 11, aby pozyskać więcej słuchaczy/czytelników/widzów. Tak było w 2000 roku w filmie dokumentalnym: Spiskowa teoria: Czy wylądowaliśmy na Księżycu, w którym FoxTv , duży amerykański kanał telewizyjny, wykorzystał kontrowersje w amerykańskiej opinii, aby szerzyć wątpliwości co do życia istnienia Amerykanina. misje księżycowe.

Sondaż z 1999 r. wykazał, że 11% Amerykanów wątpiło w realność lądowań na Księżycu, a urzędnicy Fox powiedzieli, że sceptycyzm wzrósł do około 20% po pokazaniu ich programu, który obejrzało około 15 milionów widzów. (Badanie przeprowadzone przez Pew Research Center )

Książki i filmy dokumentalne wokół plotek o programie Apollo

• W 1976 roku niejaki Bill Kaysing , który nie twierdzi, że jest ani naukowcem, ani inżynierem, opublikował na własny rachunek pracę zatytułowaną Nigdy nie poszliśmy na Księżyc: The American Thirty Billion Dollar Swindle, w której argumentuje że cały program Apollo , w tym sześć misji księżycowych przeprowadzonych do 1972 roku, stanowi państwowe kłamstwo. Książka nie odniosła wielkiego sukcesu, ale znalazła odbiorców w kręgach konspiracyjnych . W wznowieniu z 2002 roku, po odrodzeniu się tej teorii, książka będzie również bronić idei, że katastrofa promu Challenger w 1986 roku była planowana przez NASA. Według Kaysinga to oszustwo jest częścią ogólnego programu „  prania mózgu Amerykanów”, w tym kontroli mediów .
• Film fabularny Koziorożec Jeden z Petera Hyamsa wydany w 1978 roku opowiada historię spisku mającego na celu uwierzenie w załogowy lot na planetę Mars . W ostatniej chwili astronauci wyszli z rakiety kosmicznej i siłą przenieśli się do zagubionego na środku pustyni studia, gdzie zagrają sceny, które mają mieć miejsce na Marsie. Ten film, którego scenariusz inspirowany jest plotkami krążącymi wokół programu Apollo, pomoże je nagłośnić, choć nie było to celem reżysera.
• Książka amerykańskiego eseisty Ralpha René NASA Mooned America! opublikowany w 1994 roku.
• Czterdziestopięciominutowy dokument, który został wyemitowany w amerykańskiej stacji telewizyjnej Fox w lutym 2001 roku i zatytułowany Teoria spisku: Czy byliśmy na Księżycu? ( Teoria spisku: Czy wylądowaliśmy na Księżycu? ), wyreżyserowana przez Johna Moffeta dla Nash Entertainment, podejmuje te argumenty. Wydany we Francji przez 13e rue , zapewnił rozgłos tej teorii. Pojawia się tam Bill Kaysing (patrz wyżej).
• Mock dokumentalny , Operacja Księżyc , przez William Karel, nakręcony w 2001 roku i wydany w 2002 roku , wyśmiewali tę teorię z pomocą aktorów i małymi efektami specjalnymi, podkreślając, jak „proste” zdjęcia są manipulować dla człowieka. Utalentowanym filmowcem i jak „ łatwe” jest sprawienie, aby obrazy mówiły to, czego chcesz. William Karel szczególnie lubi nazywać ten rodzaj dokumentu „dokumentem” w odniesieniu do François Truffauta . Przez cały film Karel dobrze się bawił, mrugając do filmów, a zwłaszcza do Hollywood . Paradoksalnie, niektórzy wykorzystali film Operation Moon do obrony teorii spiskowej, wbrew sobie, udowadniając, że Karel miał rację.

„Pomysł polegał na przejęciu wywiadów i nie wzięliśmy żadnych świadków, ani ludzi z NASA, ani Aldrina, ani żony Kubricka, ani brata Kubricka. […] Odwracając ich zeznania, wystarczyło mieć „fałszywego” świadka, w tym przypadku sekretarza Nixona, aby nawiązać połączenie i uwiarygodnić historię. „Prawdziwym” świadkom powiedzieliśmy, że robimy film o Kubricku, o jego filmie, o Księżycu czy o NASA i zadaliśmy im nieco niejasne pytania…”

- William Karel

• Gerhard Wisnewski za książka , mały krok: Wielki Księżyc Hoax i Race zdominować Ziemię z kosmosu , opublikowane w 2007 roku.
• W sierpniu 2008 r. w programie telewizyjnym Pogromcy mitów na Discovery Channel rozmawiamy o plotkach dotyczących ludzkich misji na Księżyc z naukowcami i ekspertami od efektów specjalnych, którzy obalają główne argumenty:
  • możliwa jest obecność nierównoległych cieni na zdjęciu; po odtworzeniu płaskowyżu z jednym źródłem światła, Mythbusters pokazuje, że reliefy podłoża są wystarczające, aby wywołać ten efekt;
  • światło słoneczne odbite od ziemi wystarcza, aby wystarczająco oświetlić astronautę schodzącego po drabinie na słynnym zdjęciu; pokazuje to doświadczenie plateau, które dokładnie odtwarza charakterystykę odbicia światła od podłoża księżycowego;
  • ślad na księżyca gleby nie jest konieczne, wilgoć jest wyraźnie widoczny, jak wynika z doświadczenia, w komorze próżniowej, a na piasku odtworzenie że księżyca. Nie poddając się erozji wiatru, księżycowy piasek ( regolit ) w rzeczywistości składa się z małych spiczastych ziaren, które pozwalają mu zachować ślady;
  • flaga porusza się bardziej w próżni niż w powietrzu, ponieważ została dotknięta przez astronautę, a opór powietrza nie jest już wywierany, aby spowolnić oscylację. Iluzja oddechu powietrza powodującego jego ruch jest rzeczywiście iluzją; porusza się tylko dlatego, że został zmanipulowany przez astronautę; zatrzymanie ruchu zajmuje dużo czasu, przy braku tarcia z powietrzem; Świadczy o tym replika w komorze próżniowej flagi według pierwotnych planów.
  • Po kilku nieudanych próbach wykazano, że z powodu niskiej grawitacji nie jest możliwe odtworzenie (nawet za pomocą wyrafinowanych środków) w studiu płynnych i łatwych ruchów astronautów na Księżycu. Z drugiej strony, podczas lotu parabolicznego, który odtwarza grawitację Księżyca, ruchy osób noszących replikę skafandra kosmicznego są identyczne z ruchami astronautów na Księżycu.
• Dokument wyreżyserowany przez Massimo Mazzucco American Moon, opublikowany latem 2017 roku, dotyczący misji Apollo 11 i różnych scen sfotografowanych podczas misji poza pojazdem:
  • Widzimy tam porównania z fotografami dotyczące „prześwietlenia” słynnej sceny flagi, dla niektórych z nich cienie zdjęć są takie, że słońce musi znajdować się dziesięć metrów od sceny. Różnica w kierunku cieni jest również podkreślona na tych różnych zdjęciach.
  • przyspieszenie różnych filmów z misji kosmicznej przywodzi na myśl film nakręcony na Ziemi, który mógłby skoordynować z faktem, że NASA poinformowała o utracie oryginalnych filmów z lądowania na Księżycu i pierwszych kroków Neila Armstronga na Księżycu
  • Temat latającej flagi jest omówiony, ale dość szybko wyjaśniony i zademonstrowany, flaga jest wykonana z żelaznego pręta, który pozwala jej stać pionowo, co sprawia wrażenie, że panuje atmosfera Księżyca, ten szczegół został potraktowany jako dodatkowy argument dla sceptyków co do prawdziwego sukcesu tej misji, ponieważ w tym czasie NASA nie komunikowała się na ten temat.

W kulturze popularnej

• Kosmoschtroumpf
• Koziorożec Jeden
• Apollo 18
• Międzygwiezdny
• Moonwalkers
• Diamenty są wieczne

Uwagi i referencje

1. Hugues Wenkin, Od terroru do księżyca , Paryż, Éditions Pierre de Taillac, 2019
2. (en) LRO widzi lądowiska Apollo – NASA , 17 lipca 2009
3. (en) Exploring the Apollo 17 Site – miejsce projektu LROC, 28 października 2009
4. (w) Andrew Chaikin, „  Live from the Moon: The Social Impact of Apollo  ” ,2007(dostęp 22 października 2009 ) [PDF]
5. Teoria spiskowa: czy byliśmy na Księżycu? - Google wideo [wideo]
6. "  Rosja zastanawia się nad pierwszymi krokami Człowieka na Księżycu  " , na L'Express ,19 czerwca 2015(dostęp 28 grudnia 2016 )
7. „  Rosja chce zbadać pierwsze kroki człowieka na Księżycu  ” , Blog Big Browser, Le Monde ,19 czerwca 2015(dostęp 28 grudnia 2016 )
8. (w) Jak faluje flaga na Księżycu? - Strona Astroprof, 13 sierpnia 2006
9. Jean-de Talois "bez cienia wątpliwości," Science i Inexpliqué n O  45, maj-czerwiec 2015
10. Jean de Talois „Zagadka cienie na Księżycu, w odpowiedzi na reżysera Massimo Mazzucco” Science et Inexpliqué n o  70, lipiec-sierpień 2019
11. Fotografowanie na Księżycu — Capcom Space
12. (w) Atlas obrazów Apollo - Instytut Księżycowy i Planetarny
13. Jean de Talois, „Reflektory na Księżycu? », Science et Inexpliqué n o  54, listopad-grudzień 2016
14. (w) Zniżanie i lądowanie z napędem – dokument NASA , s.  95 [PDF]
15. Jean de Talois "Charlot sur la Lune" Science et Inexpliqué n o  51, maj-czerwiec 2016
16. Film przedstawiający zejście Buzza Aldrina na księżycową ziemię – YouTube [wideo]
17. Jean de Talois „My skoczyliśmy na Księżycu”, Science et Inexpliqué n o  41, wrzesień-październik 2014
18. Jean de Talois, „Witaj Houston, straciliśmy LEM!” », Science et Inexpliqué n o  43, styczeń-luty 2015
19. (w) Wideo Apollo 17 startujący z Księżyca
20. (w) RSO uzyskuje dodatkowy widok miejsca lądowania Apollo 11 — strona projektu LROC, 11 września 2009 r.
21. (w) Lunar retroreflektory - ze zdjęciami i mapami zwierciadeł stron, Uniwersytet Kalifornijski , San Diego - Wydział Fizyki
22. NASA trochę na księżycu - Wyzwolenie , 15 sierpnia 2006
23. (w) Walking on the Moon: Ujawniono ekskluzywne wideo - Australian Geographic , 6 października 2010 + [Wideo]
24. (w) Teoria spiskowa: Czy wylądowaliśmy na Księżycu? - arkusz imdb
25. (pl) Komentarze na temat specjalnego Moonlanding Hoax FOXOX
26. Thomas Baron przyznał przed komisją, że miał jedynie wykształcenie średnie, patrz „Dochodzenie w sprawie wypadku Apollo 204: zeznania Thomasa Barona”
27. (pl) NASA Apollo Mission Apollo-1- Raport Barona - NASA
28. (w) Dochodzenie w sprawie wypadku Apollo 204: zeznanie Thomasa Barona - Przesłuchania przed Podkomisją Izby ds. Nadzoru NASA, Cape Kennedy, 21 kwietnia 1967
29. (w) Thomas Baron - xmission.com
30. patrz Kategoria: Amerykański astronauta programu Apollo
31. Bérénice Rocfort-Giovanni , „  Czy naprawdę chodziliśmy po Księżycu?”  ", Le Nouvel Observateur ,20 lipca 2009( przeczytaj online )
32. (w) William C. Keel, „  Telescopic Tracking of the Apollo Lunar Missions  ” na University of Alabama ,październik 2011(dostęp 25 czerwca 2011 )
34. (w) Skały księżycowe i zdrowy rozsądek Udowodnij, że astronauci Apollo naprawdę ZOBACZYLI Księżyc - NASA Science - Science News, 23 lutego 2001
35. (w) „  Analiza zdolności masowych próbek księżycowych dla architektury eksploracji Księżyca  ” , Instytut Księżycowy i Planetarny,7 maja 2007 r.(dostęp 29 września 2013 r. ) , s.  9 [PDF]
36. (w) Guy Gugliotta, „  The Keepers of the Moon  ” , The New York Times ,8 lipca 2008
37. (w) „  Lunar Samples  ” , Lunar and Planetary Institute (dostęp 29 września 2013 )
38. (in) "  Apollo księżyca skały zagubiony w przestrzeni? Nie, zagubiony na Ziemi  ” , USA Today ,14 września 2009 r.(dostęp 29 września 2013 )
39. (w) „  Ujawniono fałszywy holenderski księżycowy rock  ” , BBC News ,28 sierpnia 2009(dostęp 29 września 2013 )
40. Pierre André Tagiueff, Krótki traktat o spisku , 1001 Nuits,10 kwietnia 2013 r.
41. (w) John Moffet, Teoria spiskowa: czy wylądowaliśmy na Księżycu ,15 lutego 2001
42. Czy naprawdę chodziliśmy po Księżycu? - Le Nouvel Observateur , 21 lipca 2009 r
43. (en) Wywiad z Billem Kaysingiem przeprowadzony przez Nardwuar - Nardwuar.com
44. Ralph René i (jako René) (rysunki Chrisa Wolfera), NASA Mooned America! , Passaic, NJ, René,1994( OCLC  36317224 )
45. William Karel nazywa go „  dokumentatorem  ” Wywiad z Williamem Karelem - Arte
46. Gerhard Wisnewski , One Small Step ?: The Great Moon Hoax and the Race to Dominate Earth from Space , książka Clairview, 2007.
47. "  NASA trochę na księżycu  " , na Liberation.fr ,15 sierpnia 2006(dostęp 16 grudnia 2019 )
48. France Inter , „  Jak może powiesić flaga podłożona na księżycu?”  » , na www.franceinter.fr ,6 czerwca 2019(dostęp 16 grudnia 2019 )

Bibliografia

• (en) Philip C Plait ( il .  Tina Cash Walsh), Zła astronomia: ujawnione nieporozumienia i nadużycia, od astrologii po mistyfikacje lądowania na Księżycu , Nowy Jork, Wiley ,2002, 277  s. ( ISBN  978-0-471-40976-2 i 0-471-40976-6 , OCLC  48885221 )
• Thierry Scordinot-Huguenot , Człowiek na Księżycu. Mit czy rzeczywistość? , Sophia Antipolis, Book-e-book, coll.  „Świeca w ciemności”,październik 2016, 80  pkt. , 14 cm x 21 cm ( ISBN  978-2-37246-025-5 )

Zobacz również

• Dezinformacja
• Wielka mistyfikacja księżyca , mistyfikacja z 1835 r
• Epoka postprawdy
• Lista współczesnych legend
• Lista sztucznych obiektów na Księżycu
• Plotka
• Teoria spiskowa