Afera stavisky'ego jest francuskim polityczno-ekonomiczny kryzys, który nastąpił w styczniu 1934 roku , po śmierci w niewyjaśnionych okolicznościach oszust Alexandre Stavisky , znany jako „przystojny Sacha”. To skandal symbolizuje kryzys niestabilnym systemem podejrzeniem korupcji i przyczynia się do upadku drugiego rządu z Camille Chautemps i wybuchu w zamieszkach przeciw parlamentarnych w dniu 6 lutego 1934 r .
Plik 23 grudnia 1933, z rozkazu podprefekta Josepha Antelme, dyrektora Kredytu Miejskiego w Bayonne, Gustave Tissier, zostaje aresztowany za oszustwa i wprowadzanie do obiegu fałszywych obligacji na okaziciela na kwotę 261 milionów franków. Dochodzenie szybko odkrywa, że Tissier jest tylko wykonawcą założyciela komunalnych kredytowa, Serge Alexandre Stavisky , który zorganizował tę oszustwa (poprzez systemie Ponzi pozwalając mu sprzeniewierzenia ponad 200 mln franków) pod nadzorem wspólnika z zastępcą - burmistrz z Bayonne , Dominique-Joseph Garat , który, korzystając z okoliczności łagodzących, zostanie skazany na dwa lata więzienia. Stavisky był kilkakrotnie ścigany za oszustwa w poprzednich latach i 19 razy wypuszczany. W następstwie tego aresztowania i ze względu na bliskie powiązania istniejące między tymi oszustami i osobistościami (patrz poniżej), sub-prefekt Antelme został odwołany ze swoich funkcji .
Śledztwo prowadzone w szczególności przez Alberta Prince'a , naczelnika wydziału finansowego prokuratury paryskiej, ujawnia liczne relacje oszusta w kręgach policyjnych , prasowych i wymiaru sprawiedliwości : zastępca Gastona Bonnaure , senator René Renoult , minister kolonii oraz były minister sprawiedliwości Albert Dalimier , kierownicy gazet Dubarry i Aymard skorzystali z jego hojności w zamian za ich wsparcie; Prokurator generalny Pressard, szwagier przewodniczącego Rady Camille Chautemps , dopilnował, aby proces Stavisky'ego został odroczony na czas nieokreślony. Wiele osobistości ostatnio dobrze radziło sobie z „przystojnym Sachą” i liczą na jego milczenie, tak że gdy policja znajdzie Stavisky'ego umierającego w chatce w Chamonix , January 8 , 1934można się zastanawiać, komu samobójstwo lub zbrodnia (ponieważ okoliczności śmierci są tajemnicze) przynoszą największe korzyści. Le Canard enchaîné pisze w tytule: „Stavisky popełnia samobójstwo strzelając do niego z bliskiej odległości z rewolweru” lub „Stavisky popełnił samobójstwo kulą wystrzeloną z 3 metrów. Tak to jest mieć długie ramię ”. W socjaliści po dokonaniu zwolnienia z Paris szef policji Jean Chiappe jako warunek za poparcie dla rządu , radykalna Édouard Daladier , nowy przewodniczący Rady , odrzuca go.3 lutego 1934, zarzucając mu również spowolnienie śledztwa w sprawie Stavisky'ego.
Odkrycie rozdrobnione ciała Albert księcia z20 lutego 1934, tylko wzmacnia kontrowersje, nawet jeśli okoliczności jego śmierci nie zostały wyjaśnione: inspektor Pierre Bonny w rzeczywistości niesłusznie aresztuje trzech szefów ze środowiska Marsylii ( Paula Carbone , François Spirito i Gaëtan de Lussats ). Mówi się, że w 1944 r. Bonny „rano w dniu egzekucji oświadczył, że Prince został zamordowany, ponieważ posiadał kompromitujące dokumenty”.
Stavisky byłby zatem objęty polisą. W rzeczywistości sprawa ta wywołała wielkie kontrowersje co do stopnia współudziału parlamentarzystów, kontrowersje porównywalne ze skandalem panamskim . Jednak Paweł Jankowski konkluduje, że „nie należy lekceważyć wyimaginowanego wymiaru tej sprawy”, bezkarności, z której Stavisky korzystał przez długi czas, głównie z powodu braku środków i przepełnienia ówczesnego wymiaru sprawiedliwości ”. jej rzekomej ochrony, uznając jednocześnie, że „władza funkcji elekcyjnej wiedziała, jak położyć kres dreszczom i nieśmiałym skłonnościom sprawiedliwości” i że „posłowie mnożyli nadużycia władzy, podczas gdy administracja poświęciła swoją autonomię, aby utrzymać swoją rangę ”.
Podobnie, zdaniem Jankowskiego, teoria zabójstwa Staviskego od razu koliduje ze znaczną skalą spisku, który powinien był zostać zrealizowany. Wciąż według niego „wspólnicy Stavisky'ego są na ogół raczej z wolnych zawodów. Politycy więc nie zostały zaangażowane jest to sobie wyobrazić i elit III e Rzeczypospolitej, gdyby były zaniedbania i popełniamy błędy, nie jest szczególnie do bankructwa”.
Sprawa wywołała polityczny skandal, ujawniając, że Stavisky był już pozwany, ściganie stłumione interwencją skorumpowanych ministrów lub parlamentarzystów. Przeciwnicy rządu twierdzą, że na tej śmierci najbardziej korzystają lewicy, radykałowie, w tym przewodniczący Rady Chautemps. Twierdzą również, że Stavisky był powiązany z niektórymi radykalnymi parlamentarzystami, z szefem policji Jeanem Chiappe , a jego prawnikiem był pełnoprawny brat Chautemps.
Po znalezieniu oszusta w Chamonix, zabitego kulą z rewolweru, rządowi nie trzeba było więcej czekać, by został oskarżony o jego zniknięcie. Anti - parlamentaryzm jest uwolniona: na ulicy, demonstracje z „ Camelots du Roi ” mieszają się z przemówień, w izbie , z Philippe Henriot . André Tardieu opublikował fantazyjną listę parlamentarzystów, którzy „dotknęli”, która przypominała o „ czekach ” w sprawie Panamy . Léon Daudet potępił w Chautemps przywódcę bandy złodziei i zabójców. Przeciwnicy reżimu widzieli w tej sprawie kolejny dowód jego poniżenia. Kraj ogarnął skandal, nawet bardziej gwałtowny niż ten spowodowany aferą Hanau czy sprawą Oustric . Kulminacją były zamieszki 6 lutego 1934 roku . Léon Daudet wymyślił przy okazji tej afery neologizm „stavisqueux” na oznaczenie wspólników lub rzekomych wspólników Stavisky'ego. Do anty-parlamentaryzmu musimy dodać odrodzenie propagandy antysemickiej, ze względu na to, że Stavisky był Żydem. Występująca w tej niespokojnej atmosferze rezygnacja ministra Alberta Dalimiera , skompromitowana aferą, mogła doprowadzić jedynie do wycofania się całego gabinetu Chautemps .