Koncentracja mediów lub mediów konwergencji jest procesem, w którym niektóre osoby lub organizacje stopniowo zwiększają swoją kontrolę nad mediami masowymi ( gazety , czasopisma , telewizja , radio ...) w sprawie przemysłu kulturalnego (wydawnictwa, produkujące filmy i muzyka ) a także komunikację grupową ( ankiety biznesowe , telefon komórkowy , internet itp.). Współczesne badania wykazały wzrost tej koncentracji w wielu branżach medialnych, które są już silnie skoncentrowane i zdominowane przez bardzo małą liczbę firm, takich jak Viacom , CBS Corporation , The Walt Disney Company , Groupe Lagardère , Bouygues, Dassault, Bertelsmann (grupa RTL , M6), Vivendi , Quebecor , Bell Media i Rogers Media, aby wymienić tylko kilka.
Koncentracja pionowa ma miejsce, gdy firma kontroluje cały łańcuch produkcyjny produktu (od wysyłania dziennikarzy w teren, najczęściej przez agencje prasowe lub niezależnych dziennikarzy („ freelancerów ”).
Koncentracja pozioma oznacza kontrolę grupy nad całym sektorem działalności (na przykład, gdy Socpresse zostało przejęte przez Dassault , Komisja Europejska zażądała sprzedaży tytułu gospodarczego La Vie Financière, aby grupa nie przekroczyła poprzeczki 50% rynku reklamy w tytułach ekonomiczno-finansowych). Prasa konglomeratowa z wieloma rodzajami mediów jednocześnie (telewizja, radio, gazety ...) również się szkoliła ( Lagardère , itp.).
Efekty konwergencji i fuzji są obserwowane na różnych poziomach;
Stawką jest w szczególności homogenizacja (mówi się czasem o jednej myśli ) i utrata pluralizmu informacji (co implikuje przedstawienie szeregu punktów widzenia i nikt nie ma zbyt dużego wpływu otwartego lub ukrytego). Podobne kwestie dotyczą przejrzystości informacji lub ich niezależności od polityki, przemysłu, reklamy czy niektórych lobby.
Inne kwestie dotyczą jakości publicznych usług informacyjnych.
Zjawisko koncentracji w mediach, podobnie jak w całym systemie kapitalistycznym poprzez konkurencję oraz fuzje i przejęcia, jest stare i ciągłe. Można to wyjaśnić w odniesieniu do trzech głównych wymiarów: rynków produktowych, technologii, kapitału przedsiębiorstwa. Zatem Mario D'Angelo pokazuje, że na przestrzeni lat 1980-2000, strategii product-rynkowe koncentracji obszarów językowych (do słowa pisanego w przypadku książek na przykład), katalogi (zawartości artystycznej jak w przypadku kierunków tarczy ). Nabycie technologii (w tym samej techniki i związanego z nią know-how) jest kolejną motywacją w strategiach koncentracji, w szczególności w przypadku sieci cyfrowych, które również dają początek nowym uczestnikom rynku i dywersyfikacji kanałów. Poprzez które konsumenci mogą uzyskać dostęp do istniejących treści ( np. dla filmu, kina, telewizji, nośników DVD itp.). Jeśli chodzi o wymiar finansowy, to dotyczy to zdolności do mobilizowania coraz większego finansowania wraz z ekspansją rynków (koszty promocji, dywersyfikacja ofert) i przyspieszeniem zmian technologicznych. Te fundusze kapitałowe są efekty przełożenia.
W ten sposób w Stanach Zjednoczonych przyjęto przepisy antymonopolowe, aby zapobiec nadmiernej koncentracji, która prowadziłaby do monopolu lub oligopolu (zgromadzenie kilku grup prasowych, które mają wystarczające uprawnienia do dyktowania cen rynkowych). Tak więc, produkcja filmowa jest zdominowany przez duże studia od początku XX th Century, jak i produkcji muzycznej. Obecnie jest kontrolowany przez trzy główne firmy, które reprezentują 80% rynku: Universal , Sony Music Entertainment i Warner . Według Le Monde więcej niż jedna na dwie płyty CD jest obecnie sprzedawana w supermarketach.
Niektórzy duzi właściciele z branży wykupili dużą część swoich konkurentów, na przykład w sektorach telekomunikacji i nadawców. W sektorze prasowym grupa Axel Springer AG w federalnych Niemczech i grupa Hersant we Francji przeprowadziły takie koncentracje w latach sześćdziesiątych .
W Stanach Zjednoczonych sześć konglomeratów ( Disney , Viacom , Time Warner , News Corp , Bertelsmann i Comcast ) posiada 90% rynku mediów. Australijczyk Rupert Murdoch jest również światowym potentatem prasowym, właścicielem wielu tabloidów, a także obecnym w branży telewizyjnej.
We Francji w ten sam sposób kilka dużych grup (Lagardère, Dassault itp.) Korzysta z większości mediów. Obroty dziewięciu głównych francuskich grup prasowych wynoszą od 2,2 do 280 mln euro. W kolejności malejącej obrotów są to Lagardère Active (Lagardère), Socpresse (Dassault) ( Le Figaro ), grupa Amaury ( Le Parisien ), Prisma Presse , grupa Le Monde , Emap Media , Bayard Presse , Ouest-France i Sud Ouest .
Odkąd media audiowizualne zyskały na znaczeniu, pojawiło się napięcie między mniej lub bardziej sprzecznymi trendami; tendencja do kontroli zewnętrznej (przez państwo, lobby, grupę finansową ...), tendencja do regulacji wewnętrznej lub samoregulacji, z ramami prawnymi lub kartami etycznymi oraz tendencja do swobody wypowiedzi, w tym prawa prowokować i karykaturować.
Dystrybucją gazet krajowych we Francji zajmują się głównie Presstalis i Messageries lyonnaises de presse . Ustawa Bichet (1947) gwarantuje każdemu wydawcy możliwość sprzedaży jego tytułu we wszystkich punktach sprzedaży na terytorium. Ale równowaga ekonomiczna sklepu z gazetami jest trudna do znalezienia. Wolumeny sprzedaży spadają, w 2005 r. Zamknięto prawie 4300 placówek, a łączna liczba spadła do 29 271.
Niektórzy twierdzą, że pod pozornym zjawiskiem koncentracji mediów kryje się zróżnicowanie, a nawet obfitość mediów spowodowana pojawieniem się Internetu i innych NICT (New Information and Communication Technologies). Tak więc nadejście Web 2.0 umożliwiło zawłaszczenie Internetu użytkownikom wymagającym mniej umiejętności obsługi komputera, co doprowadziło do pojawienia się mediów społecznościowych , które rewitalizują dziennikarstwo obywatelskie .
Bardziej optymistyczni Argumentują, że ten rozwój zrównoważy informacje poprzez powszechny dostęp do informacji, najlepiej od każdego do wszystkiego , zamiast decydować tylko profesjonaliści informacji, którzy mogliby dyskretnie cenzurować .
Jednak ten punkt widzenia, który potwierdza pewną „demokratyzację mediów”, pomija wiele cech takiego „dziennikarstwa obywatelskiego”. Dlatego w rzadkich przypadkach karmi się samą prasą: blogosfera działa zatem bardziej jako płyta rezonansowa dla pewnych informacji, a nie jako producent oryginalnych informacji. To „dziennikarstwo obywatelskie” stwarza również problemy z weryfikacją i uwierzytelnianiem informacji; z przetwarzaniem informacji (szkolenia zawodowe dziennikarzy i ich stałej czujności w odniesieniu do wiadomości rzeczywiście pomaga contextualize surowych faktów rozpowszechnionych przez prasowej agencji, albo dodanie elementów historycznych, albo poprzez odległość polityczny z faktów lub jednostronnie potwierdzonych sprawozdaniem - w ten sposób pewne reżimy polityczne, od Wenezueli po Hugo Cháveza i Iran , często muszą stawić czoła wrogim agencjom informacyjnym, które przemilczają pewne fakty historyczne - w Wenezueli historyczna rola oligarchii i brak jakiejkolwiek reformy rolnej ; w Iranie separacja umiarkowanego Alego Chameneiego, którego zastąpił ultra Mahmoud Ahmadineżad , oraz tezy, która może wydawać się nieco ryzykowna, że zmiana reżimu spowoduje zmianę w irańskiej polityce energetycznej - mimo że irański program nuklearny został uruchomiony za szacha z pomoc ze strony Stanów Zjednoczonych , fakt historyczny podkreślający ciągłość państwową tej potęgi regionalnej).
Wreszcie, podczas gdy prasa znajduje się w kryzysie od kilkudziesięciu lat, a pojawienie się NICT zmusza ją do zmiany przyzwyczajeń, możemy uznać, że istnieje paradoks w mówieniu o „proliferacji prasy obywatelskiej” w chwili, gdy wysokiej jakości prasa, opinia lub nie, jest w niebezpieczeństwie. Jeśli słusznie możemy skrytykować tworzenie „kasty” dziennikarzy, jak zrobił to na przykład François Ruffin w Les Petits Soldiers du journalisme ), a także cenzurę ekonomiczną stosowaną czasami w tytułach należących do dużych grup ekonomicznych, faktem jest, że , jego zrozumienie i analiza, pozostaje pełnoprawnym zawodem wymagającym czasu i pieniędzy. Pod tym względem kłopoty tzw. Pomniejszych nagłówków prasy ogólnopolskiej, które zapewniają różnorodność informacji, obejmując to, co nie zawsze jest, są symptomem takiego kryzysu prasy obywatelskiej. Podczas gdy główne tytuły prasy krajowej - Le Figaro , Le Monde i Liberation - otrzymały znaczną pomoc państwa na „modernizację prasy” - co w szczególności umożliwiło Le Monde sfinansowanie wszystkich nowych drukarni - tytuły mniejsze, takie jak France-Soir , L'Humanité czy La Croix nie były uprawnione do takiej gratyfikacji. Ponadto tytuły te są głównie oparte na subskrypcji .
We Francji w 2011 r. Różnorodność tematów informacyjnych dostępnych w sieci była bardzo duża i codziennie omawiano kilkaset tematów. Jednak niewielka liczba z tych tematów została podkreślona i powtórzona z naciskiem i nadmiarowością. W infomediaries i najbardziej „produktywnych” strony są pochodzenia masywnego nadmiarowość w przetwarzaniu informacji. Blogi i , w mniejszym stopniu, gazety przeznaczone wyłącznie dla graczy , są źródłem różnorodności.
Dziś, w historycznym rozwoju mediów, z jednej strony widać narastające trudności w sektorze prasy drukowanej ( France-Soir , Politis , Liberation , L'Humanité , a nawet Le Monde to francuskie gazety. stawić czoła powtarzającym się problemom z przepływami pieniężnymi - strategia gospodarcza i finansowa Le Monde stanowiła również jeden z głównych tematów La Face cachée du Monde (2003) napisanego przez dziennikarzy Pierre'a Péana i Philippe'a Cohena , którzy potępiają między innymi wampiryzację wydań La Vie Catholique (który kontroluje w szczególności Télérama ) Le Monde - za pośrednictwem grupy La Vie-Le Monde - a także plany uruchomienia bezpłatnego dziennika - zaprzeczył wówczas Jean-Marie Colombani , który stwierdził w szczególności, że „istnieje brak związku między wolnością dziennikarzy, którzy nie bez powodu mogą być zaniepokojeni rozwojem wolnej prasy, a polityką firmy - w tym przypadku naszej filii drukarskiej ”.
Ponadto ignoruje niepokojący rozwój bezpłatnej prasy ( Metro International itp.), Która jest finansowana wyłącznie z reklam. Sam Le Monde zdecydował się wydać bezpłatny dziennik z grupą Vincent Bolloré (który uruchomił Direct Soir w czerwcu 2006 roku , a następnie Direct Matin ) - choć podczas premiery bezpłatnego dziennika Metro France zaciekle potępił niebezpieczeństwo, jakie niesie ze sobą taka prasa do tak zwanej poważnej prasy. Le Canard enchaîné ironicznie zauważył we wrześniu 2006 r., Że takie bezpłatne dzienniki przestały się ukazywać latem 2006 r., W okresie złego rozgłosu. Tak więc wojna izraelsko-libańska nie miała miejsca w metrze … Według oświadczenia Światowego Stowarzyszenia Pras (WAN) z czerwca 2006 r. W Europie w 2005 r. Rozprowadzono 18,6 mln egzemplarzy bezpłatnych dzienników. W Hiszpanii bezpłatna prasa codzienna przedstawia do 51% rynku. Pojawiły się we Francji w 2002 roku: 20 minut , w 50% kontrolowane przez norweską grupę Schibsted i przez SIPA - Ouest-France Group (przez Sofiouest , 25% i Spir Communication , 25%), a także Metro , należące do Metro Francja jest spółką zależną szwedzkiej grupy Metro International (grupa Kinnevik ) i TF1 (34% kontrolowana przez Bouygues ).
Wreszcie to „dziennikarstwo obywatelskie” często sprowadza się do prostej blogosfery , która sama otrzymuje informacje z prasy codziennej. Ta nowa sfera medialna działa zatem bardziej jako tablica rezonansowa i komentarz do codziennych wiadomości, niż jako prawdziwy producent informacji. Funkcjonowanie otwartego serwisu publikacyjnego, takiego jak Indymedia podczas szczytów alterglobalistycznych, jest godnym uwagi (tymczasowym) wyjątkiem od tej reguły: w ten sposób podczas demonstracji Indymedia kilkakrotnie zdołała skutecznie zidentyfikować liczbę aresztowań i możliwych obrażeń, a tym samym funkcjonuje jako prawdziwie samodzielnie zarządzana agencja prasowa. Z drugiej strony, takie strony opierają się prawie wyłącznie na zaufaniu, ponieważ kryteria weryfikowalności niekoniecznie są tymi, które obowiązują w tak zwanej prasie „poważnej” (która od afery Jaysona Blaira do New York Timesa po artykuły Judith Miller w tym samym dużym dzienniku, który energicznie popierał fałszywą tezę o obecności broni masowego rażenia w Iraku , nie zawsze jest odporny na dezinformację ).
Wprowadzono różne środki kontroli lub regulacji mediów, różniące się w zależności od czasów i krajów.
Z antymonopolowych prawa zostały przekazane, na przykład w Stanach Zjednoczonych, czy mniej lub bardziej kompletne i stosowane w niektórych innych krajach.
Organy regulacyjne istnieją na poziomie krajowym (w ramach prawa krajowego) i europejskim (zgrupowane w ramach europejskiej platformy organów regulacyjnych ), które obserwują media i analizują zjawiska koncentracji oraz wnoszą swój wkład bezpośrednio (poprzez opinie) lub pośrednio (raporty, monitoring itp.). ) do określonych decyzji podejmowanych przez państwa lub sądy.
Na przykład w Wielkiej Brytanii bezstronność narzucona kanałom informacyjnym została zakwestionowana w 2013 r. Według komitetu ds. Komunikacji Izby Lordów (2013) opinia publiczna jest w stanie łatwo odróżnić treści stworzone w sposób bezstronny. lub w sposób stronniczy i „wkrótce może zajść konieczność zrewidowania, jeśli nie całkowitego zniesienia, wymogów bezstronności nałożonych obecnie na kanały informacyjne w Wielkiej Brytanii. Bezstronność i dokładność dostarczania aktualnych treści jest wymogiem, który pojawił się od czasu pojawienia się nadawania i który do dnia dzisiejszego pojawia się zarówno w Kodeksie nadawania Ofcom , brytyjskiego organu regulacyjnego ds. Komunikacji, jak w Karcie i Umowie BBC, ma szczególne zastosowanie do nadawcy publicznego. Wymóg ten ostro kontrastuje z wymaganiem odnoszącym się do prasy pisemnej, która może używać celowo prowokacyjnego, krytycznego i stronniczego punktu widzenia, gdy ma się do czynienia z kwestiami natury politycznej lub interesu ogólnego ” .