W helleniści to grupa Judejczyków w pobliżu greckiej kulturze pierwszego wieku w Jerozolimie, są one wymienione w czasie wczesnego Kościoła ( który Jerozolimy Według Dziejów Apostolskich ), składających się z greckim językiem Judejczyków , ale zamieszkały w Judei, którzy w związku z tym czytali Torę i inne pisma biblijne w wersji Septuaginty .
Pochodzenie i metody powstawania tej grupy nie są znane. Nagle pojawia się w rozdziale 6 Dziejów Apostolskich o konflikcie, który przeciwstawiłby się tej grupie konfliktowi Hebrajczyków (chrześcijanie z Jerozolimy w języku aramejskim, czytający Biblię po hebrajsku ). Rzeczywiście, hellenistyczne wdowy musiałyby narzekać, że są traktowane gorzej niż ich hebrajskie siostry na poziomie diakonatu („ich wdowy były zaniedbywane przy rozdzielaniu, które odbywało się każdego dnia”. Dz 6,1).
Ten epizod jest dla Łukasza pretekstem do przypomnienia ustanowienia diakonatu i wyboru pierwszych siedmiu diakonów , które mają odciążyć Apostołów od kierowania materialnymi problemami wspólnoty: do Dwunastu, głoszenia i modlitwy, Siedem usługa.
W rzeczywistości wszyscy ci diakoni są hellenistami: „ Szczepan , człowiek pełen wiary i Ducha Świętego, Filip , Prochorus , Nicanor , Timon , Parménas i Mikołaj , prozelita Antiochii ” (werset 5). Tak więc wielu krytykom wydawało się, że w rzeczywistości Siedmiu reprezentowało strukturę równoległą do struktury Dwunastu, którą helleniści wyposażyliby, aby kierować swoją grupą, rozwijać ją i wpływać na przyszłość społeczności. W każdym razie Łukasz przedstawia nam Siedmiu, a Szczepana w szczególności, jako bardzo aktywnych głosicieli chrześcijańskiego przesłania, a nie jako szafarzy wspólnoty. U źródeł biblijnej historii jest być może epizod, który upamiętnia uznanie hellenistów przez grupę chrześcijańską kierowaną przez Dwunastu, coś w rodzaju zbiorowego dubbingowania tych greckojęzycznych chrześcijan, przez prestiżowe postacie za towarzyszenie im. Jezu .
Wydaje się, że ta grupa nie tylko zorganizowała się autonomicznie, ale także rozwinęła swoją własną teologię, szczególną chrystologię , która bardzo szybko doprowadzi ją do konfliktu z Sanhedrynem i kapłanami Świątyni.
Ta teologia jest sformułowana wokół trzech punktów, co możemy o niej wiedzieć:
Ta cecha wiąże hellenistów z Esseńczykami , jak lubił podkreślać kardynał Daniélou , bez możliwości dalszego sprecyzowania a priori możliwego związku między tymi dwiema grupami o bardzo różnym składzie socjologicznym ... Dlatego inni autorzy, w tym O. Cullmann, wolał połączyć je z heterodoksyjnym judaizmem w szerokim znaczeniu, a dokładniej z Samarytanami . Wręcz przeciwnie, Dwunastu i Hebrajczycy byli wytrwali w ceremoniach Świątyni według Łukasza.
Co ciekawe, Łukasz przedstawia nam ataki Szczepana na Świątynię jako czyste zarzuty i fałszywe zeznania mające na celu wyrządzenie mu krzywdy, ale przepisując przemówienie proto-męczennika, wyraźnie przypisuje teologię wrogiej Świątyni. Z drugiej strony, podaje się również, że Jezus padł ofiarą tego samego rodzaju fałszywych świadectw, które miały na celu przedstawienie go jako przeciwnika Świątyni i jej systemu, które miały na celu jej zniszczenie. Ale epizod sprzedających wypędzonych ze świątyni jest wyraźnie zarysem oczyszczenia świętego miejsca w pewnej proroczej linii i w związku z wypełnieniem się Malachiasza 3,1. Oznacza to co najmniej krytykę tego, co faktycznie działo się w świątyni, jej kapłaństwa i kultu ofiarnego (inny przykład: Jezus przedkładał pojednanie między przeciwnikami ponad ofiarną ofiarę, oceniając je jako pilniejsze, bardziej konieczne, bardziej święte. .., a przynajmniej uzależnienie wartości ofiary od faktu posiadania oczyszczonego serca). I Jan (Jan 2: 13-25) przyjmuje nawet, że Jezus powiedział: „Zniszcz tę Świątynię, a ja ją odbuduję za trzy dni”, przedstawiając się jako budowniczy wiecznej świątyni eschatologicznej (prawdę mówiąc, Jan dodaje: „Mówił świątyni ciała ”, ale to w każdym razie wskazuje na krytyczne stanowisko przypisywane Jezusowi w odniesieniu do żydowskiego religijnego systemu ofiarnego).
Na początku uderza nas zbieżność między tymi stanowiskami przypisywanymi Jezusowi przez ewangelistów a stanowiskami hellenistów, którzy, paradoksalnie, wydają się bardziej wierni pamięci swojego Mistrza niż grupa Dwunastu i ci, którzy za nimi podążają. Ale po raz drugi można się zastanawiać, czy ta teologia nie została retrospektywnie przypisana Jezusowi, po tym, jak została pierwotnie opracowana przez hellenistów, podążających za grupami dysydentów judaizmu. Rzeczywiście, w kilku wersjach opisano kilka epizodów Nowego Testamentu, takich jak rozmnożenie chlebów lub zmartwychwstanie dziewczynki przypisywane Jezusowi lub Piotrowi . Czy Szczepan jest postacią rzeczywistą czy fikcyjną (doskonałym uczniem, którego życie odtwarza życie Mistrza)? Czy męczeństwo Szczepana było powtórzeniem męczeństwa Jezusa, czy też koniec Jezusa został przepisany po śmierci Szczepana? Ale w tym przypadku, gdyby Jezus przynajmniej, jak się wydaje, był naprawdę postacią historyczną, tajemnica wokół niego zagęściłaby się jeszcze bardziej, ponieważ powód jego odrzucenia przez głowy narodu żydowskiego stałby się bardzo niejasny - chyba że jego koniec był tylko tragicznym rezultatem kłótni z Rzymem, którym Sanhedryn był całkowicie obcy.
Jeśli odnosimy się do spotkania Filipa i etiopskiego eunucha ( Dz . 8), helleniści przypisywali Jezusowi tytuł Παῖς Θεοῦ , czyli „sługi Bożego”, w odniesieniu do postaci JHWH , którą przepowiedział Deutero-Izajasz w „ Pieśniach cierpiącego sługi ”. Ten sługa Boży niesie grzechy ludu i cierpi za lud, po prostu uderzony za niesprawiedliwych i pełni funkcję reprezentacyjną i zastępczą. Prorok zapowiada także rehabilitację i pośmiertny triumf tego cierpiącego sługi - nie mówiąc o expressis verbis o „zmartwychwstaniu”. Jezus został już zakwalifikowany jako „Sprawiedliwy” przez Piotra (Dz 3,14), co sugeruje odniesienie do Iz. 53,11, i często sądzono, że relacje z Męki Pańskiej są rodzajem chrześcijańskiego midraszu Pieśni sługi , zwłaszcza czwartego, ale jest to być może już spowodowane wpływem teologii hellenistów. Wydaje się, że Jezus został przez nich poczęty najpierw jako ostateczny i doskonały baranek ofiarny, który wyśmiewał wszystkie ofiary Świątyni, który przynosił ludziom przez swoje posłuszeństwo zastępcy przebaczenie Boga, podczas gdy jego wywyższenie było zwycięstwem wszystkich ciemna otchłań potępienia.
Ponieważ niewątpliwie znajduje się na skrzyżowaniu kultur żydowskiej i greckiej, myśl hellenistów jest wyraźnie uniwersalistyczna, co doprowadzi do późniejszej możliwości ewangelizacji pogan . Ponadto greckojęzyczni Żydzi przez długi czas byli misjonarzami.
Wreszcie helleniści przedstawili tę wizję ziemskiej służby Jezusa, identyfikując zmartwychwstałego Mistrza z charakterem Syna Człowieczego. Ten barnasha (w języku aramejskim ), lub w języku greckim ὺιός τοῦ ἀνθρώπου , najpierw cytowany przez Daniela 7 , a następnie przenosi się przez wiele inter-żydowskich pismach apokaliptycznych testamentowych. Bóg zasiada na tronie w niebie i przyjdzie w obłokach, aby sądzić świat i ogłosić boskie zwycięstwo. Wydaje się, na podstawie niektórych fragmentów Ewangelii, że sam Jezus stał się zwiastunem rychłego objawienia się tego Syna Człowieczego, którego przyjście oznaczałoby koniec udręk Izraela .
Aresztowany, Étienne zostaje osądzony i skazany za bluźnierstwo i zostaje ukamienowany. Wydaje się, że wydarzyło się to w 36 roku, w okresie między wezwaniem Poncjusza-Piłata do Rzymu a przybyciem jego następcy do Judei . W tej chwili Sanhedryn , chwilowo zwolniony z cesarskiej kurateli, czuje wolną rękę do działania. Pasja Szczepana jest kopią męki Jezusa w relacji z nami Łukasza. Nie mamy innych źródeł tych faktów.
Następuje wypędzenie hellenistów z Jerozolimy około 37 roku na wybrzeżu syro-fenickim i ich migracja do Antiochii, podczas gdy, co ciekawe, Dwunastu i prawdopodobnie grupa, która za nimi podąża, nie są w żaden sposób prześladowani. To pokazuje, że dla władz Świątyni były to dwie wyraźnie odrębne frakcje, których rzekoma „niebezpieczność” była zupełnie inna. A to rodzi wiele pytań, których historyk w żaden sposób nie jest w stanie rozstrzygnąć. W każdym razie można pomyśleć, że za bardzo harmonijnym opisem Łukasza chrześcijaństwo miałoby co najmniej dwa bardzo różne źródła. Jeden z Hebrajczyków, drugi wśród hellenistów, konwentykula utworzona przez Żydów mówiących po grecku, którzy najwyraźniej „nie mieliby kontaktu z Jezusem podczas jego posługi” (według Ewangelii Jana 12:20). I nast. „Grecy”, mamy na myśli hellenistycznych Żydów, będą mieli dostęp do Jezusa dopiero po Wielkanocy, kiedy Syn Człowieczy - zwróćmy uwagę na tytuł - zostanie „uwielbiony”). Rzeczywiście, Łukasz nie cytuje żadnego z Siedmiu jako ucznia Jezusa przed męką. Jeśli Ewangelie mówią nam o apostole Filipie, jednym z Dwunastu, trudno go utożsamić z diakonem Filipem. Co jest jeszcze bardziej zdumiewające, żaden hellenista nie jest cytowany jako świadek objawienia Zmartwychwstałego u źródła jego powołania (wizja Szczepana, o której nam doniesiono, różni się znacznie swoją rolą od innych wystąpień Zmartwychwstałego, których Nowy Testament świadczy o tym, że nie jest „inauguracyjny”).
Gdybyśmy przez Pawła nie mieli niezależnego zaświadczenia o istnieniu Piotra i Jakuba , brata Jezusa, moglibyśmy nawet uwierzyć, że helleniści byli „wynalazcami” chrześcijaństwa i że męka Jezusa została przepisana z księgi Szczepana. (a nie na odwrót). Ale Paweł świadczy nam, że przed hellenistami Dwunastu było prymitywnymi nosicielami wiary w zmartwychwstanie Jezusa.
Charyzmatyczni wędrowcy, helleniści byli bardzo aktywni w nauczaniu greckojęzycznych Żydów i prozelitów w Palestynie i poza nią, przenosząc chrześcijaństwo do Syrii i Cypru , głównie do Antiochii . Kwestia możliwego bezpośredniego głoszenia poganom pozostaje przedmiotem debaty, nawet jeśli z pewnością dotarli oni do tego dość licznego marginesu pogan obracających się wokół synagog, nie wykonując delikatnego kroku całkowitego nawrócenia.
W pewnym sensie pochodzenie chrześcijaństwa, jakie znamy i rozumiemy, sięga hellenistów jako ruchu misyjnego, zrywającego z oficjalnym judaizmem. Jak zauważa Marie-Françoise Baslez , „autorzy Nowego Testamentu naprawdę wymyślili pojęcie prześladowania (w starożytnej grece διωγμός , diogmos ), a także neologizm„ prześladowca ”[…], nadając im deprecjonujące znaczenie. Od samego początku gehenna prześladowań jawiła się jako proces chrystianizacji i odegrała rolę wydarzenia założycielskiego w historii lokalnych społeczności ”. Idąc dalej, możemy nawet zauważyć, że Etienne udaje werbalnego prowokatora, starając się wyzwolić maksymalną przemoc ze strony swoich przeciwników, „prześladując” siebie i świadomie poświęcając się dla dobra swojej sprawy.
Ale Paweł, który przeniesie misję chrześcijańską na zupełnie nowy poziom, zwracając się świadomie i masowo ku poganom, utrzymywał dwuznaczne i złagodzone stosunki z hellenistami i nie wydaje się być częścią ich grupy, nawet jeśli powiązania są oczywiste. Żyd z diaspory, używając w swoich pismach LXX ( Septuaginty ), przedstawia się jednak jako „Hebrajczyk” i prześladował hellenistów, zgodnie z Dziejami Apostolskimi . Dowód na to, że asymilacja, według której „hellenistami są Żydzi (chrześcijanie) mówiący po grecku” jest nadal zbyt uproszczona. Paulińska polemika przeciwko Prawu nie jest hellenistyczną polemiką przeciwko Świątyni. Pauline Christology i Soteriology nie są podobne do tych ze Stephena czy Filipa.
Jeśli ktoś chce szukać prawdziwych spadkobierców teologii hellenistycznej i być może potomków tej grupy, to trzeba zwrócić się do Ewangelii Jana , według Oscara Cullmanna, który podkreślił zainteresowanie Samarią jako wspólną cechą hellenistów, którzy ewangelizują i Ewangelia Jana lub grupa stojąca za Listem do Hebrajczyków , czasami przypisywana również nawróconej Essene.