W francuskiego prawa cywilnego , dowód jest demonstracją rzeczywistość jest fakt , stanu, okoliczności lub obowiązku, w celu dochodzenia roszczenia, to znaczy „przedmiotem wniosku do których strona zaangażowana w postępowaniach sądowych wniosków, że zostanie przyznana. To podstawowa koncepcja, ponieważ w przypadku sporu niemożność udowodnienia swoich racji jest równoznaczna z jej brakiem.
We francuskim prawie cywilnym istnieją dwa systemy dowodowe : tak zwany system dowodu wolnego lub moralnego (który pozwala na wykorzystanie wszystkich rodzajów dowodu) oraz system dowodu prawnego (który rozpoznaje głównie dowody pisemne).
W prawie cywilnym system bezpłatnego dowodu jest używany, gdy dochodzi do udowodnienia faktów prawnych (z wyjątkiem narodzin i śmierci), podczas gdy system dowodu prawnego jest używany do udowodnienia faktów prawnych, do udowodnienia czynności prawnych ( umowy , testamenty itp. .) powyżej pewnej kwoty ustalonej dekretem (obecnie 1500 € ).
System dowodowy określa art. 9 kodeksu postępowania cywilnego , który stanowi: „Obowiązkiem każdej ze stron jest udowodnienie zgodnie z prawem faktów niezbędnych dla powodzenia jej roszczenia” .
Ciężar dowodu to nałożony na stronę procesu obowiązek udowodnienia elementów, które przedstawia na poparcie swoich roszczeń.
Ten, na kim spoczywa ciężar dowodu, ponosi ryzyko dowodu. Oznacza to, że jeśli nie uda mu się przekonać sędziego, fakt, że twierdzi, jest uważany za fałszywy bez konieczności udowadniania czegokolwiek przez przeciwnika.
Dwa powiedzenia prawa rzymskiego pozwalają nam uchwycić główne zasady dotyczące ciężaru dowodu:
Artykuł ten znajdujemy w art. 1353 kc, który stanowi:
„Kto żąda wykonania zobowiązania, musi to udowodnić.
Odwrotnie, ten, kto twierdzi, że został zwolniony, musi uzasadnić płatność lub fakt, który spowodował wygaśnięcie jego zobowiązania. "
Ogólnie rzecz biorąc, inne rzymskie powiedzenie dość dobrze podsumowuje sytuację w ogromnej większości przypadków: affirmanti incumbit probatio , to znaczy: „Dowód spoczywa na osobie, która wysuwa istnienie faktu. "
Wiemy, że przeciwko piśmie ustanawiającym czynność prawną można udowodnić jedynie aktem podpisanym prywatnym lub autentycznym podpisem, z wyjątkiem wyjątków materialnej lub moralnej niemożności uzyskania pisma, jeżeli zwyczajowo nie ustanawia się pisma lub gdy pisanie zostało utracone przez siłę wyższą. Wiemy też, że fakty prawne są udowodnione wszelkimi sposobami, z pewnymi wyjątkami (narodziny, śmierć).
Jednakże, zgodnie z art. 1354 Kodeksu Cywilnego, „domniemanie, że prawo przypisuje pewnym czynom lub pewnym faktom przez uznanie ich za pewne, zwalnia osobę, na której korzyść istnieje, od przedstawienia ich dowodu”. Ponadto, zgodnie z art. 1382 kodeksu cywilnego, „domniemania, które nie są ustanowione przez prawo, pozostawia się uznaniu sędziego, który może je przyjąć tylko wtedy, gdy są one poważne, precyzyjne i spójne, i tylko w przypadkach, gdy prawo dopuszcza dowód w jakikolwiek sposób ”.
Tak więc ciężar dowodu może być czasami modyfikowany przez zestaw domniemań, tak zwanych domniemań „prawnych”, gdy wynikają one z prawa lub „sądowych” (zwanych również „de facto”), gdy wynikają z faktów i że są przyznany przez sędziego.
Domniemania prawneDomniemanie prawne, to znaczy ustanowione ustawą w odniesieniu do faktów lub czynności prawnych, uznaje je za pewne i zwalnia podmiot, na którego korzyść istnieje, z obowiązku udowodnienia tego. Może być, w zależności od swojej siły, prosty, mieszany lub niepodważalny.
Proste domniemania prawneDomniemanie prawne jest uważane za proste, gdy prawo dopuszcza dowód przeciwny w jakikolwiek sposób. Na przykład:
O domniemaniu „mówi się, że jest mieszane, gdy prawo ogranicza środki, za pomocą których można je odwrócić lub przedmiot, na którym można je odwrócić”.
Niewzruszalne domniemania prawneDomniemanie jest niewzruszone, „gdy nie można go obalić”. Domniemania te nie zadowalają się wypieraniem przedmiotu dowodu, lecz w sposób znacznie bardziej radykalny tłumią konieczność dowodu, nadając niepodważalny charakter pewnych twierdzeń.
Fakt, który korzysta z domniemania, nie jest już kwestią logiki dowodowej: jest poza dyskusją. Nie ma sensu próbować ustalić, czy fakt jest słuszny, czy nie, z konieczności zostanie uznany za prawdziwy. Nazywa się to fikcją prawną .
Co do zasady uprawnienie do stwierdzenia w ten sposób tego, co prawo uważa za prawdziwe, należy tylko do ustawodawcy, ale orzecznictwo w sposób dorozumiany uznało uprawnienie do dopuszczania niewzruszalnych domniemań.
Na przykład:
Domniemania sądowe lub domniemania „de facto” to takie, które nie są ustanowione przez prawo. Pozostawia się je uznaniu sędziego, który musi je dopuścić tylko wtedy, gdy są poważne, precyzyjne i konsekwentne, i tylko w przypadkach, gdy prawo dopuszcza dowód w jakikolwiek sposób.
Zatem, gdy nie jest możliwe bezpośrednie udowodnienie faktu, sędzia może zadowolić się wskaźnikami, które pośrednio ustalają ten fakt, pod warunkiem, że elementy te są „poważne, precyzyjne i spójne” (art. 1382 kc). Do pozwanego należy zatem udowodnienie czegoś przeciwnego, ponieważ są one z natury wzruszalne.
Klasycznym przykładem w tej dziedzinie jest dowód na związek między stwardnieniem rozsianym a szczepionkami przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Do tej pory niemożliwe jest naukowe udowodnienie, że szczepionki przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B powodują przypadki stwardnienia na płytkach. Niemniej jednak wielu wnioskodawcom udało się uzyskać zadośćuczynienie od producentów szczepionek na podstawie różnych wskaźników, takich jak współistnienie podania szczepionki z wystąpieniem choroby lub większa statystyczna częstość występowania choroby u osób zaszczepione. W takich przypadkach firmy farmaceutyczne musiały udowodnić, że stwardnienie rozsiane nie może być spowodowane przez szczepionkę. (Civ. 1 st ,10 lipca 2013 r., N O 12-21314).
Jura novit curia : „sędzia zna prawo” .
Praworządność nie musi być udowadniana, a sędzia opiera swoją opinię na orientacji dowodów w stosunku do prawa.
Istnieją jednak dwa wyjątki:
Kwestie faktyczne muszą zostać udowodnione przez strony. W zależności od tego, czy chodzi o udowodnienie faktu prawnego, czy aktu prawnego , zasady są różne i podlegają wyjątkom.
Dowód czynności prawnych legal ZasadaDowód czynności prawnych nie jest bezpłatny i odbywa się w ramach tzw. doskonałych procedur dowodowych (zgodnie z systemem dowodu prawnego).
Rzeczywiście, od czasu rozporządzenia z Moulins z 1566 r. zasada jest pisemnym dowodem aktów prawnych. Konsekwencje są dwie:
Zasadę tę tłumaczy się tym, że w sprawach dotyczących czynności prawnych istnieje możliwość prekonstytucji dowodu. Dlatego wolimy preferować słowo pisane, które uważamy za znacznie bardziej wiarygodne niż zeznanie, którego wiarygodność można kwestionować, io wiele mniej arbitralne niż domniemania pozostawione uznaniu sędziego.
WyjątekOd zasady systemu dowodu prawnego istnieją wyjątki, które umożliwiają następnie dowodzenie zgodnie z systemem wolnego dowodu:
Jednak niemożność uzyskania pisanie nie zwalnia od przedstawienia dowodu wszystkimi środkami zarzucanego czynu (Civ. 1 st ,19 października 2016).
Dowód faktów prawnych Zasada: wolność próbna probFaktem prawnym jest najczęściej zdarzenie nieprzewidziane, co do którego nie udało się ustalić z góry ustalonego dowodu. I tak art. 1358 kc zezwala na odwoływanie się do dowodu wszelkimi sposobami, „chyba że ustawa stanowi inaczej” i nie stanowi inaczej dla faktów prawnych, z wyjątkiem kilku wyjątków.
Wyjątki od wolności próbnejIstnieją fakty prawne, których waga skłoniła ustawodawcę do uporządkowania odnoszącego się do nich systemu dowodowego. I tak np. urodzenie lub zgon musi być udowodnione za pomocą aktów stanu cywilnego, które są dokumentami autentycznymi, tworzonymi przez urzędników ministerialnych.
Istnieje również wyjątek od próbnej wolności faktu prawnego, gdy warunkuje to ważność aktu prawnego, którego ważność uzależniona jest również od sporządzenia podpisanego pisma. Na przykład: umowa na czas określony lub umowa o oddelegowanie jest nieważna, jeśli nie zostanie sporządzona i podpisana przez obie strony w ciągu dwóch dni od udostępnienia pracownika, chyba że umowa została faktycznie przekazana pracownikowi z tym opóźnieniem. Przekazanie to jest szczególnym faktem prawnym, którego nie można zatem swobodnie udowodnić. Tylko dopuszczenie sądowe i przysięga decydująca mogą udowodnić datę tego przekazania i obalić niewzruszalne domniemanie nieważności, o którym mowa powyżej w sekcji dotyczącej domniemań niewzruszalnych (por. art. 1354 kodeksu cywilnego).
Idealne proofy mogą być stosowane we wszystkich systemach proof. Jest to pismo o sądowej spowiedzi i przysięgi décisoire . Te doskonałe procedury dowodowe są dopuszczalne we wszystkich sprawach i wiążą sędziego, który musi wyciągnąć konsekwencje.
Dosłowne dowodyDosłownym dowodem jest to, co zostało spisane. Pismo jest zdefiniowane w artykule 1365 Kodeksu Cywilnego jako „seria liter, znaków, cyfr lub wszelkich innych znaków lub symboli posiadających zrozumiałe znaczenie, niezależnie od ich nośnika. "
Istnieją dwa doskonałe dosłowne dowody: akt urzędowy i akt prywatny, do którego dołączono w 2011 r. kontrasygnowany akt prawny.
Akt autentyczny DefinicjaAkty urzędowe określa art. 1369 kc: „ Akt urzędowy to taki, który został przyjęty z wymaganą uroczystością przez funkcjonariusza publicznego posiadającego kompetencje i kwalifikacje do działania . Jest to na przykład akt notarialny sporządzony przez notariusza.
Prawo od 13 marca 2000 roku uzupełniony ten artykuł z drugim akapicie dotyczącym działa na komputerowych nośnikach : „To może być sporządzony na nośnikach elektronicznych, jeżeli zostanie ustalone i utrzymywane w warunkach określonych przez dekrety Rady Państwa . "
Ustanowienie aktu urzędowego jest niekiedy wymagane pod rygorem nieważności w przypadku niektórych czynności uroczystych (umowa małżeńska, darowizna, hipoteka itp.). W takim przypadku dokument urzędowy jest jednocześnie warunkiem ważności umowy i środkiem dowodzącym jej istnienia i treści.
Poza tymi hipotezami, dla umów konsensualnych zawieranych w drodze samej wymiany zgód formalność ta nie jest konieczna ani do ustalenia ważności umowy, ani jej udowodnienia. Ale nadal może być przydatne odwołanie się do dokumentu urzędowego: akt będzie lepiej sporządzony za radą notariusza, notariusz poinformuje strony o meritum aktu (co wyjaśnia, dlaczego akt notarialny jest zwolniony z wszystkie odręczne informacje wymagane przez prawo w celu ochrony słabszej strony). Interwencja notariusza zabezpiecza również przed ryzykiem utraty aktu. Wreszcie dokument urzędowy jest wykonalny, podobnie jak wyroki, co umożliwia zastosowanie środków przymusowej egzekucji w przypadku niewykonania umowy bez konieczności stawania przed sędzią.
Aby akt był autentyczny, musi spełniać trzy warunki:
W przypadku nieprawidłowości formy akt jest nieważny jako akt urzędowy, ale można go wówczas uznać za akt podpisany własnoręcznie, jeżeli spełnia inne warunki.
Zakres dowodowyDokument urzędowy to pisemna metoda dowodowa, która umożliwia wykazanie istnienia i treści aktu prawnego. Należy dokonać rozróżnienia w zależności od tego, czy chodzi o udowodnienie pochodzenia czy treści dokumentu:
Akty podpisane własnoręcznie to pisma spełniające pewną liczbę warunków formalnych, ale opatrzone podpisem jedynie stron umowy, a nie urzędnika publicznego. Tak więc w przypadku umów synalgmatycznych , zgodnie z art. 1372 kc, jednym z warunków będzie, aby oryginałów było tyle, ile stron ma wyraźny interes (i które są zobowiązane). Warunek ten stanowi wyjątek w sprawach handlowych.
Zakres dowodowyWartość dowodowa aktu prywatnego jest ograniczona, ponieważ jest on autentyczny tylko do czasu udowodnienia inaczej:
Mimo wszystko dowód przeciwny podlega takim samym ograniczeniom, jak środki dowodowe.
Akt podpisany własnoręcznie, który nie spełnia wszystkich warunków formalnych (brak podpisu, zapomniana data itp.) nie traci całej wartości dowodowej. W rzeczywistości nie będzie to już miało mocy dowodowej aktu podpisanego własnoręcznie, ale z drugiej strony zapewni to, co nazywamy początkiem dowodu na piśmie, który otwiera, w ramach prawnego reżimu dowodowego, możliwości swobodnego dowodu aby potwierdzić, co jest zawarte w tym akcie.
Ponadto daty aktów prywatnych są weryfikowane i ważne tylko w trzech przypadkach:
Zgodnie z propozycją z raportu Darrois o zawodach prawniczych (2009) i pomimo protestu notariuszy, prawo 28 marca 2011, w art. 3, utworzyła między aktem urzędowym a aktem podpisanym prywatnym trzecią formę pisemną: kontrasygnowany akt prawny.
Jest to akt prywatny, który korzysta z pewnych korzyści ze względu na fakt, że został kontrasygnowany przez jednego lub więcej prawników.
W szczególności kontrasygnata świadczy o tym, że prawnik w pełni poinformował stronę lub strony, którym doradza, o zakresie i skutkach prawnych tej czynności. . W konsekwencji kontrasygnowany akt jest zwolniony z odręcznych oświadczeń, które czasami są wymagane przez prawo w celu zwrócenia uwagi słabszej strony, zwykle konsumenta, na zakres jego zobowiązania.
Ta sama zasada została uchwalona dla aktów notarialnych (art. 1369 C. civ.). Można sądzić, że strony zostały dostatecznie poinstruowane przez prawnika lub notariusza. Z drugiej strony akt kontrasygnowany przez adwokata nie ma mocy wykonawczej, którą uznaje się jedynie w akcie urzędowym.
KopiujW 1804 r. wykonane ręcznie kopie okazały się zawodne. Zostały zatem nadane przez kodeks cywilny bardzo ograniczoną mocą dowodową. Nie zostały im obdarzone dowodową moc autonomii: z pewnością można sporządzić kopię, ale jeśli osoba, której się sprzeciwia, zażąda przedstawienia oryginału, taki wymóg musi być spełniony.
Ale ewolucja technik reprodukcji dokumentów – węgla, mikrofisz, mikrofilmów, fotokopii, komputerów itp. - wymagała gruntownej reformy, obsługiwanej przez prawo12 lipca 1980. Prawo zwiększyło wartość dowodową kopii w obliczu nacisków ze strony placówek bankowych. Rzeczywiście, przechowywanie oryginalnego zapisu wszystkich kontroli stało się nierealne. W rezultacie banki przyzwyczaiły się do powielania czeków na mikrofilmach przed ich zniszczeniem. Ale potem nie mogli już produkować oryginałów. Aby zatwierdzić taki proces, ustawodawca, bardziej ogólnie, nadał kopiom niezależną moc dowodową. Obecnie, zgodnie z art. 1379 kc, obowiązuje sporządzenie kopii, mimo że wykonanie oryginału nie jest już możliwe.
Tak więc artykuł 1379 dopuszcza:
Zdefiniowane w art. 1383 kodeksu cywilnego „spowiedź jest oświadczeniem, przez które osoba uznaje za prawdziwy fakt mogący wywołać wobec niej konsekwencje prawne. Może mieć charakter sądowy lub pozasądowy. "
Zdefiniowane w art. 1383-2 k.c. zeznanie sądowe to przyznanie się przed sądem. Jego moc dowodowa jest bezwzględna, a sędzia ma obowiązek odpowiednio osądzić.
Spowiedź sądowa „jest w pełni autentyczna wobec tego, kto ją uczynił”. Co oznacza, że umożliwia udowodnienie czynności prawnej, a także udowodnienie przeciwko piśmie. Jako taki ma dwie cechy:
Jeśli zeznanie składa się poza sądem (w piśmie, nagraniu audio, w obecności świadka itp.), to mówi się, że jest pozasądowe , a wtedy jest to dowód niedoskonały. W artykule poświęcono część spowiedzi pozasądowej .
Decydująca przysięgaPrzysięga decydująca jest zorganizowana przez art.
Przysięga decydująca jest przysięgą składaną przez jedną ze stron na wniosek drugiej.
Na przykład: dłużnik, nie mogąc udowodnić, że spłacił prawidłowo, może poprosić wierzyciela o złożenie przysięgi, że nigdy nie został spłacony. Strona poproszona o złożenie przysięgi ma trzy możliwości:
Jest bardzo rzadko stosowany, ale zawsze pozostaje dopuszczalny, w szczególności gdy przy braku przekonujących elementów wynik procesu pozostaje nierozstrzygnięty. W rzeczywistości nie może odnosić się do stanu osób. W innych sprawach przysięga decydująca nie może odnosić się do faktów osobistych i istotnych.
Jeżeli pouczenie ustali fałszywość przyrzeczenia stanowczego, osoba, która je złożyła, może być przedmiotem poważnego oskarżenia (sąd karny), a inkryminowany proces może podlegać kontroli cywilnej.
Odbitki próbne niedoskonałe mogą być używane tylko w systemie bezpłatnej korekty. Chodzi o zeznania , domniemania mężczyzny , przysięgę uzupełniającą , pisma niepodpisane , dopuszczenie pozasądowe i początek dowodu na piśmie . Niedoskonałe dowody mają ograniczoną moc dowodową: sędzia może je ocenić.
ŚwiadectwoKażdy może zeznawać , pod warunkiem, że zgodzi się na złożenie przysięgi (mówimy o przysięgi dodatkowej) i wiedząc, że fałszywe zeznanie jest przestępstwem. Ale sędzia nie jest związany zeznaniem, nie ma obowiązku brać go pod uwagę. Ponadto strona przeciwna może odmówić jej wysłuchania. Wartość prawna zeznań jest wątpliwa, ponieważ uważa się je za podejrzane.
We Francji zeznania regulują artykuły 200 do 203 kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 441-7 nowego kodeksu karnego. Świadectwo może być napisany na papierze, lub po postać CERFA n O 11527-03.
Zeznanie może brać takie same gwarancje, jak oświadczenie komornika (ale nieodpłatnie w sensie finansowym), zawsze pod warunkiem wierności faktom.
Na przykład w przypadku, gdy w domu spływa woda deszczowa, widzimy, że „brakuje dachówek na dachu” , a „ściany są mokre” . Zeznania nie powinny wskazywać na związki przyczynowo-skutkowe, takie jak „brakujące płytki powodują wilgoć w ścianach”. "
Wskazane jest powołanie świadków spoza kręgu rodzinnego i bez związku zawodowego, choć nie ma na to przepisu prawnego.
Zeznania są często jedynym dowodem przeciwko „ odmowie przy kasie ”.
Domniemanie sądoweW przeciwieństwie do domniemań prawnych, które prawo nakłada na sędziego, domniemania mężczyzny są sposobem dowodowego rozumowania o pochodzeniu sądowym.
Wartość dowodową ludzkich domniemań „pozostawia się w gestii sędziego, który musi je przyznać tylko wtedy, gdy są one poważne, precyzyjne i spójne. "
Przysięga z urzędu lub uzupełniającaPrzysięga z urzędu (dawniej zwana supplétoire ) reguluje art. 1386 i 1386-1 Kodeksu Cywilnego.
Jest on dostępny dla sędziego, który może go skierować z urzędu, gdy przedstawione dowody nie wydają mu się dostatecznie przekonujące, chce zrekompensować jego braki (ale w praktyce sędzia woli zlecić sporządzenie opinii biegłego).
Przysięga uzupełniająca sama w sobie nie ma wartości dowodowej. Może jedynie uzupełnić początek istniejącego dowodu. Nie wiąże sędziego, który może wyciągać dowolne wnioski.
Spowiedź pozasądowaZdefiniowane w art. 1383 kc „spowiedź jest oświadczeniem, przez które osoba uznaje za prawdziwy fakt, który może wywołać wobec niej konsekwencje prawne. Może być sądowy lub pozasądowy. "
Jeśli spowiedź składana jest przed sądem, mówi się, że jest sądowa i jest to doskonały dowód. W artykule poświęcono część spowiedzi sądowej .
Jeżeli zeznanie składa się poza sądem (w liście, nagraniu audio, w obecności świadka itp.), mówi się, że ma ono charakter pozasądowy , a następnie „jego wartość dowodową pozostawia się ocenie sędzia” . Sędziowie mogą „uznać się za w pełni przekonanych o dopuszczeniu pozasądowym”.
Początek dowodu na piśmieArt. 1362 kc określa rozpoczęcie dowodu w formie pisemnej jako „pismo, które pochodzi od osoby kwestionującej czyn lub osoby, którą reprezentuje, uprawdopodobnia to, co się rzekomo. "
Pisemny początek sam w sobie nie wystarcza do udowodnienia czynności prawnej. Jednak jego istnienie upoważnia powódkę do uzupełnienia przedstawionego dowodu, który zostanie uznany za już w połowie dostarczony, poprzez złożenie zeznań, wyartykułowanie domniemań lub skorzystanie z poszlak, takich jak początek „egzekucji. Ten dodatkowy dowód musi koniecznie znajdować się na zewnątrz dokumentu, który stanowi początek dowodu.
Nagrania uzyskane w sposób nieuczciwy i/lub niezgodny z prawem nie są dopuszczone jako forma dowodu w procesie cywilnym. Tym samym fakt nagrania rozmowy telefonicznej bez czyjejś wiedzy może obrócić się przeciwko osobie dokonującej nagrania, która może zostać postawiona w stan oskarżenia i skazana. Roztwór ten potwierdzono w wyroku 2 nd komory cywilnej Court Kasacyjny7 października 2004.
Art. 226-1 kk karze nagrania bez wiedzy osoby tylko wtedy, gdy mają na celu naruszenie prywatności jej życia prywatnego.
Jednak wiadomości pozostawione na automatycznych sekretarkach i SMS-y są zawsze akceptowane.
Debata wokół dowodów musi jednak uwzględniać sprzeczności. W ten sposób Europejski Trybunał Praw Człowieka może pod pewnymi warunkami przyjrzeć się nagraniom poprzez rzetelność procesu w administrowaniu dowodami (art. 6 ust. 1 EKPC).