Faszystowski związkowiec

Syndykalizmu faszystowskie (która jest formą narodowego-syndykalizmu ) był ruch robotniczy od ruchu rewolucyjnego syndykalista , doprowadziły głównie przez Edmondo Rossoni , Sergio Panunzio , Angelo Oliviero Olivetti , Michele Bianchi , Alceste De Ambris , Paolo Orano , Massimo Rocca i Guido Pighetti , pod wpływem Georgesa Sorela , uważany za „metafizyka związkowców”. Faszystowscy związkowcy wyróżniali się spośród innych form faszyzmu tym, że ogólnie faworyzowali walkę klasową, fabryki kontrolowane przez robotników i wrogość wobec przemysłowców, co skłoniło historyków do opisania ich jako „ faszystowskich idealistów świata”. „Lewica  ”, która „różniła się radykalnie od prawicowych faszystów ”. Uważany ogólnie za jednego z najbardziej radykalnych faszystowskich związkowców we Włoszech, Edmondo Rossoni był „głównym przedstawicielem faszystowskiego związku zawodowego” i starał się nasycić nacjonalizm „ walką klasową  ”.

Rewolucyjny unionizm i narodowy unionizm

Czasami uważany za „ojca” rewolucyjnego unionizmu lub przynajmniej za „figuranta francuskich związkowców”, Georges Sorel popierał bojowy unionizm w zwalczaniu korupcyjnych wpływów partii parlamentarnych i polityki, mimo że ustawodawcy byli wyraźnie socjalistami . Jako francuski marksista, który popierał Lenina , bolszewizm , ale także Mussoliniego i faszyzm we wczesnych latach dwudziestych XX wieku , Sorel promował sprawę proletariatu w walce klasowej i „katastrofalnej polaryzacji”, która byłaby wynikiem powstania mitów społecznych strajków generalnych. Intencją związkowców było zorganizowanie strajków w celu zniesienia kapitalizmu, a nie zastąpienia go socjalizmem państwowym , ale raczej zbudowanie społeczeństwa robotniczego, które Sorel uważał za „naprawdę prawdziwe” w marksizmie.

W swojej książce „ Reflections on Violence” z 1908 r. Sorel usprawiedliwiał związki zawodowe w organizowaniu robotników podczas gwałtownych powstań, przekonując robotników, by nie wstydzili się aktów przemocy i gardzili „polityką, republiką, patriotyzmem”. W tym soreliańskim sensie przemoc związana z marksistowską walką klasową mogłaby być interpretowana jako grzywna, heroiczna i służąca „odwiecznemu interesowi cywilizacji”. Wielu europejskich socjalistów dołączyło do szeregów rewolucyjnych związkowców, w tym Benito Mussolini, który twierdził, że uległ rewolucyjnym związkom zawodowym w 1904 r., Powołując się na to, że miało to miejsce podczas strajku generalnego, kiedy wcześniej był zaangażowany w związki zawodowe. W 1909 roku Sorel był rozczarowany kompromitującą polityką socjalistycznych parlamentarzystów, ruchem w kierunku demokratycznego socjalizmu i upadkiem proletariatu, uwiedzionym przez „miraż olbrzymich korzyści ekonomicznych”. Zdaniem Sorela proletariat nie spełnił ani oczekiwań rewolucyjnej zmiany, ani marzeń o „wspaniałej epopei” Marksa . Ta ponowna ocena marksizmu skłoniła Sorela do przyjęcia aforyzmu Benedetto Croce, że „socjalizm jest martwy”. W tym okresie wiele krytycznych i pism Sorela dotyczących socjalizmu odpowiadało na głęboki „kryzys marksizmu”. Zdaniem Antonio Labrioli, pokazał się znakomicie i przekształcił ten kryzys w „kryzys socjalizmu”.

Dla Sorela integralność i intelektualizm marksizmu załamały się, a „heroiczny proletariat” wydawał się albo nie istniał, albo okazał się „równie zepsuty przez utylitaryzm jak burżuazja” . Według Sorela siła rządów demokratyczno-republikańskich podważała rewolucyjną inicjatywę klasy robotniczej, która zmusiła ją do poszukiwania innych alternatyw, w tym nacjonalizmu , ale pozbawionych monarchizmu . Aby rozwiązać ten kryzys socjalizmu, Sorel zwrócił się ku niedemokratycznemu socjalizmowi obejmującemu radykalny nacjonalizm , pozostając jednocześnie lojalnym wobec swojego poparcia dla fabryk należących do robotników, ale pod heretyckim marksizmem, który wywłaszczył „materialistyczną istotę” i racjonalistę ”. W 1909 roku Sorel opublikował artykuł w Il Divenire Sociale autorstwa Enrico Leone , wpływowego czasopisma rewolucyjnego związkowców we Włoszech , który został później przedrukowany i obroniony przez Charlesa Maurrasa w L'Action française zatytułowany Socialiste antiparlementaire . Sorel nie był pierwszym, który przeszedł w kierunku nacjonalizmu. W latach 1902–1910 grupa włoskich rewolucyjnych związkowców podjęła misję połączenia włoskiego nacjonalizmu ze związkami zawodowymi. Później stali się „założycielami ruchu faszystowskiego” i „zajmowali kluczowe pozycje” w reżimie Mussoliniego. Z reguły włoski związek zawodowy ostatecznie przekształcił się w nacjonalistyczny związek zawodowy podczas I wojny światowej i miesięcy po zawieszeniu broni w 1918 r.

Maurras pochwalił poparcie Sorela, ponieważ obaj obawiali się, że francuski socjalizm wejdzie na ścieżkę „demokratyzacji” i stanie się ruchem socjaldemokracji . Dla Maurrasa czystość socjalizmu powinna powstrzymać się od dania się pochwycić przez uwodzenie demokracji , deklarując, że „socjalizm uwolniony od elementu demokratycznego i kosmopolitycznego dobrze pasuje do nacjonalizmu, podczas gdy dobrze wykonana rękawiczka nadaje się do ładnej dłoni ”. Ale takie pomysły nie były czymś niezwykłym dla wielu europejskich socjalistów w tym okresie, takich jak Philippe Buchez i Ferdinand Lassalle , którzy „gardzili demokracją i wywyższali naród”. Ze względu na niechęć do demokracji Sorel i związkowcy odrzucili partie polityczne i instytucje demokratyczne, a także „marksistowską dyktaturę proletariatu”, pozostając lojalni wobec sprzeciwu Karola Marksa wobec demokracji i wyborów. Wcześniej Marks przyznał, że jego rewolucyjne działania podczas rewolucji 1848 r. Były „tylko projektem wojny przeciwko demokracji”.

Próbując ocalić marksizm, Sorel zwrócił się do stworzenia syntezy populizmu i nacjonalizmu, która obejmowała także „ najbardziej brutalny antysemityzm ”. W tym czasie Sorel i inni związkowcy doszli do wniosku, że przemoc proletariacka jest nieskuteczna, ponieważ „proletariat nie był w stanie wypełnić swojej rewolucyjnej roli”, ocena, która przekonała wielu do postrzegania państwa narodowego jako najlepszego sposobu. społeczeństwo, które zostało następnie włączone do faszystowskiej koncepcji nacjonalizmu proletariackiego.

Wielu rewolucyjnych związkowców podążyło za Sorelem i jego sorelińskim socjalizmem w kierunku nacjonalizmu po pochwaleniu Maurrasa i okazaniu jego sympatii dla francuskiego integralnego nacjonalizmu w 1909 roku . Apel przedstawiony przez Charlesa Maurrasa był jego nacjonalistycznym podejściem do burżuazyjnej demokracji, oświecenia i „jej liberalizmu, jego indywidualizmu i jego koncepcji społeczeństwa jako zbioru jednostek”. Tendencja ta była kontynuowana i do 1911 roku rewolucyjni związkowcy uznali, że dwa ważne antynarodowe nurty polityczne zjednoczyły się, tworząc w ten sposób „nowy nacjonalizm i rewolucyjny socjalizm”. Ta koalescencja wyłoniła się w końcu jako główny aspekt włoskiego faszyzmu, gdzie sam Mussolini wyznał: „Kim jestem, zawdzięczam to Sorelowi. Izraelski historyk Zeev Sternhell , uważany za jednego z czołowych badaczy faszyzmu, twierdził, że integracja związków zawodowych z niepatriotycznym nacjonalizmem była tym, że „włoski rewolucyjny związek zawodowy stał się kręgosłupem faszystowskiej ideologii”.

Faszystowski związkowiec i produktywizm

Mussolini był jednym z pierwszych, którzy połączyli wyrażenie faszyzm ze związkami zawodowymi , podkreślając na początku lat dwudziestych, że „faszystowski związek zawodowy jest narodowy i produktywny… w społeczeństwie narodowym, w którym praca staje się radością, przedmiotem dumy i tytułem szlachectwa ”. Większość włoskich związkowców postrzegała rewolucję społeczną jako środek szybkiej transformacji, zapewniającej „wyższą produktywność”, a gdyby ta obfitość gospodarcza nie nastąpiła, nie byłoby znaczących zmian społecznych. W 1907 roku Sorel zaczął od podkreślania wagi „producenta” wśród związkowców, twierdząc, że „  Marks postrzegał rewolucję jako proletariat producentów, którzy uzyskali zdolność ekonomiczną”.

Poparcie dla teorii produkcji wzrosło wśród faszystowskich związkowców po zakończeniu rosyjskiej wojny domowej i przejściu od komunizmu wojennego do wysokiego bezrobocia i środowiska, w którym „większość fabryk i fabryk była nieruchoma; miny i miny zostały zniszczone i zalane ”.

Po wprowadzeniu Nowej Polityki Gospodarczej (NEP) włoscy związkowcy nadal odchodzą od ortodoksyjnego marksizmu , zdeterminowani, aby go zrewidować, aby dostosować się do zmieniającej się rzeczywistości i wzmocnić jego strategiczne cele. Twierdzili, że rosyjscy bolszewicy nie trzymali się ostrzeżenia Engelsa z 1850 r. O niebezpieczeństwie próby wywołania rewolucji społecznej w zacofanym gospodarczo środowisku. Ten dryf pojawił się na wiele lat przed ekonomicznym marazmem radzieckiej Rosji, skłaniając większość włoskich związkowców do przezwyciężenia błędów i wad, „które ich zdaniem odkryli w ortodoksyjnym marksizmie”. Rozwinięta po to, by umożliwić robotnikom kontrolę środków produkcji poprzez działanie bezpośrednie, intelektualiści związkowcy rozumieli, że prymitywna gospodarka włoska nie może zapewnić społeczeństwu ani równości, ani dostatku. Bez dojrzałego przemysłu rozwiniętego przez burżuazję zrozumieli, że pomyślna rewolucja społeczna wymaga poparcia „bezklasowych” rewolucjonistów. Mussolini, obok włoskich związkowców, nacjonalistów i futurystów , twierdził, że ci rewolucjoniści będą faszystami, a nie marksistami czy jakąś inną ideologią>. Według Mussoliniego i innych teoretyków związkowych faszyzm to „ socjalizm „ narodów proletariackich ”. Faszystowscy związkowcy również zainteresowali się ideą zwiększenia produkcji zamiast prostego ustanowienia redystrybucyjnej struktury gospodarczej. Sergio Panunzio , czołowy teoretyk faszyzmu i włoskiego związkowców, uważał, że związkowcy są producentami, a nie dystrybutorami. W swojej krytyce bolszewickiego zarządzania gospodarką Panunzio twierdził również, że rosyjskie państwo radzieckie stało się „dyktaturą nad proletariatem, a nie proletariatem”.

Rossoni i faszystowscy związkowcy

Kiedy Rossoni został wybrany na sekretarza generalnego Generalnej Konfederacji Faszystowskich Korporacji Związków Zawodowych w Grudzień 1922inni włoscy związkowcy zaczęli głosić slogan „faszystowskiego związku zawodowego” w swoim celu „budowania i reorganizacji struktur politycznych ... poprzez syntezę siły roboczej”. Rossoni i jego faszystowskie kadry związkowe szybko zaczęto postrzegać jako „elementy radykalne lub lewicowe”, które dążyły do ​​ochrony interesów ekonomicznych „robotników i zachowania ich świadomości klasowej”. Rossoni dążył do stworzenia „zbiorowego interesu w gospodarce”, który podporządkowałby pracodawcom faszystowską dyscyplinę, jednocześnie dając pracownikom większą rolę w podejmowaniu decyzji gospodarczych. Próbując zdefiniować fundamentalną rewolucyjną orientację faszystowskiego państwa, Rossoni argumentował, że faszystowskie związki powinny być na czele, ogłaszając w gazecie Il Popolo d'Italia do Mussoliniego, że „tylko faszystowskie związki mogą prowadzić do rewolucji”. W swoich wczesnych antykapitalistycznych polemikach Rossoni twierdził, że kapitalizm „raczej hamował i anulował produkcję, niż ją stymulował i rozszerzał”, a przemysłowcy byli „apatyczni, bierni i ignoranci”.

Na początku 1923 roku przemysłowcy i właściciele fabryk martwili się słownymi atakami faszystowskich związkowców na biznes i kapitalizm, co doprowadziło wielu do pytania, czy „mądrze jest płacić komunistom”. ”. Podczas gdy atak trwał nieprzerwanie, Rossoni w 1926 roku bezlitośnie bronił swoich oskarżeń, jakoby przemysłowców określano mianem „wampirów” i „spekulantów”. Rossoni nie tylko celował w wielkich przemysłowców ze względu na ich zbiorową chciwość, ale także skierował swoją krytykę na „ofensywną chciwość drobnych kupców”.

W niektórych przypadkach pro-workowe stanowiska Rossoniego niepokoiły przemysłowców ze względu na jego filozoficzną interpretację „dynamicznego prawa historii” Marksa , która doprowadziła go do poparcia ewentualności kontroli fabrycznej przez robotników. Twierdził, że przemysłowcy mają uzasadnione prawo do wykonywania swoich obowiązków, ale tylko do „czasu, gdy robotnicy, zorganizowani w nowe związki, uzyskają kompetencje wymagane do objęcia dowództwa”.

Wrogość faszystowskich związkowców wobec pracodawców spowodowała niepokoje polityczne w reżimie Mussoliniego przed i po ustanowieniu jednopartyjnej dyktatury na początku 1925 r. Mimo kontrowersji Rossoni pozostał do tego czasu. Że będzie zmuszony do rezygnacji w 1928 roku, prawdopodobnie w obawie, że jego członkostwo związkowe, które liczyło prawie trzy miliony osób, znacznie przekroczyło liczbę członków Narodowej Partii Faszystowskiej . Chociaż niezależne związki we Włoszech zostały znacjonalizowane dopiero3 kwietnia 1926, faszystowskie związki, na mocy praw związkowych Alfredo Rocco , już w 1922 roku stały się „głównym konkurentem w rekrutacji do socjalistycznych i katolickich organizacji robotniczych”. Po osiągnięciu szczytu liczącego ponad dwa miliony członków w 1920 r., Powszechna Konfederacja Niezależnych Pracy została zredukowana do 400 000 członków do połowy 1922 r. Inne związki zachowywały się równie źle. Związki Katolicki Popularne liczyła 1,2 miliona członków w 1921 roku, ale pod koniec 1922 roku było ich 540 tysięcy. Niemniej Rossoni potraktowano jako cenne lidera w administracji Mussoliniego, stając się członkiem Rady Wielkiego faszyzmu. Od 1930 do 1943 oraz w inne wysokie pozycje.

Wzrost liczby członków faszystowskich związków zawodowych jest w dużej mierze spowodowany pogorszeniem się sytuacji gospodarczej podczas długich strajków w fabrykach z początku lat 20. prowadzonych przez rewolucyjnych socjalistów. W okupowanych fabrykach wystąpiły problemy finansowe, brak pieniędzy na wypłaty i spadek produktywności. Kiedy robotnicy zaczęli opuszczać fabryki, zatrudniano „czerwonych strażników”, którzy utrzymywali ich w pracy, w niektórych przypadkach zmuszając ich do „pracy pod groźbą przemocy”. Do sukcesu faszystowskich związków zawodowych przyczyniła się również ich silna przynależność do Narodowej Partii Faszystowskiej , której nie przyjęła ani Włoska Partia Socjalistyczna, ani inne konfederacje związków zawodowych.

Istnieje wiele odmian faszystowskiego związkowców, od bardziej umiarkowanych po radykalne. Jednym z najbardziej radykalnych faszystowskich związkowców był filozof Ugo Spirito . Uważany za „  lewicowego faszystę  ” Spirito wspierał walkę o populistyczny „  korporacjonizm  ” , rodzaj społeczeństwa opartego na prawach własności, oferującego cechy „zbiorowej własności bez niepożądanej centralizacji gospodarczej”.

Oprócz Edmonda Rossoniego , Sergio Panunzio i Angelo Oliviero Olivetti byli uważani za najbardziej konsekwentnych włoskich związkowców, sklasyfikowanych przez historyków jako „faszystowska lewica”. Zidentyfikowali faszyzm i ideologię związkową jako substytut parlamentarnego liberalizmu w celu modernizacji gospodarki i promowania interesów pracowników i obywateli, a także „modernizacji gospodarki”. Dla Rossoni firmy były postrzegane jako najlepsze instytucje promujące „sprawiedliwość ekonomiczną i solidarność społeczną” wśród producentów.

Luigi Razzo , który stał na czele faszystowskiej konfederacji związków zawodowych (robotnicy rolni), uważał, że organizacje gospodarcze były najważniejszym politycznym elementem faszystowskiego reżimu, ponieważ dawałyby robotnikom „poważną rolę w podejmowaniu decyzji, w szczególności w regulowaniu gospodarka ”. Dzięki temu „faszystowskiemu korporacjonizmowi” prawdziwy ekonomiczny naród miałby środki, by rządzić sobą zgodnie z polityką gospodarczą. To zjednoczenie polityki i ekonomii stworzyło „rdzeń faszystowskiej lewicowej koncepcji” dla większości faszystowskich związkowców, którzy bronili faszyzmu jako politycznej idei i zasady, ale nie jako systemu gospodarczego. Obowiązkiem państwa faszystowskiego było zdyscyplinowanie produkcji i działalności gospodarczej, zorganizowanej w ugrupowania gospodarcze i zbiorowe interesy, przy jednoczesnym zaprzestaniu samodzielnego funkcjonowania gospodarki.

Mussolini i faszystowski reżim

Mussolini zareagował na wysiłki Rossoniego, by zakończyć cięcia płac realnych, utrzymać ośmiogodzinny tydzień pracy i stworzyć nową „kartę pracy” uzupełniającą faszystowskie ustawodawstwo pracy , aby zagwarantować prawa pracownicze, co zaowocowało niejasnymi miarami zarobków za pracę. Ale Mussolini miał w przeszłości więcej siły w podobnym, przyjaznym dla pracy podejściu. Podczas strajku w 1919 r. W fabryce metalurgicznej Franchi e Gregorini w Dalmine, Włoski Związek Pracy (UIL) wspierał okupację fabryk przez robotników. Nazywając je „strajkami twórczymi”, Mussolini podkreślał, że robotnicy „mają prawo być„ równi ”właścicielom fabryk i strajkować, aby to osiągnąć”. Jego głównym ostrzeżeniem było to, że strajk nie powinien przerywać produkcji, a robotnicy demonstrują zarówno chęć udziału na równych prawach w procesie produkcyjnym, jak i możliwość wywiązania się ze swoich zobowiązań w kontynuacji strajku. Pomimo oficjalnej polityki Mussoliniego, polegającej na utrzymywaniu kolaboracji klasowej , „lewicowi korporatywiści” we Włoszech nadal postrzegali różnice klasowe jako nieuniknione, uważając za istotne, aby organizacje klasowe pozwoliły biznesowi na prawdziwe zaangażowanie pracowników. Mussolini zdecydował się pójść w innym kierunku, stwierdzając pod koniec 1917 r., Że ortodoksyjny marksizm jest w dużej mierze nieistotny dla rewolucjonistów w krajach zacofanych pod względem przemysłu. Faszystowscy intelektualiści i Mussolini wyjaśniali, że jeśli burżuazja nie może wypełnić swoich historycznych zobowiązań i rozwinąć infrastruktury przemysłowej kraju, to zadanie to musi zostać zepchnięte do rangi mas ludowych i do awangardy elity, co wymagałoby zaangażowanie w kolaborację klasową, aby służyć interesom ludu. potencjał produkcyjny wspólnoty poprzez wytwórców proletariatu i burżuazji. Mussolini opisał tę współpracę między klasami jako nową demokrację: „zdrowy i uczciwy reżim klas produktywnych”. Sprzeciw Mussoliniego wobec walki klasowej był echem wcześniejszego poglądu marksistowskich reformatorów i socjaldemokratów, zwłaszcza Eduarda Bernsteina , który argumentował, że „socjaliści powinni nalegać na współpracę i ewolucję, a nie na rozwój. Konflikt klasowy i rewolucję”.

Niektórzy twierdzą, że „unionizmu daleko w lewo Benito Mussolini” połączyły się z nacjonalizmu z prawego skrajnego od Gabriele D'Annunzio , tworząc nową wersję faszyzmu przez 1922 . Inni twierdzą, że do końca 1921 roku Mussolini nadal wolał przemianować swoją Rewolucyjną Partię Faszystowską (PFR) na „Faszystowską Partię Pracy”, aby zachować reputację lojalisty w obliczu lewicowej tradycji związkowej, zwłaszcza gdyby on i jego faszystowscy przywódcy mogli zdobyć poparcie Generalnej Konfederacji Pracy (CGL) . Mussolini porzucił swoją propozycję koalicji robotniczej z socjalistami na Trzecim Kongresie Faszystowskim (7-10 listopada 1921), w duchu pojednania, aby uspokoić brutalne bojówki szwadronów , które walczyły z lewicą. Jednak już w 1934 roku Mussolini zaczął zmieniać wiele pozycji rynkowych i chwalił się, że oddał trzy czwarte włoskiej gospodarki w „ręce państwowe”.

Wielkie banki, które dużo pożyczały przemysłowi, musiały zostać uratowane na początku lat trzydziestych , podobnie jak wiele dużych firm przemysłowych. Włoski Instytut Finansów Przemysłowych (Istituto Mobiliare Italiano, IMI) i Instytut Odbudowy Przemysłu (Istituto per la Ricostruzione Industriale, IRI) zostały utworzone w celu ratowania upadłych przedsiębiorstw i zapewnienia kapitału nowym przedsiębiorstwom. inwestycje przemysłowe . Zapewnili także wyszkolonych menedżerów i skuteczny nadzór finansowy. W ten sposób Włochy nabyły rozległy sektor przemysłowy kierowany przez państwo, szczególnie ważny w sektorach bankowym, żelaznym i stalowym, transporcie morskim, uzbrojeniu i dostawach energii wodnej. Jednak te firmy nie zostały znacjonalizowane. Zamiast tego działały na rynku jako firmy prywatne i nadal miały wielu prywatnych udziałowców.

Po zamknięciu się w północnych Włoszech jako rząd w 1943 roku , Mussolini promował „socjalizację” w ramach Włoskiej Republiki Socjalnej . Na początku 1944 r. „Prawo socjalizacyjne” Mussoliniego nawoływało do nacjonalizacji przemysłu, który prowadziłby politykę, zgodnie z którą „pracownicy powinni uczestniczyć w zarządzaniu fabrykami i przedsiębiorstwami”.

Zobacz też

Bibliografia

Uwagi i odniesienia

  1. Gregor 1979 , s.  172.
  2. Jeremy Jennings, Syndicalism in France: A Study of Ideas , Palgrave Macmillan,1990, s.  1.
  3. Roberts 1979 , s.  252.
  4. Pierre Jabbari, Laroque i państwo opiekuńcze w powojennej Francji , Oxford University Press,2012, s.  45
  5. Adler 1995 , str.  311.
  6. Marco Gervasoni, „Mussolini and Revolutionary Syndicalism” , w: Spencer M. Di Scala i Emilio Gentile (red.), Mussolini 1883-1915: Triumph and Transformation of a Revolutionary Socialist , Nowy Jork, Palgrave Macmillan,2016, s.  131
  7. James Ramsay McDonald, Syndicalism: A Critical Examination, Londyn , Wielka Brytania, Constable & Co. Ltd.,1912, s.  7
  8. „Dla Lenina”, Rosja Radziecka, Oficjalny Organ Biura Rządu Radzieckiego , t. II, Nowy Jork, styczeń-czerwiec 1920 (10 kwietnia 1920), s. 356.
  9. Jacob L. Talmon, „The Myth of the Nation and the Vision of Revolution: The Origins of Ideological Polarization” , w XX wieku , University of California Press,Dziewiętnaście osiemdziesiąt jeden, s.  451 ; „Conversations de mars 1921” , w Uwagach Georgesa Sorela zebranych przez Jeana Variota , Paryż, Gallimard,1935, s.  53-57, 66-86, passim
  10. Sternhell, Sznajder i Asheri 1994 , s.  76.
  11. Georges Sorel ( pref.  Jeremy Jennings), Reflections on Violence , Cambridge University Press, wyd.  „Cambridge Texts of the History of Political Thought”,1999, ix
  12. Georges Sorel ( pref.  Jeremy Jennings), Reflections on Violence , Cambridge University Press, wyd.  „Cambridge Texts of the History of Political Thought”,1999, s.  35, viii
  13. Georges Sorel, Reflections on Violence , Free Press,1950, s.  113
  14. Sternhell, Sznajder i Asheri 1994 , str.  33.
  15. Sternhell, Sznajder i Asheri 1994 , s.  77-78.
  16. Sternhell, Sznajder i Asheri 1994 , s.  77.
  17. Georges Sorel, „Materials for a Theory of the Proletariat” , w: John L. Stanley (red.), From Georges Sorel: Essays in Socialism & Philosophy , Nowy Jork, Oxford University Press,1976, s.  227 Materiały do ​​teorii proletariatu zostały pierwotnie opublikowane w Paryżu w 1919 roku przez Rivière'a.
  18. Jan-Werner Müller, Contesting Democracy: Political Ideas in Twentieth-Century Europe , Yale University Press,2011, s.  96.
  19. Antonio Labriola, Socjalizm i filozofia , Chicago, Charles H. Keer & Company,1907, s.  179.
  20. Sternhell, Sznajder i Asheri 1994 , s.  78
  21. Jeremy Jennings, Syndicalism in France: A Study of Ideas , Palgrave Macmillan,1990, s.  105
  22. Jeremy Jennings, Syndicalism in France: A Study of Ideas , Palgrave Macmillan,1990, s.  104-105
  23. Georges Sorel, „  Socjaliści anty-parlamentarni  ”, L'Action française ,22 sierpnia 1909
  24. Sternhell, Sznajder i Asheri 1994 , s.  82.
  25. Charles Maurras, L'Action française ,15 listopada 1900, s.  863
  26. Douglas R. Holmes, Integral Europe: Fast-Capitalism, Multiculturalism, Neofascism , Princeton University Press,2000, s.  60.
  27. The Passing of an Illusion: The Idea of ​​Communism in the Twentieth Century , University of Chicago Press,1999, s.  164
  28. Charles F. Delzell ( red. ), Śródziemnomorski faszyzm 1919-1945 , Nowy Jork, Walker and Company,1971, s.  107.
  29. Karl Marx, „List do Engelsa, 13 lipca 1851” , w: Leopold Schwarzschild, Karl Marx: The Red Prussian , New York, Grosset & Dunlap, wyd.  „Biblioteka uniwersalna”,1947, s.  171, 187-188.
  30. Zeev Sternhell, Ani Right ani Left: Fascist Ideology in France , Princeton University Press,1996, s.  79-80.
  31. Zeev Sternhell, Ani Right ani Left: Fascist Ideology in France , Princeton University Press,1996, s.  80-81
  32. Jacob Talmon, The Myth of the Nation and the Vision of Revolution: The Origins of Ideological Polarization , Berkeley and Los Angeles, University of California Press,Dziewiętnaście osiemdziesiąt jeden, s.  484.
  33. Franz Leopold Neumann, Behemoth: The Structure and Practice of National Socialism, 1933-1944 , Chicago, Ivan R. Dee,2009, s.  194.
  34. Sternhell, Sznajder i Asheri 1994 , s.  78.
  35. Gregor 1979 , s.  68.
  36. Sternhell, Sznajder i Asheri 1994 , s.  21.
  37. Gregor 1999 , s.  216, przypis 41. Mussolini, „Commento”, w Opera omnia , t. 18, s. 228-229.
  38. Gregor 1999 , s.  134.
  39. Gregor 1979 , s.  59.
  40. Gregor 1999 , s.  135.
  41. Stanley G. Payne, Faszyzm: porównanie i definicja , University of Wisconsin Press,1980, s.  42
  42. Gregor 1979 , s.  60.
  43. Przedmowa Sergio Panunzio, w (it) Amor Bavaj, Il Principe Rappresentativo nello Stato Soviétique [„Zasada reprezentacji w państwie sowieckim”], Rzym, Anonima Romana,1933.
  44. Emilio Gentile, The Origins of Fascist Ideology 1918-1925 , Nowy Jork, Enigma Books,2005, s.  322.
  45. Roberts 1979 , s.  290.
  46. Roberts 1979 , s.  289.
  47. Roland Sarti, „Włoski faszyzm: radykalna polityka i konserwatywne cele” , w: Martin Blinkhorn (red.), Fascists and Conservatives: The Radical Right and the Establishment in Twentieth-Century Europe , London / New York, Routledge,2001, s.  23, Il Popolo d'Italia, wydanie listopad 1922
  48. Adler 1995 , str.  312.
  49. Lavoro d'Italia, 6 stycznia 1926 r
  50. RJB Bosworth, Włochy Mussoliniego: życie pod faszystowską dyktaturą, 1915-1945 , Penguin Press,2006, s.  225.
  51. Martin Blinkhorn, Mussolini and Fascist Italy , Nowy Jork, Routledge,1994, s.  31.
  52. Gregor 1979 , s.  183.
  53. Roland Sarti, Włochy: Przewodnik informacyjny od renesansu do współczesności , Facts on File, Inc.,2004, s.  534.
  54. Gregor 1979 , s.  179.
  55. Gregor 1979 , s.  182.
  56. Roberts 1979 , s.  294.
  57. Stanley G. Payne, A History of Fascism, 1914–1945 , Oxon, England, Routledge,2001, s.  111-112.
  58. Stanley G. Payne, A History of Fascism, 1914–1945 , Oxon, England, Routledge,2001, s.  112
  59. Eric Jabbari, Pierre Laroque i państwo opiekuńcze w powojennej Francji , Oxford University Press,2012, s.  46 ; E. Rossoni, Wykład Edmondo Rossoniego w Berlinie ,29 kwietnia 1936, s.  27.
  60. Roberts 1979 , s.  256.
  61. Roberts 1979 , s.  256-257.
  62. Roberts 1979 , s.  257.
  63. Charles S. Maier, Recasting Bourgeois Europe: Stabilization in France, Germany i Italy in the Decade after I World War , Princeton University Press,2016, s.  568-569.
  64. Gregor 1979 , s.  179.
  65. Roberts 1979 , s.  295.
  66. A. James Gregor, Młody Mussolini i intelektualne pochodzenie faszyzmu , University of California Press,1979, s.  126.
  67. A. James Gregor, Młody Mussolini i intelektualne pochodzenie faszyzmu , University of California Press,1979, s.  127.
  68. A. James Gregor, Młody Mussolini i intelektualne pochodzenie faszyzmu , University of California Press,1979, s.  126. Mussolini: Quale democrazia, Opera, 10, 417
  69. Jackson J. Spielvogel, Western Civilization , t.  C: od 1789 , Stamford Thomson Learning, 9 th  ed. , s.  713.
  70. Sheri Berman, Social Democracy and the Making of Europe's Twentieth Century , Cambridge University Press,2006, s.  2.
  71. Stephen J. Lee, Europa, 1890-1945 , Nowy Jork i Londyn, Routledge,2003, s.  168.
  72. Stanley G. Payne, A History of Fascism, 1914-1945 , University of Wisconsin Press,1995, s.  99.
  73. Charles F. Delzell ( red. ), Śródziemnomorski faszyzm 1919-1945 , Nowy Jork, Walker and Company,1971, s.  26.
  74. Gianni Toniolo ( red. ), The Oxford Handbook of the Italian Economy Since Unification , Oxford, UK, Oxford University Press,2013, s.  59. Przemówienie Mussoliniego w Izbie Poselskiej odbyło się 26 maja 1934 r.
  75. Stephen J. Lee, European Dictatorships 1918-1945 , Nowy Jork, Routledge,2008, 3 e  ed. , s.  171-172.