Francuska orkiestra to specjalny rodzaj formacji orkiestrowej, obowiązującej we Francji w okresie baroku . Od drugiej połowy XVIII -tego wieku, to znika na rzecz orkiestry włoskiej (w tym orkiestr symfonicznych nowoczesny są spadkobiercami) do jego stopniowego odkrycia w ostatniej ćwierci XX th wieku.
Dla tej orkiestry pisało wielu kompozytorów, takich jak Jean-Baptiste Lully , Michel-Richard de Lalande , Marc-Antoine Charpentier , André Campra , Henry Desmarest , Pascal Collasse , André Cardinal Destouches czy nawet Marin Marais .
Orkiestra francuska składa się z 5 partii instrumentów, w odróżnieniu od orkiestry włoskiej tylko z 4 części ( pierwsze skrzypce, drugie skrzypce, altówki, wiolonczele , prawdopodobnie więcej partii kontrabasu , ale nie częściej niż podwójne wiolonczele). Dokładniej składa się z:
Do tych różnych części dodaje się basso continuo , łącząc teorby , lutnie , gitary , basy altówkowe , organy , a nawet klawesyny . Różne instrumenty dęte może również wzmacniać górną część skrzypiec: flet , niemiecki flet , obój , fagot , cromona , etc.
W przypadku niewystarczających numerów instrumentalnych można było czasem pominąć partię skrzypiec. Na prowincji była to nawet dość zwyczajna praktyka. Pozostałe dwie części pośrednie można zagrać tak, jak są, lub można je odpowiednio dostosować. Ogólny balans orkiestry pozostał jednak w zasadzie niezmieniony, średnie głosy nadal stanowią bardzo dużą część ogólnej liczby, w przeciwieństwie do włoskich zwyczajów.
Francuska orkiestra ma bardzo charakterystyczne brzmienie, poważniejsze, mgliste i gęste, szczególnie bogate pod względem harmonicznym , zdominowane przez wolę, czysty i genialny głos z góry. Górne partie skrzypiec i basu skrzypiec tworzą główną ramę. Trzy części pośrednie, zwane także „częściami wypełniającymi”, pełnią zasadniczą rolę we wzbogacaniu harmonii.
Za Ludwika XIV części pośrednie reprezentują mniej niż połowę całkowitej liczby skrzypiec (góra jest jednak podwojona przez wiatry , a bas jest wspierany przez basso continuo ). Często „zapominane” w partyturach wydawanych przez wydawców muzycznych, czasem nawet mniej lub bardziej improwizowane przez wykonawców (przed Lully), wydaje się, że przez długi czas te partie były uważane za fakultatywne zatwierdzenie, które mogłoby być wykorzystane, gdyby personel instrumentalny w obecności pozwoliła na to. Tak więc, podobnie jak kompozytor Jean-Baptiste Lully był nawet podobno przekazać ich skład jego sekretarzy, z wyjątkiem najważniejszych i najbardziej widowiskowych sztuk ( uwertury , chaconnes , itp ). Będą one jednak stopniowo coraz większe znaczenie w aranżacji orkiestrowej, a czasem nawet zyskują pewną niezależność vis-a-vis głos z góry (na przykład, w niektórych tragedii w muzyce z pascal collasse ). Jean-Baptiste Lully był zatem uważany przez współczesnych mu za pierwszego kompozytora, który zażądał od muzyków wykonujących ich muzykę staranności i precyzji równoważnej temu, czego zwykle wymagano powyżej i na basie.
Górna część skrzypiec, podwojona przez wiatry, stanowi ważną część całkowitej siły roboczej (za panowania Ludwika XIV, jedna czwarta ogólnej liczby skrzypiec, ale wzmocniona wiatrem). Stanowiąc główną siłę napędową francuskiej orkiestry, a nie konkurując z drugą partią skrzypiec, która kwestionowałaby melodię, wzmacnia ją pozostałe partie, które ją wspierają gęstą harmoniczną aureolą. Dlatego szczególnie ważna jest jakość jej interpretacji (co więcej niechęć Francuzki tamtego czasu do wirtuozerii i efektów, a także upodobanie tej ostatniej do prostych i „naturalnych” melodii, tym bardziej zmusza ją do elokwencji. ).
Ogólnie rzecz biorąc, głosy o niskich tonach są naturalnie mniej ruchliwe niż głosy o wysokich tonach. Ich znaczenie we francuskiej orkiestrze, w połączeniu z faktem, że 5-głosowe pisanie muzyczne jest znacznie bardziej skomplikowane do wykonania niż 4-głosowe, przyczynia się zatem do tego, że jest ono mniej odpowiednie dla wirtuozerii niż jego włoski odpowiednik. Funkcja ta prawdopodobnie wyjaśnia niepełnym -dla rosnącej preferencji, z których korzystał z całej kompozytorów XVIII -tego wieku.
Każda partia francuskiej orkiestry została wykonana na określonych instrumentach. W ten sposób top skrzypiec odpowiada wielkością dość blisko współczesnym skrzypcom . Licznik skrzypiec jest podobny do małej altówki . Z drugiej strony rozmiar skrzypiec jest instrumentem najbliższym obecnej altówce. A co do piątej skrzypiec, musiała wyglądać jak maleńka wiolonczela noszona na ramieniu, trochę jak gitara. Kontrabas skrzypcowy, składający się z czterech lub pięciu strun, był nieco większy niż współczesne wiolonczele.
Mimo różnych wymiarów, wysokie liczniki, rozmiary i piąta skrzypiec były nastrojone podobnie.
Należy zauważyć, że większość współczesnych zespołów barokowych wykonuje wszystkie części pośrednie przy użyciu tego samego rodzaju instrumentu, a mianowicie barokowej altówki w stylu włoskim. Rzeczywiście, dokładna fizjonomia tych instrumentów jest nadal w chwili obecnej (2018) aktywnym przedmiotem badań.
Trzymanie instrumentówWe Francji skrzypce były trzymane nie pod brodą i na płaszczyźnie prawie poziomej (zwykły współczesny sposób trzymania skrzypiec), ale w zagłębieniu ramienia, tuż pod obojczykiem i na prawie pionowej płaszczyźnie. Konsekwencje tego konkretnego stanowiska są znaczące:
Nieregularność intensywności pomiędzy mocnymi dudniami (smyczek naciągnięty) a słabymi dudniami (smyczek pchany) była szczególnie poszukiwana w okresie baroku. Następnie smak przekształcił się w czystszy i bardziej stały dźwięk. Odpowiada na to współczesny sposób trzymania skrzypiec.
Co więcej, zauważmy, że taka pozycja jest mniej męcząca dla skrzypka, że zajmuje mniej miejsca (muzyków może więc być więcej w ciasnej przestrzeni, jak na trybunie, orkiestrze itp.), I że jest wtedy uważany za bardziej naturalny i elegancki.
Aż do lat 90. XVII wieku francuska orkiestra zachowała niezmienioną niezwykłą równowagę, przyjętą na początku wieku, którą precyzyjnie opisał Marin Mersenne już w 1632 roku w swoim słynnym traktacie muzycznym Harmonie Universelle . Rzeczywiście, od 1692 r. Liczba blatów skrzypiec zacznie stopniowo rosnąć ze szkodą dla części pośrednich. Po 1715 r. (Śmierć Ludwika XIV) rozwój ten przyspieszył. Pod wpływem Włochów piąta część skrzypiec szybko zniknie, dając początek orkiestrze o zmiennej geometrii (4 lub 5 głosów w zależności od wykonywanych utworów):
W ten sposób liczba partii pośrednich będzie stopniowo redukowana na rzecz głosów o wyższych tonach, aż ogólny balans orkiestry mniej więcej dorównuje równowagom jej włoskiego odpowiednika, około 1750 r. Zmniejszenie liczby instrumentalistów grających partie pośrednie zredukuje widownię w orkiestrze (podczas gdy kilkadziesiąt lat wcześniej stanowili oni ponad połowę wszystkich pracowników) do tego stopnia, że Rousseau pozwoli sobie na tę ostrą uwagę:
„Ci, którzy są na imprezach wypełniających, mogą się zatrzymać, kiedy tylko zechcą, a muzyka nie znika już mniej. "
Podczas XVIII -tego wieku, muzyka staje się coraz większą niezależność, a wreszcie przestaje być postrzegane przede wszystkim jako sposób na tekście podkreślenia, lub w razie potrzeby do tańca. Spośród 5 głosów francuskiej orkiestry 4 są zasadniczo poświęcone tworzeniu bogatej warstwy dźwiękowej, harmonicznej pełni, na której można oprzeć tekst podkreślony głosem znad głowy, w jak największym stopniu respektując jego naturalną prozodię. Ta koncepcja roli orkiestry będzie ewoluować. Kompozytorzy będą dążyć do tego, aby muzyka sama w sobie stawała się bardziej sugestywna, to znaczy niezależnie od dokładnego znaczenia wersów wiersza, który wcześniej starał się przede wszystkim „nieść”. Ten estetyczny zmiany można znaleźć w badaniu niektóre motety autorstwa Michela-Richarda de Lalande pisemnej pod koniec XVII -tego wieku i przerobione kilkadziesiąt lat później przez samego kompozytora.
W rezultacie smak będzie więc ewoluował w kierunku większej ilości efektów i wirtuozerii, a jednocześnie czytelności i klarowności harmonicznej. Coraz większe miejsce zajmie orkiestra włoska, ostrzejsza, lżejsza, a przez to lepiej odpowiadająca na te aspiracje. Ponadto, francuska orkiestra, dobrowolnie związany przez Ludwika XIV z instytucją królewskiej, będzie cierpieć z powodu stopniowego niezadowolenia, które będą miały wpływ ten jeden w całym XVIII e wieku. Natomiast włoska orkiestra zyska na bardziej pozytywnym obrazie świeżości i odnowy w porównaniu z zinstytucjonalizowaną orkiestrą francuską uznaną za konserwatywną. Gwałtowne polemiki, takie jak kłótnia między Lullystesem a Ramistami , a nawet kłótnia między Bouffonami , są najbardziej spektakularnym tego odzwierciedleniem.
Wydaje się, że bardzo szybko zapomniano o zasadniczych cechach francuskiej orkiestry. Tak więc, od połowy XVIII e wieku, głos wysokiej Contre są regularnie podejmowane głosem drugich skrzypiec. W efekcie i od tej daty utwory przeznaczone dla tej orkiestry nie będą już mogły być w sposób zadowalający zinterpretowane.
I tak np. Wyodrębnia się niekiedy wielką prostotę części pośrednich Lully'ego, współcześni z trudem dostrzegają, że ich podstawową rolą jest zagęszczenie brzmienia orkiestry bez zakłócania melodii, a nie wykonywanie kontrdźwięków. złożone pieśni wpływające na zrozumiałość tekstów.
Podobnie, ponieważ szczególne proporcje głosów francuskiej orkiestry nie są już znane dyrygentom, zastosowano dystrybucję włoską. Głosy z góry (traktowane jako 1 st skrzypiec) i wysokie (przeciw porównane do dwóch z skrzypiec) są następnie w ciągu reprezentowane, co prowadzi do zachwiania równowagi dźwięku. To spowoduje trwałej niechęci do swego repertuaru, dopóki jego podstawowe zasady są odkryte na dowolny cel w XX th wieku , z takimi dyrygentami jak: William Christie i Christophe Rousset , jak również za pośrednictwem szeroko zakrojonych prac badawczych prowadzonych przez Centre de Musique Baroque de Versailles . W szczególności, ożywienie w 1986 roku z lirycznych tragedii Atys Les Arts Florissants , pierwszy występ na pełną skalę z użyciem odpowiednio zbilansowanej francuskiej orkiestry, był decydującym punktem zwrotnym.