Pytanie retoryczne (lub oratoryjne pytanie ) to figura retoryczna , która składa się z zadając pytania, na które nie oczekujesz odpowiedzi, przy czym ten ostatni znany przez osobę wnioskującą go.
"Co? Czy chcesz, abyśmy zobowiązali się do pozostania z pierwszym przedmiotem, który nas zabiera, że wyrzekamy się dla niego świata i że nie mamy już dla nikogo oczu? "
„Ale czy mężczyźni zachowują pasję w tych wiecznych zobowiązaniach? "
- M me Lafayette , La Princesse de Cleves .
Pytanie oratorskie lub „przesłuchanie oratoryjne” jest najbardziej retoryczną formą przesłuchania i ukrytego twierdzenia . Dlatego francuski poeta Marcel Courault nazywa to „fałszywym przesłuchaniem”. Paradoksalnie, liczba ta ma rzeczywiście wartość twierdzącą, pomimo często negatywnego zwrotu:
„Ach! Czy powinniśmy wierzyć głupiemu kochankowi? Nie powinieneś czytać w moich myślach? "
- Jean Racine , Andromaque .
Odbywa się ustnie z określoną intonacją , która wzmacnia reakcję, jaką sugeruje jego produkcja. Rzeczywiście, mówca pytania oratorskiego nie czeka na odpowiedź.
Głównym celem pytania retorycznego jest przekazanie wrażeń:
„Co jest bardziej żywe niż stada? [na malowidłach jaskiniowych] „
- Henri Michaux , Pasaże .
Niemniej jednak figura może prowadzić do złożonych efektów, na przykład wywołanych przez inną figurę retoryczną: niedopowiedzenie . Rzeczywiście, fałszywe pytanie może pomóc złagodzić bolesne lub szokujące uwagi, a nawet oskarżenia. Jest więc używany przez prawników, podczas pism procesowych lub podczas aktów oskarżenia , w szczególności w celu ukrycia horroru określonych faktów osądzonych (na przykład przestępstwo).
Zdziwienie może być również efektem, na jaki pozwala kwestia oratorska. Jednak w wielu literackich zastosowaniach tej figury często pojawia się sprytne ćwiczenie, rodzaj „sztuczki” ze strony autora, aby opisać scenę bez tworzenia ram opisowych, w pewnym sensie bez wiedzy czytelnika. Zatem w Cyd , Corneille daje nam zobaczyć scenę, bez uciekania się do opisu lub krok po kroku instrukcje : przez tylko za retoryczne pytania wyznawana przez znak mówiąc:
- Elvire, gdzie jesteśmy? A co ja widzę?
Rodrigue w moim domu! Rodrigue przede mną! "
Ta sekwencja symetrycznie naprzemiennie dwa pytania retoryczne w tej samej linii, zaznaczając zdumienie Chimène, a następnie w drugiej linii dwie odpowiedzi pozwalające opisać scenę: obecność Rodrigue.
W pewnych kontekstach (Unia, politycznych, militarnych, etc.), pytania retoryczne animować mówiącego harangues .
W retoryce pytanie retoryczne może prowadzić do dwóch rodzajów manewrów oratorskich:
Sztuka oratorska oferuje ćwiczenie retoryczne zwane „poddaniem”, polegające na posługiwaniu się pytaniami oratorskimi i natychmiastowymi odpowiedziami udzielonymi przez tego samego mówcę, w szczególności po to, aby uwierzyć, że uzyskał wyznanie przeciwnika. To ćwiczenie, zwane także „hypobolusem”, ujawnia całą siłę tej figury, która jest bardzo powszechna w praktyce ustnej :
" Co chcesz, abym zrobił ? Nadal nie mogę… ”
Niemniej jednak to użycie, które może przybierać istotne wymiary w tekście, wymaga całej konstrukcji argumentacyjnej mającej na celu uwięzienie rozmówcy. Anonimowy autor retoryki Herennius ( I st wieku . BC ) działa na wiosnę:
„Zastanawiam się, jak ten człowiek stał się tak bogaty: czy pozostawiono mu duże dziedzictwo? Wszyscy ludzie jego ojca zostali sprzedani . Czy był po nim jakiś spadek? Nie , wszyscy jego rodzice go wydziedziczyli ... ”
Tutaj autor naprzemiennie retoryczne pytania i natychmiastowe odpowiedzi, nie pozwalając przeciwnikowi się bronić.
Pytania oratoryjne są szczególnie wykorzystywane w retoryce , ale także w poezji , a także w dialogach teatralnych, jak w przypadku Jean Giraudoux w Electre .
Sokrates , swoją metodą zwaną maieutyką, posługuje się pytaniem retorycznym, które nieustannie przerywa jego filozoficzne dialogi:
„W tych rzeczach, w których jesteśmy bezużyteczni, czy będziemy dla kogoś philoi i czy ktoś nas pokocha? - Oczywiście nie. "
- Phaedrus , 210 c.
Pierre Fontanier nazywa to „przesłuchaniem figuratywnym”, ponieważ widzi w nim manewr prowadzący od mówiącego do mówcy, który stawia go w sytuacji, gdy nie jest w stanie ani zaprzeczyć, ani odpowiedzieć.
We współczesnej ( pragmatycznej ) językoznawstwie pytanie retoryczne nazywa się pytaniem, które oczekuje dychotomicznej odpowiedzi: albo tak, albo nie , w przeciwieństwie do pytań pośrednich, które czekają na skonstruowaną odpowiedź, jak w „Czy masz godzinę?”. ” . Rozmówca nie odpowie twierdząco, ale da czas. Chociaż te dwa wystąpienia są synonimami, nie należy ich mylić.
Rycina „matka”: pytanie (gramatyka)
Figury „dziewcząt”: poddanie (technika retoryczna)
Paronimy : pytania (klasyczne znaczenie)
Synonimy : pseudo-przesłuchanie , fałszywe przesłuchanie ,
Przeciwieństwa : brak