Fabliau (od Picarda , sama z łac. fabula, która dała po francusku „bajkę”, dosłownie oznacza „małą historię”) to nazwa nadana we francuskiej literaturze średniowiecza małym, prostym i zabawnym historyjkom, definiowanym przez Josepha Bediera jak bajki śmiać się wierszem . Ich powołaniem jest odwracanie uwagi lub rozśmieszanie słuchaczy i czytelników, ale mogą twierdzić, że oferują lekcję moralną, czasem niejednoznaczną.
Fabliaux to krótkie, popularne opowiadania z okresu średniowiecza , czasem wierszowane, najczęściej satyryczne. Zwykle zaczynają się od zdania wprowadzającego narratora i kończą morałem.
Nawet jeśli mają cel moralny, często jest to tylko pretekst. Przez większość czasu fabliaux mają na celu rozśmieszenie ludzi. Aby to zrobić, używają kilku form komedii:
Bardzo często zawierają satyrę społeczną, która wielokrotnie dotyczy tych samych kategorii społecznych: mnichów, złoczyńców (chłopów), kobiet.
Na początku XX th wieku, francuski filolog Joseph Bédier szacuje się na prawie 150 takich opowiadań napisanych w latach 1159 i 1340 , głównie w prowincjach Północnego Pikardii , Artois i Flandrii . Niektóre z ich poddanych należą do dziedzictwa wszystkich krajów, wszystkich narodów i wszystkich epok; niektóre tematy pojawiły się specjalnie w Indiach lub Grecji ; ale najwięcej tych fabliaux narodziło się we Francji , o czym świadczą albo specyfika opisanych obyczajów, albo język, albo wzmianki o nazwach historycznych, a nawet wydarzeniach.
Autorami są duchowni żyjący wędrującym życiem, klerycy żyrowowie lub goliardowie, żonglerzy, czasem poeci komponujący w inny sposób, poeci-amatorzy należący do różnych stanów duchownych. W związku z tym wiele fabliaux jest anonimowych, a jeśli znamy niektórych autorów z imienia i nazwiska, to jest to obszar, w którym nasza nauka jest ograniczona. Najbardziej znane to Rutebeuf , Philippe de Beaumanoir , Henri d'Andeli , Huon le Roi , Gautier le Leu , Jean Bodel .
Publiczność, do której adresowani byli autorzy fabliaux, należała przede wszystkim do burżuazji (chociaż te fabliaux czasami przenikały do wyższych sfer). Dlatego ich koncepcja świata odzwierciedla głównie ducha burżuazji . W formie fabliaux nie odnajdziemy ani doskonałości, ani różnorodności: wersyfikacja jest monotonna, oktozylabowe wersety układają się w pary (a nawet układają w najprostszy sposób), rymy są płaskie i często niepoprawne, a styl skłania się ku zaniedbaniu lub nawet chamstwa. To, co charakteryzuje tę historię, to zwięzłość, szybkość, suchość i brak malowniczości. Aby nadać fabliaux pewną literacką godność, odnajdujemy tylko szybkość w działaniu i żywość w dialogach.
Cały gatunek fabliaux jest wyraźnie naznaczony naturalizmem w doborze tematów, zapożyczonym w dużej mierze z codziennej rzeczywistości drobnomieszczaństwa . Burżuazja jest przedstawiana bez najmniejszego pragnienia jej idealizowania, a przyroda bez najmniejszego pragnienia upiększania faktów. To nie w fabliaux można znaleźć piękne opisy natury czy skarby wyobraźni: tu podstawowymi elementami są satyra i moralność .
Pierwsza pozostaje tu w szczątkowej formie: żart lub szyderstwo, tylko bardzo rzadko jest uwarunkowana świadomą intencją autora ośmieszenia się z tego czy innego aspektu życia. Z drugiej strony to drugie odgrywa dość ważną rolę w fabliaux i prawie każda historia kończy się morałem. Nie stanowi jednak ścisłego związku z narracją i nie stanowi jej celu. Moralności może też brakować bez uszczerbku dla tematu opowieści, a często nawet jej zaprzeczać. Moralność czasami dochodzi do pewnej niemoralności (pomyśl o części La Housse ).
Fabliaux często doprowadza niegrzeczność do punktu cynizmu i nieprzyzwoitości . W przeważającej większości poddani są zredukowani do reprezentowania romansów wśród kobiet burżuazji lub świata wiejskiego z księżmi wiejskimi lub mnichami żyrowackimi . Najczęściej to mąż jest indykiem farsy, ale zdarza się, że to ksiądz się mści. Nie gardzimy opisywaniem sztuczek mających na celu zdobycie takiego a takiego dobra, nawet od złodziei ( Trois Larrons ), czy bardziej szlachetnie z Le Vilain, który z przyjemności podbił raj .
Przed nami przechodzą przedstawiciele różnych warstw społecznych, głównie księża , ale też złoczyńcy i mieszczanie, a rzadko zdarzają się postacie wywodzące się ze świata rycerskiego i możnych , przedstawiane najczęściej komicznie . Niektórzy fabliaux przychodzą, by inscenizować sacrum, nawet apostołowie i sam Bóg, bez tych postaci, traktowanych poufale i komicznie, z prawem do szczególnego szacunku ( Święty Piotr i Kuglarz , Les Quatre Souhaits Św. Marcin itd.). Z drugiej strony przenika je niekiedy tło moralności chrześcijańskiej pozbawione jakiegokolwiek odniesienia do kultu ( Merlin Merlot , La couverture , L'ange et l'ermite ).
Ani w formie, ani w treści nie możemy zatem zaklasyfikować fabliaux do prawdziwych dzieł sztuki lub prawdziwych dzieł literackich. Ich autorzy zresztą nie szczycili się literaturą: ich nadrzędnym celem było przyciągnięcie uwagi niewykształconej, ale jednocześnie najliczniejszej publiczności, poprzez doprowadzenie jej do głośnego śmiechu, co jest w zasadzie korzystne, gdyż dało mu siłę, by choć na chwilę zapomnieć o smutkach i cierpieniach.
Niemal całkowity brak wartości artystycznej nie pozbawia więc tego aspektu literatury ogromnego znaczenia w historii, gdyż w nim, być może po raz pierwszy w średniowiecznej Europie , wyłania się nowy, prawie współczesny duch. To już śmiech, radość życia, które zastępują średniowieczny przygnębienie i prawość.
Świecki duch, którym przenikają fabliaux, oddala zainteresowanie rzeczywistością, codzienną gazetą. Różni się to od średniowiecznego ideału ascezy . Nawet jeśli duch pojawia się tylko w swojej najniższej manifestacji, przebiegłości, jest to zmiana w epoce, która nie przywiązuje do niego żadnej wagi i odmawia mu możliwości rozwikłania tajemnic natury.
Z drugiej strony w obliczu prymitywnej potęgi pieniądza po raz pierwszy ogłaszana jest zasada, że spryt lub dowcip to prawdziwa siła ( miex czyni dziecko, które nie używa siły ). Wreszcie, kilku autorów odgrywa rolę obrońców uciskanych złoczyńców, krytykując ich ciemiężców (rycerzy, członków duchowieństwa i urzędników królewskich), domagając się praw osoby ludzkiej i potępiając uprzedzenia kastowe (Constant du Hamel).
Te cechy czynią autorów fabliaux, obok autorów Roman de la Rose (Jean de Meung lub Meun) i Roman de Renart (anonimowi), prekursorami renesansu . Niektóre fabliaux, jak Le vair palfroi Huona le Roi i La Bourse plein de sens Jeana le Galois, energicznie bronią kobiety przed krytykami . Wyjaśnić tę postawę można być może związkiem tych autorek z rycerstwem i jego kultem kobiecości.
Tematy kilku fabliaux zainspirowały następnie Boccaccio i jego Décaméron , który wiedział, jak wprowadzić sztukę do wystawy i elegancję do stylu. Fabliaux miały wpłynąć na La Fontaine'a w Contes i Balzaka w Contes drôlatiques . Fabliaux Le Vilain błoto , pod warunkiem Molière z przedmiotu Lekarz mimo woli .
Marcel Laurent i Réné Bouscayrol studiowali temat kuropatw w książce, która zdobyła 3 nagrody literackie. Les PERDRIX d'Amable Faucon dotyczy wariantów trzech tekstów: od średniowiecznego autora, Abbé Grécourt The Riomois poeta Amable Faucon . Artykuł w przyjaźń Riomoises i Owernii ( n ° 11, październik 1897) omawia czwarte tekst, Cantal Arsene Vermenouze .