La Belle Hélène

La Belle Hélène Opis tego obrazu, również skomentowany poniżej Kostium Helen od Dranera na odrodzenie z 1876 r. Kluczowe dane
Uprzejmy jedzenie operowe
N BER dokumentów 3 akty
Muzyka Jacques Offenbach
Broszura Henri Meilhac i Ludovic Halévy
Język
oryginalny		 Francuski
Czas trwania (w przybliżeniu) 150 minut
kreacja 17 grudnia 1864 r.
Teatr Rozmaitości , Paryż

Postacie

Powietrze

La Belle Hélène to opera bufetowa w trzech aktach Jacquesa Offenbacha , inspirowana postacią Hélène (w starożytnej grece Ἑλένη / Hélénê ), córki Zeusa i Ledy , żony króla Ménélasa . Libretto jest autorstwa Henri Meilhaca i Ludovica Halévy'ego , a premiera odbyła się w Paryżu w Théâtre des Variétés na17 grudnia 1864 r..

Parodystyczna praca kpi z burżuazyjnych i duchownych obyczajów dworu Napoleona III , który pławi się w morskich kąpielach przedstawionych pod postacią królów starożytnej Grecji, którzy odkrywają cudzołóstwo Heleny, żony króla Sparty i Paryża, syn króla Troi. Opera karykatury również smak tragicznych i mitologicznych argumentów opery seria z Glück , Meyerbeera , Rossiniego , Berlioza czy Wagnera .

Jest to jedno z najbardziej znanych dzieł Offenbach, pojawia się w statystykach jak Operabase n ö  101 oper w latach 2005-2010; to jest 12 th w Francji i trzeci dzieło Offenbacha, 35 występów w danym okresie.

Geneza

Pisanie

Zgodnie z dekretem z 6 stycznia 1864 ro „Wolności teatrów”, która znosi obowiązek pozostania w swoim gatunku przez każdy zakład, dyrektorzy teatrów paryskich starają się poszerzyć swój repertuar. Od wiosny 1864 roku Théâtre des Variétés , niegdyś ograniczony do wodewilu , z powodzeniem wystawiał utwory liryczne, takie jak La Liberté des theâtres czy Joueur de fte . Jacques Offenbach, ze swej strony, stara się odchodzić od teatru Bouffes-Parisiens z którego jest w konfliktu .

12 czerwca 1864 r, Jacques Offenbach proponuje Ludovicowi Halévy'emu pomysł na libretto: „jak Anglicy, [którzy] wysyłają korespondentów wszędzie w czasie wojny, moglibyśmy być może użyć tego środka do zdobycia Troi. ” .

Od Ems , gdzie przedstawia The Soldier Magician the12 lipca 1864 rnastępnie Jeanne, która płacze i Jean którzy śmieją19 lipca 1864 r, pracuje nad partyturą. 2 lipca 1864 r, prawie ukończył pierwszy akt, który jest „niezwykle mile widziany” i prosi Ludovica Halévy'ego o przysłanie mu drugiego aktu. Człowiek sceny powiedział jej nazajutrz: „Pierwszy akt, który jest czarujący, daje nam tylko (…) ekspozycję. Wiesz, że sztuki żyją sytuacjami, znasz to lepiej niż ktokolwiek inny, więc intrygują. ” . Lato jest mało opłacalne dla zaawansowania prac. Z Etretat ,25 sierpniaJacques Offenbach cieszy się z zakończenia pierwszego aktu i „ogromnego efektu” finału, dla którego „niewiele zmienił jednego (…) wersu” swoich librecistów. 3 wrześniaPisał do Ludovic Halevy: „Płonę mieć 2 e akt Helen” .

Spektakl odbywa się w dniu 7 września 1864 r w Paryżu.

Pod koniec września trupą opiekuje się Jacques Offenbach, chce Hortense Schneider w roli Hélène, Léa Silly w roli Oreste, Henri Coudera w roli Calchasa – ta ostatnia ostatecznie stworzy rolę „Agamemnona”. .

W Październik 1864, paryska prasa ogłasza stworzenie na zimę Porwania Heleny  : „nowa parodia antyków, odpowiednik Orphée aux Enfers  ” . Hortense Schneider, którą zauważył Jacques Offenbach i którą zwerbował do Bouffes Parisiens, została zatrudniona przez Théâtre des Variétés „za znaczną pensję” .

Cenzura

Libretto jest przetwarzane przez komisję cenzury w dniu 18 października 1864 r. PoczątekListopad 1864krąży plotka, że ​​cenzura znacznie zmodyfikowała dzieło. Le Figaro wskazuje, że dzieło „w ogóle nie musiało cierpieć” i że jest to po prostu „kilka zmian słów” . W rzeczywistości, jak wyjaśnia historyk Jean-Claude Yon, libretto bardzo wprawiło komisję w zakłopotanie. Poprosiła na przykład, że „Paryżowi nie obiecuje się już„ najpiękniejszej kobiety na świecie ”, ale „miłość najpiękniejszej kobiety na świecie ”” . Dzięki tego typu zmianom cenzorzy uczynili libretto „bardziej aluzyjnym”. Zmuszona do większej dyskrecji zmysłowość Hélène jest tym bardziej niepokojąca. ” .

Próby

Próby zaczynają się w połowiePaździernik 1864. W połowie listopada premiera jest opóźniona. Pierwsze próby odbywają się pod nieobecność librecistów, Offenbach pisze do Ludovica Halévy'ego: „[Hippolyte] Coigniard powiedział mi, że nigdy nie zdarzyło się, aby autor wyszedł podczas wystawiania sztuki. ” .

Pod koniec listopada dziennikarze używają ostatecznego tytułu: La Belle Hélène .

16 grudnia, Jacques Offenbach daje ostatnie instrukcje Ludovicowi Halévy'emu: „abyśmy milczeli za kulisami” i prosi go, aby „powiedział mu, jak to działa, jeśli trzeba zrobić cięcia. ” . Jest prawdopodobne, że delecja pierwszej części Jeu de l'oie ( N O  13), arii Paris poprzedzającego Duet ( N O  15) przeprowadzono przed pierwszym.

kreacja

Dom

Tworzenie odbywa się dnia 17 grudnia 1864 rw Théâtre des Variétés. Sukces jest "żywy pierwszego wieczoru i przytłaczający na kolejnych przedstawieniach" zauważa Le Figaro .

Muzyka

Le Ménestrel zauważa z żalem, że „zapał pana Jacquesa Offenbacha jest niewyczerpany” i że „wiele motywów [ma] stać się popularnymi” . Krytycy nie mylą się, mówiąc o tej „uroczej” muzyce, że „w ciągu ośmiu dni zadrżą ściany sali balowej Opery  ” .

Prasa jest entuzjastycznie nastawiona do wszystkich dzieł, ale nie udało się wybrać kilku. „W La Belle Hélène są rozbudowane finały i małe krótkie utwory przebrane za madrygały burleski, strony dla koneserów i chóry dla tłumu. ” . „Genialne delirium, duchowa furia ożywia całą tę partyturę, jedna z najlepszych w Offenbachu; promieniuje radością, sukcesem, popularnością. » Notatki Le Constitutionnel .

Utajone zmysłowy, pogarsza cenzury jest wyczuwalny w muzyce jak wskazano przez krytyki, który opisał duet ACT II ( N °  15), a „o delikatności erotycznej dzieła” .

M. Escudier słusznie zauważa specyfikę muzyki Jacquesa Offenbacha: „w scenach komiksowych jego muzyka sprawia, że ​​ludzie umierają ze śmiechu; w scenach czułych lub namiętnych osiąga rzadkie wzniesienie uczucia. ” .

Broszura

La Comédie jest zachwycona: „Śmialiśmy się z dialogów i zwrotek, śmialiśmy się ze wszystkiego. ” . Spektakl jest doceniany, ponieważ jest „zabawny”, a nawet „wspaniały komiks” . Musical France również zauważa: „Utwór jest napisany bardzo eleganckim francuskim, duch jest pełen” .

Niektóre tytuły prasowe ubolewają, podobnie jak w przypadku Orphée aux Enfers , „wyborem pewnych tematów zdepoetyzowanych przez parodię. (…) Iliada i Odyseja są wyśmiewane” . „Czy nie nadszedł czas, aby położyć kres tym zimnym dowcipom, które poniżają umysły opinii publicznej, przyzwyczajając ją do drwin z Pięknego i wygwizdania Wzniosłości?” » pyta Paul de Saint-Victor w La Presse . Théodore Gautier , Théodore de Banville i Jules Janin sprzeciwiają się temu dziełu, które Théodore de Banville nie waha się zakwalifikować jako „dzieło judaistycznej i izraelskiej nienawiści do Grecji z marmurowych świątyń i oleandrów” . Nestor Roqueplan , bardziej ugodowy, widzi w La Belle Hélène „najpiękniejszą galerię karykatur i najlepiej skomponowaną, by na zawsze zatopić starożytność, gdyby nie była niezatapialna. ” .

Twórcy

Cały oddział jest powszechnie uważany za „każdy bardziej zabawny niż następny” .

Hortense Schneider w roli tytułowej jest szczególnie znana ze swojego wielkiego „sukcesu piękna, śpiewu, kapryśnej gry aktorskiej” .

Sukces

Istnieje sukces. Najlepszy dzień w Les Variétés mija w poniedziałek2 stycznia, z recepturą 4600 franków.

Początek Czerwiec 1865, Le Figaro podaje minut kolację dla 150 th  reprezentacji, dla której Jacques Offenbach zaprasza 150 osób, w tym wykonawców z pokoju, a kolację w Piotra . Według Jean-Claude Yon, La Belle Helene rzeczywiście zatrzymuje się na 143 rd  wydajności na31 maja 1865.

Został wznowiony w następnym roku w Variétés on 25 listopada 1865 ri osiąga 197 th  reprezentacji gdy opuściła show21 stycznia 1866 r.

Kreacje za granicą

Koniec Luty 1865Jacques Offenbach wyjeżdża do Wiednia, aby „pokierować próbami Belle Hélène  ” . Premiera odbywa się w Theater an der Wien on17 marca 1865 rprzed rozwścieczoną publicznością: „to cała publiczność się rusza: parter, loże i galerie chcą tańczyć, klepiemy się po stopach, wybijamy rękoma czas, nucimy melodie i za każdym razem z panem. Polkabach” . W tym celu adaptację libretta powierzono Camillo Walzelowi i Juliusowi Hoppowi. Rolę Hélène powierzono Marie Geistinger, która odnosi „sukces tak pełny, jak Hortense Schneider w Paryżu” .

La Belle Hélène powstała w Berlinie w Niemczech w dniu13 maja 1865 r, na Węgrzech w Marzec 1866pod tytułem Szép Helena , w Londynie w Wielkiej Brytanii30 czerwca 1866 r, w Mediolanie , Włochy w dniu27 kwietnia 1867a w Stanach Zjednoczonych, dla wersji angielskiej, 13 kwietnia 1868.

Premiera czeska odbyła się w Pradze w 1875 roku. Premiera australijska odbyła się dnia31 maja 1876 r.w Sydney w Royal Victoria Theatre .

Twórcy

Rola Twórca Zasięg
Paryż , syn króla Priama Jose dupuis tenor
Menelaos , król Sparty Jean-Laurent Kopp tenor
Agamemnon , król królów Henri Couder baryton
Calchas , wielki omen Jowisza Pierre-Eugène Grenier Niska
Achilles , król Phtiotydes Aleksandra Guyona tenor
Ajax pierwszy , król Salaminy Edward Hamburger tenor
Ajax drugi , król Lokrian I tenor
Filokoma , sługa Kalchasa , sługa grzmotu Wideo mówiona rola
Euthycles , kowal Royer mówiona rola
Helen , królowa Sparty Hortense Schneider mezzosopran
Orestes , syn Agamemnona Lea Silly sopran (rola transwestyta)
Bacchis , zwolennik Heleny C. Renault sopran
Léæna , hétaïre Gabriela sopran
Parthenis , hetair Alicja sopran

Argument

Akt I – Sąd nad Paryżem

Na placu publicznym w Sparcie ludzie składają ofiary przed świątynią Jowisza . Calchas, wielki omen , patrzy gorzko na te skromne ofiary złożone głównie z kwiatów. Poranek kontynuuje przybycie żałobników Adonisa w towarzystwie Heleny, królowej Sparty, którzy proszą Wenus „o miłość, gdyby nie było jej już na świecie!” ” . Potem pojawia się młody książę Orestes, syn Agamemnona , w towarzystwie młodych modnych kobiet, które Kalchasowi udaje się odrzucić z obawy, że zakłócą ofiarę. To właśnie Paryż , przebrany za pasterza syn króla Priama , który przybywa do Sparty i przyjeżdża szukać „miłości najpiękniejszej kobiety na świecie” , obiecała mu Wenus podczas zawodów na Górze Ida . Calchas pochyla się do woli Wenus i podejmuje się jej pomocy w podbiciu Heleny, najpiękniejszej kobiety na świecie. Właśnie organizowany jest konkurs, aby odkryć „ludzi ducha” . Królowie Grecji, Ajax Pierwszy, Ajax Drugi i Achilles rządzą , a następnie Menelaos , mąż Heleny i król Sparty, oraz Agamemnon. Wygrywając trzy wydarzenia: szaradę , kalambur i końcowe rymy , Pâris ujawnia swoją tożsamość. Kalchas wypowiada wtedy proroctwo: „Menelaos musi pojechać i spędzić miesiąc… (...) w górach Krety” .

Akt II - Gra w gęsi

W apartamentach królowej piękna Hélène przyjmuje niecierpliwego Pârisa: „od miesiąca trzymamy się marivaudage” , powiedział jej. Zauważając, że miłość nie wystarczy, daje jej do zrozumienia, że ​​przebiegłość będzie kolejnym środkiem, którego użyje do osiągnięcia swoich celów. Pod koniec wywiadu cały dwór i królowie przybywają, aby pograć w gęsi . Gra kończy się wystarczająco szybko, gdy Calchas zostaje złapany na akcie oszustwa, ale dzięki swojej dyplomacji bardzo szybko udaje mu się zapanować nad sytuacją. Zmęczona Hélène odpoczywa, pragnąc snu, który pozwoli jej zobaczyć piękny Paryż bez nadszarpnięcia lojalności, jaką jest winna Menelaosowi. Pomimo wielu strażników umieszczonych w drzwiach mieszkania, Paris udaje się wejść pod postacią niewolnika. Marzenie staje się rzeczywistością, ale kiedy Paryż i Hélène całują się, do mieszkania wchodzi powracający z Krety Ménélas. Wzywając królów i dwór na ratunek, wypędzają Paryż ze Sparty.

Akt III - Kambuz Wenus

Na plaży w Nafplion, gdzie znajduje się sąd, Hélène próbuje zapomnieć o epizodzie, który miał miejsce osiem dni wcześniej. Ménélas prosząc o wyjaśnienie, Hélène broni się i deklaruje, że oparła się miłości Paryża. Wenus jest zła, pary rozstają się, Agamemnon i Kalchas proszą Menelaosa, aby dokonał samospalenia dla dobra Grecji. Ten ostatni odmawia, ale aby przełamać impas, nazwał wielką wróżbę Wenus. Tym wielkim omenem jest Paryż w przebraniu, który po prostu prosi Helenę, aby poszła do Kythery, aby złożyć ofiary Wenus. Ménélas z radością przyjmuje rozwiązanie, które nic go nie kosztuje. Podczas gdy galera rusza ponownie z Heleną, Parys daje się poznać i oświadcza Menelaosowi: „Nie czekaj dłużej, królu Menelaosie, zabieram Helenę, ona jest moja!” Jestem Paryżem! ” .

Przegroda

Pieśń fortepianowa La Belle Hélène została opublikowana w Paryżu przez wydawnictwa Gérarda w 1865 r. Wydanie Alkor z 2008 r. „czerpie korzyści z badań Roberta Didiona. Odnajdujemy scenę z gry w gęś w całości [nr 13], wersety paryskie poprzedzające Duo du rêve [nr 15] oraz trzy alternatywne wersje finału aktu III. " Obejmuje ona zatem numery Jacques Offenbach usuniętych lub zmodyfikowanych w ostatnich próbach.

Katalog piosenek
Nie. Tytuł Wyd. Gerarda, 1865 r Wyd. Alkor, 2008
Akt I
Wprowadzenie • •
1 Chór Ku twym ołtarzom, Jupinie • •
1a Chór To obowiązek młodych dziewcząt • •
2 Powietrze Boskie miłości, ogniste płomienie • •
2a Melodramat • •
3 Kuplety W kabarecie labiryntowym • •
3a [Bez tytułu] • •
4 Melodramat • •
5 Melodramat • •
6 Wyrok Paryża Na górze Ida • •
6a Melodramat • •
6 ter Melodramat • •
7A Rynek Oto królowie Grecji • •
7B Kuplety Ci królowie pełni odwagi • •
7a [Bez tytułu] Oto królowie Grecji • •
7 ter Melodramat •
7c Melodramat •
7 kwint Melodramat •
8 Finał Chwała • •
Akt II
9 Przerwa • •
10 Chór O królowo, w ten dzień • •
11 Inwokacja do Wenus Urodziliśmy się • •
12 Spacer gęsi Oto on, Król Królów • •
12a Wznowienie chodzenia Wokół Króla Królów •
13 Scena gry Widzisz, mam trzy • •
14 Werset W wieńce zaplećmy róże • •
15 Wymarzony duet To niebo mnie wysyła • •
16A Finał Dla mnie, królowie Grecji • •
16B Kuplety Mądry mąż • •
Akt III
17 Przerwa • •
18A Chór Zatańczmy, kochajmy się • •
18B Okrągły Wenus, głęboko w naszych duszach • •
18a Melodramat • •
19 Kuplety Prawdziwy ! nie jestem • •
20 Trio patriotyczne Kiedy Grecja • •
21A Chór Kuchnia Kytherather • •
21B Zipline z chórem A przede wszystkim • •
22 Finał Ona przychodzi, to ona • •

Kostiumy

Lojalność wobec pracy

Oferty i pożyczki and

AGAMEN. Kiedy Grecja jest polem rzezi, Kiedy poświęcamy mężów, Żyjesz szczęśliwie w swoim gospodarstwie domowym... Nie dbasz o swój kraj! (...) AGAMEN. Zatacza się!... CALCHAS. Zatacza się!... AGAMEMNON i CALCHAS. Ledwo oddycha! MENELAS. Wydycham! La Belle Hélène , nr 20, akt III, scena V GUILLAUME. Kiedy Helvetia jest polem tortur Gdzie zbieramy nasze dzieci Ramiona Geslertesa są wspólnikami Walcz i umieraj za naszych tyranów (...) GUILLAUME. On drży WALTERA. On się zatacza GUILLAUME i WALTER. Ledwo oddycha ARNOLDA. wygasam Guillaume Tell , nr 11

Potomkowie

Dyskografia selektywna

Na DVD

Bibliografia

Uwagi i referencje

Uwagi

  1. Źródło wskazuje na tenor  : Pierre-Eugène Grenier również stworzył role tenorowe. Ale prawdą jest, że ambitus to raczej niski głos.
  2. Wzmianka w partyturze: „Podczas spektaklu śpiewane są tylko dwie pierwsze zwrotki. ” .
  3. Wzmianka na żywo: „W reprezentacji, tylko śpiewać 2 e i 3 e  wersy. ” .
  4. Partytura ma 3 wersje o numerach 22/1, 22/2 i 22/3.
  5. Zob. też Gil Blas , sobota, 29 grudnia 1900, s. 1: „Niedawna publikacja ujawniła, że ​​nieżyjący już książę małżonek, mąż królowej – śmiał się z królowej – pił lemoniadę, gdy spędzał noc w Gracieuse Victoria. "  ; Le Rire , 25 listopada 1905, s. 2: „Zawód księcia-małżonka jest czasem dobry, zwłaszcza w sztukach naszego przyjaciela Xanrofa, i zawsze pochlebia mi móc śpiewać sobie: Jestem mężem królowej / Ri królowej, Ri królowej , do powietrza Offenbacha. "  ; Nasze teatry , wtorek 14 lutego 1911, s. 2: „Oscar, przerywając mu: jestem mężem królowej / królowej Ri (bis) / królem Menelaosem. / Boję się, że pewnego dnia Hélène / Że pewnego dnia Hélène (bis) / powiem to cicho »
  6. Bez argumentów i źródła, David Rissin potwierdza, że ​​Jacques Offenbach „nie obraziłby się ”  !
  7. Ta szarada jest modyfikowana w nagraniach m.in. pod kierownictwem muzycznym JP Marty'ego (1970), A. Lombarda (1978), M. Plassona (1985) czy M. Marca Minkowskiego (2000).

Bibliografia

  1. Offenbach Edition Keck , wydanie krytyczne pod redakcją Jean-Christophe Keck
  2. Statystyki Operabase
  3. Offenbach 1994 , s.  64
  4. Offenbach 1994 , s.  66
  5. Offenbach 1994 , s.  76
  6. Offenbach 1994 , s.  77
  7. Offenbach 1994 , s.  78
  8. Offenbach 1994 , s.  80
  9. Offenbach 1994 , s.  82
  10. Le Menestrel , 2 października 1864
  11. Le Figaro , 6 października 1864
  12. Le Figaro, 6 listopada 1864
  13. La Belle Hélène: pasje i cenzura , Jean-Claude Yon
  14. Offenbach 1994 , s.  86
  15. Le Figaro, 13 listopada 1864
  16. Offenbach 1994 , s.  88
  17. Le Figaro, 27 listopada 1864
  18. Offenbach 1994 , s.  89
  19. Le Figaro , 25 grudnia 1864 r
  20. Le Menestrel , 25 grudnia 1864 18
  21. Le Petit Journal , 19 grudnia 1864 r.
  22. Le Constitutionnel , 26 grudnia 1864 r.
  23. La France Musicale , 25 grudnia 1864 r.
  24. La Comédie , 25 grudnia 1864
  25. La Presse , 26 grudnia 1864
  26. Théophile Gauthier skarży się, że „ Belle Hélène miażdży nasz podziw i nasze artystyczne przekonania” i że „dążenie do ośmieszenia bohaterów Homera jest prawie bluźnierstwem”. por. Jean-Claude Yon, „Starożytni operetka w XIX th  wieku  : gatunek sam w sobie? » , W Figurach starożytności w operze francuskiej: od Troyens Berlioza do Œdipe d'Eesco , University of Saint Etienne,2008 str. 137
  27. Jules Janin w Journal des Débats mówi o „zdrajcy Halevy” i „nieszczęsnym Offenbachu, który zbezcześcił wszystkie arcydzieła i wszystkie wspomnienia” por. Maurice Descotes, Historia krytyki dramatycznej we Francji , s. 286 .
  28. Gérard-Michel Thermeau, Jacques Offenbach urodził się 200 lat temu
  29. Recenzja czasopisma nr 5 czasopisma Histoire littéraire dotycząca książki Jean-Claude Yon, Offenbach, Gallimard, 2000.
  30. Le Figaro , 4 czerwca 1865
  31. 2000 r. , s.  310
  32. 2000 r. , s.  317
  33. 2000 r. , s.  324
  34. Le Figaro , 23 lutego 1865
  35. Żółty karzeł , 27 maja 1865 w Yon 2000 , s.  313
  36. 2000 r. , s.  313
  37. (en) Alfred Loewenberg, Annals of Opera, 1597-1940 , John Calder Londyn, 1978, s. 969-970
  38. Péter Bozó, Operetka na Węgrzech (1859–1960)
  39. Teatr , Henri Meilhac i Ludovic Halévy, Calmann-Lévy, tom I
  40. Offenbach i in. 2008 , s.  IV
  41. La Belle Hélène, partytura pieśni i fortepianu , E. Gérard Paris
  42. Offenbach i in. 2008 , s.  V
  43. Rissin 1980 , s.  143
  44. L'Aurore , piątek 23 sierpnia 1901, s.2.
  45. Słownik języka francuskiego, tom 3, Émile Littré, Hachette (Paryż) 1873-1874.
  46. Teatr, Henri Meilhac i Ludovic Halévy, Calmann-Lévy, tom I, s. 192.
  47. Geografia Wergiliusza Helieza poszerzona o Geografię Horacego , JG Masselin, wydanie Auguste Delalain, Paryż 1820, s. 74
  48. Melissa Cummins, Wykorzystanie technik parodii w operetkach Jacquesa Offenbacha i Du Style Galant au Style Méchant Germaine Tailleferre, uniwersytet w Teksasie, s. 108 do przeczytania na https://kuscholarworks.ku.edu/bitstream/handle/1808/25233/Cummins_189_0099D_15.15 pdf? sekwencja = 1
  49. Sama struktura Belle Hélène przejmuje strukturę Tannhäusera, pasterza zakochanego w Wenus, konkursu elokwencji i pielgrzymki na Wenus.
  50. w Percier, Wagner i parodiach muzycznych, wiadomościach wagnerowskich oraz dokumentacjach i działalności Cercle Richard Wagner, Lyon, 15 stycznia 2019, do przeczytania na http://laviewagnerienne.canalblog.com/archives/2019/01/15/ 37015706. html
  51. W Elizabeth Giulani, Jacques Offenbach, La Belle Hélène: opera bouffe w trzech aktach, 1985 [przegląd], Wibracje. Muzyka, media, społeczeństwo Rok 1987 4 s. 323-326
  52. Orphée aux Enfers, opera-bufon w 2 aktach i 4 tableaux, partytura wokalna i fortepianowa, Heugel et Cie, s. 60.
  53. w Claude Aziza, Grecja Operetki, L'Histoire, do przeczytania na https://www.lhistoire.fr/la-gr%C3%A8ce-dop%C3%A9rette-doffenbach
  54. Tradycyjne desery , Hervé Chaumeton, Jean Arbeille, 2005, s.6, Artémis éditions, ( ISBN  2844164048 )

Linki zewnętrzne