Futuryzm to ruch literacki i artystyczny Europejskiej na początku XX th wieku (1909 do 1920), który odrzuca tradycję estetyczną i wywyższa się współczesny świat , a zwłaszcza cywilizacji miejskiej , na maszynę i szybkość .
Futuryzm narodził się we Włoszech wokół poety Filippo Tommaso Marinettiego ( Manifeste du futurisme , 1909). Autorzy dwóch manifestów z 1910 roku, pierwsi malarze ruchu, Giacomo Balla , Umberto Boccioni , Carlo Carrà , Gino Severini , Luigi Russolo (1886-1947), zapożyczają z techniki dywizjonistycznej i kubizmu, by ingerować w formy, rytmy, kolory i światła w celu wyrażenia „doznania dynamicznego/energetycznego” , jednoczesności stanów umysłu i wielorakich struktur widzialnego świata.
Futuryzm opowiada się za zamiłowaniem do prędkości ( Luigi Russolo , Dynamizm samochodu , 1912-1913) i maszyny, wysławiając piękno samochodów, a także potrzebę przemocy, aby uwolnić Włochy od archeologicznego kultu przeszłości. Marinetti jest jedynym, który posuwa swoje idee tak daleko, że głosi socjaldarwinizm, wychwalając „wojnę – jedyną higienę na świecie” . Teoretyk „futurystycznego dynamizmu plastycznego” Boccioni wyklucza nowe media technologiczne, takie jak kino i fotografia. Stygmatyzuje badania nad „futurystycznym fotodynamizmem” braci Antona Giulio Bragaglia i Arturo Bragaglia , a także abstrakcyjne kino braci Arnaldo Ginny i Bruno Corry , uważając, że ręka artysty jest najodpowiedniejszym instrumentem do przekazywania witalnego pędu, odżywia współczesny świat.
Malarze futurystyczni będą dążyć do osiągnięcia niemal dosłownie manifestu założycielskiego Marinettiego. Ale będą chcieli sformułować własne sposoby walki z przeszłością i tradycją. Szukają języka wizualnego, który dawałby masom poczucie ich potęgi. Szybko wyłaniają się dwa kierunki graficzne: reprezentacja ruchu, uznana za uniwersalną dynamikę, oraz konflikt ciał w przestrzeni. Boccioni angażuje się w gloryfikację klapsów i uderzeń, aby wstrząsnąć Włochami: z Brawl w galerii pokazuje tłum zwabiony walką dwóch kobiet; Giacomo Balla, ze swojej strony, pokazuje ruch odśrodkowy z lampą łukową i światło, które rozprasza się poprzez wzór w jodełkę, wzór, który zostanie wykorzystany w innych futurystycznych pracach. Chcą zerwać z pierwszeństwem nadanym człowiekowi, wprowadzić ludzkość w uniwersalną wibrację.
Tak więc w swoim manifeście:
„Nasza odnowiona świadomość nie pozwala nam uważać człowieka za centrum uniwersalnego życia. Ból człowieka jest dla nas równie interesujący jak ból lampy elektrycznej, która cierpi z powodu spazmatycznych wybuchów i krzyków o najbardziej rozdzierających barwach. "
- Boccioni, Carrà, Russolo, Balla, Severini, Manifest malarzy futurystycznych
Bardziej niż ruchem, futuryzm staje się sztuką życia i prawdziwą antropologiczną rewolucją. Dotyka on malarstwo , rzeźbę , literaturę , kino , fotografia , teatr , staging , muzyka , hałas , architektura , taniec, typografii, mediów, a nawet polityki. The kuchnia lub ceramika , która zostanie poświęcona w ostatnim futurystyczne manifesty z 1939 r.
Russolo i Pratella poprzez teoretyzację pojęcia hałasu promują dźwięk. Hałas jest przede wszystkim nie do opanowania i wymyka się jakiejkolwiek klasyfikacji (na przykład hałas fabryki). Tym różni się od dźwięku, od muzyki. Otóż analiza szumu, a właściwie szumów, daje możliwość kontrolowania go. Dlatego Russolo i Pratella zaczęli klasyfikować hałas, szukać jego cech (coś, o czym nikt wcześniej nie pomyślał). To nowe podejście do zjawiska dźwięku pojawiło się w Manifeście Sztuka hałasu ( L'arte dei Rumori ), zawartym w liście, który Russolo skierował do Pratelli w 1913 roku. Ta analiza hałasu zostanie podjęta przez dadaistów, ale z pewnym punkt z innego punktu widzenia: brak pojęcia agresywności; następnie w ciągu muzyki współczesnej przez Edgar Varese , Pierre Schaeffer i wielu innych twórców, a na końcu ponownie do muzyki industrialnej na początku 1980 roku przez Vivenza , francuskiego teoretyka hałasu futurysta i muzyk, któremu zawdzięczamy upowszechnienie pojęcia „szum”.
Większość najważniejszych dzieł związanych z ruchem futurystycznym powstała w latach 1909-1915 . Teorie Boccioniego inspirowały futurystów do końca I wojny światowej . Następnie kontynuowano futurystyczne badania poprzez „sztukę mechaniczną” w latach 20., a następnie przez prawdziwą „aero-estetykę” w latach 30. W 1967 r. Enzo Benedetto opublikował manifest Futurismo-oggi, w którym proponowano przejście w trzecim etapie artystycznym ruch: „Pierwszy to prędkość, drugi wyścig podniebny, trzeci wyścig kosmiczny”. "
Futuryści stoją u źródeł artystycznego urządzenia zwanego performansem . To malarze mieli realizować swoje manifesty: kojarzyli wówczas malarstwo, teatr i prowokacje. Rozszerzyli swoją pracę, sami stając się obiektami artystycznymi poprzez język ciała i rozwijając teatr artystów-aktorów. Następnie pogłębili swoje manifesty, czerpiąc inspirację z teatru odmiany, bo nie miał on tradycji, mistrzów, dogmatów. I kierowani podziwem dla maszyn, włączyli do swoich występów pojęcia noise z noise music , a także mechanizację wykonawcy. Szukali ciągłości między urządzeniem scenicznym a performerem, poprzez symultaniczność i działania taneczne. Całość nazwali „teatrem syntetycznym”.
Futuryzm wywarł znaczący wpływ na Marcela Duchampa , a także na inne ruchy awangardowe zrodzone w okresie bezpośrednio powojennym, takie jak amerykański precyzjonizm , ultraizm w Hiszpanii i Ameryce Południowej ( Rafael Barradas , Jorge Luis Borges , Guillermo de Torre ). czy formizm, w Polsce ( Tytus Czyżewski , Stanisław Ignacy Witkiewicz , Auguste Zamoyski ).
Reputacja futuryzmu ucierpiała z powodu zmowy z faszyzmem. Jednak futuryści domagali się wielu ruchów politycznych, takich jak marksizm , socjalizm i komunizm . Przywiązanie do faszyzmu było raczej rodzajem kompromisu zawartego z reżimem przez część futurystów, w tym Marinettiego jego założyciela. Giovanni Lista , jeden z głównych historyków futuryzmu, pokazuje, że ruch ten miał wymiar rewolucyjny i niepokojący, chociażby zakresem badawczym jego manifestów. Ale, jak wiele ruchów awangardowych (sztucznych) , które mają silną tendencję do dawania się ogarnąć, wkrótce dołączył do oficjalnych akademii, czyli dla ówczesnych Włochów faszyzmu.
Od samego początku ruch futurystyczny miał komponent polityczny. Marinetti akcentuje swoje postulaty ogólnej modyfikacji wartości społecznych. Futuryzm łączy radykalne wizje reformistyczne i wizje artystyczne.
Futuryści, niejednoznacznie wiążąc się z faszystowskim reżimem, w latach 1919-1945 zgłaszali zastrzeżenia wobec nich jako pierwszej włoskiej awangardy. Będą też przyczyną opóźnienia w odbiorze drugiej generacji artystów futurystycznych.
W 1909 roku ukazał się manifest polityczny Primo . Podczas wyborów w 1913 r. Marinetti, Boccioni , Carrà i Russolo ustanowili futurystyczny program polityczny, który przywołuje ekonomiczną ochronę proletariatu i proponuje ekspansję kolonialną. W piśmie zatytułowanym Che cos'è il futurismo. Nozioni elementari , datowany na 1920 r., cele polityczne są bardziej szczegółowe: utworzenie armii ochotników, modernizacja służby bezpieczeństwa publicznego i przejęcie rządu włoskiego przez młodych ludzi, którzy walczyli na froncie.
Mussolini , który znał Marinettiego od 1915 roku, wykorzystał rewolucyjne środowisko intelektualne futurystów. Od przejęcia władzy w 1922 r. był inspirowany ich zdecydowanym pragnieniem odnowy, ich agresywną elokwencją i dobrą organizacją grupową. W 1924 Marinetti zastanawiał się nad związkiem między sztuką a polityką we Włoszech w swoim traktacie Futuryzm i faszyzm . Podkreśla pionierską rolę futuryzmu i podkreśla możliwe związki z faszyzmem. Później Mussolini dystansuje się od futuryzmu. Zwracając się do Kościoła katolickiego i Partii Konserwatywnej z oportunizmu politycznego, Mussolini ujawnia następnie antyfuturystyczną wizję.
Futuryzm i faszyzm łączą ambiwalentne powiązania. Artyści drugiej fazy futurystycznej, tacy jak Enrico Prampolini , Gerardo Dottori i Mario Sironi, dekorowali sale podczas wielkich pokazów autoprezentacji państwa faszystowskiego, takich jak Mostra della Rivoluzione Fascista w Rzymie w 1932 roku. wzrosnąć do sprzeczności. Na przykład Marinetti przyjął w 1929 roku stanowisko w nowej Reale Accademia d'Italia, podczas gdy futuryści zawsze oczerniali ignoranckich profesorów, „akademie podagresowe”, które dla nich reprezentują znienawidzone zacofanie.
Architekt faszystowskiego reżimu Marcello Piacentini zbudował monumentalne budynki, które przetrwają wiecznie, podczas gdy futurystyczny architekt Antonio Sant'Elia opowiadał się za opracowywaniem przestrzeni miejskiej w każdym pokoleniu. Mussolini, w przeciwieństwie do Stalina czy Hitlera , dążył do zdobycia poparcia artystów awangardowych. Reżimy totalitarne w Niemczech i Rosji brutalnie zwalczały sztukę nowoczesną, dyskryminując ją i próbując ją zneutralizować. Naziści nie zawahali się zniszczyć tysięcy dzieł uznanych za dekadenckie ( sztuka zdegenerowana ).
Mussolini przeciwnie, tolerował nowoczesne nurty artystyczne, choć chciał też na nowo podnieść sztukę antyczną z jej tendencją do monumentalizmu i odwołań do mitologii rzymskiej do rangi sztuki narodowej.
Faszyzm, opierając się na tych nowych formach malarskiej nowoczesności, pokazuje chęć zerwania z przeszłością, ale także fascynację techniką i szybkością.
Valet de Carreau ruch istniał w Rosji (zwanego również kubofuturyzm ) w latach 1910/17 ( Władimir Majakowski , Kazimierz Malewicz , Velimir Khlebnikov , Piotr Kontchalovski , Michaił Matiouchine , Ilia Machkov , Aristarkh Lentoulov Natalie Gontcharova , Vladimir Tatline , etc .).
( Hylaea , ego-futuryzm , kubo-futuryzm ...)