Królestwa indo-greckie

Termin królestwa indyjsko-greckie odpowiada złożonej sytuacji politycznej w zestawie hellenistycznych terytoriów o nieprecyzyjnych i ruchomych granicach, które obecnie odpowiadają częściowo Afganistanowi , północnemu Pakistanowi i północno-zachodnim Indiam . Te królestwa zależały od królestwa grecko-baktryjskiego, które rozciągało się do północnego Afganistanu i południowego obecnego Uzbekistanu i Tadżykistanu . Są to tereny Indian podbitych przez Aleksandra Wielkiego , niemal całkowicie stracił przez Seleucos na korzyść nowego dynastia maurjów z Ćandragupta Maurja w -304 i odzyskał przez grecko-Bactrians między końcem oblężenia Bactres w -206 i śmierci z Euthydème wobec -200 dzięki zwichnięcia imperium Maurya i powrotu armii Seleucydów króla Antiochos III w kierunku zachodnim.

Terytorium indo-greckie zostało podbite głównie przez Demetriusza , syna króla hellenistycznego królestwa grecko-baktryjskiego Eutydem I st . Demetrios najechał północno-zachodnie krańce Indii między 206 a około 200 rokiem p.n.e., najpierw wykorzystując wycofującą się armię Antiochosa III na zachód (podbój Paropamisades , Arachosii , z Drangiane ). Demetrios następnie podbił Patalenę do ujścia Indusu i przybrzeżnych królestw Saraostos i Sigerdis.

Antymach I st Theos, król Baktrii, zakończył tendencje swego poprzednika Agatoklesa do uczynienia religii indyjskiej oficjalną religią imperium grecko-indyjskiego bactrio. Ustanawia on zdecentralizowany rząd wyznaczając jako zastępca króla Apollodotus I er rządzić indyjskiej dobytek. Temu solidnemu politycznemu i religijnemu przejęciu przez Greków towarzyszy wstrzymanie podbojów, a dzięki daninom nakładanym na indyjskie miasta korzystne dla Agatoklesa, stworzenie stabilnej waluty, w standardzie naśladowanym przez kilka państw sąsiednich i prawdopodobnie od okres dobrobytu gospodarczego. Ten okres pokoju trwał zaledwie dwadzieścia lat. Po obaleniu króla Bactria Demetriusza II przez Eucratides I st do -165 , terytorium indo-grecki kwestionuje się między Eucratides i Menander I st podczas strasznie niszczącej wojny domowej. Po utracie Baktrii przez Greków około roku -130 , terytorium dzieliły rywalizujące ze sobą królestwa indo-greckie, a najeźdźcy Saka , nazywani czasem mniej dokładną nazwą Indo-Scytowie , skorzystali z okazji osiedlenia się tam później.

Przez około dwa stulecia znamy około trzydziestu władców indo-greckich, większość z nich tylko według ich walut. Po utracie Baktrii w wyniku inwazji koczowników Yuezhi , ułatwionej przez wojny domowe między Grekami, terytorium indyjsko-greckie zostało podzielone na rywalizujące królestwa, których granice i chronologia są często słabo znane. Terytorium kontrolowane przez Greków było coraz bardziej zmniejszane i podzielone przez najeźdźców Saka, zanim zniknęło na początku naszej ery, wchłonięte przez królestwo Indo-Partów, a następnie przez imperium Kushan .

Cywilizacja

W ciągu dwóch wieków swojego istnienia indyjsko-greccy królowie panują nad terytoriami, na których rozwija się oryginalna i złożona cywilizacja, która czasami była zdolna do syntezy różnych kultur obecnych w ich królestwie. Mimo to zachowali kulturę grecką jako kulturę jednoczącą, zgodnie z nauczaniem Arystotelesa , tak długo, jak mieli na to siłę.

Emisja walut dwujęzycznych jest faktem wyjątkowym w królestwach hellenistycznych, co pokazuje, że autorytet władców greckich łączył się z realizmem w tym kraju, w którym populacja grecka pozostała liczebnie niewielka w porównaniu z populacją Indii. System kastowy utrudniający małżeństwa mieszane unikał szybkiej asymilacji, chociaż znamy kilka przypadków nawrócenia Greków na hinduizm czy buddyzm . Milindapanha , Sokratesa dialog między Menander I st i indyjskiego mędrca Nagasena pokazuje ciekawy przypadek zbliżenia kulturowego, nikt nie może mówić synkretyzmu. Dzieło to, przetłumaczone i wzbogacone aż do Chin, stało się jednym ze świętych tekstów buddyzmu , chociaż Menander, obrońca buddyzmu, trzymał Atenę jako boginię opiekuńczą nad swoimi monetami: nie jest oczywiste, że osobiście nawrócił się na buddyzm.

Przybycie na terytoria grecko-indyjskie wielu greckich uchodźców wraz z ich królem i armią, po inwazji na Baktrię, wywołało silne napięcia polityczne, pokazując, że podziały i osłabienie Greków pozwoliły na roszczenia polityczne i religijne Indian. Ostatnie duże greckie miasto w regionie, Aleksandria Kaukaska-Kapisi, zajęte przez Indo-Partów w latach 19/20 naszej ery, zostało wyzwolone przez Kuszanów kilka lat później. Do początku panowania Kanishka I st , do 127 rne, grecki był językiem urzędowym imperium Kushan. Następnie Kanishka powierzył tę rolę językowi baktryjskiemu , ale pisanemu greckimi literami.

Sztuka hellenistyczna, zwłaszcza rzeźba, jest wchłonięta przez świat północnoindyjski, gdzie buddyzm szerzy się bez eliminowania ustalonych religii. Za czasów imperium Kushan obserwujemy prawdziwy synkretyzm między bóstwami greckimi a bóstwami Juezhi. Tzw sztuki grecko-buddyjskiej jest w rzeczywistości sztuką cesarstwie Kushan założonej przez yuezhi. Buddyjskie sanktuaria jaskiniowe w zachodnich Indiach w regionie królestwa Andhra ( Satavahana ) dostarczyły inskrypcje darowizn postaci noszących indyjskie imię i podających się za yavana , czyli Greków. Długo po zniknięciu wszelkiej greckiej władzy politycznej, kultura grecka zachowała wielki prestiż, nawet poza imperium Kushan.

Satrapie

Podczas podboju Indii Achemenidów Aleksander trzymał satrapie Achemenidów : satrapię z Górnego Indusu ( Gandhâra ) rządzonego przez Nikanor , Środkowego Indusu obejmującego królestwo Taxila i zachodnie Panjâb , rządzone przez Filipa oraz dolny Indus pokrywający Sind . i wybrzeże, którego władzę dzielą jego teść Oxyartès i Peithon. Królestwa i księstwa pod protektoratem są przeplatane, w tym królestwo Pôrôs . Wszystkie te terytoria są ewakuowane przez grecko-macedońskich podczas wojen diadochów . Niektóre miasta założone przez Aleksandra zachowują swój charakter greckiej polis : Aleksandria Arachosi (współczesny Kandahar ), Aleksandria Kaukaska (współczesny Begrâm ) i być może inne.

W połowie III -go  wieku  pne. AD Wschodnie satrapie są stopniowo odcinane od imperium Seleucydów przez bunt satrapy Partów, Andragorasa, obalony w 239 przez pierwszego króla Partów, Arsace . Między 250 a 246 BC Diodotos I st , satrapy z Baktrii , uzurpuje sobie tytuł królewski. Około 237 pne. J. - C. , Euthydème I ER chwyta tron. W 209 musiał stawić czoła seleucydzkiemu królowi Antiochosowi III, który po pokonaniu Partów zaatakował Baktrię. Oblegał Euthydemusa przez ponad dwa lata w Bactres, bez powodzenia. Antiochos rozpoznaje w Euthydème tytuł króla wasala, a następnie sprzymierza się z nim. Euthydemus wysyła swojego syna Demetriosa podążającego za armią Antiochosa w odwrocie przez północne Indie w kierunku Karmanii i korzystając z upadku imperium Maurya , Demetrios zajmuje południowe Paropamisades , Arachosię i Drangiane . Założył również miasto Demetrias z Arachosi, którego dokładna lokalizacja nie jest znana, ale musiała znajdować się między współczesnymi miastami Ghazni i Kandahar. Demetrios, opuszczając drogę do Antiochos, następnie podbił Patalene, dolną dolinę Indusu oraz królestwa Saraostos i Sigerdis, posuwając się w ten sposób znacznie dalej niż Aleksander, który nie wyszedł poza dolny Indus przed wycofaniem się na zachód.

Główni królowie indo-greccy, chronologia i terytoria

Było ponad trzydziestu królów indo-greckich, często rywalizujących na różnych terytoriach. Wielu z nich jest znanych tylko po ich walutach.

Sophytes (305-294), który nie był w ścisłym sensie indo-greckim królem, był niezależnym greckim księciem regionu Pendżabu po podbojach Aleksandra Wielkiego .

Wiele dat, terytoriów i relacji między królami indogreckimi jest przybliżonych i zasadniczo opiera się na analizie numizmatycznej (miejsca odkrycia, nadruki, monogramy, metalurgia, style), niektórych inskrypcjach klasycznych i indiańskich oraz dowodach epigraficznych. Lista królów, po panowaniu Demetriosa, wynikająca z prac różnych autorów, została zebrana w katalogu Osmunda Bopearachchi ( monety grecko-baktryjskie i indo-greckie, katalog raisonné , 1991). Jednak ten pisarz, zanim trudności zrekonstruować historię I st  wpne wynalazł inwazję yuezhi w pierwszej połowie tego wieku, co pozwoliło go rozważyć wszystkie indo-greckie monety wyemitowane następnie przez stulecia jako pochodzące z nieoficjalnych warsztatów zwalniając go z ich studiowania. Ta teoria nie wytrzymuje poważne studium numizmatycznych i dane sprzeczne chińskich źródeł i pominięto Bopearachchi chociaż są one znane od początku XX th  wieku . Najnowsza synteza, obejmująca nie tylko monety indyjsko-greckie, ale także te z królestw Sakas, Indo-Partów i Kushan w bliskiej interakcji z królestwami indo-greckimi, to ta autorstwa François Widemanna ( Les successeurs d'Alexandre en Asie centrale et ich dziedzictwo kulturowe , Riveneuve éditions, Paryż, 2009).

Terytoria wschodnie

Potomkowie króla grecko-baktryjskiego Euthydemusa I po raz pierwszy najechali północne Indie około roku -180 do Pataliputry (obecnie Patna ), zanim wycofali się na obszar między Hindukuszem a Mathurą , gdzie rządzili większością północno-zachodniej części subkontynentu indyjskiego:

• Demetriusz I st (p. panowanie -205 do -195 / 194 ). Syn Eutydema I st . Grecko-Baktryjski król i zdobywca Indii.

Terytorium rządzone przez Demetriosa, od Baktrii do Pataliputry , zostało następnie podzielone na część zachodnią i wschodnią i rządziło nimi kilku stowarzyszonych lub drugorzędnych królów i następców królów. Zachodnia część, składająca się z Baktrii, była rządzona przez kolejnych królów grecko-Bactrian do końca panowania Heliocles I st do -130 / 129. Wschodnia część, składająca się z Paropamisades , Arachosia , Gandhary i Pendżabu , która czasami sięgała aż do Mathury , była rządzona przez sukcesję królów zwaną „indo-grecką”:

Terytoria Paropamisades w Mathurze (dom Euthydemusa)

• Agatokles (w.-192 do w.-186)
• Pantaleon (ok. -186 do -185)
• Apollodotus I st (v panowanie V.-185 w v.-170 )
• Antymach II Nicefor (ok.-170 do -155)
• Demetrios II (-155 do -150)

Uzurpator Eucratides ja pierwszy udało się wyprzeć Dynasty Euthydémides i zajmują obszar rozciągający się do Indusu , między -170 i -145 , tworząc „Wielką Bactria” włącznie Sogdianie , w Margiana i Arie . Następnie podbija Arachosię, Gandhârę i część Pendżabu. Po zabójstwie jego syna Eucratidesa (V.139) wydaje się, że Menander I po raz pierwszy odzyskał wszystkie terytoria na zachód od Hindukuszu .

Następnie wiedza jest fragmentaryczna: Antialkidas jest władcą Taxila około 100 pne. AD , jego następca Archébios panował około 90 roku p.n.e. AD - 80 pne. AD i jest składany przez Saces (Sakas). Około 55 pne. AD greccy władcy wschodniego Panjab Apollodote II i Hippostrate przejmują Taxila. Ostatnimi znanymi władcami greckimi są Straton II i związany z nim syn Straton III , królowie Sagala, pokonani przez Scytów (w.-10).

Terytorium Hindū-Kūsh w Mathurze (-150 do -125)

• Menander I st lub Milinda (panowanie v. -150 do -125 ). Następca Apollodotusa. Żonaty z Agathocléia . Wszedł w legendę ze względu na wielkość swojego królestwa i poparcie dla wiary buddyjskiej.
• Agathocleia (rv -130 do -125), prawdopodobnie wdowa po Menander , królowa matka i regentka syna Strato I st .

Po śmierci Menander I er jego następców wydaje się, że uciekł w kierunku wschodnim do Gandhara , tracąc Paropamisada i Arachozja na korzyść indo-greckiego królestwa zachodniej. Kilka lat później wschodni królowie prawdopodobnie musieli wycofać się jeszcze dalej, aż do zachodniego Pendżabu.

Terytorium Gandhary / Zachodni Pendżab w Mathurze (-125 do -100)

• Straton I st (-125 do -110), syn Menander I st i Agathocleia
• Heliokles II (-110 do -100)

Następujący pomniejszy królowie rządzili częściami królestwa:

• Polyxena (ok. -100 - prawdopodobnie w Gandharze)
• Demetrios III Anicet (ok. -100).

Po około -100 r. indyjscy królowie odzyskali region Mathury i wschodniego Pendżabu na wschód od rzeki Ravi i zaczęli bić własne monety. Arjunayanie (region Mathura) i Yaudheyowie wspominają o zwycięstwach militarnych nad swoimi walutami („Victory of the Arjunayanas”, „Victory of the Yaudheyas”). Podczas I st  wieku  pne. AD , Trigartas, Audumbaras i wreszcie Kunindas (najbliżej Pendżabu) również zaczęli bić własne monety, zwykle w stylu mocno przypominającym indo-greckie monety.

Zachodni król Filoksenes krótko zajął całe pozostałe greckie terytorium Paropamisades na zachód od Pendżabu między -100 a -95 rokiem, po czym terytoria ponownie się podzieliły. Królowie Wschodu odzyskali swoje terytoria na zachód od Arachosi.

Podczas I st  wieku  pne. AD , indyjsko-greccy królowie stopniowo tracili grunt pod naporem Indo-Scytów , aż do czasu, gdy ostatni królowie Straton II i Straton III zakończyli swoje panowanie we wschodnim Pendżabie około 10 roku ery chrześcijańskiej.

Terytorium Arachosi i Gandhary (od -95 do -70)

• Amyntas (-95 do -90)
• Peukolaos (ok. -90)
• Menander II Dikaios „Sprawiedliwy” (-90 do -85)
• Archébios (-90 do -80) (z zachodnim Pendżabem)
• ( Mauès ), król Indo-Scytów .
• Artemidor (w.-80)
• Telefon (75 - -70)

Zachodnie terytorium Pendżabu (od -95 do -55)

• Rozrzut (-95 do -90)
• Archebios (-90 do -80)
• ( Mauès ), król indo-scytyjski
• Thraso (około -80 lub wcześniej)
• Apollodote II (-80 do -65) (ze wschodnim Pendżabem)
• Hippostratus (-65 do -55), pokonany przez króla Indo-Scytów Azes I st .
• ( Azès I ER ). Król Indo-Scytów .

Około -80 odzyskano części wschodniego Pendżabu:

Terytoria Wschodniego Pendżabu (-80 do +10)

• Apollodota II (-80 do -65)
• Dionizy (-65 do -55)
• Zoïle II (-55 do -35)
• Apollofan (-35 do -25)
• Straton II (-25 do +10)
• ( Rajuvula ), król Indo-Scytów .

Terytoria zachodnie

Następujący królowie mieli lwią część królestw indyjsko-greckich, nazywanych tutaj „królestwem zachodnim”. Opiera się na osiągnięciach ostatniego króla grecko-baktryjskiego Helioklesa I st , w Paropamisadae i Arachosi, które zostały rozbudowane w Gandharze przez kolejnych królów. Uważa się, że kilku jego liderów były w domu Eukratydes I .

Terytoria Paropamisades, Arachosia i Gandhara (-130 do -95)

• Heliokles I st (rv -145 do -130), zajmował zachodnią część królestwa indo-greckiego do -130.
• Zoïle I er (-130 do -120), panował tylko w Paropamisades aw Arachozja.
• Lizjasz (-120 do -110) prawdopodobnie podbił Gandharę dla dobra zachodniego królestwa.
• Antialcidas (rv -115 do -95 )
• Filoksen (panowanie od -100 do -95 ). Filoksen panował również w zachodnim Pendżabie.

Po śmierci Philoxene'a zachodnie królestwo rozpadło się i nigdy więcej nie stało się dominujące. Następujący królowie panowali zwłaszcza w Paropamisadach .

Terytorium Paropamisadów (-95 do -70)

• Diomedy (-95 do -90)
• Teofil (ok. -90)
• Nicias (panowanie ok. -90 do -85 )
• Hermaios (panowanie ok. -90 do -70 ).
• (Królowie Yuezhi )

Według Osmund Bopearachchi , żadnych śladów okupacji Indo-Scytów (lub walut głównych królów Indo-Scytów jak Maués lub Azes I er ) została znaleziona w Paropamisada i zachodniej Gandhara . Wręcz przeciwnie, duża liczba pośmiertnych transmisji Hermaios jest znana do około 40 AD. AD, gdy są one mieszane z monet z Kushan króla Kujula Kadphisès .

Grecy z terytorium Paropamisadów byli prawdopodobnie blisko spokrewnieni ze zhellenizowanymi plemionami Juezhi , osiadłymi na północnym zachodzie w sąsiedniej Baktrii od czasów starożytnych. Yuezhi prawdopodobnie przejęli kontrolę nad Paropamisadami po Hermaiosie. Pierwszy udokumentowany książę Yuezhi, Sapadbizès , panował około 20 roku p.n.e. AD i wybita moneta w języku greckim iw tym samym stylu co królowie zachodnio-indo-greccy, prawdopodobnie w zależności od warsztatów greckich. Yuezhi zostały rozszerzone na wschód w czasie I st  wieku ery chrześcijańskiej i założył imperium Kushan . Pierwszy cesarz Kushan, Kujula Kadphisès, na swoich monetach w widoczny sposób kojarzył się z Hermaiosem , sugerując, że być może był jednym z jego potomków przez małżeństwo, a przynajmniej twierdził, że ma dziedzictwo.

Indo-greckie Kinglets (Gandhara)

Po królowie Indo-Scytów przejął władzę w północnych Indiach, pozostałości greckich społeczności prawdopodobnie były regulowane przez greckich liderów nieletnich bez prawa do miętą aż I st  wieku ery chrześcijańskiej, w regionach Paropamisades i Gandhara:

• Théodamas (v. I st  century ), Indo-grecki władca obszarze Bajaur, na północ od Gandhara.

Indo-Grecy byli w stanie utrzymać znaczącą rolę wojskową II th  century , jak sugeruje napisów królów Satavahana .

Królowie grecko-baktryjscy i indo-greccy

Królowie grecko-baktryjscy i indo-greccy oraz ich terytoria według Osmunda Bopearachchi (1991)
Terytoria/ daty	Zachodnia Baktria	Baktria Wschodnia	Paropamisades	Arachosia	Gandhara	Zachodni Pendżab	pendżabski orientalny	Mathura	Środkowe Indie
326-325 p.n.e.	Kampanie Aleksandra Wielkiego						Imperium Nandy
305-281 AEC	Imperium Seleucydów Seleukos I st Nicator		Imperium Maurya Chandragupta Maurya
281-261 p.n.e.	Antioch I st Soter Fundacja Ai Chanum (280)
261-246 p.n.e.	Antiochos II Teos		Aśoka (268-232)
255-239 p.n.e.	Królestwo grecko-baktryjskie
	Diodota I
239-223 p.n.e.	Diodota II
240-225 p.n.e.	Antiochos
230-200 AEC	Eutydem I st
200–190 p.n.e.	Królestwa indo-greckie				Imperium Shunga
	Demetriusz I st
190-180 p.n.e.	Eutydem II		Agatokles	Pantaleon
185-170 p.n.e.	Antymach I st
180–160 p.n.e.			Apollodotus I st
175-170 p.n.e.	Demetrios II
160-155 p.n.e.			Antymak II
170-145 p.n.e.	Eucratides I st						Aï Tablica Khanum
155-130 p.n.e.			Menander I st					Atak na dolinę Gangesu	Atak Pataliputry
145-140 p.n.e.	Yuezhi inwazje upadku Ajchanom (145)	Eukratyd II Platon
145-130 p.n.e.		Heliokles I
130–120 p.n.e.			Zoilos I st		Agatokleia			Napis Yavanarajya  (en) : „Panowanie Indo-Greków w Mathurze ”	Yavanas  (en) w: Udayagiri  (en)
120-110 AEC			Lizjasz Anicetus		Straton I st				Yavanas do: Bharhut
110–100 p.n.e.			Antyalkidy		Heliokles II				Filar Heliodorosa
100 p.n.e.			Poliksenos		Demetrios III				Satavahanas Yavanas pod adresem: Sanchi
100–95 p.n.e.			Filoksenos
95-90 p.n.e.			Diomedes	Amyntas		Rozpiętość
90 p.n.e.			Teofilos (król  )	Peukolaos  (pl)		Trzon  (pl)
90-85 p.n.e.			Nicias  (pl)	Menander II  (w)		Artemidor
90–70 p.n.e.			Hermeusz  (pl)	Archebiusz  (pl)
	Inwazje Yuezhi				Mauès  (en) ( Indo-Scythe )
75–70 p.n.e.					Telefon  (pl)	Apollodot II  (w)		Dynastia Mitra  ( fr  ) Dynastia Datta ( fr )
65-55 p.n.e.						Hipostratus  (pl)	Dionizy  (pl)
55-35 p.n.e.						Azes I  (pl) ( Indo-Scythe )	Zoilos II  (w)
55-35 p.n.e.							Apollofanes
25 AEC - 10 EC							Straton II  (en) Straton III  (w)
				Gondopharès I ( Indo-Partów )			Rajuvula  (en) ( Indo-Scythe )
	Kujula Kadphisès ( Imperium Kushan )						Bhadayasa  (en) ( Indo-Scytów )	Sodasa  (w) ( Indo-Scytyjski )	Wykazy Yavanas pod adresem: Karla Manmodi  (en) Nasik  (en) Shivneri

1. Bopearachchi, monety grecko-baktryjskie i indo-greckie, s. 82-83
2. Geografia Indii: święte i historyczne miejsca edukacyjne Britannica Educational p.156
3. Kultura grecka Shane Wallace w Afganistanie i Indiach: Old Evidence and New Discoveries 2016, s.210
4. Rocher, Ludo (1986), Puranach , p.254: „The Yuga Purana  (en) . Ważne jest przede wszystkim jako dokument historyczny Jest kronikę matter-of-fact [...] z Magadha imperium, w dół do rozpadu Sungas i przybycia Sakas . Jest wyjątkowy w swoim opisie inwazji i wycofania Yavanów w Magadha.

 

Bibliografia

1. Strabon XI, 11, 1
2. François Widemann, Następcy Aleksandra w Azji Środkowej i ich dziedzictwo kulturowe , Riveneuve éditions, Paryż 2009
3. Starsze, indoscytyjskie monety, p.xii
4. Izydor de Charax § 19
5. Osmund Bopearachchi, monety grecko-baktryjskie i indo-greckie , Biblioteka Narodowa 1991, s.  172-180
6. Osmund Bopearachchi, raisonné katalog , str.  172-175
7. P. Bernard Numizmatycznej przeglądu , 1974 str.  7-41
8. P. Bernard, Przegląd Numizmatyczny , 1974 s.  23

Bibliografia

• (en) John Boardman, Grecy w Azji , Nowy Jork, Thames & Hudson ,2015, 240  pkt. ( ISBN  978-0-500-25213-0 )
• (en) Osmund Bopearachchi, „  Indo-Greek Dynasty  ” , na Encyclopædia Iranica Online (dostępna http://www.iranicaonline.org/ ) ,2004(dostęp 24 grudnia 2015 )
• (en) Paul Bernard, „Greckie królestwa Azji Środkowej” , w János Harmatta (red.), Historia cywilizacji Azji Środkowej. Lot. II. Rozwój cywilizacji osiadłych i koczowniczych: 700 p.n.e. do 250 r. , Paryż, Wyd. UNESCO,1996, s.  99-129
• Osmund Bopearachchi, monety grecko-baktryjskie i indo-greckie, katalog raisonné , Paryż, Bibliothèque Nationale,1991, 459  s. ( ISBN  2-7177-1825-7 )
• François Widemann, Następcy Aleksandra w Azji Środkowej i ich dziedzictwo kulturowe: esej , Paryż, Riveneuve éditions ,2009, 527  s. ( ISBN  978-2-914214-71-1 )prezentacja o Clio autorstwa Stéphane'a Moronvala.

Powiązane artykuły

• Królestwo grecko-baktryjskie
• Seleucydzi
• buddyzm
• Greko-buddyzm
• Sztuka grecko-buddyjska
• Indo-Scytowie
• Królestwo Indo-Partów
• Imperium Kuszan
• Maues  (w) , pierwszy król Indo-Scytów, który najechał Indie w latach 80-60