W szerokim sensie utrzymanie porządku publicznego to zespół zachowań i działań mających na celu utrzymanie spokoju obywatelskiego.
W kontekście zgromadzenia ludzi, spontanicznego, zorganizowanego lub cierpiącego, termin „utrzymanie porządku publicznego ” (OM) określa przede wszystkim działanie siły publicznej w celu zapewnienia poszanowania prawa oraz zapewnienia lub przywrócenia prawa i porządku. ciągłość różnych działań społeczności: życie społeczne, administracja, administracja, biznes i usługi. To działanie policji w terenie, mające charakter prewencyjny i być może represyjny, jest zwykle poprzedzone działaniem edukacyjnym i często uzupełniane przez postępowanie prawne.
W kontekście pokoju społecznego pojęcie utrzymania porządku jest równoznaczne z zapewnieniem bezpieczeństwa społeczności i jednostek, to znaczy działaniem w celu zapobieżenia nieuprzejmości (czynom, które niekoniecznie stanowią przestępstwo, jak np. Publiczne pijaństwo). W związku z tym nie jest on związany wyłącznie z walką z przestępczością.
Ale utrzymanie porządku może być pretekstem do ograniczenia wolności jednostki , aw demokracji musi gwarantować prawa jednostki, w szczególności prawo do wyrażania opinii , prawo do bezpieczeństwa osobistego (art. 3 Powszechnej Deklaracji Prawa człowieka ), prawo do przemieszczania się (art. 13), prawo do wolności opinii i wypowiedzi (a więc do pokojowych demonstracji , art. 19) oraz prawo własności (art. 17).
W obliczu szeregu sytuacji, od zwykłej służby bezpieczeństwa po zamieszki , a nawet powstanie , których konsekwencje, szczególnie w przypadku pomyłki, mogą poważnie wpłynąć na życie społeczne i polityczne ich kraju, siły zamierzające utrzymać porządek muszą korzystać ze specjalnego szkolenia oraz dysponować odpowiednimi środkami i taktykami. W demokracji „żołnierze” utrzymania porządku są konfrontowani nie z wrogami, ale z „tymczasowo zagubionymi obywatelami”, którzy muszą być zatem powstrzymywani i kierowani przy minimalnej przemocy i zawsze pozostawiając im drzwi wyjściowe, pod stałą kontrolą organy administracyjne i sądowe.
Wreszcie, osoby odpowiedzialne za utrzymanie porządku muszą również uwzględniać przemoc ludzi, których nie dotyczą a priori motywacje demonstrantów i które pasują - indywidualnie lub w ramach zorganizowanych grup - w mechanizmy działania prowokacji i systematycznego łamania (zob. w szczególności artykuł Czarny blok ).
Systemy egzekwowania prawa są wprowadzane jako środek zapobiegawczy, gdy planowane jest zgromadzenie na dużą skalę, z ryzykiem degeneracji. Pojęcie „ryzyka degeneracji” jest niejasne i zależy od uznania władz, a także opinii publicznej. Zacytujmy na przykład:
Wielka trudność polega na proporcjonalności zasobów i poszanowaniu praw człowieka. W demokracji troszczącej się o szacunek dla swoich obywateli utrzymanie porządku dotyczy ograniczania obrażeń zadawanych przestępcom i nie powodowania śmierci . Oznacza to zatem:
W demokracji użycie siły lub broni wymaga zezwolenia władz cywilnych. Użycie siły lub broni oznacza ścisłe przestrzeganie zasad proporcjonalności i odwracalności. Ta ostatnia koncepcja polega na tym, że policja może w bardzo krótkim czasie i bardzo krótkim czasie użyć środków przymusu, zachowując możliwość zaprzestania tego używania, gdy tylko sytuacja już go nie usprawiedliwia.
We Francji prawo i porządek władzy administracyjnej ( prefekt regionalny , prefekt policji , prefekt departamentu , podprefekt , burmistrz ), ale także szefowie policji i dowódcy grupy żandarmerii, którzy stosują procedurę oddelegowania do realizacji różnych sił policyjnych (w szczególności CRS , policyjne firmy interwencyjne lub mobilne eskadry żandarmerii ).
Metody różnią się w zależności od kraju. Niektóre kraje (w szczególności Francja) wolą jak najbardziej ograniczyć fizyczne kontakty między policją a demonstrantami, będącymi źródłem licznych obrażeń, poprzez utrzymywanie tych ostatnich na dystans za pomocą gazu łzawiącego wystrzeliwanego ręcznie lub ręcznie. pomoc ze strony specjalistycznych urządzeń (garłacz i granatnik). W innych krajach (np. W Niemczech) użycie granatów jest znacznie rzadsze i częściej używa się armatek wodnych, ale kontakt fizyczny jest znacznie częstszy. W Wielkiej Brytanii procesy sądowe są znacznie częstsze - a kary są cięższe - niż w innych krajach Unii Europejskiej .
W niektórych krajach policja konna, np. W Niemczech, USA, Francji (tylko dla organów ścigania), Wielkiej Brytanii itp.
We Francji do początku lat dwudziestych XX wieku tylko duże metropolie - a zwłaszcza Paryż - dysponowały wystarczająco dużymi i wyszkolonymi siłami policyjnymi, aby skutecznie interweniować podczas demonstracji . Jeśli chodzi o żandarmerię, to w razie potrzeby mobilizuje plutony „oddziałów dodatkowych”. Plutony te składają się z żandarmów odbieranych z brygad w ilości jednego lub dwóch ludzi na brygadę, ale nie są wyszkoleni do utrzymania porządku ani nadzorowani przez swoich zwykłych dowódców. Ponadto ich nieobecność - często długotrwała - zakłóca działanie usługi. Dlatego uciekanie się do wojska w celu wzmocnienia policji lub żandarmerii nadal często prowadzi do powstrzymywania lub represjonowania ruchów społecznych , co czasami ma katastrofalne skutki: braterstwo między demonstrantami a poborowymi lub, przeciwnie, nadmierne użycie przemocy przy otwieraniu ognia. Stąd potrzeba siły wyspecjalizowanej w utrzymaniu porządku, która jednak nie jest jednomyślna, ponieważ jest trudna do zdefiniowania i finansowania. Ponadto niektórzy przywódcy polityczni obawiają się utworzenia nowej „ gwardii pretoriańskiej ”.
W 1921 r. W ramach oddziałowej żandarmerii utworzono mobilne plutony. Nazwę ruchomej gwardii republikańskiej, czyli GRM, przyjęli w 1926 r. W 1927 r. Od wydziałowej żandarmerii wyodrębniono ruchomą straż republikańską, tworząc nowy oddział żandarmerii. Rozwiązany po klęsce 1940 r. I częściowo zastąpiony przez Gwardię (odłączoną od żandarmerii), zostanie odtworzony w Wyzwoleniu (i ponownie przyłączony do żandarmerii) pod nazwą Gwardii Republikańskiej, a następnie od 1954 r. Policja.
Podczas II wojny światowej , krajowa policja będzie również nabyć jednostek ruchomych: mobilne grupy rezerwowe (GMR), które były do osiągnięcia sukcesu w 1944 roku - po oczyszczeniu, a następnie integrację personelu często z Resistance - z Republikańskiej firm ochroniarskich lub CRS. Siły policyjne z powołaniem głównie regionalnym w okresie bezpośrednio powojennym, CRS, których trwałość jest nawet kwestionowana, znajdują nową rację bytu i powołanie jako narodowa siła rezerwowa przy okazji strajków powstańczych w 1947 r. 1948.
Przez lata i wraz z doświadczeniem wydarzeń masowych, takich jak maj 68 , lub odosobnionych wydarzeń, takich jak śmierć Malika Oussekine w 1986 r., Doktryna w przypadku demonstracji ewoluowała, aby ograniczyć kontakt między policją a demonstrantami: policja a jednostki żandarmerii są oddane i specjalnie przeszkolone, a ich rolą nie jest już koniecznie rozproszenie demonstracji, ale powstrzymanie przemocy. W 2000 roku doktryna ewoluowała w kierunku aresztowania wichrzycieli.
Obecnie za utrzymanie porządku odpowiada policja i żandarmeria krajowa , aw szczególności:
Siły zbrojne inne niż żandarmeria mobilna, czyli głównie żandarmeria departamentalna, ale także żołnierze francuskich sił zbrojnych (lądowych, powietrznych i morskich), w razie potrzeby mogą być również zmobilizowani w drodze rekwizycji.
Siły zbrojne są podzielone na trzy kategorie w celu utrzymania porządku:
Od momentu włączenia żandarmerii do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w 2009 r. Ustawa została znowelizowana i nie ma już potrzeby rekwizycji na zatrudnienie żandarmerii w jednostkach utworzonych dla utrzymania porządku. Władza administracyjna korzysta obecnie z procedury oddelegowania (rekwizycje są nadal konieczne dla przewodniczących Zgromadzenia Narodowego lub Senatu , a także dla prezesów sądów i trybunałów).
Szkolenie i szkolenie jednostek ruchomej żandarmerii (i Gwardii Republikańskiej , która może wyjątkowo interweniować w Paryżu) w zakresie utrzymania porządku odbywa się w Narodowym Centrum Szkolenia Sił Żandarmerii . Te z firm CRS odbywają się w centrach Lyonu i Rennes.
Laurent Bonelli , dziennikarz i wykładowca nauk politycznych, wskazuje, że w rozmowie z wyższym funkcjonariuszem organów ścigania podkreślił relacyjny charakter przemocy, deklarując: „To my, instytucja, ustaliliśmy wyjściowy poziom przemocy. Im wyższy jest nasz, tym wyższy poziom demonstrantów. ”. Zdaniem Laurenta Bonelli „te strategie i te muskularne środki są również wspierane przez większość wybieranych urzędników, którzy postrzegają je jako okazję do podkreślenia stanowczości uważanej za politycznie opłacalną. Nawet jeśli oznacza to uwolnienie się od odpowiedzialności za przemoc, przypisując ją tylko „bandytom”, z samozadowoleniem mediów, zawsze lubiących obrazy konfrontacji i zniszczenia. "
W 2020 r. Opublikowany zostaje krajowy plan egzekwowania prawa mający na celu rozwój francuskiej doktryny egzekwowania prawa.