Notitia dignitatum (świeci. Rejestr dygnitarzy) jest Roman dokument administracyjny poprawione kilka razy dając tabeli, w postaci list z hierarchicznej organizacji funkcji cywilnych i wojskowych Imperium Rzymskiego, w swoich dwóch składników, zachodni i wschodni.
Chociaż na dzień jego powstania przyjęto kilka założeń, zgadzamy się, że musiał on zostać skomponowany i przerobiony między 390 a 425 rokiem. Oryginalny dokument dotarł do nas w średniowiecznych kopiach.
Daje dobry przegląd stanu armii rzymskiej i administracji Dolnego Cesarstwa po reformach Dioklecjana i Konstantyna I st . Niemniej jednak należy się z nim konsultować z ostrożnością, gdyż różne aktualizacje, zwłaszcza w odniesieniu do armii zachodniego cesarstwa, dokonywane są połowicznie i prowadzą do niespójności.
Załączone ilustracje są ważnym źródłem informacji o składzie etnicznym poszczególnych jednostek oraz o podziale między armię mobilną ( comitatus ) a wojskiem przygranicznym ( limitanei ).
Pełny tytuł zajmuje pierwsze zdanie dokumentu: „ Notitia dignitatum continet omnium tam civilium quam militarium dignitatum utriusque imperii occidentis orientisque ” (Rejestr wszystkich dostojników, zarówno cywilnych, jak i wojskowych cesarstwa zachodniego i wschodniego). Jego celem było ustanowienie porządku pierwszeństwa wśród dostojników imperium na podstawie ich funkcji, a nie tytułu honorowego.
Co do daty sporządzenia Notitia Dignitatum wysunięto kilka hipotez, jednak pomimo różnic istnieje ogólna zgoda co do następujących punktów:
Co do pytania o to, dla kogo lub dla czego miałaby być skomponowana, specjaliści różnią się zdaniami. Ralf Sharff stawia dwie hipotezy. Według pierwszej, pierwsza wersja notitia byłby napisany w Cesarstwie Wschodnim oznaczyć godzenia Honoriusza i Arkadiusza w 401. wysłany do Zachodu, byłoby to służył jako model dla wersji zachodniej, która miałaby był regularnie aktualizowany do lat 420; to ona służyła do napisania rękopisu Speyera .
Zgodnie z drugą hipotezą, Notitia Cesarstwa Wschodniego została sprowadzona na Zachód wkrótce po śmierci Teodozjusza. Pozostałaby w archiwach, dopóki nie została odnaleziona przez Stylichona po śmierci Arkadiusza w 408 roku. Fakt, że Notitia nie jest ani jednym dokumentem, ani dwoma osobnymi dokumentami, ale dokumentem w dwóch częściach, odpowiada polityce wodza chcąc oddzielnie kierować obiema częściami cesarstwa, podobnie jak Stylikon, który po śmierci Arkadiusza chciał rozszerzyć swoje wpływy na wschodnią część cesarstwa, gdzie panował w tym czasie młody Teodozjusz II . Prace nad wspólną wersją zostały podobno przerwane przez upadek Stylicho insierpień 408 i zostałby przejęty przez naczelnego wodza armii Flawiusza Konstancjusza około 411/414.
Argumentowano również, że został zaoferowany przez cesarza wschodniorzymskiego Teodozjusza II (401–450) jego zachodniemu koledze Walentynianowi III (419–455) po obaleniu uzurpatora Jana i przybyciu Walentyniana23 października 425. Z dwoma władcami spokrewnionymi krwią, mógł to być sposób na przywrócenie wspólnego zarządzania dwiema częściami imperium. W ten sposób Gianfranco Purpura zaproponował w 1992 roku, że Notitia Dignitatum byłaby prezentem od Teodozjusza II dla jego młodego siostrzeńca i kolegi z okazji jego dziesiątych urodzin.
Ze swojej strony Peter Brennan twierdził w 1996 r., że autorem mógł być prefekt pretorianów Makrobiusz Ambrozjusz Teodozjusz.
Po 428 roku Notitia zostałaby umieszczona w bibliotece magister peditum praesentalis , która za Teodoryka stawała się coraz ważniejsza . Rękopis ten trafiłby do Rawenny, gdzie po 800 roku służył Karolingom jako wzór organizacji nowego Cesarstwa Rzymskiego stworzonego przez Karola Wielkiego . Pierwszy egzemplarz tego dokumentu znanego nam jest Codex Spirensis , pochodzący z XI -tego wieku i przechowywane w sekcji antyków Biblioteki Kapituły Katedralnej Spirze (Speyer: we wszystkich, Nadrenia-Palatynat). Ten dokument, który teraz zniknął, ale został kilkakrotnie skopiowany w latach 1427-1551, zawierał:
Popadły w zapomnienie kodeks został odnaleziony przez weneckiego szlachcica Pietro Donato, biskupa Padwy, który uczestniczył w soborze w Bazylei (1431-1437). Zrobił dla siebie kopię (ten egzemplarz z Bodleian Library w Oksfordzie ). Na dwa wieki popadł w zapomnienie. Uznany za definitywnie zaginiony w 1672 r., rękopis przetrwał do dziś dzięki czterem kopiom rękopisu ze Speyera, znajdującym się pod adresem:
W 1876 roku Otto Seeck opublikował autorytatywne wydanie Notitia dignitatum .
Struktura organizacji cywilnych i wojskowych, jak opisano w notitia Dignitatum odzwierciedla reform Dioklecjan i Konstantyn I st i podział cesarstwa pomiędzy Walentyniana I st i Walensa na koniec IV XX wieku. Dioklecjan praktycznie podwoił liczbę prowincji. W V -tego wieku, to liczy się tylko ponad 120, które zostały podzielone na 12 „diecezji” liczba wzrosła do 14 pod Teodozjusza. Konstantyn ze swojej strony podzielił imperium na prefektury, z których każda obejmowała kilka diecezji, które z kolei obejmowały kilka prowincji.
Reformy te obejmowały również rozdział władzy cywilnej i wojskowej. Administrację cywilną powierzono gubernatorowi prowincji, administrację wojskową duxowi, który miał pod swoją odpowiedzialność jedną lub więcej prowincji. Tylko pretorianie pretorianie (czterech za Konstantyna w latach 337–395) zachowali swoje obowiązki, zarówno cywilne, jak i wojskowe.
Armia również uległa głębokiej przemianie. Do czasów Dioklecjana była to głównie armia graniczna, stacjonująca w fortecach powstałych wraz z postępującą ekspansją imperium. Do tego czasu tylko gwardia pretoriańska w Rzymie była naprawdę mobilna i mogła interweniować w razie potrzeby. Dioklecjan stworzył również exercitus comitatensis , potężną mobilną armię, która mogła być rozmieszczona w celu stawienia czoła zewnętrznym agresjom i wewnętrznym powstaniom. Towarzyszące cesarzowi elitarne pułki przyjęły nazwę palatini , a scholae palatinae zastąpiły za Konstantyna starą gwardię pretoriańską jako gwardię osobistą cesarza. Dowodzenie armią powierzono „magister militum” wspomaganemu przez magister peditum dla piechoty i magister equitum dla kawalerii. O oficerach i żołnierzach rezydujących w pałacu mówiono, że są praesentales (w obecności [cesarza]). Kiedy imperium zostało podzielone na dwa komponenty, funkcje te zostały zdublowane. We wschodniej części imperium jest też trzech dowódców regionalnych: magistri militum per Orientem, per Thracias i per Illyricum . Obok tych wojsk mobilnych ( comitatenses ) przetrwała armia graniczna lub limitanei , której żołnierze stacjonujący na limes otrzymywali w zamian za pensję majątki ziemskie. Ale gdy armia rzymska została pierwotnie złożona z obywateli rzymskich, miała po katastrofach, które oznaczone środkową część V XX wieku, otwierając bardziej lub innych przedmiotów imperium jako Illyrians lub barbarzyńców, takich jak Niemcy, których symboliczne zwierzęta można znaleźć na kilku tarczach Notitia . Do czasu napisania Notitia dignitatum rozróżnienie między różnymi oddziałami nieco się zatarło. Niektóre jednostki podniebne zostały przeniesione do armii regionalnych, podczas gdy niektóre jednostki przygraniczne zostały włączone do różnych zdziesiątkowanych pułków polowych; były one później znane pod nazwą pseudo-comitatenses .
Tekst pozwala zrozumieć, jak żaden inny dokument tamtych czasów, organizację administracyjną późnego Cesarstwa Rzymskiego , jego biurokrację cywilną i wojskową oraz terytorialne rozmieszczenie jednostek wojskowych we wschodniej i zachodniej części cesarstwa na począwszy od V th wieku. W administracji cywilnej znajdujemy podział prefektur, diecezji i prowincji, a także rangi ich odpowiednich gubernatorów. Dla wojska Notitia zawiera dwie listy comitatenses cesarstwa zachodniego. Pierwsza wymienia pułki ( numeri ) podlegające ich wzajemnym dowódcom, dowódcom kawalerii i piechoty, natomiast druga ( distributio numerorum ) wskazuje ich regionalne rozmieszczenie.
Notitia dignitatum składa się z dziewięćdziesięciu rozdziałów. Każdy rozdział rozpoczyna się formułą:
" Sub dispositione viri spectabilis - z rozkazu bardzo honorowego duxa / pochodzi z..."
W każdym rozdziale znajdujemy dla urzędników państwowych tytuł urzędnika państwowego, obszar jego kompetencji oraz skład jego sekretariatu; dla wojska, jednostki i lokalizacji garnizonu. Wyliczenie odbywa się w zasadzie według rangi każdej funkcji w hierarchii imperialnej. W wojsku jednostki są klasyfikowane według ich klasy ( vexillationes palatinae et comitatenses , legiones palatinae , auxilia palatina , legiones comitatenses , pseudocomitatenses ) oraz, w przypadku comitatenses w ramach każdej klasy, według ich stażu (daty, w której jednostka uzyskała dostęp do tej klasy) .
Oto przykładowo skład sekretariatu prefekta wschodniego pretorium:
Osiemdziesiąt siedem z tych rozdziałów towarzyszy odznakom, które prawdopodobnie znajdowały się na świadectwach mianowania tych urzędników i oficerów. Nie ma jednak insygniów dla pułków armii przygranicznych ani dla kawalerii Cesarstwa Wschodniego. Ci z prefektów pretorianów ukazują w lewym górnym rogu (w górnej środkowej części dla rękopisu monachijskiego) księgę ozdobioną portretem cesarza ułożoną na bogato zakrytym stole. W większości przypadków na trójnogu wyrzeźbiona jest kolumna z kości słoniowej, przedstawiająca ceremonialną tablicę do pisania, która symbolizowała wymiar sprawiedliwości. Za nim podążają tarcze różnych jednostek znajdujących się pod jego dowództwem.
W insygniach dowódców wojskowych ( dux/comes ) lewy górny róg zarezerwowany jest na tytuł primi ordinis . Towarzyszy mu tekst zapisany w formie skróconej na białej wstążce:
" [ Fl ] oreas [ int ] er [ ali ] os [ com ] ites [ ord ] inis [ pr ] imi - Obyś wyróżnił się wśród innych liczebnie pierwszej rangi"
Był więc zarezerwowany dla viri spectabiles , których posiadacze należeli od 364 roku do średniej klasy senatorów. Towarzyszył mu zwinięty pergamin, symbol cesarskiego świadectwa nominacji, które otrzymał w momencie awansu. Odznaka zawiera wówczas miejsce stacjonowania wojsk tego duxa w postaci miast lub stylizowanych fortyfikacji heksagonalnych, pod którymi wpisana jest nazwa miejscowości. Liczba wież strażniczych i bram ogrodzeniowych, a także różne kolory, chciały stworzyć pewną różnorodność bez próby odtworzenia konkretnego zamku.
Wzory reprodukowane na tych tarczach często wskazują na jej etniczny charakter. Większość znaków odwzorowuje słońce czy gwiazdy w postaci dysków emitujących promienie we wszystkich kierunkach, ale znajdujemy też np. koło celtyckie, a wśród plemion germańskich popularny był sierp księżyca kojarzony z tarczą słoneczną. Swastyka , symbol słońca i jego przebiegu, pojawia się kilka tarcz. Występuje tam również bóg Wodan w formie przypominającej inskrypcje znalezione na skałach Bohusian, Gotland i Val Camonica . Runiczny znak łosia znajduje się na tarczy wojsk celtyckich lub iliryjskich.
Znajdujemy tam nawet Taiji z chińskiej tradycji, w swojej „dynamicznej” reprezentacji identyfikującej Arigeri , piechotę z Zachodniego Cesarstwa oraz w jego „statycznej” formie, dla Tebei , także z Zachodniego Imperium.
Najwyższymi urzędnikami państwowymi na Wschodzie byli:
Prefekt pretorium wschodniego miał pięciu wikariuszy:
Prowincjami tych pięciu diecezji zarządzał 1 prokonsul , 3 konsularzy , 1 korektor (gubernator cywilny, odpowiedzialny pierwotnie za przywrócenie porządku [corrigere] w zarządzaniu wolnymi miastami i 32 prezydów (gubernatorów).
Prefekt pretorium Ilirii miał dwóch wikariuszy:
Prowincjami tych dwóch wikariuszy zarządzał 1 prokonsul , 3 konsularzy , 1 korektor i 8 prezydów .
Administracja wojskowaNajwyższymi oficerami wojskowymi w Cesarstwie Wschodnim byli
Odpowiedzialny za Egipcie i Afryce Północnej , The Magister militum praesentalis ja miałem pod jego zleceń:
Odpowiedzialny za Most ( Morze Czarne i Armenia ) magister militum praesentalis II miał pod swoimi rozkazami:
Odpowiedzialny wówczas za granice wschodnie magister militum per Orientum miał pod swoimi rozkazami:
Odpowiedzialny za dolny Dunaj , magister militum na Trację miał pod swoimi rozkazami:
Odpowiedzialny za Bałkanach The militum magister za Illyricum miał na jego polecenie:
Najwyższymi urzędnikami cesarstwa zachodniego byli:
Prefekt włoskiego pretorium miał trzech wikariuszy:
Prefekt pretorium Galii miał trzech wikariuszy:
Głównymi oficerami wojskowymi cesarstwa zachodniego byli:
Odpowiedzialny za Włochy, Słowenię i Alpy Wschodnie magister militum miał pod swoimi rozkazami:
Dla terytorium Ilirii Zachodniej (Bałkan, górny i środkowy Dunaj):
Dla terytorium Hispaniarum ( Hiszpania i Portugalia ):
Dla Tingitane ( Algieria Zachodnia, Maroko ):
Dla Afryki Środkowej ( Tunezja , Algieria, Libia ):
Dla Bretanii ( Anglia , Mur Adriena, Walia , wybrzeże Saksonii):
Dla Galów, wybrzeża Saskiego, Alp Wschodnich i granicy z Renem:
Poza kwestią daty jej powstania i celu, Notitia dignitatum podnosi kwestię jej wiarygodności.
Jak wspomniano powyżej, Notitia dignitatum , a w szczególności sekcja dotycząca armii zachodniej, uległa licznym modyfikacjom. Doprowadziły one do różnych niespójności, ponieważ uzupełnienia, odejmowania lub korekty dokonywane w jednej części tekstu nie zawsze znajdują odzwierciedlenie w innych częściach. Dlatego też część poświęcona Armii Wschodu, która była przedmiotem dogłębnej rewizji około 395 roku, bardziej odpowiadałaby rzeczywistości niż ta poświęcona Armii Zachodu, w której liczne rewizje zwielokrotniły niespójności.
Niektóre z tych niespójności wydają się wynikać ze zwykłego braku dbałości o szczegóły. Kilka przykładów :
Istnieją również różnice między rozdziałami poświęconymi magister peditum i magister equitum (Occ. V, vi), które dają pierwszeństwo jednostkom w armii jako całości, a rozdziałami distributio numerorum (Occ. VII), które wskazują na siła jednostek. Niektóre jednostki pojawiają się w dystrybucji dwa razy i tylko raz pod magistri , podczas gdy niektóre jednostki pojawiające się w dystrybucji nie pojawiają się pod magistri .
Są też błędy w spisie księżnych . Dwunastu z nich jest wymienionych w spisie treści wraz z miejscem ich przeznaczenia, ale tylko jedenaście znajduje się w rozdziałach. W ten sam sposób rozdział dotyczący magister peditum wspomina tylko o dziesięciu duces , pomijając te z Sequanica i Tractus Armoricanus (być może ten ostatni powstał niedawno?).
Jeśli chodzi o armię zachodnią, pewną liczbę tych niespójności można wytłumaczyć tym, że klęska Adrianopola w 378 r. i inne niepowodzenia poniesione z rąk barbarzyńców wymusiły rozwiązanie niektórych jednostek, w tym ocalałych (zwłaszcza wśród Limitanei ) zostały włączone do nowych jednostek (zwłaszcza Comitatenses ). W ten sposób pod koniec panowania Honoriusza (393-423) liczba sześciu ocalałych legionów Palatynu została zwiększona do dwunastu dzięki promocji sześciu legiones comitatenses . Do szesnastu ocalałych legionów comitatenses zostały dodane trzy nowe legiony, a luki zostały wypełnione albo przez promowanie jednostek limitanei , z których niektóre zostaną zakwalifikowane jako comitatenses , inne jako pseudo-comitatenses .