W fonologii , dziedzinie lingwistyki , fonem jest najmniejszą jednostką dyskretną lub dystynktywną (tj. umożliwiającą odróżnienie słów od siebie), którą można wyodrębnić przez segmentację w łańcuchu mówionym. Fonem jest w rzeczywistości bytem abstrakcyjnym, któremu może odpowiadać kilka dźwięków. Rzeczywiście, może być wymawiane w inny sposób w zależności od mówiącego lub zgodnie z jego położeniem i otoczeniem w słowie (zob. alofon ). Telefony to także różne realizacje fonemu. Na przykład [ʁ̥] w croc [kʁ̥o] i [ʁ] w gros [ɡʁo] to dwa różne telefony tego samego fonemu / ʁ / . Mamy transkrypcji tradycyjnie fonemów pismami umieszczonych między ukośniki: / A /, / t /, / ʁ / itp, według tej regule fonem = jeden symbol .
Identyfikacja fonemów języka odbywa się poprzez konstruowanie ścisłych par minimalnych , czyli par słów o różnych znaczeniach i różniących się formą dźwiękową tylko jednym dźwiękiem (dźwięk ten można wówczas uznać za fonem).
Przykłady:
To pojęcie fonemu odnosi się do języka. W języku hiszpańskim nie ma pary minimalnej, która odróżnia /s/ od /z/, czyli alofonów . Wręcz przeciwnie, para pero i perro tworzą parę minimalną, co dowodzi, że / r / i / rr / są odrębnymi fonemami w języku standardowym.
Sama uniwersalność pojęcia fonemu nie jest jednogłośnie uznana: językoznawca Xuân Hạo Cao zasugerował w szczególności, że pojęcie to jest eurocentryczne i nie może odnosić się do wszystkich grup językowych.
Oprócz fonemów istnieją inne jednostki dyskretne , takie jak jednostki suprasegmentalne.
Jednym z wynalazców tego słowa jest Jan Niecisław Baudouin z Courtenay .
Zobacz listę pisowni fonemów w języku francuskim
Klasyczne fonemy francuskie mają 16 samogłosek, 3 półspółgłoski (lub półsamogłoski) i 17 spółgłosek, w sumie 36:
Samogłoski| Poprzedni | Centralny | Tylny | |||
|---|---|---|---|---|---|
| Nie zaokrąglone | Bułczasty | Nie zaokrąglone | Bułczasty | ||
| Zamknięte | ja | tak | ty | ||
| Pół zamknięte | mi | ø | o | ||
| Średni | ə | ||||
| Wpół otwarty | • ɛ̃ | œ • œ̃ | • ɔ̃ | ||
| Otwierany | w | • ɑ̃ | |||
| Wargowy |
labio- dentystyczne |
Dentystyczny | Pęcherzykowy |
post- wyrostka |
Palatalny | Tylnojęzykowy | Języczkowy | glotalna | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosowy | m | [ n̪ ] | ɲ | nie | |||||||||||||
| Okluzja | p | b | [ t̪ ] | [ d̪ ] | k | sol | |||||||||||
| Frykatywy | fa | v | [ s ] | [ z ] | ʃ | ʒ | x | h | |||||||||
| Spiranty | jot | w | ʁ | ||||||||||||||
| Boczny | [ l̪ ] | ||||||||||||||||
Paragoga jest dodanie jednego lub więcej fonemów w słowie. Mówimy też epiteza. Przykładem jest dodanie „s” na końcu „do” w celu utworzenia „do” w celu ułatwienia linków.