W językoznawstwie termin skośny przypadek (po łacinie : casus obliquus ) oznacza każdy rodzaj przypadku gramatycznego inny niż ten służący jako forma cytatu (lub forma kanoniczna lub lemat ). Działa zasadniczo w opozycji do pojęcia przypadku bezpośredniego . Jego dokładne zastosowanie różni się w zależności od języka:
Pierwsi greccy gramatycy nazwani πτỗσις / ptosis „wypadają” z zestawu formalnych wariacji, które mogą mieć wpływ na słowa: termin był zatem bardziej zbliżony do współczesnego pojęcia fleksji . To stoicy następnie ograniczyli termin do jego obecnego znaczenia fleksji związanej z funkcją składniową. Wybór tego terminu wywodzi się z konceptualnej metafory formalnej wariacji jako odchylenia od pozycji równowagi, asymilowanej do zwykłej formy cytowania tego słowa. Ta pozycja równowagi otrzymała nazwę πτῶσις ὀρθή lub πτῶσις εὐθεῖα „przypadek bezpośredni” (odpowiadający mianownikowi ), pozostałe formy nazwano πτώσις πλάγια „przypadek skośny”. Określenia specyficzne dla różnych skośnych przypadków zostały wprowadzone dopiero później.
Gramatycy łacińscy przełożyli te pojęcia w swoim języku na warstwę leksykalną : casus , casus rectus , casus obliquus i dodali, zgodnie z podobną metaforą, termin declinatio , dosłownie „inklinacja”.
W tym sensie przypadek ukośny obejmuje wszystkie przypadki inne niż mianownik i ogólnie wołacz . Jest to użyteczny termin ogólny, jeśli chodzi o przywołanie wspólnej dla nich właściwości. Na przykład w języku łacińskim przypadki ukośne można formować na temat morfologiczny inny niż mianownik: w ten sposób homō "istota ludzka" tworzy swoje przypadki ukośne na temat homin- , nadając liczbie pojedynczej biernik homin em , dopełniacz homin to , celownik homin ī , ablacyjny homin e .
Były francuski obejmował deklinacji w obu przypadkach jest czasami opisanych (w szczególności opisy w języku niemieckim) pod względem opozycji między bezpośrednim sprawy i ukośnym sprawy. Jednak gramatycy francuskojęzyczni Generalnie preferują odpowiednie określenia „przedmiot sprawy” i „reżim przypadku”. Język angielski używa z kolei nazwy „przypadek przedmiotowy” ( przypadek obiektywny ).
W ten sposób sprzeciwiamy się pojedynczym ścianom li (przypadek przedmiotowy), ścianie (przypadkowi reżimu) i ścianie mnogiej li (przypadkowi przedmiotowemu), ścianom (przypadkowi reżimu). Czasami pojedynczy przypadek tematyczny bardzo różnił się od pozostałych: li cuens , le tale , li tale , les contes ( opowieść oznaczająca „hrabia”). Właściwe nazwy stanowiły częste przykłady: Georges / George , Gui / Guyon , Guennes / Ganelon itp.
Unikalna forma nominalna współczesnego języka francuskiego najczęściej wywodzi się z przypadku reżimu. Istnieje jednak szereg wyjątków, w przypadku których jest to temat, który przetrwał, dotyczących nazwisk: np. ksiądz / prowokator („kapłan”), przodek / następca („przodek”), zdrajca / zdrajca („zdrajca”), pot / seror („siostra”) i wiele imion . W kilku przypadkach sprawa podlega i sprawa dieta oba kontynuowane we współczesnym języku, czasem z różnych znaczeń: jest to sprawa dla faceta / chłopiec , kumpel / towarzysz , sire / Pana , pasterz / pastora , zakonnicą. / Nonnain i kurwa / dziwka .
Dwuwarunkowa deklinacja języka starofrancuskiego umożliwiła niemożliwe zmiany we współczesnym francuskim; jak podkreślał funkcje gramatyczne, kolejność słów mogłaby być bardziej swobodna niż obecnie, bez konieczności dodawania przyimków oznaczających grupy nominalne w przypadku reżimu, ani zaimków osobowych w celu rozróżnienia podmiotu zdania, że może być dorozumiany. Na przykład :
Jego wujek powiedział dobrze Jego potomstwo i jego pomocnik . ( Huon le Roi , Le Vair Palefroi )oznacza „Wujowi po prostu powiedział o swoim umowie i interesach”. » Jego wujek w przypadku reżimu nie może być podmiotem conta (którym byłby w przypadku poddanego wujowie ).
Również,
Jego pan mówi, nie waż się. ( Chrześcijanin z Troyes , Erec i Énidus )znaczy „Ona nie śmie powiedzieć swemu panu”. „ Seigneur , tutaj także, jeśli dieta nie jest przedmiotem odważnych .
Starożytny prowansalski miał podobny wariant, który zniknął w ten sam sposób we współczesnym Occitan.
Jednak opozycja między reżimem a sprawami przedmiotowymi nadal istnieje we współczesnym francuskim zaimkach osobowych , a niektóre mają nawet kilka form, które zaznaczają stare rozróżnienia łacińskich przypadków:
je (przypadek podmiotowy, zaimek pominięty w starofrancuskim, który zamiast tego oznaczał koniugację czasownika), me lub m ' (przypadek reżimu w formie biernika lub celownika używany dla dopełnienia bezpośredniego lub pośredniego), me (przypadek reżimu w formach dopełniacza, celownik lub ablatus używany z przyimkiem dla okolicznościowego przedmiotu); il (przypadek podmiotowy, zaimek pominięty w starofrancuskim, który zamiast tego oznaczał koniugację czasownika), le lub l ' (reżim przypadków w formie biernika lub celownika używany dla dopełnienia bezpośredniego lub pośredniego), him (system przypadków w formach dopełniacza, celownik lub ablacja używany z przyimkiem dla poszlakowego przedmiotu), se lub s ' (przypadek przedmiotowy, forma odbita), self (przypadek reżimu, forma odzwierciedlona używana z przyimkiem).W gramatyce generatywnej i jej następstwie termin ukośny był używany w nieco bardziej zawężonym sensie, oznaczającym wszystkie funkcje „peryferyjne” inne niż „centralne” podmiotu i przedmiotu .
Niektóre języki mają systemy przypadków mniej więcej oparte na tej zasadzie: