Enlila | |
Bóg mitologii mezopotamskiej | |
---|---|
Charakterystyka | |
Akadyjskie imię | Elli |
Główna funkcja | Król bogów, bóg losu i królewskości, bóg wiatru (?) |
Paredre | Ninli |
Kult | |
Region kultu | Mezopotamia |
Skronie) | Nippur (Ekur) |
Symbolika | |
Numer | 50 |
Enlil (po sumeryjskim ), ʿĒllil lub ʿĪlu (po akadyjsku ), jest jednym z głównych bogów starożytnej religii mezopotamskiej . Być może pierwotnie bóstwo związane z wiatrem, uważa się w drugiej połowie III -go tysiąclecia pne. OGŁOSZENIE a większa część II -go tysiąclecia pne. OGŁOSZENIE jak król bogów, najwyższe bóstwo mezopotamskiego panteonu. To on swoimi decyzjami przyznaje zwierzchnictwo ludzkim królom, którzy w związku z tym przyznają mu miejsce wyboru w swoich ofiarach i pamiątkowych inskrypcjach. Enlil rzadko jest głównym bohaterem mitów, ale często odgrywa tam ważną rolę jako przywódca bogów. Miasto, w którym znajduje się wielka świątynia Enlila, Nippur , czerpie z niej wielki prestiż religijny i kulturowy, nie będąc nigdy źródłem potężnej dynastii.
Sumeryjskie imię Enlila składa się z terminów „Pan” ( en ) i „Powietrze” / „Wiatr” / „Oddech” ( líl ). Jeśli podążymy tą etymologią, Enlil byłby pierwotnie bóstwem związanym z wiatrem, być może z wiosennym wiatrem, który zapewnia powrót roślinności. Z tego wynikałby również gniewny, porywczy, a czasem mroczny aspekt, który ten bóg czasami ma w mitologii. Termin LÍL może w rzeczywistości być rozumiany jako atmosfera, przestrzeń między niebem a powierzchnią ziemi, zgodnie z kosmologią sumeryjską, która przypisuje Niebo ( an ) jako miejsce zamieszkania bogu Anu , niższemu światu ( ki , dokładniej l' Apsû , świat wód podziemnych) jako rezydencja boga Enki, pozostawiając w ten sposób to, co pomiędzy, bogu Enlilowi, czyli przestrzeń ludzi (która byłaby wówczas powiązana z jego funkcją najwyższej boskości).
Ale jak często w przypadku bóstw sumeryjskich, ta interpretacja mogła przyjść późno w rozwoju tej boskiej postaci, a kilku badaczy ostatnio odrzuciło ideę, że ten bóg jest pierwotnie spokrewniony z wiatrem, ale raczej uniwersalnym bóstwem bez atrybutu ani konkretnego domu baza. Identyfikacja znaczenia terminu líl jest dość niepewna, ponieważ może on oznaczać inne rzeczy. Nie można z całą pewnością ustalić związku Enlila z wiatrem, ponieważ gniew wielu bogów porównuje się do silnych wiatrów, których atrybutem nie jest wiatr. Kwestia pochodzenia Enlila jest zatem bardzo niepewna, zwłaszcza że niekoniecznie pochodzi on z miasta, w którym znajduje się jego główne miejsce kultu, Nippur , którego prawdziwym bogiem opiekuńczym byłby Ninurta, który jest bardziej poświadczony w przysięgach złożonych w tym mieście w okresy archaiczne, co jest zwykle sposobem na dostrzeżenie opiekuńczego bóstwa miasta.
Najstarsze poświadczenia imienia Enlil zapisane pismem klinowym nie używają wariantu en.líl , ale raczej en.é , co dosłownie znaczyłoby „ pan domu”. Można by zaproponować pochodzenie semickie na podstawie powszechnego imienia boga w kraju semickim, Ellil: w tym przypadku jego imię mogłoby zostać utworzone przez zduplikowanie terminu oznaczającego bóg ( ilu , dając illilu ), co wzmocniłoby ideę „pochodzenia jako bóg uniwersalny i suwerenny; ale jeśli utrzymamy najpowszechniejszą opinię, że jego nazwa to sumeryjski, to forma Ellil jest tylko jego semityzacją (przez asymilację n do l, co jest bardzo powszechne w akadyjskim ).
Wreszcie, bez względu na swoje pochodzenie, Enlil nabrał z biegiem czasu, podobnie jak inne bóstwa, złożonego charakteru i kilku funkcji. W Pieśni o motyce , która przypisuje mu stworzenie tego obiektu (a więc funkcji rolniczej?), oddziela Niebo od Ziemi, akt twórczy Świata według kosmogonii mezopotamskiej. Ma zatem aspekty twórcze i demiurgiczne, a także płodne w mitach dotyczących jej zjednoczenia i połączenia z boginią ( Enlil i Ninlil oraz Enlil i Południe ). Odosobniony tekst przedstawia go również jako kupca. Enlil jest często nazywany „Wielką Górą”, podczas gdy jego świątynia w Nippur nazywana jest „Domem-Górą”, co może sugerować związek z górami, zwłaszcza z górami Zagros położonymi na wschód od Sumeru . Ale ostatecznie Enlil jawi się przede wszystkim jako najwyższe bóstwo, król bogów.
Enlil jest przede wszystkim obecny w tekstach jako najwyższe bóstwo, które rządzi światem boskim i ludzkim na powierzchni Ziemi. Jest królem bogów, a zatem wszystkich rzeczy na świecie. Obok niego stoi bóg Anu, powszechnie przedstawiany jako jego ojciec, który panuje nad Niebem, oraz jego brat Enki , który panuje nad podziemnym światem Otchłani, zajmując podrzędną pozycję (rodzaj wezyra Enlila według J. Bottéro ). Razem tworzą „triadę” panteonu mezopotamskiego, jak wiadomo z okresu od 2500 do 1100 p.n.e. Inne wielkie bóstwa mezopotamskie są spokrewnione z Enlilem: wraz z żoną, boginią Ninlil , urodził Iszkura / Adada , Nanny/ Sîna (samego ojca Inanny / Isztar i Utu / Szamasza ), Ninurtę , Nergala . Z tego pokrewieństwa i jego wyższej pozycji wywodzi się jeden z najczęstszych epitetów Enlila, „ojciec bogów”.
Piękny hymn do Enlila (lub Enlila w Ekur , ponieważ czci boga i jego sanktuarium) w sumeryjskim , opisuje funkcje i miejsce Enlila w kosmosie, poczynając od jego roli jako władcy i pana przeznaczenia:
— Enlilu! Jego autorytet sięga daleko, Jego słowo jest wzniosłe i święte! To, co postanawia, jest nie do przepisania: na zawsze przypisuje losy istotom! Jego oczy skanują całą ziemię, a jego blask przenika głębiny kraju! Kiedy czcigodny Enlil osiada w majestacie na swoim świętym i wzniosłym tronie, kiedy do perfekcji sprawuje swoje moce Pana i Króla, inni bogowie spontanicznie kłaniają się przed nim i bez wątpienia wypełniają jego rozkazy! Jest wielkim i potężnym władcą, który dominuje na Niebie i Ziemi, który wszystko wie i wszystko rozumie!. "
- Hymn do Enlila, l. 1-12.
W oryginalny i interesujący sposób Hymn do Enlila wyjaśnia następnie, że świat taki, jaki jest, nie istniałby bez tej najwyższej boskości, ponieważ byłby nieuporządkowany, nie miałby żadnych ram niezbędnych dla rozwoju cywilizacji:
„Bez Enlila la Grande-Montagne nie powstałoby żadne miasto, nie powstałby żaden habitat; nie zbudowano by zagrody dla bydła, nie byłoby owczarni; żaden król by się nie wychował, żaden pan by się nie urodził; żaden arcykapłan ani arcykapłanka nie wykonałby ekstyspicyny; żołnierze nie mieliby generałów ani kapitanów. "
- Hymn do Enlila, l. 109-114.
Co więcej, chwalona jest moc słowa bożego (a więc jego decyzji):
— Jesteś, o Enlilu, panem, bogiem, królem. Jesteś sędzią, który podejmuje decyzje dotyczące nieba i ziemi. Twoje wzniosłe słowo jest ciężkie jak niebo i nikt nie może go podnieść. Bogowie Annuna [...] na twoje słowo. Twoje słowo jest ciężkie w niebie, fundament na ziemi […]. Gdy dotyczy niebios, przynosi obfitość: obfitość wyleje się z niebios. Gdy dotyczy ziemi, przynosi dobrobyt: ziemia przyniesie dobrobyt. "
- Hymn do Enlila, l. 139-149.
Prymat w boskim świecie jest najbardziej charakterystycznym elementem Enlila w tekstach mitologicznych, gdzie rzadko jest on głównym bohaterem, ale nadal pełni rolę króla bogów. Kilka opowieści przywołuje podróże innych sumeryjskich bogów ( Enki , Nanna i Pabilsag ), którzy odwiedzają Enlila w jego mieście Nippur, aby oddać mu hołd, historie, które być może są powiązane z faktycznie odbywającymi się rytuałami. Paradoksalnie, jeden z niewielu mitów, w których jest on głównym aktorem, nietypowy Enlil i Ninlil , podkreśla granice jego władzy: gwałci boginię Ninlil i zostaje skazany na wygnanie przez innych bogów z powodu swego grzechu, który uderza go nieczystością (bez kwestionowania jego prymatu). Jego szczególnie porywczy, a nawet gwałtowny charakter był często podkreślany w tych mitach. W różnych wersjach potopu mezopotamskiego ( Atrahasis , „ Geneza Eridu ”, epos o Gilgameszu ) uwalnia plagę, która unicestwia prawie wszystkich ludzi. Ale w przeciwieństwie do innych tekstów niemitologicznych (hymny i modlitwy) podkreślają jego dobroczynny aspekt. Enlil jest w rzeczywistości właścicielem tablic przeznaczenia, poprzez które kieruje losami świata. Mit Anzu dotyczy jak demon Anzu ukradł te tabletki od Enlila, kiedy był w kąpieliskach i jak Ninurta udało się pokonać go do powrotu ich do właściciela.
Dominującą pozycję Enlila odnajdujemy w oficjalnych tekstach z czasów archaicznych dynastii , tak jak w Lagaszu : w ten sposób transponuje ją inskrypcja stożka En-meteny (ok. 2400 pne), przywołująca triumf Lagasza nad jego rywalem Ummą . w terminach teologicznych, takich jak zwycięstwo wielkiego boga pierwszego, Ningirsu , ale wyraźnie czyni go podwładnym Enlila, który ostatecznie rozstrzyga konflikty między miastami (a więc bogami) ziemi Sumeru:
„Enlil, król wszystkich krajów, Ojciec wszystkich bogów, w swoim niewzruszonym dekrecie wytyczył granicę między Ningirsu ( bogiem Lagasz ) a Sharą ( bogiem Ummy ). Mesilim, król Kisz, wyśledził go pod natchnieniem boga Isztarana i wzniósł tam stelę. Ale Usz, ensi Ummy, łamiąc zarówno boską decyzję, jak i ludzką obietnicę, oderwał stelę od granicy i wszedł (dystrykt) na równinę Lagasz. Następnie Ningirsu, czempion Enlila, zgodnie z jego zaleceniami, wypowiedział wojnę ludowi Umma. Na rozkaz Enlila zarzucił na nich Wielką Sieć i ustanowił w (dystrykcie) Równiny kurhany (na cześć jego zmarłych). "
- Wyciąg z szyszki En-metena .
Enlil może odegrać pożyteczną rolę dla ludzi, a nawet ukarać tych, którzy mu się nie podobają. Wyjaśnia to jego destrukcyjny aspekt: w historii Klątwy Akadu mści się za bezbożność króla Naram-Sîna z Akadu, który zniszczył jego wielką świątynię Ekur, wysyłając przeciwko niemu hordy barbarzyńców Gutis, którzy niszczą jego królestwo:
„Enlil, ryczące tornado, które ujarzmia całą ziemię, wznosząca się powódź, której nie można stawić czoła, pomyślał o tym, co musi zostać zniszczone w zamian za splądrowanie jego ukochanego Ekura […]. Enlil wyprowadził z gór tych, którzy są niepodobni do wszystkich innych ludzi, którzy nie są częścią Kraju (Sumeru), Guti, ludzi pozbawionych moralności, którzy mają ludzkiego ducha, ale mają psie instynkty i cechy przypominające małpy. Jak ptaki roiły się na ziemi w wielkich chmurach. Z powodu Enlila wyciągnęli ręce nad równiną jak zwierzęca sieć. Nic nie umknęło ich uściskowi, nikt nie uciekł z ich uścisku. "
- Klątwa Akkadu, wersja paleo-babilońska, l. 149-161.
Podobnie, Opłakiwanie nad upadkiem Sumeru i Ur wyjaśnia koniec trzeciej dynastii Ur utratą poparcia Enlila. Ten bóg przewodzi zatem losom ludzkości, a dokładniej królestwom, które według ideologii mezopotamskiej sprawują w danym okresie swoją supremację. Daje i odbiera królom władzę przewodzenia, dlatego jest szczególnie ważna w królewskiej ideologii mezopotamskiej, która zasłużyła na jej pojawienie się w czołówce inskrypcji upamiętniających religijne osiągnięcia królów (budowa świątyń i ofiary).
Najwyższa moc Enlila jest tak przywiązana do jego osoby, że Mezopotamczycy stworzyli termin od imienia boga, aby go określić: ellilūtu (lub illilūtu , a ellilatu, jeśli chodzi o boginię). Termin ten można zatem przetłumaczyć jako „moc Enlila” lub „boska supremacja”. Kilka tekstów upamiętniających innych bogów daje im tę moc, co oznacza, że w umyśle ich pisarza została im przekazana najwyższa moc, jaką posiadał Enlil. Dotyczy to szczególnie Marduka , boga Babilonu , który został wyparty Enlil jako najwyższego bóstwa Dolnej Mezopotamii kiedyś w końcu II th tysiąclecia przed naszą erą. OGŁOSZENIE , który jest upamiętniony przez epos o stworzeniu, opisujący wniebowstąpienie babilońskiego boga i jak ostatecznie odzwierciedla cechy Enlila. Podczas obchodów babilońskiego Nowego Roku tron Enlila został zasłonięty, by oznaczać utratę jego wyższości. To przekazanie najwyższej władzy dotyczy w tym samym czasie boga Asura , najwyższego bóstwa królestwa Asyrii, które od dawna przybiera rysy boga Enlila.
Niezależnie od tego, czy był oryginalnym bóstwem opiekuńczym, czy nie, z dostępnych źródeł tekstowych jasno wynika, że Nippur ( sumeryjski Nibru, dziś miejsce Nuffar) to miasto Enlil; od początku II th tysiąclecia przed naszą erą. OGŁOSZENIE , jego nazwę często zapisuje również logogram EN.LÍL KI , który można odczytać jako „Miasto Enlila”. Wielka świątynia Enlila w tym mieście nazywa się Ekur, „Dom-Góra” ( é.kur ). Zgodnie z mezopotamskimi koncepcjami religijnymi, odzwierciedlonymi w jego ceremonialnej nazwie, jest on postrzegany jako ziemska rezydencja boga, o której obecności świadczy jego kultowy posąg, który jest centralnym elementem kultu. Pochodzenie Ekur jest trudne do ustalenia. Może kiedyś zostały zbudowane w pierwszej połowie III -go tysiąclecia pne. OGŁOSZENIE , najstarsze znane prace zostały przeprowadzone pod patronatem króla Mesannepada z Ur mniej więcej w połowie tego tysiąclecia, okresu, o którym wiemy z tabliczek odkopanych w Fara i Abu Salabikh, że Enlil jest już jednym z wielkich bóstw Dolnej Mezopotamii . To sanktuarium stopniowo staje się jednym z najważniejszych w tym regionie, jeśli nie najważniejszym, sumeryjskie miasta, które być może zbiorowo zorganizowały podaż swego kultu w formie amfiktonii . Kapłani Ekur zaczynają rozwijać „teologię” specyficzną dla ich miasta, w której Enlil zajmuje główne miejsce, a pod koniec okresu archaicznych dynastii (ok. 2400 pne) osiągnęła ona stadium prymatu. Pod panowaniem Imperium Akadu, które następnie sprawuje swoją hegemonię nad Mezopotamią, Ekur przyciąga uwagę władców, w szczególności Naram-Sîna, który go odbudował, jak dowiadujemy się z tabliczek z tego okresu: w szczególności tworzy monumentalne drzwi z bogatą dekoracją, z posągami i ornamentami z miedzi, złota i srebra. Pozostała część dokumentacji z tego okresu dotyczy zarządzania sanktuarium i jego rozległą domeną. Jest więc dość ironiczne, że późniejsza tradycja mezopotamska, wspomniana już Klątwa Akkadu , uważa, że król ten zniszczył tę świątynię.
Za czasów trzeciej dynastii Ur (ok. 2112-2004 pne) prymat Ekur nad innymi wielkimi sumeryjskimi świątyniami był niekwestionowany. Ur-Nammu z kolei powiększa sanktuarium i zbudował tam ziggurat , zwany „domem-łącznikiem nieba i ziemi” ( é.dur.an.ki ). Sanktuarium Enlila jest następnie zgrupowane w świętym pomieszczeniu zorganizowanym wokół dwóch dużych dziedzińców, z których pierwszy zawiera kaplicę; drugi dziedziniec składający się z zigguratu i małego budynku przeznaczonego do przygotowywania ofiar żywnościowych (tzw. „świątynia-kuchnia”). Dokładna lokalizacja kaplicy, w której znajduje się kultowy posąg Enlila, nie jest jasna, może być konieczne zlokalizowanie jej na szczycie zigguratu. Kosmiczna rola sanktuarium jest celebrowana w hymnie Enlila w Ekur :
„Enlil, kiedy wyznaczyłeś święte przestrzenie, zbudowałeś także Nippur, swoje własne miasto. Ty [...] Ki-ur, góra, twoje czyste miejsce. Tam założyłeś Dur-an-ki, pośrodku czterech brzegów ziemi. Jego glebą jest życie Kraju (Sumeru) i życie wszystkich obcych krajów. Jego cegły są jaskrawoczerwone, a fundamenty z lapis lazuli. Sprawiłeś, że błyszczało daleko w Sumerze, jak rogi dzikiego byka. Sprawia, że obce kraje drżą ze strachu. Podczas wielkich świąt ludzie spędzają mnóstwo czasu. "
- Enlil w Ekur, l. 65-73.
Nippur jest najprawdopodobniej główną rezydencją królów Ur III , którzy prawdopodobnie zostali koronowani w Ekur, zaznaczając tym samym fakt, że zostali wybrani przez Enlila do sprawowania władzy królewskiej. Dostarczają temu bogu i jego małżonki Ninlil bogate ofiary, które przypominają ich nazwy lat (lata są wówczas nazywane zgodnie z wydarzeniami uważanymi za najważniejsze, które miały miejsce w poprzednim roku) oraz hymny, w tym Szulgi i łódź Ninlil , świętuje budowę świętej łodzi przez króla Szulgi dla bogini i uroczystą procesję, która następuje.
Po upadku królestwa Ur, Nippur pozostaje głównym ośrodkiem religijnym Dolnej Mezopotamii. Nie suwerenny przybyciu mieć trwałą hegemonię w ciągu pierwszych dwóch wiekach II th tysiąclecia przed naszą erą. OGŁOSZENIE , naznaczone w szczególności rywalizacją Isin i Larsy , dominacja tego miasta staje się głównym symbolicznym stosem, ponieważ król dominujący w Nippur i koronowany w Ekur mógł ubiegać się o przewagę, ponieważ otrzymał błogosławieństwo Enlila. Kiedy to Babilonowi udało się sprawować hegemonię nad Mezopotamią w latach sześćdziesiątych XVIII wieku pod przywództwem Hammurabiego , nie kwestionowano prymatu Enlila, lecz porzucenie Nippur (wraz z innymi wielkimi sumeryjskimi miastami) po 1720 roku dla celów ekonomicznych, ekologicznych i być może częściowo polityczne względy przyspieszyły upadek kultu Ekur.
W latach szczytowym okresie ostatnich wiekach III th tysiąclecia pne. OGŁOSZENIE i na początku II th tysiąclecia pne. OGŁOSZENIE , na czele Ekur stoi szczególnie wpływowy duchowieństwo, którego pisma często triumfowały nad „teologiami” innych wielkich sumeryjskich ośrodków religijnych, Nippur był wówczas wiodącym ośrodkiem intelektualnym i edukacyjnym, który wywarł znaczny wpływ na tradycję religijną i piśmienność Mezopotamii. Na czele kultu laski Enlila stoi arcykapłan lub kapłanka ( w ), a za nim inna ważna postać wyznaczona złą rolą, lagar . Następnie przychodzi kilku specjalistów kultu, w szczególności ci odpowiedzialni za odprawianie rytuałów kultowym posągom symbolizującym rzeczywistą obecność bóstw w świątyni: czyściciele ( išib ) dbające o czystość posągu i przedmiotów bogów (tron, łódź itd.), specjaliści od ofiarowania pokarmów i modlitw ( nueš ), osoby odpowiedzialne za ubiór i obrzędy lustracyjne ( gudug ). Administracja świątyni, aw szczególności zarządzanie jej rozległym obszarem rolniczym, podlegała wielkiemu administratorowi ( sanga ), który wydaje się mieć względną autonomię w stosunku do gubernatorów Nippur.
Kult Ekur wznowione pod dominacją Kassite królów z Babilonu po 1400 pne. AD, okres, w którym Enlil stopniowo traci swoją przewagę nad Mardukem . Niemniej jednak Nippur pozostaje zamożnym miastem, a wraz z nim Ekur, i pozostaje jednym z głównych miejsc kultu w południowej Mezopotamii w następnym tysiącleciu. W okresie nowobabilońskim (626-539 pne) i perskim (539-331 pne) administracja Ekur, kierowana przez kolegialne zgromadzenie kapłanów, scentralizowała nawet kult innych świątyń Nippur. Operacja kultu świadczy II -go wieku pne. J. - C. pod panowaniem Seleucydów , po którym Ekur zna upadek, który nie dzieli Nippur, który przeciwnie jest w fazie wzrostu w pierwszych wiekach naszej ery. To za Partów (125 pne-224 ne) koniec tego sanktuarium potwierdził wzniesienie na jego ruinach twierdzy.