Runy anglosaskie | |
Charakterystyka | |
---|---|
Rodzaj | Alfabet |
Język (i) | Staroangielski , starofryzyjski |
Kierunek | Lewo i prawo |
Historyczny | |
Czas | V th do XI p wieku |
System (y) rodzic (e) |
Alfabet fenicki Alfabet grecki ( wariant Cumae ) |
System (y) związany (e) | Runy skandynawskie |
Kodowanie | |
Unicode | U + 16A0 - U + 16FF |
ISO 15924 | Runr |
Fuþork , zwany także futhorc lub Futhorc były runiczny alfabet używany przez Anglosasów . Złożone z 28 do 33 run, pochodzą od starego futharku, który sam zawierał 24 znaki. Prawdopodobnie używany z V -go wieku, pozwolono pisać staroangielski i Old Frisian . Ponieważ angielski nie jest językiem łacińskim, alfabet runiczny był i nadal jest bardziej dostosowany do poziomu fonetyki w celu transkrypcji dźwięków języka angielskiego.
Pochodzenie run anglosaskich jest sporne. Jedna z teorii głosi, że zostały wynalezione we Fryzji , skąd później rozprzestrzeniły się do Anglii . Inny twierdzi, że najpierw zostały wywiezione ze Skandynawii do Anglii, gdzie zostały zaadaptowane z futharku , zanim dotarły do Fryzji. Każda z tych dwóch teorii ma swoje słabe strony: do podjęcia decyzji potrzebne są zatem dodatkowe dowody archeologiczne.
Stary futhorc był identyczny ze starym futharkiem, z jednym wyjątkiem: runa ᚨ ( ansuz ) została podzielona na trzy warianty, ᚪ ( āc ), ᚫ ( æsc ) i ᚩ ( ōs ), przy czym pierwsze dwa zostały dodane na końcu alfabet, stąd istnienie 26 znaków. Różnice te stały się niezbędne lorsqu'apparurent nowe fonemy , ze względu na podział na krótkie i długie w grupie języków ingvaeonic . ᚩ ( OS ) jest najstarszym na Brakteat z Undley, pochodzący z V -go wieku. ᚪ ( AC ) został wprowadzony później w VI th wieku. Podwójnie przekreślone ᚻ ( hægl ), charakterystyczne dla napisów kontynentalnych, jest potwierdzone po raz pierwszy w 698 , z relikwiarzem św Cuthbert . Wcześniej używano klasycznego wariantu po prostu przekreślonego ᚺ ( hagalaz ).
Stopniowo w Anglii futhorc został powiększony do 28, a następnie 33 run. Podczas chrystianizacji Anglosasów The VII th century to współistniały z alfabetu łacińskiego . Jednak z IX -go wieku, zaczął wymieniać runicznego alfabetu. W niektórych przypadkach zdarzało się, że teksty pisane alfabetem łacińskim zawierały kilka run zamiast słów, które reprezentują; ponadto þorn i wynn zostały włączone do alfabetu łacińskiego. Runy stały się bardzo rzadkie po podboju Normanów, który rozpoczął się w 1066 roku i szybko zniknęły. Z pięciu wieków użytkowania futhorca przetrwało zaledwie 200 obiektów z takimi napisami.
Anglosaskiej runiczny wiersz ( bawełna Othon Bx165) zawiera następujące run:
# | Rune | Znak Unicode |
Nazwa anglosaska | Znaczenie | Transliteracja | API |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | ᚠ | Feoh | bogactwo | fa | / f / , / v / | |
2 | ᚢ | Ur | żubr | u | / u / | |
3 | ᚦ | Cierń | kolczasty | þ, ð | / θ / , / ð / | |
4 | ᚩ | Kość | Bóg | ō | / o / | |
5 | ᚱ | Rad | wyjazd | r | / ɹ / | |
6 | ᚳ | Cen | pochodnia | vs | / k / | |
7 | ᚷ | Gyfu | Don | ȝ, g | / j / , / ɣ / | |
8 | ᚹ | Wynn | radość | ƿ, w | / w / | |
9 | ᚻ | Hægl | grad | godz | / h / | |
10 | ᚾ | Nyd | potrzeba | nie | /nie/ | |
11 | ᛁ | Jest | lody | ja | / ja / | |
12 | ᛄ | Gēr | rok | jot | / d / | |
13 | ᛇ | Ēoh | cis | ēo | / eːo / | |
14 | ᛈ | Peorð | - | p | / p / | |
15 | ᛉ | Eolh | pęd | x | / ks / | |
16 | ᛋ | Siȝel | Słońce | s | / s / | |
17 | ᛏ | Strzelać | - | t | / t / | |
18 | ᛒ | Beorc | brzozowy | b | / b / | |
19 | ᛖ | Ech | koń | mi | / e / | |
20 | ᛗ | Człowiek | człowiek | m | / m / | |
21 | ᛚ | Lagu | ocean | l | / l / | |
22 | ᛝ | Inż | - | nie | /nie/ | |
23 | ᛟ | Eðel | własność | œ | / ø (ː) / | |
24 | ᛞ | Dæg | dzień | re | / d / | |
25 | ᚪ | Ac | Dąb | w | / ɑ / | |
26 | ᚫ | Æsc | popiół | æ | / æ / | |
27 | ᚣ | Yr | kokarda | y | / r / | |
28 | ᛡ | Ior | węgorz | io | / jo / | |
29 | ᛠ | Ucho | mogiła | ea | / ea / |
Pierwsze 24 litery pochodzą bezpośrednio ze starego Futhark , do którego dodano pięć dodatkowych run reprezentujących długie samogłoski i dyftongi, porównywalne z pięcioma forfedami pisma ogamicznego . Cierń i Wynn zostały dodane do alfabetu łacińskiego do reprezentowania / θ / i / w / przed zastąpiony przez th i wag w Środkowym angielskim .
Kolejność liter, a nawet ich liczba, nie jest ostatecznie ustalona. W porównaniu z literami podanymi powyżej,
fu þ orc ȝ whnij eo pxstbeml ŋ œ da æ y io eascramasax Thames składa się z 28 liter w nieco innej kolejności, w którym brakuje edhel :
fu þ orc ȝ whni io eo pxstbe ŋ dlmja æ y eaCodex Vindobonensis 795 wspomina 28 literami Krzyż z Ruthwell 31, Walahfrid Strabo 42; Domicjan A.ix ( XI th century) z biblioteki bawełniane wymienia cztery dodatkowe litery:
# | Rune | Znak Unicode |
Nazwa anglosaska | Znaczenie | Transliteracja | API |
---|---|---|---|---|---|---|
30 | ᛢ | Cweorð | - | kw | / kw / | |
31 | ᛣ | Calc | kielich | k | / k / | |
ᛤ | kk | |||||
32 | ᛥ | Stan | Pierre | św | / st / | |
33 | ᚸ | Gar | włócznia | sol | / ɡ / |
W tym rękopisie runy są podzielone na trzy linie, z ich nazwami (powyżej) i transliteracją (poniżej). Można zaobserwować pozostałości korekcji okresu od XVI, XX wieku odwracanie m i d . Litera eolh jest fałszywie zakwalifikowana jako sigel ; zamiast sigel jest literopodobna litera kaun staronordycka (ᚴ) poprawiona przez prawdziwy sigel (ᛋ). Eh (ᛖ) jest błędnie nazywane eþel . Z wyjątkiem ing i ear , wszystkie nazwy run pochodzą z najnowszego skryptu, przypisywanego Robertowi Talbotowi (zm. 1558 ).
feoh | ur | cierń | kość | rað | cen | gifu | wen | hegel | neað | inc | geu {a} r | sigel | peorð | ᛋ sig | |
ᚠ | ᚢ | ᚦ | ᚩ | ᚱ | ᚳ | ᚷ | ᚹ | ᚻ | ᚾ | ᛁ | ᛄ | ᛇ | ᛈ | ᛉ | ᚴ |
fa | u | re | o | r | vs | sol | uu | godz | nie | ja | wiek | eo | p | x | s |
strzelać | kolebka | eþel | deg | lagu | mann | ᛙ pro | ac | ælc | rok | ||||||
ᛏ | ᛒ | ᛖ | ᛗ | ᛚ | ᛝ | ᛞ | ᛟ | ᚪ | ᚫ | ᚣ | ᛡ | ||||
t | b | mi | m {d} | l | ing | ð {m.} | œ | w | æ | y | ucho | ||||
{orent.} io |
{aktu.} q |
{Iolx} k |
{z} sc {st} |
{&} g |
|||||||||||
ᛠ | ᛢ | ᛣ | ᛥ | ᚸ | ᛘ | ||||||||||
jor | cweorð | calc | stan | ucho |
Projekt bazy danych inskrypcji runicznych w języku staroangielskim z Katolickiego Uniwersytetu Eichstaett-Ingolstadt ma na celu stworzenie prawdziwego korpusu inskrypcji zawierającego więcej niż dwie runy w wersji papierowej oraz runę (certyfikowaną lub wątpliwą) w wersji elektronicznej. W korpusie wydania papierowego znajduje się sto obiektów: bloki i kamienne krzyże, kości, pierścienie, broszki, broń, urny, tabliczka, pinceta , zegar słoneczny, grzebienie, brakteaty , kropielnica, naczynia, graffiti. Baza danych zawiera również szesnaście inskrypcji jednej runy, kilka elementów z wygrawerowanymi runami i osiem wątpliwych przypadków (imitacje run, możliwe znaki łacińskie, uszkodzone litery). Mając mniej niż 200 napisów, korpus jest nieco większy niż stary Continental Futharc (około 80 napisów, około 400-700), ale trochę mniejszy niż stary skandynawski Futharc (około 260 napisów, około 200-800 ).
Znaleziska run w Anglii skupione są wzdłuż wschodniego wybrzeża, do którego należy dodać kilka znalezisk w głębi lądu, na południu Anglii. Te z Fryzji znajdują się głównie we Fryzji Zachodniej .