Kłótnia Filioque (czyt /fi.ljɔ.kwe/ ) jest spór teologiczny , którzy od VIII th wieku , sprzeciwia się Kościół rzymski i Kościoła greckiego, o dogmat o Trójcy . Doprowadzi w 1054 r. do rozdziału Kościołów Rzymu i Konstantynopola. Dziś chrześcijan w komunii z Rzymem nazywa się potocznie Kościołem katolickim , a tych w komunii z Konstantynopolem Kościołem prawosławnym .
Debata toczy się wokół relacji między Duchem Świętym z jednej strony a Ojcem i Synem z drugiej. Na pytanie „Od kogo pochodzi Duch Święty?” „ Symbol Nicejsko-Konstantynopolitański odpowiada: „Wierzymy w Ducha Świętego (...), który pochodzi od Ojca” (w formule łacińskiej używanej przez chrześcijan zachodnich: „ … Ex Patre procedit ”). Kłótnia powstaje, gdy na Zachodzie uogólnia się sformułowanie „Wierzymy w Ducha Świętego… który pochodzi od Ojca i Syna ( ex Patre Filioque procedit )”, gdy na Wschodzie mówi się, że Duch Święty od Ojca sam ( ek monou tou patros ).
Symbol Nicejski-Konstantynopola opracowane na Sobór w Konstantynopolu ( 381 ) ogłasza w języku greckim:
„Wierzymy w Ducha Świętego, który jest Panem i daje życie, który pochodzi od Ojca (τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον), który przemawiał przez proroków, który wraz z Ojcem i Synem jest czczony i uwielbiony”Sformułowanie to przywołuje (pomimo różnic w przyimkach i czasownikach) to z Ewangelii Jana (XV, 26):
„Kiedy przyjdzie Pocieszyciel, którego wam poślę od Ojca, Duch Prawdy, który od Ojca pochodzi (ὃ παρὰ τοῦ Πατρός προέρχεται), on sam zaświadczy o mnie. "W 589 odbyła się rada w Toledo, kierowany przez Leander z Sewilli , podczas gdy król Recarede postanowił porzucić arianizm przez Wizygotów . Ten III rd Rada Toledo jest często uznawany za pierwszego wprowadzenia do łacińskiej wersji symbolu Nicejski-Konstantynopola - w wersji, w której znajduje się również wyrażenie „ Deum de Deo ” (po francusku: „Dieu né de Dieu”) , nieobecny w Symbolu Nicejsko-Konstantynopolitańskim (381), ale obecny w tekście Pierwszego Soboru Nicejskiego ( 325 ) – Filioque : „ Qui ex Patre Filioque procedit ” lub po francusku „Qui procède du Père et du Pliki ”. Ale nie wszystkie rękopisy aktów soboru w Toledo umieszczają Filioque w tekście symbolu, podczas gdy wszystkie umieszczają go w tym wyznaniu wiary, które musieli wypowiadać nawróceni z arianizmu. Jest więc bardzo prawdopodobne, że ten sobór nie wprowadził Filioque do liturgicznej recytacji symbolu Nicei-Konstantynopola.
Wątpliwości budzi również ewentualna dyskusja na temat Filioque na Soborze w Gentilly w 767. Tak więc pierwszy niepodważalny dowód włączenia Filioque do Credo Nicejsko-Konstantynopolitańskiego pochodzi dopiero z Soboru Fréjus-Friuli w 796 r. lub 797.
Oczywiście, musimy rozróżnić ta religia inne wyznania, że rozmowa na temat pochodzenia Ducha Świętego od Ojca i Syna: the Symbol mówi „Atanazego” , która sięga przynajmniej do VI th wieku i powiedział: " Spiritus Sanctus Patre et Filio: * non factus, nec creatus, nec genitus, sed procedens („Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna, nie jest ani uczyniony, ani stworzony, ani zrodzony, lecz postępuje”) oraz List do Turribiusa z Astorgi od papieża Leona Wielkiego w 447 r.
Już wcześniej w Hiszpanii i Galii rozpowszechnił się zwyczaj śpiewania Credo we Mszy, z Filioque . Sobór, który odbył się w Anglii w 680 roku pod przewodnictwem Greka Teodora z Canterbury , ogłasza, że Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna.
Włączenie Filioque do łacińskiej wersji Credo z 381 r. wynika z tradycji Ojców Kościoła łacińskiego , którzy mówili o procesji (od łacińskiego czasownika procedere ) Ducha Świętego Ojca i Syna. W połowie VII XX wieku Maksym Wyznawca cytuje „spójnego zatrudnienia łacińskich Ojców” (συμφώνους χρήσεις τῶν Ῥωμαίων Πατέρων) W tym względzie, i powiedział, że”procesja oni [Rzymianie] przyniósł świadectwo łacinników w więcej oczywiście o św. Cyrylu, w świętym studium Ewangelii św. Jana. Na podstawie tego pokazali, że sami nie czynią Syna przyczyną Ducha – wiedzą bowiem, że Ojciec jest jedyną przyczyną Syna i Ducha, „jednego z pokolenia, drugiego z pokolenia”. procesja (ε͗κπόρευσιν); ale że chcieli zamanifestować fakt, aby [Duch] wyszedł (προΐέναι) przez Niego [Syna] i w ten sposób ustanowić połączenie i nieróżnicowanie istoty”. Kwestionowanie przez Vasiliosa Karayannisa w 1988 r. autentyczności omawianego pisma (V. Karayiannis, spowiednik Maxime. Essence and energy of God , Paryż, 1988, s. 88-90) nie zostało zaakceptowane: cytuje się je bez wahania w deklaracjach uzgodnionych między katolikami i prawosławnymi, takich jak Prawosławna Katolicka Komisja Teologiczna Ameryki Północnej w 2003 r. ( Le Filioque: une question qui divis Église? ). Ponadto papież Leon Wielki wyznał tę doktrynę w 447 roku , jeszcze przed przyjęciem przez Kościół rzymski symbolu Konstantynopola na Soborze Powszechnym w Chalcedonie ( 451 ).
Innym czynnikiem był wielki autorytet, jaki na Zachodzie przypisywano innym Credo, w szczególności Symbolowi apostołów i Symbolowi znanemu jako „Atanazy” : ten ostatni wyznaje, że Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna.
Viii th century widział narodziny inny czynnik: rywalizacji pomiędzy Imperium Zachodniej i franka Bizancjum. Według niektórych, że był pod Charlemagne, że formalne wprowadzenie w Filioque w symbolu Nicejski-Konstantynopola miało miejsce. Za jego panowania w biurach Kaplicy Palatyńskiej w Aix przyjmuje się pieśń Credo z Filioque .
Następujące wyznanie wiary wyrażone przez patriarchę Konstantynopola , Taraise (784-806), z okazji Sobór Nicejski ( 787 ), zgodnie z którym Duch Święty pochodzi od Ojca przez Syna, teologowie Karola oskarżył patriarchę o herezję, ale papież Adrian I najpierw broni.
W 807 roku w Aix obecni są dwaj mnisi z klasztoru łacińskiego na Górach Oliwnych w Jerozolimie, wysłani przez Patriarchę Jerozolimy i towarzyszący ambasadzie kalifa Hâroun ar-Rachîd , który dał Karolowi Wielkiemu pewnego rodzaju zwierzchnictwo nad miasta Jerozolimy, odkryj zwyczaj śpiewania Credo z Filioque , a po powrocie do Jerozolimy wprowadź go do swojego klasztoru, wywołując gwałtowną skargę greckich mnichów z klasztoru Saint-Sabas . Mnisi łacińscy apelują do papieża, prosząc go o poinformowanie cesarza. Karol Wielki, któremu Papież przesyła kopię listu mnichów i jego odpowiedź, prosi teologów, Theodulfa , biskupa Orleanu, Smaragde , opata Saint-Mihiel i Arn , arcybiskupa Salzburga, o głębsze zbadanie problemu; wszystkie trzy konkludują, że Filioque jest ważny . Théodulf napisał z tej okazji traktat De Spiritu Sancto .
Po tej pracy Karol Wielki zorganizował w listopadzie 809 w Aix-la-Chapelle sobór, aby potwierdzić doktrynę, że Duch pochodzi od Ojca i Syna. Delegacja soboru prosi papieża Leona III o potwierdzenie decyzji. Leon III ogłasza doktrynę, zgodnie z którą Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna, jako ortodoksyjną, ale nie zgadza się na umieszczenie Filioque w symbolu 381, który nie twierdzi, że wyraża wszystkie prawdy wiary. Aby uniknąć skandali, sugeruje naśladowanie rzymskiego zwyczaju, by nie śpiewać mszy Credo. Po tej dyskusji Papież umieszcza w kościele św. Piotra w Watykanie dwie duże srebrne tablice z wygrawerowanym tekstem po grecku i po łacinie, bez Filioque , z symbolem Nicei-Konstantynopola. Pomimo tej odmowy papieża, prawie na całym Zachodzie nadal używa się w liturgii Credo z Filioque . Minęły dwa stulecia, zanim zostało przyjęte w Rzymie.
Spór o to nowe sformułowanie odzwierciedla dwie różne koncepcje dogmatu o Trójcy.
Dla katolików , Filioque wyraża consubstantial komunię między Ojcem i Synem: filioqueism.
Dla prawosławnych Duch pochodzi tylko od Ojca w odniesieniu do jego hipostatycznego (osobowego) istnienia: jest to znaczenie monarchii Ojca , która jest jedyną przyczyną, jedyną zasadą, jedynym źródłem boskości. Spoczywa w Synu, który go objawia i posyła do stworzenia. „Pozostaje zatem, że słowa” wychodzące od Ojca przez Syna „oznaczają w stylu zwięzłej teologii, że Duch, który pochodzi od Ojca, objawia się, daje się poznać, jaśnieje lub ukazuje się przez Syna” (spowiedź). od Marek Eugenik ).
W jego Summa Theologica , Tomasz z Akwinu pisze, że jeśli Duch Święty udał się tylko od Ojca i od Syna nie, „Duch Święty mógł w żaden sposób osobiście odróżnić od Syna”. Otóż, według Tomasza z Akwinu, osoby boskie różnią się od siebie jedynie relacjami: „ Respondeo dicendum quod necesse est dicere spiritum sanctum a filio esse. Jeśli enim non esset ab eo, nullo modo posset ab eo personaliter distinguui. Quod ex supra dictis patet ”(„ Odpowiadam, mówiąc, że trzeba powiedzieć, że Duch Święty jest z Syna. osobiście od niego ”).
Zgodnie z nauczaniem Ojców, że Bóg jest zarówno monadą, jak i triadą, osobom boskim można przypisać tylko dwa rodzaje właściwości: podstawowe atrybuty wspólne dla trzech osób (dobroć, byt, życie, mądrość...), i osobiste atrybuty (tryby istnienia) incommunicable które definiują każdy Hipostaza (fakt bycia zrodzony przez Ojca, pokolenie za Word, procesji do Ducha). Od razu dostrzegamy problem: natchnienie Ojca i Syna „jako jedną zasadą” nie jest ani istotnym aktem (albo Duch Święty nie powinien sam siebie inspirować), ani nieprzekazywalną własnością osobistą, ponieważ jest wspólne Ojcu i do Syna. Powiedzenie, że Duch działa ab utroque, jest równoznaczne z stwierdzeniem, że albo osoby Ojca i Syna są niewyraźne, albo że Duch jest stworzeniem.
Dla prawosławnych, aby powiedzieć, że bez Filioque nie można odróżnić Syn i Duch nie jest w żaden sposób istotne, ponieważ, pomijając fakt, że to stwierdzenie opiera się na doktrynie boskich osób jak subsisting relations (mówiąc, że te nazwy z osoby boskie wskazują na relacje, Ojcowie Kościoła chcą znaczyć, że rozróżnienie hipostaz polega tylko na ich relacjach, a nie na tym, że same osoby są relacjami – ostrzegał nas m.in. Jan Damasceński ( De la Foi orthodoxe , I, 8) : „Nauczyliśmy się, że istnieje różnica między pokoleniem a procesją, ale jak ta różnica zachodzi, nie możemy wiedzieć . Jednocześnie następuje zarówno zrodzenie Syna przez Ojca, jak i procesja Ducha Świętego ”(podkreślenie dodane).
Historycznie, filiokwizm pojawił się w spekulacjach teologicznych na temat Trójcy Augustyna z Hippony, które prawosławni zarzucają, oprócz wyjaśnionego powyżej pomieszania atrybutów osobistych i naturalnych , koncepcji misji ludu jako przejawów wiecznych procesji i wyjaśnienie tego ostatniego na podstawie analogii z ludzkim umysłem. Nie ma wątpliwości, że w pierwszym tysiącleciu afirmację nowej doktryny można tłumaczyć głównie autorytetem augustianizmu, który stopniowo narzucał się na całym Zachodzie. Triadologia Augustyna jako całość jest ponadto nie tyle jednorodnym rozwojem dogmatu, ile doktryną łamiącą.
Jeśli chodzi o autentyczne cytaty z greckich lub łacińskich ojców antyaugustianów, które zdają się przywoływać procesję Syna lub przez Syna, mogą one, w zależności od kontekstu, oznaczać kilka rzeczy, między innymi: