Uczcie sofistów , bankiet mądry lub Deipnosophistae (w starożytnej Grecji Δειπνοσοφισταί lub kształcie latinized Deipnosophistae ) jest książką o starożytnym piśmie do Rzymu w III th century, około 228 przez greckiego uczonego i gramatyk Athénée z Naukratis .
Deipnosophistae to seria rozmów w fikcyjnej kolacji, że książka się w Rzymie na początku III th wieku , przed śmiercią o charakterze opisanym jako „ Galen ” (albo 199 według starej daty historycznej Galen) i po śmierć „Ulpiena”. Praca obejmuje piętnaście książek, w których Atenajos , narrator opowiada rozmówcę o nazwie Timocrates rozmów słynnego obiadu. Sam Timokrates mówi tylko raz, na początku pierwszej księgi, ale Atenajusz zwraca się do niego na początku i na końcu większości z piętnastu ksiąg.
Książka jest w istocie zbiorem anegdot i cytatów pod pretekstem bankietu wygłoszonego przez bogatego księdza Liviusa Larensisa, podczas którego licznie wykształceni goście dyskutują na różne tematy. Tymi gośćmi są zarówno współcześni autorzy, jak i wybitni zmarli: w ten sposób Platon w swoim Theaetetus wskrzesił Protagorasa na potrzeby dzieła. Nazywają się Galen, Ulpien, Masurius Sabinus (jeden z autorów Digest ), Zoïle (krytyk Homera), Plutarch itp. Cytowani w ten sposób autorzy są czasami częściowo zamaskowani przez Atenaeusza, jako środek ostrożności: w ten sposób Zoïle nigdy nie zajmuje się pracą nad kwestiami homeryckimi, jednak jego jedyną pretensją do sławy; Plutarch jest przedstawiany jako prosty gramatyk; Demokryt nie jest wymieniany jako pochodzący z Abdery, ale z Nikomedii . Zgromadzeni wokół tej samej tabeli autorzy omawiają, opierając się na cytatach dawnych autorów, na bardzo dużą liczbę tematów:
Kompilacja z Athénée jest cenny, ponieważ jeden szacunki na 1500 liczba cytowanych prac, z których zdecydowana większość giną dzisiaj, za około 700 reprezentowane autorów. Większość cytatów jest przypisywana autorowi i cytowana. Długie cytaty zostały zapewne odnotowane przez Atenaeusza bezpośrednio podczas jego lektur: nie znamy żadnego zestawienia cytatów tego typu; z drugiej strony, krótsze cytaty, w szczególności te odnoszące się do leksykografii i gramatyki, pochodzą prawdopodobnie ze źródeł z drugiej ręki.
Deipnosophists są cennym narzędziem w sprawach literatury i życia w Grecji w starożytności . Książka ta jest również dobrym źródłem informacji na temat greckich bankietów ( sympozjów ), dań tam serwowanych i przedstawień, które były oferowane. Jest to zatem także prawdziwy traktat o gastronomii , zawierający informacje o zwyczajach przy stole, jedzeniu, menu, potrawach, winie. Na naszych oczach przemijają dygresje, którymi oddają się goście.
Prace Athénée dotarły do nas przez bizantyjskiego rękopisie skopiowany przez Jana Calligrapher w Konstantynopolu w X XX wieku , sprowadzony do Włoch przez Jean Aurispa z XV th wieku i kupiony przez kard Bessariona . Zachowany w bibliotece Świętego Marka w Wenecji , znany jest pod imieniem Marcianus Venetus 447 lub Marcianus A. W tym kodeksie złożonym z 370 kart brakuje dwóch pierwszych ksiąg, początku trzeciej, części księgi XV i kilku rozproszonych fragmentów. .
Te niedociągnięcia są naprawiane przez późne bizantyjskie podsumowanie, które tradycja nazywa uosobieniem . Skupia się na cytatach zawartych w książce, pomijając część konwersacyjną i często pomijając odniesienia. Mimo wszystko filolodzy są zgodni co do tego, że uznają ją za bardziej wierną oryginałowi niż Marcjanus A. Trudno jest datować: jedyną pozytywną wskazówką jest to, że Eustatus z Salonik używa go szeroko, gdy wykłada w szkole patriarchalnej Konstantynopol, przed 1175. Wreszcie tekst jest uzupełniony przez Słowniczek z Hésychios lub Souda , bizantyjskiej encyklopedii z końca XI -tego wieku : są zachowane różne wersje bezpośredniej tradycji rękopis, i czasami korzystne.
Wreszcie Marcianus A zawiera w trzydziestu książkach, zamiast piętnastu obecnie znanych, serię notatek świadczących o deipnosofistach , co wyjaśnia pewne niekonsekwencje w tekście, a zwłaszcza w prezentacji gości. Podział ten potwierdzają egzemplarze Leksykonu Hesychiosa, które poświadczają znajomość dzieła w trzydziestu książkach.
Wydanie Princeps Athénée pochodzi z sierpnia 1514 roku. Jest dziełem Alde Manuce i jest oparte na rękopisie sporządzonym przez kreteńskiego Marco Musuro . Jest powiązany tylko pośrednio z niedostępnym wówczas rękopisem Wenet A. Szybko wyprzedane, to wydanie, znane jako „Aldine”, zostało zastąpione dwa lata później przez wydanie Christiana Herlina, wydrukowane przez Jeana Waldera z Bazylei . W 1556 roku Andrea Arrivabene drukuje w Wenecji pierwsze łacińskie tłumaczenie Athenaeusa, dzieło Natalisa Comesa na podstawie Aldine'a. To pierwsze tłumaczenie łacińskie, miernej jakości, zostało przewyższone w 1583 r. Przez tłumaczenie doktora Jacquesa Daléchampsa , oparte na wydaniu bazylejskim. To właśnie ten ostatni humanista protestancki Izaak Casaubon wybiera porównanie ze swoim wydaniem Deipnosophistes , opublikowanym w 1597 roku . To ważny etap w historii przekazu dzieł greckich i łacińskich. Stronicowania Casaubon pozostaje więc rutynowo stosowane od XIX th wieku .
Pierwsze tłumaczenie Athénée na język francuski jest dziełem opata Michela de Marolles w 1680 r. Na przeciętnym poziomie w latach 1789-1791 następuje tłumaczenie Jeana Baptiste Lefebvre de Villebrune , które wyróżnia się zjadliwością w stosunku do Casaubona. W XIX -tego wieku , Strasburgu Johann Schweighäuser Niemców Karl Wilhelm Dindorf i Augustus Meineke naznaczone ich edycji, historii tekstu Ateneum. Ostatecznie to Georg Kaibel wydał w latach 1887-1890 wydanie uważane dziś za wzorcowe.
Thierry sandre za tłumaczenie prawo Rozdział XIII otrzymał Prix Goncourt 1924.