Filozofia historii jest gałęzią filozofii zajmującej się znaczenia i celów historyczny staje . Łączy wszystkie podejścia, które następują po sobie od starożytności po współczesność, dążąc do stwierdzenia, że historia nie jest wynikiem przypadku , nieprzewidzianego, a nawet chaosu , ale że jest posłuszna celowo , podążając kursem (cyklicznym lub liniowym). . Z perspektywy chronologicznej możemy globalnie wyróżnić pięć etapów.
Od starożytności do XVII -tego wieku, początkowo szacowano, że sens tej historii jest ustawiony z „zewnątrz”, w tym przez opatrzność .
Następnie, w XVIII -tego wieku, z powodu pewnego sekularyzacji , filozofowie tacy Vico Włochy i Kanta w Niemczech są przekonani, że celem historii jest immanentną do niego: poczucie historii jest następnie określana przez mężczyzn sami, kierując się własnym rozumu i zgodnie z celami, które sobie wyznaczyli . Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela w Francji inauguruje nowy projekt, stopniowo świecka rzeczywistość: tak mówi „człowiek”, „Historia” lub „państwo” w uniwersalista optycznego w czasie powiedzieć o Oświeceniu .
Następnie w XIX th century rozwijać filozofie historii sformalizowany zbiór doktryn : do idealizmu z Hegla , do materializmu historycznego z Marksa , z pozytywizmem od Comte'a , z darwinizmu społecznego z Herberta Spencera . Pod koniec XIX -go wieku , te doktryny są mocno krytykowane, głównie przez Nietzschego .
W XX th wieku, różnorodność podejść jest jeszcze większa. Do człowieka i nauki społeczne , po Diltheya „nauki o umyśle” ( niemiecki : Geisteswissenschaften ) wskazują, starając się zrozumieć faktów historycznych, zamiast je wyjaśniać . W filozofowie współczesności spróbować rezonować doktryny Hegla , Marksa i Comte'a z tymi, które je poprzedziły. Myśliciele marksistowscy dzielą się wówczas na reformistów i rewolucjonistów. W drugiej połowie stulecia „zaangażowani” intelektualiści zajmowali przeciwstawne stanowiska w kwestii postępu technicznego i jego ewentualnego obalania . Pojęcie „ ponowoczesności ”, spopularyzowane po 1979 roku, ma na celu położenie kresu filozofii historii.
Wreszcie, na początku XXI -go wieku, debaty bardziej skupić się zarówno na zdolności człowieka do „myśleć historię”, jak te z „naturalnej inteligencji” jako całość.
W epoce Oświecenia , „filozofii historii”, okres, który zgodnie z Yvon Belaval , „wydaje stworzonej przez Woltera ” , będzie w stanie oprzeć się na dwóch podstawach: „Historia bez dokumentów, wydedukować, w dużej mierze urojony, która od JB Vico do Rousseau i od Rousseau do samego Hegla na nowo wymyślą etapy prymitywnego człowieczeństwa ; coraz dokładniejsza historia” . Podobnie jak nauki , będzie dążyć do bycia „filozofią postępu ludzkiego umysłu, nawet jeśli odmawia się, wraz z Rousseau, uznania w niej jednocześnie i w tym samym tempie postępu moralnego” .
Jednak pojęcie tak nazwane „filozofią historii” samo w sobie nie jest pozbawione problemu: dwa duchy, filozoficzny i historyczny, są – jak pisał Lucien Febvre w 1938 r. – „dwoma duchami nieredukowalnymi” , co w końcu dzień, jak podkreśla Roger Chartier, powtarzając za Lucienem Febvrem, pozostaliby sobie obcy, trudności wywołane przez Chartiera leżałyby „w trompe-l'oeil reprezentowanym przez etykietki „filozofii historii” i historii filozofii , które wbrew pozorom nie wyznaczają granicy, lecz należą do świata filozofii ” – zauważa Étienne Anheim , powołując się na swoich starszych historyków . W 1765 roku , „Voltaire użyte po raz pierwszy wyrażenie” filozofii historii „w małym pracy polemicznym który w 1769 roku stał się” Wstępne Dyskurs „na Esej o moralności ” , opublikował trzynaście lat wcześniej. - redakcja wyraziła opinię że ten esej mógłby nosić tytuł „Filozoficzna historia świata”: Bertrand Binoche podkreśla, że intencją Voltaire'a jest rzeczywiście „pokazanie, że nadszedł czas, aby tworzyć historię jako filozof” .
Idea, że historia ma znaczenie filozoficzne, sięga starożytnej Grecji . Przekłada metafizyczną , kauzalistyczną , deterministyczną i teleologiczną koncepcję świata ; cechy, które możemy znaleźć wiele odmian całej filozoficznej korpusu aż do XIX th wieku.
Jednym z pierwszych wszystkich historyków znanych, grecki Herodot ( V th wieku pne. ), Stosuje się termin pronoia (co tłumaczy się jako „dobro”) w celu wyznaczenia rodzaju „zewnętrzna mądrość” dopasowanie zachować przyrodę w stanie równowagi. Ale to ja st century BC. AD, że rzymski Cyceron wymyślił termin Providentia, aby określić działanie na świecie „woli zewnętrznej” (nie-ludzkiej, przekraczającej granice człowieka) i prowadzące wydarzenia do celów uważanych a priori za szczęśliwe. Pomysł ten jest więc diametralnie przeciwny idei przypadku, a także śmiertelności .
Ideę opatrzności odnajdujemy w chrześcijaństwie . W całym chrześcijaństwie historia – gdy się ją myśli – jest szeroko interpretowana jako bieg czasu rozpoczynający się, kiedy Adam i Ewa zostają wyrzuceni z Edenu (epizod Upadku ) i mają się zakończyć „u schyłku czasów ”, podczas całkowite pojednanie między człowiekiem a Bogiem ( Objawienie ).
Ten paradygmat , jednak kończy się na XVII th century, stopniowo, wraz z pojawieniem się nauką eksperymentalną i pojawienia się konfliktu „wiara i rozum” : wiara zmierza stopniowo następnie do poślizgu na rzecz wolnej woli , stając się niemal rodzajem opcji o czym świadczą m.in. pisma Spinozy .
Historyk Jacques Le Goff widzi w dydaktycznych wierszy z Hezjoda ( VIII th century BC. ) Pierwszym wielkim refleksji nad ewolucją ludzkości. W swoim wierszu Dzieła i czasy Hezjod wypowiada mit pięciu wieków ludzkości : kolejne rodowody są skazane na wyginięcie przez bogów za ich nadmiar ( Hybris ) lub przystępują po ich śmierci do zaszczytów „ heroizacji ”. ; poeta ubolewa nad narodzinami w ostatniej i najgorszej epoce, w epoce żelaza, ale wskazuje na możliwość powrotu do złotego wieku poprzez czas cykliczny . Mit , poprzez ustalenie atrybucji z tych bóstw , służy jako podstawa do religii obywatelskiej i kultów Pan-Hellenic . Wszystkie istotne decyzje, zarówno w pokoju, jak i na wojnie, wymagają aprobaty bogów, których zasięga się za pośrednictwem wyroczni delfickiej lub innych metod wróżenia .
W VI -tego wieku pne. ne , starożytna Grecja jest ojczyzną zupełnie nowego typu koncepcji świata : już nie ściśle mitycznej i religijnej, ale filozoficznej , to znaczy opartej na coraz większym wykorzystaniu rozumu . Podczas gdy mit ( muthos ), w formie wersyfikowanej , poprzez muzykalność i towarzyszące mu gesty odwołuje się do irracjonalnych form perswazji, racjonalny dyskurs ( logos ), wyrażany prozą i często pisany, odwołuje się do logicznej inteligencji: jednocześnie w dyskursie politycznym i sądowniczym, medycynie i narracji historycznej. W V -tego wieku pne. AD , Herodot z Halikarnasu wyróżnia się od mitycznego myślenia i wyróżnia się jego pragnienie, aby odróżnić prawdziwe od fałszywych. U Tukidydesa ta troska przeradza się w ducha krytycznego , opartego na konfrontacji różnych źródeł, ustnych i pisanych. Jego Historia wojny peloponeskiej jest często uważana za pierwszą prawdziwie historyczną pracę. Nalega na odrzucenie cudowności i poszukiwanie weryfikowalnych prawidłowości, które mogą służyć jako wytyczne dla działań politycznych: „Słysząc, że w przytoczonych faktach nie ma cudów, bez wątpienia zmniejszy się ich urok; ale jeśli ktoś chce jasno widzieć w przeszłych wydarzeniach i tych, które w przyszłości, z racji ich ludzkiego charakteru, będą przedstawiać podobieństwa lub analogie, to wtedy uważa się je za użyteczne i to wystarczy: stanowią one skarb na zawsze, a nie uroczysty spektakl dla publiczności” .
Dla Rzymian, tak jak dla Greków, powodzenie ludzkich działań zależy od bóstw : każdy miesiąc i dzień tygodnia poświęcony jest bóstwu, a ważne jest rozróżnienie między dobrymi i złymi dniami . Rzymianie kwestionują wolę bogów poprzez wróżby i inne formy wróżbiarstwa , często zapożyczone od Etrusków : najbardziej prestiżowym, stosowanym tylko w najpoważniejszych okolicznościach, jest konsultacja ksiąg sybillijskich . Augural znak dwunastu sępy, które pojawiły się Romulus przy założeniu Rzymu jest powszechnie interpretowana jako znak, że moc Rzymie będzie trwał przez dwanaście wieków.
Pod koniec republiki rzymskiej lub III th wieku przed naszą erą. AD I st century BC. AD , wyłania się idea, że mężczyźni mogą kształtować własną historię. W szczególności Cyceron rozwija „ideę, że ludzkość kształtuje się, doskonali się w samym rozwoju cywilizacji, że postęp materialny i intelektualny służy duchowej promocji ludzkości, że kultura jest niezbędna dla rozwoju ludzkości w każdym człowieku” . Cyceron podchodzi sceptycznie do przepowiedni i wróżb, ale cesarz August przywiązuje do nich wielką wagę, a Klaudiusz włącza haruspice do oficjalnego rzymskiego duchowieństwa.
Biblia, pierwsza wielka historia monoteizmu , opowiada o ewolucji narodu żydowskiego na przestrzeni wieków. Relacjonuje, że historia ta jest usiana dramatami (niewolnictwo w Egipcie, exodus, wielokrotne prześladowania…) i że opiera się na idei nieustannego poszukiwania lepszej przyszłości, wezwanej do materializacji przez nadejście wyzwalającego mesjasza i wolne życie w Ziemi Obiecanej, a potem wreszcie w niebiańskim Jeruzalem . Na III th century BC. AD The Book of Daniel budzi się po raz pierwszy Apokalipsy .
Święte teksty, zarówno Tora , jak i Talmud , przywiązują niewielką wagę do szczegółów historycznych faktów, na których mnożą zamieszanie i anachronizmy : interesują ich jedynie projekt na przyszłość oparty na Przymierzu Boga z Jego wybranym ludem, którego kulminacją były czasy mesjańskie. Dlatego Żydzi nadają historii charakter wybitnie teleologiczny , wprowadzając wymiar eschatologiczny .
Zdaniem CG Junga , w podejściu żydowskim należy dostrzec podwójną celowość: nie tylko ewolucję człowieka w kierunku dobra, ale także – w równym stopniu i jednocześnie – ewolucję Boga, aż do jej ostatecznego stadium: jego „humanizacji”, Wcielenie .
Od tekstów Pawła , a Apokalipsie Jana , zarówno napisane w I st wiecznej teologii chrześcijańskiej spreadów pomysł, że wszystkie zdarzenia spowodowane przez ludzi, wiedzą, czy zamieszanie i tworzą to, co nazywa się „historia”, są częścią Boski plan, którego wynikiem musi być zbawienie ludzkości.
Zdanie apostoła Pawła podsumowuje nieufność chrześcijan wobec historii, gdy ludzie twierdzą, że wznoszą ją bez pomocy Boga: „nie dostosowuj się do obecnego stulecia” ( List do Rzymian , 12, 1-2). Jednak czas chrześcijański z dwoma zasadniczymi etapami, stworzeniem i wcieleniem Jezusa Chrystusa, jest wpisany w czas historyczny, który można datować. Chrześcijanie, w przeciwieństwie do Rzymian, wierzą, że czas nie jest nieskończony i zmierza w kierunku końca świata przewidywanym przez Objawienie od Jana . W dniach ostatecznych nastąpi seria katastrof naznaczonych panowaniem Antychrysta , wtedy wybrańcy, którzy przeżyją, poznają erę pokoju i sprawiedliwości, Tysiąclecie , zanim Bóg położy kres ziemskiemu światu przez Sąd Ostateczny . Przerwa, która oddziela Wcielenie od dni ostatecznych, jest więc „czasem oczekiwania”, na który składają się zarówno nadzieja, jak i lęk. Pragnienie postępów w tej epoce sprawiedliwości daje początek wierze, millenaryzmowi , który Kościół ostatecznie potępia jako nosiciela politycznych i społecznych wstrząsów. Jednak nadal jest wspierany przez Joachima z Fiore w XIII -tego wieku; rumuński mitolog Mircea Eliade kwalifikuje dzieło Joachima jako „genialną eschatologię historii, najważniejszą, jaką znało chrześcijaństwo po św. Augustynie ”.
Jacques Maritain , filozof wiary katolickiej , uważa, że należy dokonać rozróżnienia między „teologią historii” a „filozofią historii”: pierwsza jest „skoncentrowana na tajemnicy Kościoła, rozważając jego relacje ze światem”, drugi o tajemnicy świata, rozważając jego relacje z Kościołem, z królestwem Bożym w stanie pielgrzymowania”.
To jest tak wyraźny, na przełomie IV TH i V th wieku, że Augustyn z Hippony cesjonariusze dążyć do historii realizację „ Miasto Boga ”, to znaczy, oparty na miłości Boga . Sprzeciwia się temu Babilonowi , miastu założonemu na miłości do rzeczy ziemskich i doczesnych.
Dla średniowiecznego chrześcijaństwa odstęp, który oddziela Wcielenie od ostatnich czasów eschatologicznych jest konieczny, ponieważ pozwala na odkupienie dusz czyśćcowych : grzeszne dusze, ale nie potępione, mogą skrócić swój czas cierpienia przez modlitwy wiernych i „ wstawiennictwo Kościół , wzmacniając autorytet duchowieństwa i papieża . Ten czas pośredni jest również niezbędny dla szerzenia wiary chrześcijańskiej „aż po krańce ziemi” ( Dz 1, 8). Zatem XIII th century, Jacques de Voragine , redaktor Złota Legenda , chętnie przyznaje, że apostoł Tomasz głosił chrześcijaństwa aż do Indii , nazwał Mędrcy , którzy przybyli, aby powitać dziecko Jezusa, a nawet sprowadzony modele indyjskiej architektury . Jacques de Voragine kończy swoją pracę opowieścią o nawróceniu na chrześcijaństwo Longobardów , Franków , Bułgarów i Węgrów oraz szerzeniu zakonów . Ten obowiązek rozpowszechnianie Słowa Bożego „aż po krańce ziemi” jest nadal jednym z motorów tych wielkich odkryć w XV TH - XVI th wieku.
Ibn Khaldoun ( Tunis 1332- Kair 1406) jest osobliwą postacią w historii myśli: zignorował wszystko, co dotyczyło Tukidydesa i innych starożytnych historyków i musiał sam wymyślić historyczną metodę, która zbliżyła się do ich; a jego praca została niemal zapomniana w świecie muzułmańskim, aż odnaleziony przez orientalistów Europejczyków w XIX th wieku. W swojej Muqaddimie (" Prolegomena ") poszukuje, poprzez bieg poszczególnych wydarzeń, ogólnych praw życia w społeczeństwie, które czasami sprawiały, że jawił się jako prekursor socjologii : " Rozwinąłem w tej pracy wszystko, co może umieścić czytelnik w stanie dowiedzieć się o przyczynach, które powodują istotne wypadki cywilizacji i społeczeństwa, oraz istotne okoliczności, które wpływają na ludzkość, rozważane w społeczeństwie . „ Podkreśla opozycję między kulturą „ beduińską ” ( badâwa ), wiejską, nomadyczną lub na wpół koczowniczy i osiadłą kulturą miejską ( hadara ); zarzuca filozofii arabskiej ( falsafa ), a zwłaszcza Awerroesowi , że z nieznajomości tej pozamiejskiej rzeczywistości zbudowała utopijne miasta na wzór greckich filozofów. Rozwija ideę cyklu historycznego (in) nie na wzór cyklicznego czasu Greków, ale w ograniczonych ramach chronologicznych państw dynastycznych Maghrebu .
Ruch renesansowy charakteryzuje się radykalną zmianą w społeczeństwie zachodnim , napędzaną nową koncepcją świata nazywaną „ humanizmem ”: nie wyrzekając się swojej wiary, intelektualiści, w szczególności filozofowie, relatywizują ich znaczenie i zakres, podczas gdy „z drugiej strony doceniaj ich zdolność do samodzielnego myślenia za pomocą rozumu .
Publikacja w 1516 roku historii Utopii , autorstwa angielskiego prawnika i historyka Thomasa More'a , jest kluczową datą w tym względzie. Od tego momentu, w rzeczywistości, aż do dzisiaj, idea, że ludzie mogą pisać swoją historię bez konieczności odwoływania się do ciała religijnego lub doktryny, ukształtuje całe zachodnie społeczeństwo. Ta idea to „ postęp ”: w 1532 roku słowo to pojawia się po raz pierwszy w języku francuskim pod piórem François Rabelais .
Książę , autorstwa włoskiego Machiavellego , napisany około 1513-1516, ale opublikowany dopiero pośmiertnie w 1532, oznacza pojawienie się filozofii politycznej . Autor jest świadkiem upadku swojej ojczyzny, republiki florenckiej , porównuje instytucje republik i monarchii dziedzicznych ; w przeciwieństwie do średniowiecznego modelu Zwierciadła Księcia opowiada się za skutecznością, nawet kosztem moralności . Uwzględnia przywiązanie poddanych do ich przyzwyczajeń, dzięki czemu tylko mąż stanu owyjątkowejenergii ( virtù ) może dokonać wielkich zmian, a jego praca zawsze pozostaje krucha. Bardzo wrogo nastawiony do kurii rzymskiej i do religii swoich czasów, wolałby od nich religię obywatelską na wzór religii rzymskiej . Należy zauważyć, że jest całkowicie obojętny na wielkie odkrycia i odkrycie Ameryki, które miały miejsce za jego życia.
Pod koniec XVI E wieku, rodzaj historycznego sumienia jest skonstruowany i rozprzestrzeniania się, co świadczy o nowy sposób, stosunkowo odległe, pojmowania historii. Oryginalność myśli historycznej XVI -tego wieku jest uczenie łącza i refleksji. Rozmnażają się traktaty metody historycznej : historycy poprzez kompilację i sortowanie tekstów odczują potrzebę ich krytyki, to znaczy ustanowienia między nimi związku przyczynowego i nadania temu związkowi znaczenia, a następnie rozpocząć pracę epistemologiczną : zakwestionować nawet spojrzenie, jakie niesie się na fakty, a raczej na sposób, w jaki je opisujemy.
Jean Bodin opublikował w 1566 r. swoją Metodę ułatwiania poznawania historii – oryginalny łaciński tytuł: Methodus ad facilem historiarum cognitionem – w której „umieszcza historię w centrum filozoficznego projektu totalizacji wiedzy” w oparciu o zasadę powszechnie przyjęli przez współczesnych, że historia dostarcza lekcji, z których możemy ustanowić prawa.
W 1576 r. Bodin jest także autorem dzieła, które zgodnie z traktatem Machiavellego stanowi fundament teorii politycznej , gdyż wywrze natychmiastowy i trwały wpływ na europejską inteligencję: nie tylko we Francji, gdzie jest wielokrotnie wznawiany. , ale w sąsiednich krajach, gdzie - z łaciny - jest tłumaczony na włoski (1588), hiszpański (1590), niemiecki (1592 i 1611) i angielski (1606). Sześć ksiąg Republiki – taki jest jego tytuł – ustanawia nową klasyfikację ustrojów politycznych ( demokracja , monarchia , arystokracja ) a przede wszystkim rozwinięcie kluczowej koncepcji nowoczesnego państwa – postaci alternatywnej wobec Kościoła – której istnienie określane jest przez suwerenność i którego głównym atrybutem jest „ władza dawania. i łamania prawa ”. .
Bodin, który jest nieufny wobec utopii jako naśladownictwa Starożytnych, zamierza zastosować ducha naukowego do refleksji politycznej. W 1588 r. Michel de Montaigne w swoich Esejach nadał słowu „postęp” znaczenie, które później zachowają w nim pokolenia, a mianowicie „stopniowa transformacja ku lepszemu”.
XVII th wieku jest wyjątkowy rozwój nauki w Europie. W latach 30. XVII wieku decydującą rolę odegrało w tym względzie dwóch filozofów: Anglik Francis Bacon i Francuz René Descartes .
Bekon jest często uważany za jednego z najwcześniejszych ideologów postępu, ponieważ nieustannie przewiduje przyszłość. Kiedy w 1626 roku, rok po jego śmierci, pojawił się La Nouvelle Atlantide , możemy przeczytać te słowa:
" Celem naszego założenia jest odkrycie i najgłębsza natura pierwotnych sił i zasad rzeczy, z myślą o rozszerzeniu granic imperium człowieka na całą przyrodę i wykonanie wszystkiego, co w nim jest możliwe (. ..) Celem naszej fundacji jest poznanie przyczyn i tajemnych ruchów rzeczy oraz przesunięcie granic imperium człowieka ponad rzeczami, aby osiągnąć wszystko, co możliwe . "
W 1651 roku ukazał się Lewiatan angielskiego filozofa Thomasa Hobbesa , dzieło, które zostało bardzo źle przyjęte za jego życia i które zostało spalone przez Uniwersytet Oksfordzki w 1683 roku. Opiera się na „teologii negatywnej”: Bóg jest tak transcendentny, że nie ma można poznać jego konstrukcji, co prowadzi Hobbes potępiać zarówno jako oszustwa i szarlataneria The millenarian rewolucyjny z purytanów i katolików zastrzeżenia do nieomylności papieża , uważany tłumacza opatrzności: „nie ma na ziemi nie Kościół powszechny, który chrześcijanie powinni słuchać” . Prawo może opierać się tylko na ludzkiej naturze i autorytecie absolutnego państwa : król boskich praw musi być suwerenny na poziomie religijnym, jak na poziomie cywilnym .
W 1681 roku, w swoim przemówieniu z historii powszechnej , Bossuet był jednym z ostatnich wielkich pisarzy interpretują przyszłość ludzkości w świetle Biblii i wydaje apologetyki o opatrzności . W dziele tym przeznaczonym do nauczania delfina, które przez dwa stulecia będzie podstawą nauczania historycznego w szkołach wyższych , historia, „mistrzyni ludzkiego życia i polityki” , przeciwstawia przemijający charakter i nietrwałe imperia niezniszczalnej prawdzie religia broniona przez Kościół: król, dobry czy zły, może być jedynie narzędziem opatrzności. Królewski wychowawca przedstawia cesarza Augusta jako wzór sprawiedliwego władcy, którego dzieło nieświadomie przygotowuje nadejście chrześcijaństwa: „Cały wszechświat żyje w pokoju pod jego władzą, a Jezus Chrystus przychodzi na świat” .
Pojawienie się nowych teorii naukowych do XVII th i XVIII -go stulecia daje ludzi bezprecedensową zaufanie do własnych orzeczeń w tym samym czasie to stawia pod znakiem zapytania fundamentalnie relacje są utrzymywane przed ze wszystkim, co może być miarodajne w przede wszystkim religii , a zwłaszcza Chrześcijaństwo . Od drugiej połowy stulecia filozofowie są przesiąknięci przekonaniem, że rozum jest par excellence władzą postępu . I to przez przeżywanie tego poczucia autonomii jako sposobu na jaśniejsze widzenie świata jak i siebie samych, kwalifikują swój czas „ Epoki Oświecenia ”.
W 1784 r. na pytanie Czym jest Oświecenie? ( niemiecki : Was ist Aufklärung ? ), Kant odpowiada:
„Oświecenie jest wyjściem człowieka ze stanu opieki, za który on sam jest odpowiedzialny. Opieka to niezdolność do wykorzystania własnego zrozumienia bez przewodnictwa drugiego. Człowiek sam ponosi odpowiedzialność za ten stan opieki, gdy przyczyną nie jest niedostatek zrozumienia, ale niedostateczne postanowienie i odwaga do korzystania z niego bez przewodnictwa drugiej osoby. Sapere aude ! Miej odwagę posługiwać się własnym zrozumieniem! To jest motto Oświecenia. "
Filozofowie dążą następnie do zastosowania metody naukowej do poznania historii ludzkości .
Zupełnie nowy fakt, o czym świadczy epizod Rewolucji Francuskiej , że to poczucie emancypacji jest nie tylko doświadczane przez kilku filozofów, ale szeroko podzielane przez ludność: odczuwane jest zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo. Dlatego pojawienie się świadomości historycznej , przekonania, że ludzie nie są już zabawkami opatrzności, ale aktorami własnej historii, jest nierozerwalnie związane z pojawieniem się nowej, osobistej relacji : indywidualizmu .
W ten sposób stulecie uświęca proces, który zachodził od początków cywilizacji zachodniej ( filozofia grecka , judeo-chrześcijaństwo , renesans ...): ludzie doświadczają siebie jako jednostek , „niepodzielnych”, zdolnych do samodzielnego decydowania o swoim przebiegu życia. odczuwanie potrzeby zgłaszania tego każdemu; dlatego „myśleć o historii”, nadać jej zbiorowo sens – szczęście – a przede wszystkim, poprzez organy demokratyczne , decydować o jej orientacji.
Giambattista Vico jest jednym z pierwszych filozofów stulecia, który napisał systematyczną teorię historii. W 1725 opublikował Zasady nowej nauki odnoszące się do wspólnej natury narodów , w których zamierzał nie tylko prześledzić wydarzenia historyczne, ale także założyć naukę la scienza nuova , aby się z nich uczyć. Obnaża cykliczną teorię historii, trzech epok , zgodnie z którą społeczeństwa ludzkie przechodzą przez różne fazy.
Wyróżnia w ten sposób trzy „epoki”: „wiek bogów”, w którym wyłania się religia, rodzina i różne instytucje; „wiek bohaterów”, podczas którego lud jest trzymany pod jarzmem klasy szlacheckiej; „wiek ludzi”, podczas którego ten naród buntuje się i zwycięża równość przed powrotem do barbarzyńskiego państwa.
Praca została zrewidowana w 1744. W 1827 Jules Michelet przetłumaczył ją na język francuski pod tytułem Principles of the Philosophy of History . Według niego Vico chce „zidentyfikować zjawiska regularne od przypadkowych i ustalić ogólne prawa rządzące tymi pierwszymi”.
W 1750 r. Turgot , przyszły sekretarz stanu Ludwika XVI , wygłosił przemówienie na temat „kolejnego rozwoju ducha ludzkiego”, a rok później napisał: „Historia powszechna obejmuje rozważania nad kolejnym rozwojem ducha ludzkiego. rasa ludzka i szczegóły przyczyn, które się do tego przyczyniły. "
Tekst ten został opublikowany dopiero sto lat później, w 1844 roku, ale historyk idei Pierre-André Taguieff uważa, że przywołując „historię powszechną ”, Turgot zamierza położyć definitywny koniec koncepcji historii, która nadal dominowała, skoncentrowanej na biblijnej koncepcji opatrzności Bożej, której przetrwanie zapewniał m.in. Bossuet .
Jean-Jacques Rousseau wyróżnia się spośród innych myślicieli oświeceniowych, z którymi wkrótce się kłóci i wśród których pojawia się jako „antycypator-opóźniacz”. W swoich esejach Discours sur les sciences et les arts (1750), Dyskurs o pochodzeniu i podstawach nierówności wśród ludzi (1755) oraz O umowie społecznej (1762) wykazywał głęboką nieufność do idei postępu: rozwój nauki i sztuki, języków i spektakli, opinii publicznej i poczucia własnej wartości, własności i pracy, handlu i wojny… oznaki upadku moralnego: począwszy od stanu dzikiego człowieka, szczęśliwy, ale ograniczony i głupi, rozwój nierówności , zwanej „cywilizacją”, czyni ludzi nieszczęśliwymi i niegodziwymi, żyjącymi w „najstraszliwszym stanie wojny” , co przybliża Rousseau do pesymistycznej koncepcji wieków ludzkości według Hezjoda . Wierzy jednak, że afirmacja sumienia moralnego doprowadzi w przyszłości do bardziej sprawiedliwego społeczeństwa opartego na umowie społecznej .
Voltaire w swojej pracy zajmuje centralne miejsce dla filozoficznego odczytania historii. W swoich Uwagich do historii pisze: „Czego zwykle brakuje tym, którzy kompilują historię, jest duch filozoficzny” . W The Age of Louis XIV , wydanym w 1751 roku, stwierdził, że ważne jest studiowanie ewolucji „moralności”, to znaczy społeczeństw i cywilizacji, a nie szczegółów bitew: „To nie jest prosta relacja na wsi , a raczej historii obyczajów mężczyzn” . Krytykuje z Bossuet za eurocentryzmu który w swoim przemówieniu na Historii Powszechnej , uwzględnia jedynie Europę i biblijną Bliskiego Wschodu i całkowicie ignoruje cywilizacje Azji . W drugim wydaniu Le Siècle de Louis XIV kończy swoje malowanie Francji Króla Słońce porównaniem z Chinami cesarza Kangxi, którego zna z pochlebnych opisów misjonarzy jezuitów w Chinach . W przeciwieństwie do Bossueta rozpoczął swój Esej o moralności i duchu narodów , opublikowany w 1756 roku, prezentacją Indii i Chin, w której powiedział: „Nie ulega wątpliwości, że najstarsze annały na świecie pochodzą z Chin. Idą za sobą bez przerwy” . Podkreśla racjonalny charakter chińskiej historiografii i konfucjanizmu , który chętnie sprowadza do moralności deistycznej : chińskie annały unikają cudów i cudów zachodniej hagiografii . Pochwała Chin jest często okrężnym sposobem krytyki chrześcijańskiej nietolerancji. Jednocześnie zwrócił uwagę na bezruch kultury chińskiej : wchodząc bardzo wcześnie na wysoki poziom organizacji, nie dąży już do postępu. Chińczycy wynaleźli czarny proch do fajerwerków i kompas, ale to Europejczycy opracowali artylerię i nawigację oceaniczną .
Wyrażenie „filozofia historii” pojawia się u Woltera w 1765 r. jako tytuł eseju opublikowanego pod pseudonimem Abbé Bazin. Jeśli formuła będzie punktem zwrotnym, to praca jest pstrokatym zestawem pytań dotyczących Indii, Chin i Żydów, a także aniołów, geniuszy czy popularnych uprzedzeń. Jej oddziaływanie jest dalekie od Eseju o moralności i duchu narodów wydanego w 1756 roku, stanowiącego jeden z centralnych punktów filozofii Oświecenia, w którym autor kreśli rozległą panoramę dziejów Europy, począwszy od przed Karolem Wielkim i trwające do początków wieku Ludwika XIV.
.
W 1784 roku ukazał się esej filozoficzny Immanuela Kanta : Idea historii uniwersalnej z kosmopolitycznego punktu widzenia . Postrzegając historię jako niejednorodną masę faktów (nie tylko wydarzeń politycznych, ale także tych, które przerywają życie codzienne), Kant stara się wydobyć z tej heterogeniczności sens. Umieszczając człowieka w centrum świata, tak jak Kopernik umieścił słońce w centrum wszechświata, uważa, że jest wolny, „autonomiczny”, ponieważ jego wola zakorzenia się w rozumie .
Wychodząc jednak z hipotezy, że istnienie jednostki jest zbyt krótkie, aby mogła ona przejść przez wszystkie doświadczenia niezbędne do jej rozwoju, uważa, że przewodnim wątkiem tej opowieści jest stopniowe wpisywanie rozumu w instytucje, poprzez transmisję wiedza z pokolenia na pokolenie. Jest zatem cała ludzkość, a dokładniej na jego zdolność do wykorzystać do racjonalności wiedzy w czasie, że według niego postęp ludzkości spoczywa .
Kant uważa jednak, że nie może się to udać gładko, zważywszy na antagonistyczną naturę człowieka . Same wielkie ideały (sprawiedliwość, pokój, braterstwo itd.) nie mogą być uważane za siłę napędową historii. Nie opiera się to na towarzyskiej stronie człowieka, na jego najbardziej ugodowych zachowaniach, ale na szoku między jego towarzyskością a nietowarzystwem. Motorem historii jest zatem „ nietowarzyskość ” mężczyzn.
W 1774 roku, w swoim eseju Inna filozofia historii , Johann Gottfried von Herder zajmuje podejście do pojedynczej historii, które w rzeczywistości starć z spekulacyjnego podejście, które dominuje w filozofii Oświecenia . Bardzo kultywowany duch, odstaje od wszelkich tendencji uniwersalistycznych , a wręcz przeciwnie, otwiera się na wielość kultur.
Herder zwłaszcza formułowane ostrego krytyka francuskiego oświecenia , z tezami z oświeceniowych filozofów takich jak Voltaire w rozumieniu historii. Według Pierre'a Pénissona, oskarża on francuskie oświecenie o to, że jest „winny hegemonii językowej, par excellence w osobie Woltera, oraz niebezpiecznego roszczenia do ucieleśnienia uniwersalnego i „szczytowego” historii ( Auch eine Philosophie der Geschichte , 1774). ), co skutkuje zniszczeniem wszelkiej historycznej czy „kulturowej” inności” .
W 1785, rok po Idei historii powszechnej Kanta, Herder opublikował swoje Pomysły na filozofię historii ludzkości . Jego poglądy różnią się wówczas od poglądów Kanta: w rzeczywistości nie przyswaja on historii do linearnego i racjonalnego postępu, ale do rozproszonego porządku ewolucji wielu narodów o określonych cechach. Według niego kultury należy rozpatrywać osobno, a cel całego ludzkiego świata, jeśli taki istnieje, jest nieuchwytny. Jego myśl wywrze głęboki wpływ na antropologię .
.
W środku Rewolucji Francuskiej , gdy uciekał przed terrorem , Condorcet napisał Zarys historycznej tabeli postępu ludzkiego ducha , opublikowany wkrótce potem, pośmiertnie.
W pierwszych dziewięciu częściach książki podsumowuje główną wiedzę swoich czasów. A w dziesiątej i ostatniej części, zatytułowanej „Przyszły postęp ludzkiego umysłu”, projektuje się w przyszłość, którą wyobraża sobie oświeconą rozumem, edukacją, wiedzą, odkryciami naukowymi i technicznymi.
W silnej drodze , Który jest jednym z pierwszych intelektualistów od Oświecenia do głoszenia, że kultywowanie historycznych sumienie i filozofowania na temat historii służy konkretnie zapisu It.
Od końca osiemnastego th century XIX th wieku początku, rewolucja francuska i jej przedłużenie do jego apartamentu w wojnach napoleońskich mieć głęboki wpływ na całą Europę, w tym Niemiec .
Lucien Calvie zauważyć „istnienie potężnego i ciągłej linii intelektualnego” , począwszy od drugiej połowy XVIII -tego wieku od Winckelmann do młodego Friedrich Schlegel , aby Hölderlina i Hegla , przez Heinse , Herdera i Forster , naznaczone ich zainteresowania w starożytności , zwłaszcza po grecku, i przez „afirmację więzi współistotności między pięknem (naturalnym i artystycznym), szczęściem (indywidualnym i zbiorowym) a wolnością (obywatelskiego i miejskiego)” , linię intelektualną, którą Francuzi reaktywują Rewolucja. W swoich lekcjach filozofii historii Hegel nie powstrzymuje się od słów o rewolucji: „To był wspaniały wschód słońca. Tym razem koncelebrowały wszystkie myślące istoty. W tym czasie panowała subtelna emocja, entuzjazm ducha sprawił, że świat zadrżał, jak gdyby doszło do skutecznego pojednania boskości ze światem” . Według Calvié, rewolucja francuska „wydaje się zdolna – jest to „heroiczna iluzja” zdiagnozowana przez młodego Marksa, a po nim wielu marksistów – do odrodzenia we współczesnym świecie tej smutnej „prozy burżuazyjnej”, o której Hegel powie później. piękna wolność i poetyckie szczęście starożytnych Greków” . W obliczu tego intelektualnej długo dominująca linia jest rysowana w ostatnich latach XVIII -tego wieku i na początku XIX th stulecia reakcji wokół pierwszego niemieckiego romantyzmu ( Novalis , az braci Schlegel , Wackenrodera i Tiecka ) dla „THE reaktywacja odniesienia średniowiecznego i germańskiego” . Dla Luciena Calvié ten „decydujący punkt zwrotny pierwszego romantyzmu ma, od początku, a jeszcze bardziej w jego następstwie […], przynajmniej do lat 1830 i 1840, jednocześnie znaczenie niemiecko-chrześcijańskiej reakcji. czas intelektualny i polityczny przeciwko rewolucji francuskiej, jej ideałom, jej praktycznym osiągnięciom i, bardziej ogólnie, liberalizmowi i demokratycznemu radykalizmowi, często utożsamianemu z zachodnim sąsiadem, Francją” .
Wśród tych doktryn najszerzej rozpowszechnione w kręgach intelektualnych są:
Niektórzy niezależni nie są przywiązani do żadnego z tych nurtów i kwestionują ideę ostateczności historii, jak Artur Schopenhauer i Fryderyk Nietzsche .
[ ref. pożądany]W 1820 roku, w Zasadach filozofii prawa , Hegel kładzie podwaliny nowej doktryny: etatyzmu : „musimy czcić państwo jako boski-ziemski byt”. Widzi w Świętego Cesarstwa Rzymskiego na wzór nowoczesnego państwa, ponieważ okazało się od XII -tego wieku zawodnika papieskiej władzy ( więcej szczegółów ).
W następnych latach obszernie wyjaśniał swoje podejście w serii wykładów wygłoszonych na Uniwersytecie Berlińskim (opublikowanych w 1837, sześć lat po jego śmierci), które wywarły wielki wpływ na świat filozofii i zostały przetłumaczone na język francuski pod tytułem Lekcje z filozofii historii .
Hegel wyjaśnia, że aby wydobyć z historii sens, znaczenie, nie ma sensu przywiązywać się do wydarzeń, ale z drugiej strony trzeba „odczuwać”, „zrozumieć” je kierować i ukierunkowywać:
„Mówimy władcom, mężom stanu, narodom, aby uczyli się głównie poprzez doświadczenie historii. Ale to, czego uczy doświadczenie i historia, to to, że narody i rządy nigdy nie nauczyły się niczego z historii i nigdy nie działały zgodnie z maksymami, które można z niej wyciągnąć. Każda epoka, każdy naród znajduje się w tak szczególnych warunkach, stanowi tak indywidualną sytuację, że w tej sytuacji nie można i trzeba tylko przez nią decydować. W tym zgiełku wydarzeń światowych ogólna maksyma nie jest bardziej użyteczna niż pamięć o analogicznych sytuacjach, które mogły mieć miejsce w przeszłości, gdyż coś w rodzaju bladego wspomnienia jest bezsilne w burzy, która wieje nad teraźniejszością; nie ma władzy nad wolnym i żywym światem wiadomości. Z tego punktu widzenia nic nie jest bardziej nijakie niż odwoływanie się do przykładów greckich i rzymskich, co zdarzało się tak często wśród Francuzów w czasie rewolucji. Nic bardziej nie różni się od natury tych ludów i charakteru naszych czasów... Tylko głęboka, wolna, wyrozumiała intuicja sytuacji (...) może dać refleksje prawdziwe i interesujące. "
Ale zamiast mówić o „głębokich ideach, które leżą u podstaw” wydarzeń, Hegel mówi o „Idei”. Ponieważ według niego wszystkie idee, które posuwają historię w kierunku „ postępu ” (to znaczy ewolucji ku sytuacji, która zbiorowo jest postrzegana jako lepsza niż ta, która jest w toku) sprowadzają się tylko do: realizacji rozumu ( którą nazywa „duchem”) w każdych okolicznościach. Twierdzi, że znaczeniem historii jest „urzeczywistnienie Ducha absolutnego”, to znaczy umysł, który stał się w pełni świadomy siebie poprzez rozum: „Historia jest procesem, dzięki któremu umysł odkrywa siebie. " Dla mogą pojawić spekulacyjny i abstrakcyjne podejście, Hegel przypisuje bardzo konkretną aplikację. Według niego rolą filozofa nie jest krytykowanie w nieskończoność, lecz wydobywanie z rzeczywistości struktury będącej ucieleśnieniem idei absolutnej. I w jego oczach ta struktura to właśnie Państwo : „Państwo jest Bożym chodzeniem po świecie” . Jest czymś znacznie więcej niż prostym organem instytucjonalnym, jest „najwyższą formą istnienia ”, „końcowym produktem ewolucji ludzkości”, „rzeczywistością w działaniu konkretnej wolności” , „racjonalny sam w sobie i dla siebie”.
.
W 1820 roku, w swojej pracy organizatora , Saint-Simon powiedział, że był przekonany, że społeczeństwo europejskie definitywnie zerwał z feudalnej wieku i że wprowadzając całkowicie nową erę. To odwołanie się do przeszłości, uzasadniające jego wizję teraźniejszości, pochodzi z jego współpracy z młodym historykiem Augustinem Thierrym , który był wówczas jego sekretarzem.
Saint-Simon jest jednym z pierwszych intelektualistów, którzy myślą o historii nie tylko na podstawie teorii (jak Kant i Hegel) lub nakazów porządku politycznego (szczególnie odziedziczonych po Rewolucji Francuskiej ), ale także – i przede wszystkim – na podstawie konkretny fakt, który jest teraz potrzebny: uprzemysłowienie .
A przede wszystkim był pierwszym, na długo przed Marksem , który opowiadał się za przekształceniem historii, w bezpośredniej ciągłości z tą generowaną przez industrializację. W 1825 roku jego śmierci, był współautorem nowego Katechizmu , niedokończone dzieło, w którym zalecał braterskiego społeczeństwa, rodzaj technokracji , z których najbardziej kompetentnych członków ( przemysłowcy , naukowcy , artyści , intelektualiści , itp inżynierowie . ..) miałby za zadanie jak najbardziej pożytecznie zarządzać krajem, aby prosperował, gdzie panowałby duch przedsiębiorczości, poczucie interesu ogólnego , wolności i pokoju.
Ekonomista André Piettre przedstawia go jako: „ostatni z dżentelmenów i pierwszy z socjalistów”.
Auguste Comte , który był sekretarzem Saint-Simona w latach 1816-1823, powraca do swojej tezy dotyczącej przejścia z epoki feudalnej do epoki przemysłowej. Przeplatając epokę pośrednią, epokę metafizyki, formułuje teorię, „ prawo trzech stanów ”. Według niego sens historii odpowiada sukcesji trzech faz, które nazywa „epoką teologiczną ” (charakteryzującą się mitologicznym wyjaśnieniem świata), „epoką metafizyczną” (gdzie postępuje się poprzez abstrakcje i spekulacje intelektualne) wreszcie „ wiek pozytywny ”, w którym Comte lokuje swój czas i który charakteryzuje się naukowym (racjonalnym) rozumieniem rzeczywistości. „Umysł pozytywny polega na widzeniu, aby przewidywać, na badaniu tego, co jest, aby wnioskować z tego, co będzie, zgodnie z ogólnym dogmatem o niezmienności praw naturalnych” .
Jak Saint-Simona, aw przeciwieństwie do Kanta i Hegla, Comte buduje swoją filozofię nie na uprzedzeń ( idealizm ), ale na zjawiska zauważa on, głównie z rozwojem nauki i początków nauki. " Industrializacji . Nie gardzi jednak postawą religijną. On sam doszedł do sformalizowania moralności (którą założył na porządku , postępie i altruizmie ) oraz religii: Kościół Pozytywistyczny . Sto lat później teolog Henri de Lubac uzna, że prawo trzech państw z pewnością opisuje trzy aspekty ludzkiej myśli, ale w żaden sposób nie stanowi prawa ewolucji historycznej: nie ma potrzeby, aby je tam widzieć. historia.
W jego intelektualnym dziedzictwie, pozytywizmie , dominującą tendencją będzie odrzucenie wszelkiej religijności i trzymanie się tylko faktów . Jest to w szczególności stanowisko Ernesta Renana , który deklaruje, że nauka eksperymentalna ma teraz pierwszeństwo w interpretacji świata nad religią i twierdzi, że może i musi „naukowo zorganizować ludzkość ” . Choć może się to wydawać pragmatyczne, ten scjentyzm pozostaje metafizyką , doktrynerem i filozofią ideologiczną, o ile „ postęp naukowy ” jest uważany za fakt niepodważalny.
.
Pod silnym wpływem Hegla Karol Marks rozwijał swoje refleksje przez całe życie od krytycznego stosunku do filozofa dialektyki. Odrzucając swoje podejście, które określa jako idealistyczne i mistyfikujące, Marks wysuwa potrzebę skupienia się na konkretnych zjawiskach historycznych i społecznych w celu zrozumienia świata i człowieka. Z Rękopisów Kreuznacha z 1843 r., tekstu zawierającego krytyczne uwagi na temat zasad filozofii prawa , młody filozof pragnący „emancypacji” krytykuje spekulatywne podejście Hegla, które naturalizuje sytuację niemiecką i koncentruje się na rzeczywistości. odpowiadają temu. W tych latach czterdziestych XIX wieku, oprócz działań bojowych, zajmowała go kolejno krytyka heglowskiej filozofii politycznej, religii, ekonomii politycznej, filozofii młodej heglowskiej i bardziej ogólnie realiów jego czasów. sprawa socjalizmu i proletariatu.
Od tego czasu, aż do śmierci w 1883 r., Marks stworzył ważne dzieło, łączące w kompleksowy sposób analizę aktualnych sytuacji historycznych z teoretyczną retrospekcją. Z tego powodu każdą z jego książek można zrozumieć tylko przez połączenie jej z innymi, zgodnie z relacją dialektyczną . Z biegiem lat, gdy społeczeństwo staje się uprzemysłowione , zmieniają się parametry, często zmuszając Marksa do naprawienia, a nawet zaprzeczenia samemu sobie . Jego analiza, w tym jego głównego dzieła, Capital , opublikowanym w 1867 roku, znacząco wpływając na rozwój nauk społecznych i humanistycznych na koniec XX -go wieku .
Sam określa swoją koncepcję historii jako materializm historyczny z lat 1845-1846 w Ideologii niemieckiej . Wiąże się z tym przekonanie, że to warunki materialne, rozumiane jako warunki ekonomiczne i społeczne, determinują sumienie, a nie odwrotnie. Marks argumentuje zatem, że rozwój historii zależy od sytuacji faktycznie doświadczanych przez ludzi, a nie, jak utrzymywali filozofowie do Hegla, od rozpędu ruchu idei . Koncepcja ta przyznaje więc ekonomii istotną rolę w dziejach świata (później marksolog Maximilien Rubel określi ją jako „instrument poznania i wyjaśnienia rzeczywistości społecznej i historycznej”).
Marks uważa, że społeczeństwo można analizować jako wynik sił wytwórczych i stosunków produkcji, pierwsze oznacza postęp technicznych, kulturowych, teoretycznych, edukacyjnych środków udostępnionych ludziom, drugie oznacza regulację społeczną, prawną i społeczną. relacji między klasami społecznymi. Koncepcje te umożliwiają opisanie historii przerywanej kolejnymi sposobami produkcji.
W kontakcie z ruchami robotniczymi lat czterdziestych XIX w. rewolucjonista nadreński zrozumiał rolę walki klasowej w rozwoju historycznym. Daleka od schematu dogmatycznego, instrumentalizowanego zarówno przez ideologie stalinowskie, jak i przez niedoinformowanych krytyków marksizmu, walka klas nie jest abstrakcyjną opozycją między wiecznymi grupami, ale procesem działającym w każdym społeczeństwie, który przeciwstawia się klasom dominującym i klasom zdominowanym w społeczeństwie. ciągła walka.
Analizuje swój czas, w tym dynamikę przeszłą i perspektywy na przyszłość, jako zdominowany przez kapitalistyczny sposób produkcji, w którym zasadniczo ścierają się dwie klasy: z jednej strony burżuazja, która skupia właścicieli i administratorów fabryk , fabryk i maszyn. dochód pochodzi z zysków generowanych przez wyzysk robotników i chłopów, którzy pracują z zainwestowanego kapitału i ziemi; pociąga również za sznurki instrumentu państwowego, ponieważ kieruje władzą wykonawczą , jest też większością w parlamencie , pozwalającą jej na opracowywanie i uchwalanie ustaw, które uprawniają do nadania jej statusu właściciela środków produkcji ; z drugiej strony klasy robotnicze, skupiające robotników ( proletariuszy ) i chłopów, żyjących z płacy przyznanej przez burżuazję w zamian za ich siłę roboczą .
Marks zamierza wykazać, że tezy bronione przez Adama Smitha i ekonomistów Szkoły Klasycznej są błędne, ponieważ opierają się na tendencyjnym postulacie, zgodnie z którym chęć wzbogacenia się kupca jest zgodna nie tylko z interesem ogólnym, ale także przyczynia się (teza o niewidzialnej ręce ). Nie ogranicza się jednak do moralnej krytyki kapitalistów, w przeciwieństwie do np. Proudhona , którego określa jako „ sentymentalnego ”. Twierdząc, musi starannie artykułować na filozofię , prawo, ekonomia , socjologia The analiza polityki i polityka sama w sobie, on potępiał kapitalizm jako system, który - według niego - jest z natury błędny c on ma być obalony przez rewolucję , kulminacja walki klas .
Dwadzieścia lat później, w Rękopisach z lat 1857-1858 , Marks dzieli tę historię na pięć etapów:
Ten schematyczny podział, który następnie zajmie ważne miejsce w rozpowszechnianiu myśli marksistowskiej i w krytyce marksizmu, ma w rzeczywistości tylko bardzo pomocnicze miejsce w myśli Marksa, który bardziej interesuje się ekonomiczną mechaniką sposobu produkcji. i konkretne wydarzenia, które są naznaczone wzrostem władzy burżuazji i zubożeniem proletariatu, ponadto na frontach wojen .
W późnych latach 1890, Plechanow skomentował w filozofii Marksa regulacja długości historii zastąpić go w ślad za projekty z XVIII -tego wieku iw opozycji do nich.
.
W 1859 roku w swojej pracy O powstawaniu gatunków (uważanej dziś za tekst założycielski teorii ewolucji ) paleontolog Karol Darwin zaprasza nas do radykalnego przeglądu miejsca człowieka w historii; a dokładniej pochodzenie „gatunku ludzkiego” w prehistorii miliony lat temu.
Osiem lat wcześniej, w 1851 roku, jeden z jego rodaków, filozof Herbert Spencer , stwierdził, że „ postęp cywilizacyjny” jest „częścią natury” i dlatego „nie jest przypadkiem, ale koniecznością”. A w 1857 nadał „postępowi” naukowe znaczenie, posuwając się nawet do użycia wyrażenia „prawo postępu”.
Chociaż „zarówno necesarystyczna, jak i naturalistyczna koncepcja postępu” Spencera nie ma takiego samego wpływu jak Darwina, podsyca „retorykę zaufania (które) kulminuje w optymizmie napędzanym pozytywizmem i scjentyzmem , oczekując, że nauka i społeczeństwo przemysłowe zaspokoją wszystkie ludzkie potrzeby”. ”. Następnie uogólnił „przekonanie, że wszystkie problemy ludzkości zostaną szybko rozwiązane”.
Poza tym, że skłania nas to do myślenia o „Człowieku” na znacznie większym obszarze niż Hegel, który interesował się tylko „procesem cywilizacji” i w przeciwieństwie do niego, który uważał, że ten „Człowiek” osiągnął absolut przez Z racji wolnej woli i rozumu Spencer przypisuje swojej historii silnie deterministyczny charakter, podczas gdy darwinizm sprowadza go z powrotem do jego najdalszych początków… zwierzęcego. Od 1880 roku na określenie wszystkich założeń Spencera używano wyrażenia „ darwinizm społeczny ” . W rzeczywistości między nimi Spencer i Darwin relatywizują znaczenie koncepcji Hegla i jego filozofii historii: jeśli „Człowiek” ostatnio twierdzi, że triumfuje nad naturą, to nie może zapominać, że przez tysiąclecia jest przez nią kształtowana.
W tym kontekście mnożenia się stanowisk doktrynalnych niewielu jest tych, którzy wnoszą inną historię. Artur Schopenhauer , współczesny Heglowi, a następnie pod koniec wieku Fryderyk Nietzsche są pierwszymi z nich.
W swojej korespondencji , Schopenhauer kwalifikuje filozofię Hegla jako „kolosalną mistyfikację”. Krytykuje Hegla w szczególności za miejsce, jakie nadaje rozumowi, odmawiając, jak to czyni, uczynienia z niej substytutu Boga. Mówiąc bardziej ogólnie, w Świat jako wola i jako reprezentacja (1819) ubolewa nad tym, że filozofowie jako całość zgadzają się z instynktami i afektami – zapominając w ten sposób o zwierzęcym pochodzeniu ludzkości – i kwestionuje z drugiej strony znaczenie że nadają one nie tylko rozumowi, ale i zasadom przyczynowości i celowości, aż do wbudowania ich w dogmaty : „Jest zdumiony, że zasada przyczynowości, sprawdzona w doświadczeniu fizycznym (zwłaszcza przez Newtona ), obowiązuje dla świata” zjawisk”, ale niewytłumaczalne na poziomie ściśle filozoficznym, stało się dla filozofów swego rodzaju pierwotnym dowodem, wewnętrzną racją wszelkiego istnienia, na wzór której wykształciły się wszystkie uzasadniające interpretacje świata, w szczególności zasady celowości). ” . Czyniąc tak, Schopenhauer, wprowadził do filozofii pojęcie absurdu (bez sensu), które zaleją literaturę i filozofię na XX th wieku. Według niego „rzeczywistość nie opiera się na niczym”, a w szczególności historia nie ma znaczenia, ponieważ fakty łączy tylko relacja przypadkowości : „przygodność nie oznacza dla niego „braku przyczynowości”, lecz „nieobecność”. przyczyny przyczynowej”. [Innymi słowy] całe istnienie jest sprowadzone do przypadku ” ; przynajmniej w podstawach świadomości . Schopenhauer jest rzeczywiście jednym z pierwszych myślicieli, którzy konceptualizują nieświadomość .
Również Nietzsche mocno krytykuje Hegla i jego przekonanie, że rozum ludzki może zająć miejsce Boga. Kiedy więc w 1882 roku w Le Gai Savoir , on stwierdza , że „ Bóg jest martwy ” i że jest to człowiek, który „zabił” go, to jest nie do radości lub wywyższać wolę mocy , jak powszechne uprzedzenie chce, ale wręcz przeciwnie: „Bóg nie żyje! Bóg pozostaje martwy! I to my go zabiliśmy! Jak możemy się pocieszać, mordercy morderców? (...) Czy wielkość tego aktu nie jest dla nas zbyt wielka? Czy nie jesteśmy zmuszeni po prostu stać się bogami - choćby po to, by wydawać się ich godnymi? ” . Niektórzy widzą nawet w tych tekstach sformułowanie prawdziwej udręki: że wiara w wygaśnięcie Boga, religijność nie idzie ciemnymi drogami, przede wszystkim formą hybris … zwłaszcza, którą przejawia Hegel, gdy podnosi rozum do ranga boskości.
Nietzsche uważa zatem za niedopuszczalną ideę, że historia ma sens ustalony przez rozum, jako ten, który dominował przez wieki, zgodnie z którym to znaczenie zostało określone przez Boga ( opatrzność ).
Zawias do XIX TH i XX th wieku jest historycznie kompleks okres ważności z powodu wielości elementów i ich współzależności. Najbardziej uderzające są fakty co najmniej czterech typów: ekonomiczny , polityczny , techniczny i socjologiczny . Tutaj ważne jest ich podsumowanie.
Do tych czterech typów zmian, które można zgrupować pod pojęciem „progresywizmu”, dodaje się zjawisko silnego wzrostu nacjonalizmów i wywołanych przez nie rywalizacji, które doprowadzą głównie do tragedii „ Wielkiej Wojny”. „Nadejście komunizmu w ZSRR w 1917 r., potem II wojna światowa (z hitlerowskimi obozami zagłady i użyciem przez Amerykanów bomby atomowej ), wreszcie „ zimna wojna ”, konflikt ideologiczny, który będzie przeciwstawiał się frontalnie dwa obozy na planecie przez prawie cały wiek.
Wszystkie te czynniki przyczynią się do poważnego podważenia ideologii postępu i zasadniczego nagięcia samej filozofii historii w dwóch przeciwnych kierunkach, które – używając terminologii socjologa Norberta Eliasa – można określić jako „zdystansowane” lub „zaangażowane”. ” .
Okrucieństwa dwóch wojen światowych , żeby wymienić tylko kilka, rzucają wyzwanie ludziom w ich roszczeniach do jakiegokolwiek „postępu”. Jako pisarz angielski Aldous Huxley podsumowuje to w 1957 roku, „fakt, że mężczyźni dowiedzieć się nieco z lekcji historii jest najważniejsza lekcja, której uczy nas historia . ”
Wszyscy intelektualiści stają w obliczu wątpliwości, w tym artyści. Fragmentaryczne obrazy kubizmu czy prowokacje absurdem, na czele którego stoi np. ruch dadaistyczny , świadczą o końcu wszelkich konwencji i wszelkich pewników. Co więcej, filozofowie stają w obliczu prawdziwej aporii : jak, kiedy cały świat wydaje się wciągany przez najbardziej dzielące i zabójcze ideologie , czy mogliby wyjaśnić, że ich koledzy z minionego stulecia popełnili błąd, głosząc to przez Czy ze względu na rozum czy rewolucję ludzie mogliby iść w kierunku lepszych światów?
Wtedy pojawiły się nauki humanistyczne i społeczne . Niczym inspektor policji na miejscu przestępstwa, przeprowadzą śledztwo w terenie, aby ustalić, jakimi drogami obrała się ludzkość, aby narazić się na sytuację tak dramatyczną, jak utrata punktów orientacyjnych i wartości, które w ten czy inny sposób miały służył mu do tej pory jako kompas.
Nauki humanistyczne i społecznePod koniec XIX th century, panujące spekulacyjne podejście charakterystyczne dla filozofii, nie wydaje się mieć na rzeczywistość: to już nie działają. Z drugiej strony odczuwa się potrzebę odwołania się do metody opartej na rygorystycznej obserwacji i analizie faktów, ale radykalnie różnej od metody stosowanej w naukach przyrodniczych . W ten sposób rozwijać „naukę o umyśle” wprowadzony przez Wilhelm Dilthey pod koniec XIX -go wieku, który doprowadzi do „nauk społecznych” dzisiaj.
I na początku XX th century debatę metodologiczną w kwestii obiektywności nauk historycznych.
Wilhelm Dilthey: od „nauk o umyśle” do nauk humanistycznychWe Wprowadzeniu do nauk o duchu (1883) niemiecki filozof Wilhelm Dilthey określił swoje przedsięwzięcie „jako „krytykę rozumu historycznego”: co Krytyka czystego rozumu uczyniła w odniesieniu do nauk o przyrodzie ” . Jest to zatem kwestia „przetransponowania [podejścia] do nauk historycznych poprzez postawienie problemu ich obiektywności i jej granic” . Zrywając z dominującą wówczas epistemologią pozytywistyczną , przedsięwzięcie Diltheya polega na ustanowieniu „autonomii nauk humanistycznych ” .
Zgodnie z Heglem, który pojmował filozofię jako „naukę o umyśle” lub „naukę filozoficzną”, Dilthey przyczynia się „do ustalenia tezy, zgodnie z którą „nauki o umyśle” lub Geisteswissenschaften zasadniczo różnią się od nauk o przyrodzie. ” . W tym odcisnął swoje piętno na kilku dyscyplinach, takich jak historia literatury i filozofia . Grał również ważną rolę w tworzeniu Heideggera myśli jak również w hermeneutyki od Gadamera , którego wpływ, który rozciąga się daleko poza granice Niemiec, „wiele zawdzięcza swej koncepcji nauki o umyśle” .
W „naukach o umyśle” chodzi o „ zrozumienie ” (verstehen) „przeżytego doświadczenia” (Erlebnis) człowieka. To rozumienie jest rozumiane z następującymi specyfikami:
„Nie możemy uchwycić treści projektu Diltheyena bez zdefiniowania zakresu rozróżnienia, jakie podjął Max Weber , między wyjaśnieniem a zrozumieniem . „Wyjaśniamy naturę, rozumiemy życie psychiczne”. „ A „Dilthey bynajmniej nie redukuje historii do zrozumienia” . Rzeczywiście, „zjawiska historyczne, choć podzielają podporządkowanie natury determinizmowi, są również zjawiskami znaczącymi; jako takie przywołują ideę przyczynowości intencjonalnej, przyczynowości aktorów społecznych” .
Niemieckie Towarzystwo SocjologiczneZałożone w Berlinie w 1909 roku przez grupę 39 intelektualistów Niemieckie Towarzystwo Socjologiczne odegra decydującą rolę. Jej najbardziej wpływowymi członkami są Ferdinand Tönnies (który będzie jej przewodniczył do czasu dojścia nazistów do władzy w 1933), Georg Simmel i Max Weber . Wszyscy trzej prowadzą swoje badania od około dwudziestu lat, ich diagnozy są zbieżne .
Ferdinand Tönnies, zastanawiający się nad indywidualizmem i jego znaczeniem, opublikował w 1887 roku Community and Society .
Stara się wykazać, że w społeczeństwach uprzemysłowionych ludzie nieuchronnie kończą podtrzymywaniem więzów nieufności, ducha rywalizacji i ogólniej, zachowań indywidualistycznych . Zwłaszcza rozwój urbanistyki oddala ich od wszelkiego poczucia wspólnoty, mającej zapewnić pewną spójność między nimi, i sprawia, że ewoluują w kierunku coraz bardziej zatomizowanego społeczeństwa.
W ślad za Marksem Tönnies wierzy również, że stosunki społeczne są w coraz większym stopniu uwarunkowane wymianą administracyjną i handlową : rozwój biurokracji i przedsiębiorstw handlowych oraz przyznane im miejsce w zbiorowej wyobraźni symbolizują i stymulują zarówno rosnącą, jak i zbiorową potrzebę zaspokajać osobiste interesy, a także pewien chłód w związkach. Według Tönnies, jeśli rozwój ten osiągnie pewien krytyczny etap, doprowadzi to tylko do zamieszania w firmie, jej upadku, a ostatecznie do upadku.
Georg Simmel nalega na depersonalizację stosunków społecznych.
W 1892 Georg Simmel opracował teorię wiedzy historycznej. Według niego społeczeństwo jest produktem interakcji międzyludzkich. Tworzą one „struktury formalne” (lub „formy społeczne”) w ograniczonej liczbie, ale powtarzają się podczas zmiany: struktury te są podstawą relacji między mężczyznami. Simmel skupia się więc na tematach tak różnorodnych, jak moda, kobiety, zdobnictwo, sztuka, miasto, obcokrajowiec czy sekty. Według niego cała trudność dla socjologa, psychologa i historyka polega na ich wspólnej identyfikacji. I tak w Problemach filozofii historii pisze:
„Jeśli historia nie jest przedstawieniem kukiełkowym, nie może być niczym innym jak historią procesów psychicznych. Wszystkie opisane przez nią zdarzenia zewnętrzne są jedynie pomostami pomiędzy z jednej strony dobrowolnymi aktami i impulsami, a z drugiej wywołanymi przez te zdarzenia reakcjami afektywnymi. "
W 1900 roku ukazała się jego książka Filozofia pieniądza . Badając wpływ tego środka tej opłaty na stosunki społeczne, dochodzi do wniosku, że gospodarka kapitalistyczna prowadzi bezpośrednio do dematerializacji i depersonalizacji stosunków społecznych i sprowadza człowieka do prostej rangi podmiotów gospodarczych , a więc tylu abstrakcji, pozbawionych jakiegokolwiek rodzaju. życia wewnętrznego.
Max Weber był, podobnie jak Simmel , całkowicie ignorowany we Francji do lat 30. Dwóch Niemców (podobnie jak francuski Durkheim ) uznano jednak później za wielkich inicjatorów socjologii.
Opierając się na rozróżnieniu Diltheya między wyjaśnianiem a zrozumieniem , Weber rozróżnia „osąd faktów” i „osąd wartości” . Pierwszy uznawany jest za obiektywny , drugi o subiektywnym charakterze . W swoim podejściu, uważa Weber, socjolog musi dążyć do wykazania „ neutralności aksjologicznej ”: nie odkładać na bok swoich sądów wartościujących (jak przypuszcza wielu francuskich czytelników po pierwszym przekładzie jego prac, który okaże się błędny), ale po prostu odróżnić je od osądów faktów i jak najlepiej wyjaśnić to rozróżnienie.
Korzystając z tej metody, Weber stwierdza w latach 1910, że wszystkie dziedziny działalności podlegają żądaniu rosnącej racjonalności, zarówno w firmach prywatnych, w ciągłym poszukiwaniu wartości dodanej , jak i w sektorze publicznym, ze zjawiskiem biurokratyzacji : „ racjonalizacja życia społecznego” stanowi pierwszą cechę współczesnych społeczeństw, jest poniekąd motorem historii. W 1917 Weber wyjaśnił, co następuje:
„Zastanówmy się, co w praktyce oznacza racjonalizacja przez naukę i technikę kierowaną nauką . (...) Postępująca intelektualizacja i racjonalizacja nie oznacza coraz większej ogólnej znajomości warunków życia, w jakich się znajdujemy. Mają na myśli coś innego: wiedzieć lub wierzyć, że jeśli chcesz, możesz się tego nauczyć w każdej chwili; że zatem w zasadzie nie ma żadnej nieprzewidywalnej i tajemniczej mocy, która wchodzi w grę i że z drugiej strony możemy kontrolować wszystko za pomocą kalkulacji. Oznacza się rozczarowanie świata . "
Później niektórzy komentatorzy powiedzieliby, że Weber, analizując dojście do władzy procesu racjonalizacji, niejako zgadza się z Heglem, kiedy sto lat wcześniej utożsamiał sens historii z zastosowaniem rozumu w instytucjach , poczynając od państwa . Różnica polega jednak na tym, że Hegel jako filozof wygłosił apologetykę, podczas gdy Weber jako socjolog poprzestaje na ustaleniu twierdzenia, a nawet ulega lamentowi. W rzeczywistości proces racjonalizacji upodabnia do czegoś, co ostatecznie nie ma absolutnie nic racjonalnego: przekonania , „wiary w panowanie nad rzeczami przez przewidywanie, przewidywanie” . Podkreślając, że sam Weber widzi etyki w nim , Jacques Ellul widzi w tym etyki fundament, co on nazywa „społeczeństwo techniczna”.
Emile DurkheimWraz ze swoimi niemieckimi kolegami, Émile Durkheim jest uważany za jednego z wynalazców socjologii, gdyż w 1893 roku obronił pracę doktorską zatytułowaną De la Division du travail social, a dwa lata później opublikował książkę Zasady metody socjologicznej .
Uważa, że proces industrializacji , który obecnie naznacza całe społeczeństwo zachodnie (Europę i Stany Zjednoczone), tak bardzo zmienił rzeczywistość, że „człowieka” i jego historię możemy zrozumieć tylko poprzez bardzo wnikliwą analizę tej zmiany: w terenie . Transformacja ta wyraża się w szczególności znacznym wzrostem zagęszczenia ludności miejskiej (co może jedynie zaburzyć więzi społeczne ) oraz, ze względu na dążenie do maksymalnej wydajności w świecie zawodowym, bardzo silnym przyspieszeniem procesu podziału pracy. . Durkheim kwalifikuje te czynniki jako „ fakty społeczne ”, aby zaznaczyć, że odtąd na podstawie ich namacalnej rzeczywistości musimy zastanawiać się nad sensem historii, a nie nad kryteriami odnoszącymi się do metafizyki . W ten sposób jego podejście podąża śladem Karola Marksa .
W 1911 roku, jeszcze zanim Max Weber ustanowił rozróżnienie między „osądem faktów” a „osądem wartości”, Durkheim zachęca nas do rozróżnienia między „osądami wartości” a „osądami rzeczywistości”, aby chronić socjologię. ideologicznego dryfu, jak to miało miejsce z większością filozofów od czasów Oświecenia . W rzeczywistości, jak wszyscy ówcześni socjologowie, oderwał się od wszelkich pokus teleologicznych i próbował ograniczyć się do analizy „faktów”.
Szkoła RocznikówJeśli socjologia wyłania filozofii w końcu XIX th wieku, przebudzenie historii jako dyscypliny naukowej jest wolniejszy. W 1929 roku Marc Bloch i Lucien Febvre stworzyli czasopismo Annales. History, Social Sciences , z ideą zerwania z koncepcją historii odziedziczoną z nurtu pozytywistycznego i dającą prymat wydarzeniom politycznym. Ich celem jest odnowienie ich dyscypliny poprzez sfederowanie jej z innymi – przede wszystkim geografią, socjologią i ekonomią – aby rzucić światło (a nie wyjaśnić) sens historii. Ich metoda ma na celu zadawanie nowych pytań, co z kolei może zmienić sposób myślenia. W zupełnym przeciwieństwie do asertywnego, a nawet doktrynerskiego podejścia, które dominowało do tej pory, domaga się pokory i coraz bardziej rygorystycznego i skrupulatnego procesu archiwizacji.
Kilka pokoleń następowało po sobie w École des Annales na przestrzeni stulecia; trzecia, w latach 70. , znana jest pod nazwą „ Nowa historia ”, w szczególności wśród historyków Jacquesa Le Goffa i Pierre'a Nory . École des Annales postawiła sobie za cel nie ustanowienie „filozofii historii”, ale „ historię mentalności ”.
Teorie nieświadomościPowstaje pytanie, czy może istnieć „filozofia historii” w odniesieniu do odpowiednich teorii nieświadomości, ukształtowana na przykład przez Freuda dla psychoanalizy i Junga dla psychologii analitycznej .
Freud i psychoanalizaNa początku XX wieku w Wiedniu , Sigmund Freud , austriacki lekarz żydowskiego pochodzenia, wynalazł nową dyscyplinę, psychoanalizę , której podstawowym pojęciem jest nieprzytomny . Wyparte treści nieświadomości są „przedstawicielami popędu ” . W nieświadome reprezentacje „są ułożone w fantazjach wyobrażony scenariuszy którym napęd jest stała” .
Związki psychoanalizy i filozofii są jednocześnie „bliskie, złożone i sprzeczne” – zauważa Bernard Lemaigre. Uważa, że „dopuszczenie do nieświadomych procesów jest uznaniem niemożliwości czystej przejrzystości świata i samej myśli” . Odnosząc się do swojej interpretacji sztuki, Freud proponuje, aby dzieło filozoficzne można było uznać za „intelektualne dzieło sztuki” , ale utrzymuje również, że „psychoanaliza jest nauką przyrodniczą o określonym przedmiocie” o treści empirycznej.
Według François Dosse psychoanaliza i historia borykają się z podobnymi problemami, jednak bez pokojowych relacji między obiema dyscyplinami. Oba podejścia mają wspólne to, że są one usytuowane pomiędzy, z jednej strony, narracyjność, na czasowość o historii , az drugiej strony, poszukiwanie odpowiednich coherences, przyczynowych relacji lub „ naukowych aspiracji ” . Roger Perron podkreśla tę istotną różnicę między historią a psychoanalizą w zakresie ich celów: pierwsza skupia się na „pracy czasu w pamięci zbiorowej” ; druga „rozważa tę pracę w przypadku osoby” . Stąd pytanie: „jak artykułowana jest historia zbiorowa i historia indywidualna?” ” . Teoretycznie czas nie ma tego samego statusu w obu dyscyplinach. Ponieważ psychoanalityk może poznać minione zdarzenia tylko dzięki narracji, która jest z nich wykonana teraz, skłania go do uznania dwóch czasowości: linearnego i jednokierunkowego czasu wydarzeń opowiedzianych wraz z ich możliwą przyczynowością; a innym razem dwukierunkowo, „gdzie zdarzenie nadeszło, aby zmodyfikować […] »ślad psychiczny« poprzedniego zdarzenia” , który jest przez nie zmieniany. Istnieje zatem „zasada «przyczynowości poprzedzającej» bez odpowiednika dla historyka i być może dla każdej innej dyscypliny” .
Jak wskazuje Laurent Martin , prace Freuda na temat „ewolucji społeczeństw ludzkich” znajdują się stosunkowo późno w jego pracy: Totem et Tabou (1913), Aktualne rozważania na temat wojny i śmierci (1915), Psychologie des masses i analiza jaźni (1919). -1920), Przyszłość iluzji (1927), Malaise dans la culture (1929), Dlaczego wojna? (współautor z Einsteinem , 1932), Moïse et le monotheisme (1934). Według tego historyka, Malaise dans la culture jawi się jako „najbardziej udana synteza metapsychologii freudowskiej” .
Jung i psychologia analitycznaCarl Gustav Jung , były dysydent uczeń Freuda i twórca psychologii analitycznej , na podstawie archetypów teoretyzuje własne pojęcie nieświadomości , bliskie nieświadomości zbiorowej .
W 1936 r., gdy trzy lata wcześniej Niemcy wybrali Adolfa Hitlera do Kancelarii , Jung przywołuje mit germańskiego boga Wotana, aby zrozumieć to zjawisko: „Należy się spodziewać w nadchodzących latach i dekadach, że wydarzenia będą miały ciemne tło. Przebudzenie Wotana to niepowodzenie i regres. ” . Według niego ludzie narażeni są na wszelkiego rodzaju tragedie, jeśli nie zdają sobie sprawy z natury i rozmiarów tego zjawiska masowej projekcji czynników psychicznych . Co więcej, nadaje im status jednostki tylko wtedy, gdy angażują się w dzieło introspekcji , które nazywa „ procesem indywiduacji ”. W 1945 roku Jung wierzył, że zwycięstwo nad nazizmem nie oznacza zwycięstwa nad etatyzmem i że z braku jasności w tej kwestii musimy spodziewać się innych tragedii: „Oczekiwanie wszystkiego od państwa oznacza, że oczekujemy wszystkiego od innych, zamiast polegać na sobie. ” . A w 1957 jego obawy tym razem dotyczą przywiązania ludzi do postępu :
„Mówi się, że współczesny świat to świat człowieka. Mówi się, że to on panuje nad powietrzem, wodą i lądem i od jego decyzji zależy historyczny los narodów. Niestety, ten dumny obraz ludzkiej wielkości jest tylko czystą iluzją i równoważy go zupełnie inna rzeczywistość. W tej rzeczywistości człowiek jest niewolnikiem i ofiarą maszyn, które podbijają dla niego przestrzeń i czas. Jest uciskany i zagrożony w najwyższym stopniu siłą swoich technik wojennych, które powinny chronić jego fizyczną egzystencję. "
Jung uważa również, że świat zachodni charakteryzuje się przesadną tendencją do posługiwania się rozumem, w szczególności przez zastosowanie go do swojego odczytywania historii poprzez systematyczne i wyłączne stosowanie zasady przyczynowości . Takiemu podejściu przeciwstawia się on tradycyjnym Chinom, których paradygmatem jest Yi King , gdzie odczytywanie historii rozwija się zgodnie z zasadą synchroniczności (którą ludzie Zachodu mają tendencję do deprecjonowania i kwalifikowania jako „przypadku”). W ten sposób zdarzeniu można nadać znaczenie bez powiązania go z innym relacją przyczynową, ale tylko dlatego, że jedno i drugie zachodzą jednocześnie. Jednocześnie, jako że ideologiczny antagonizm Wschód-Zachód w dużej mierze kształtuje globalną geopolitykę, Jung przedstawia analizę psychologiczną. Opozycja między komunizmem a kapitalizmem wydaje mu się o tyle powierzchowna, że „dwa współdzielone przez świat obozy mają tę samą materialistyczną celowość i w obu brakuje tego, co wyraża człowieka jako całość, co go promuje”, konstruuje go, wibruje, sprawia jest wrażliwe, to znaczy w skrócie, to, co w centrum wszystkiego stawia jednostkę bytu jako miary, rzeczywistości i uzasadnienia. „ Na krótko przed śmiercią w 1961 roku pojawia się pytanie o sens historii: „ Świat, w który wnikamy od urodzenia, jest brutalny i okrutny, a jednocześnie boskiego piękna. Wiara w to, co zwycięży nonsens czy sens, to kwestia temperamentu […]. Jak w każdej kwestii metafizyki , oba są prawdopodobnie prawdziwe: życie jest sensem i nonsensem […]. Mam niespokojną nadzieję, że znaczenie wygra i wygra bitwę. "
Marksizm i „pisanie historii”Po śmierci Marksa w 1883 roku Fryderyk Engels opublikował swoje niepublikowane prace i kontynuował pisanie Kapitału . Ale po jego śmierci w 1895 roku inni myśliciele postanowili odzyskać jego spuściznę. Razem, ale najczęściej w rozproszonej kolejności, będą one znaleźć prąd, który będzie nakładać się na całym świecie w ciągu prawie całego XX e wieku: marksizm . Sprowadza się do pytania postawionego przez Lenina w 1901 r.: „ co zrobić ”, aby skonkretyzować analizy Marksa i położyć kres kapitalizmowi? Na to pytanie marksiści udzielają dwojakiego rodzaju odpowiedzi: jedna jest reformistyczna, druga rewolucyjna.
Tendencja reformistyczna Eduard BernsteinW latach 70. XIX wieku Eduard Bernstein przebywał w środku rodzącej się socjaldemokracji w Niemczech, wstępując do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej (SDAP), a następnie uczestnicząc w 1875 r. w tworzeniu Socjalistycznej Partii Robotniczej Niemiec (SAPD). Zakazany w 1878 r. ukrył się i udał na wygnanie do Szwajcarii. Podczas podróży do Londynu w 1880 r. poznał Marksa i Engelsa i można go wówczas uznać za ortodoksyjnego marksistę. Zwłaszcza od 1889 roku, kiedy udał się na emigrację do Anglii i zbliżył się do Engelsa.
Wskazując jednak na różne niezgodności między myślą Marksa a nowymi czasami, zauważając w szczególności względną poprawę sytuacji niemieckiej klasy robotniczej po znacznym boomie gospodarczym w przemyśle, Bernstein stopniowo zbliża się ponownie do socjalliberalizmu. W 1894 roku, kiedy to trzeci tom z Marksa Capital został opublikowany (pośmiertnie) i większość ekonomistów uznane swoje założenia być zbyt spekulatywne, Bernstein okazał się być wrażliwy na ich argumenty. W 1896, rok po śmierci Engelsa, otwarcie wyraził swoje wątpliwości co do perspektywy obalenia społeczeństwa burżuazyjnego przez proletariat: „żaden socjalista, korzystający dziś ze swego rozumu, nie marzy dziś o zwycięstwie, nadciągający socjalizm dzięki gwałtownej rewolucji; nikt nie marzy o szybkim zdobyciu parlamentu przez rewolucyjny proletariat. ”.
Bernstein następnie rozwinął swoje argumenty w dwóch książkach: Les zakłada du socialisme , w 1899 roku, a obowiązki socjaldemokracji , w 1901 roku Uważał, że myśl Marksa nie powinna być realizowana przez zamknięcie się w pozycjach dogmatyczny ale. Jest reactualizing; opiera się to na samej metodzie Marksa, dialektyce , to znaczy na uwzględnieniu zarówno nowych czynników egzystencjalnych (ewolucja społeczeństwa), jak i najnowszych odkryć naukowych. Zainspirowany w szczególności darwinizmem wierzy, że jedyną wartościową rewolucją jest ewolucja. Historyk Manfred Steger (w) opowiada jej o „ewolucyjnym socjalizmie”.
Jean JauresW 1885, mający wówczas zaledwie 26 lat, Jean Jaurès był najmłodszym deputowanym we Francji. W 1892 zwrócił się w stronę socjalizmu , w 1898 został dziennikarzem, a w 1902 uczestniczył w tworzeniu Francuskiej Partii Socjalistycznej , tworząc dwa lata później z Julesem Guesde gazetę L'Humanité i łącząc siły z nim w 1905 r. SFIO (francuski sekcji Pracowników International) , który dwaj mężczyźni współkierownictwo.
Od samego początku Jaurès przyswoił sobie dialektyczną interpretację Historii ustanowioną przez Marksa ( Le Socialisme et la vie , 1901): dominacja jednej klasy nad drugą stanowi według niego „atak na ludzkość”. Nazywa się jednak obrońcą republiki, gdy Marks widział w niej tylko wyraz burżuazji. W przeciwieństwie do Marksa, dla którego dialektyka wynika z konfliktu między siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji , dla Jaurèsa wynika z antagonizmu między ekonomią a „wartością moralną”. Według niego rozwój historyczny nie zależy od determinizmu ekonomicznego. Oczywiście gospodarka jest wielkim i decydującym zjawiskiem, ale, jak mówi, „kiedy widzimy, że gospodarka jest podstawowym fenomenem społeczeństwa, zatrzymujemy się. Ta przemiana sama w sobie jest niczym, nie ma znaczenia, nic nie znaczy. To nie zjawisko ekonomiczne nadaje sens, wartość ewolucji społeczeństwa. Jest realizacją pewnych idei lub uczuć, których doświadcza człowiek, a zwłaszcza poczucia sprawiedliwości. ” .
Jaurès, jako historyk, kieruje redakcją Socjalistycznej Historii Rewolucji Francuskiej , wydawanej w latach 1903-1908. Przeznaczona do politycznego nauczania robotników i chłopów, potwierdza znaczenie walk społecznych w „rewolucji burżuazyjnej”. Jaurès chce być „materialistą z Marksem i mistykiem z Micheletem” : rygorystyczna analiza dokumentów, w których często prefiguruje historię społeczną i historię mentalności , pozwala mu zrozumieć rolę wielkiego nieznanego aktora, Ludu. Jednocześnie wykonuje pracę bojownika: „to dlatego, że nie oddzielam Rewolucji od socjalizmu; jest to, że nie ma emancypacji społecznej bez wolności politycznej” .
Rewolucyjny trend Georgi PlechanowPodczas gdy wydaje się, że Marks i Engels odróżnili się od filozofii (w Ideologii niemieckiej , w 1846 r.), aby poświęcić się metodycznemu badaniu ewolucji społeczeństwa, Georgi Plechanow usiłuje wyjaśnić filozoficzne podstawy ich doktryny. Tak więc w swoim Eseju o rozwoju monistycznej koncepcji historii z 1895 r., a zwłaszcza w Materialistycznej koncepcji historii , dwa lata później, podjął próbę analizy ewolucji koncepcji historii od chrześcijaństwa do koncepcji Marksa, materialistyczna koncepcja historii . Powrócił do niej ponownie w 1904 r. w serii wykładów wygłoszonych w kręgu robotniczym w Genewie.
„Plekhanow pokazuje, że albo Marks przewidział krytykę filozofów historii, którzy zaatakowali jego myśl i reagowali na jego myśl, albo systemy opisane przez tych autorów niczego nie wyjaśniają ruchowi gospodarczemu i politycznemu. Tytuł jego pracy ( Esej o rozwoju monistycznej koncepcji historii ) wyraźnie wskazuje na zamiar odróżnienia filozofii Marksa od dualistycznych filozofii historii (przeciwstawiających się materii i duchowi), a z drugiej strony przeciwstawienie jej filozofie monistyczne typu idealistycznego lub utopijnego socjalizmu . "
Posiadając kulturę encyklopedyczną, Plechanow dowiódł - a posteriori - niezwykle klarownego co do szans pozytywnego sukcesu Rewolucji Październikowej . Bo choć mocno przywiązany do zasady rewolucji, od 1917 roku okazał się niezwykle krytyczny. Tak więc w gazecie Iedinstvo z dnia28 październikapublikuje artykuł zatytułowany „List otwarty do robotników Piotrogrodu”, w którym, odnosząc się wprost do Marksa i Engelsa , uważa, że rewolucja może przynieść owoce tylko w kraju uprzemysłowionym … co absolutnie nie ma miejsca w przypadku Rosji :
„Jeśli wydarzenia ostatnich dni mnie dręczą, to nie dlatego, że nie chcę triumfu klasy robotniczej w Rosji, ale właśnie dlatego, że wzywam go z całej siły. Warto przypomnieć uwagę Engelsa, że nie może być gorszej katastrofy historycznej dla klasy robotniczej niż przejęcie władzy w chwili, gdy nie jest na to gotowa. To przejęcie władzy sprawi, że wycofa się on daleko od pozycji zdobytych w lutym i marcu tego roku. "
LeninaWładimir Ilich Uljanow, alias Lenin (1870-1924), ówczesny teoretyk i taktyk rewolucji, ówczesny szef państwa radzieckiego , w swoim obszernym (55 tomów) dziele odnawia podejście do marksizmu , grając na dwuznacznościach myśli Karola Marksa . Dialektykę marksistowską uważa nie za grę intelektualną, ale za przewodnik po działaniach. To stara się pogodzić determinizm w walce klasowej i woluntaryzm z Partii Rewolucyjnej . Według niego nierówność rozwoju gospodarczego między krajami rodzi imperializm, który osłabia równowagę polityczną i społeczną, stwarzając warunki do rewolucji proletariackiej . Rozwija etykę „zawodowego rewolucjonisty” inspirowaną powieścią Co robić? od Nikołaja Czernyszewskiego , Puritan i ascety, poświęcając wszystko dla sprawy politycznej, jedynej zdolnej położyć kres starego świata. W 1902 opublikował Co robić? esej polityczny, którego tytuł jest zapożyczony od Czernyszewskiego i zawiera podtytuł Płonące pytania naszego ruchu : dowodzi, że masy robotnicze, klasa robotnicza i chłopstwo nie mogą spontanicznie stać się rewolucjonistami i ryzykują poddanie się reformizmowi w ramach kapitalizmu . Musi być wychowywana przez „ awangardę ” autorytarnego i scentralizowanego modelu. Doktryna Lenina dawna oficjalna ideologia Związku Radzieckiego w formie skodyfikowanej przez jego następcę Stalina w Pytań leninizmu .
Róża Luksemburg Georges sorelFilozof i socjolog francuski , najbardziej znany ze swojej teorii rewolucyjnego syndykalizmu , Georges Sorel może być uważany za jednego z głównych inicjatorów marksizmu we Francji.
Wiadomo również, że utożsamiał postęp z ideologią ( Les Illusions du progress , 1908).
Karl KautskyZdobyty w socjalizmie w latach studiów, zetknął się z Karolem Marksem i Fryderykiem Engelsem . Szybko zostaje sekretarzem Engelsa, którego będzie jednym z wykonawców. Ta bliskość twórców marksizmu czyni go rygorystyczny strażnikiem doktryny, zobowiązały się do walki zarówno przeciwko zaspy uważa prawica, takich jak rewizjonizmu z Eduard Bernstein , a ci, uważa lewicowy, takich jak bolszewizm z Leninem .
W 1927 r. Kautsky opublikował Materialistyczną koncepcję historii , która jest obroną „klasycznej” koncepcji marksistowskiej, to znaczy tej, która rozwinęła się po śmierci Marksa, ale która różni się od myśli Marksa.
György LukácsGeorg Lukács Geschichte und Klassenbewußtsein , 1923 trad. Ks. : Histoire et conscience de classe (przekład Kostasa Axelosa i Jacqueline Bois), Paryż, Minuit, 1960
Dyktatury Stalina Mao Tse ToungNajważniejszym tekstem Mao Tse Tunga jest Nowa Demokracja , próba dostosowania marksizmu-leninizmu do warunków chińskich. Opublikowana w 1940 r. ujawnia dwie nadchodzące fazy rewolucji chińskiej, fazę „nowej demokracji”, a następnie fazę socjalizmu.
Ta „nowa demokracja” ma być sojuszem czterech klas, proletariatu, chłopstwa, drobnomieszczaństwa i burżuazji narodowej, pod kierownictwem pierwszej. Na poziomie ekonomicznym państwo musi kierować tam dużymi firmami, pozostawiając pozostałym egzystencję. Podobnie duże majątki wiejskie muszą zostać skonfiskowane, nie niszcząc gospodarki bogatych chłopów. Według Mao zacofanie chińskiej gospodarki w rzeczywistości uzasadnia utrzymywanie się kapitalistycznych form gospodarczych.
Propaganda związana z „nową demokracją”, z akcentami liberalnymi i narodowymi, ukazuje swoją skuteczność wobec intelektualistów i części burżuazji, zwłaszcza w latach 1945-1949; data, w której Mao założył Chińską Republikę Ludową . Był jej głównym przywódcą aż do śmierci w 1976 roku.
Ludwik Althusser „Marksowie” Krytyczna filozofia nowoczesności Ta sekcja może zawierać niepublikowane prace lub niezweryfikowane oświadczenia (sierpień 2020) . Możesz pomóc, dodając odniesienia lub usuwając nieopublikowane treści.W pierwszej połowie stulecia, w kontekście pretensji rosyjskich rewolucjonistów do obalenia kapitalizmu, ale bez zajmowania takiego stanowiska doktrynerskiego, wielu autorów – głównie niemieckich – zaangażowało się w celową analizę filozofii historii w jego apologetycznym wymiarze , tak jak Hegel nakreślił jego zarys; koncepcję, którą z nielicznymi wyjątkami (zwłaszcza Carl Schmitt ) odrzucają.
Ich analizy zbiegają się mniej więcej w kierunku tej samej idei: „nowoczesne” podejście do historii, dalekie od bycia całkowicie nowym, stanowi rozszerzenie chrześcijańskiej filozofii historii: jest w pewnym sensie jej zsekularyzowaną wersją .
Przed 1945 r. Oswald SpenglerNiemiec Oswald Spengler kwestionuje całą zachodnią kulturę i jej twierdzenie, że jest „nowoczesna”. Pierwszy tom jego Déclin de l'Occident, opatrzony podtytułem Zarys morfologii historii powszechnej , ukazał się w 1918 roku, drugi cztery lata później. Przyswaja wielkie historyczne kultury do istot biologicznych, które rodzą się, rosną, zanikają i umierają. Według niego dzieje ludzkości są zdominowane przez trzy wielkie kultury ( Kultur ) „białych ludów”: kulturę starożytnych Greków , charakteryzującą się „duszą apollińską ” i wywyższeniem ciała; że z Arabów z ich „magicznej duszy”, którzy chcą przejąć świat poprzez algebry i magii ; i „człowieka faustowskiego ”, który urodził się około tysiąca roku w Świętym Cesarstwie Germańskim , gdzie człowiek Zachodu starał się zdominować świat techniką i wolą. Kulminacją tego cyklu jest schyłek i początek jesieni wraz z I wojną światową .
Ale to cykliczne spojrzenie na historię nie ma żadnego szczególnego znaczenia . Spengler utrzymuje więc wyraźnie pesymistyczną i fatalistyczną wizję historii, w czystej tradycji niemieckiego romantyzmu, którego jest jednym z ostatnich przedstawicieli. Szeroko komentowana książka jest bardziej krytykowana niż chwalona, zwłaszcza przez Martina Heideggera i Karla Poppera , którzy krytykują jej formalizm i historyzm .
Później, w 1931 roku, w L'Homme et la Technique , Spengler z niepokojem przyglądał się temu zjawisku technicznemu, torując w ten sposób drogę, dwa lata przed rosyjskim filozofem Nicolasem Berdiaevem , do ledwie zbadanej dziedziny, technokrytycyzmu :
„ Mechanizacja świata weszła w niezwykle niebezpieczną fazę hipernapięcia. Samo oblicze ziemi z jej roślinami, zwierzętami i ludźmi nie jest już takie samo. [...] Sztuczny świat przenika do świata naturalnego i zatruwa go. Sama cywilizacja stała się maszyną , robiącą lub próbującą robić wszystko mechanicznie. "
Jego konkluzja jest zdecydowanie pesymistyczna: „Życie jednostki — zwierzęcia, rośliny czy człowieka — ulega zniszczeniu w taki sam sposób, jak życie narodów czy kultur” .
W 1933 roku, na trzy lata przed śmiercią, Spengler miał czas powitać w Decydujących latach nadejście Trzeciej Rzeszy, które postrzegał jako odrodzenie Niemiec: „Nikt nie mógłby pragnąć tegorocznej rewolucji narodowej z większym zapałem niż ja. [...] Jest pytanie, aby każdy z żyjących narodów stał się wielki lub umarł” .
Carl SchmittCarl Schmitt cieszy się reputacją siarki, o ile wykazywał aktywne poparcie dla reżimu nazistowskiego od początku (1933) do 1936, zanim został usunięty z partii nazistowskiej i zagrożony przez SS. Jednak z intelektualnego punktu widzenia jest on szczególnie interesujący, ponieważ jest jednym z pierwszych teoretyków sekularyzacji . Ustanawia bezpośredni związek między chrześcijańską koncepcją historii a filozofią historii klasycznej, zapoczątkowaną sto lat wcześniej przez Hegla , którego etatystyczną wizję całkowicie podziela . I tak w 1922 r. w Teologii politycznej przedstawił:
„Wszystkie koncepcje, które panują we współczesnej teorii państwa, to zsekularyzowane koncepcje teologiczne. I dotyczy to nie tylko ich historycznego rozwoju, ponieważ zostały one przeniesione z teologii do teorii Państwa […], ale także ich struktury systemowej, której znajomość jest niezbędna do socjologicznej analizy tych pojęć. "
Heinrich RickertWedług neokantowskiego filozofa Heinricha Rickerta w 1924 r. nie można sobie wyobrazić żadnej filozofii historii poza budową systemu wartości . I odwrotnie, dopiero system wartości czyni z filozofii historii „trybunał dyskursów aksjologicznych, rozstrzygających o istocie historii jako całości”.
„Musimy najpierw, niezależnie od różnorodności materiału historycznego, zastanowić się nad tym, co jest koniecznie ważne, jakie jest formalne założenie każdego sądu wartościującego, który domaga się czegoś więcej niż indywidualnej ważności. Dopiero gdy znajdziemy wartości formalne obowiązujące we wszystkich okresach, możemy je odnieść do ilości wartości kulturowych na przestrzeni dziejów i zaobserwować empirycznie. Możemy wtedy pokusić się o systematyczną klasyfikację, której towarzyszy krytyczne stanowisko. "
Martin Heidegger.
W 1915 r. Martin Heidegger poświęcił lekcję habilitacyjną „pojęciu czasu w naukach historycznych” z myślą o ustaleniu specyfiki czasu w naukach historycznych, który jest niejednorodny w stosunku do czasu w naukach fizycznych, ale było to szczególnie w 1927 r., ze swoim dziełem Byt i czas , który wyraża ciągłe zainteresowanie tematami czasu i historii.
On wtedy interweniuje energicznie w debatach metodologicznych przeciwstawnych neokantowskiej filozofów ( Heinrich Rickert ), socjologowie ( Georg Simmel ), filozofowie życia ( Wilhelm Dilthey , Karl Jaspers ), a także historyków ( Oswald Spengler ) w kwestii obiektywizmu historycznego nauki. Ich różnice, jego zdaniem, są powierzchowne, ponieważ łączy je to, że opierają się na założeniu danej („zewnętrznej”) pierwotnej rzeczywistości, która może być przedmiotem nauki.
Według Heideggera „chwila jest ściśle mówiąc” historyczna „tylko wtedy, gdy myśli się o przyszłości (o mandacie, o zadaniu, tym ostatnim wyznacza przeszłość, o misji historycznej)” – zauważa akademicki Guillaume. Fanieza. „Istotną część tajemnicy„ chwili ”, z historycznymi możliwościami, których jest ona nosicielem, mogą odkryć tylko ci, którzy chwytają tę zgodność czasów, a nie aktor przykuty do teraźniejszości ” .
Eric VoegelinPrace Eric Voegelin był szczególną uwagę na koniec XX -go wieku.
Sformułowana w 1938 r. główna teza głosi, że nowoczesność jest zakorzeniona w gwałtownej politycznej próbie sprowadzenia nieba na ziemię i udostępnienia środków szczęścia poniżej ostatecznego celu wszelkiej polityki. Człowiek jest na stałe uwięziony między dwoma biegunami. Ta immanentyzacja rzeczywistości i życia duchowego jest źródłem tego, czego Europa doświadczy w postaci rewolucyjnych ruchów społecznych.
Voegelin ustanawia zatem genealogii między Hegla buntu przeciwko Bogu, rewolucyjnej idei Marksa i pozytywizmu z Comte'a . Kwalifikuje ich stanowiska jako ideologie antychrześcijańskie, ze szczególnie szkodliwymi skutkami, ponieważ materializują się w systemach totalitarnych, takich jak komunizm czy narodowy socjalizm , które nazywa „religiami politycznymi”.
Popierając tezę, że proces sekularyzacji w żaden sposób nie stanowi momentu emancypacji ludzkości, lecz zwykłą zmianę, odbudowę chrześcijańskich modeli myślenia, mającą na celu promowanie wąsko materialistycznej koncepcji istnienia, Voegelin otwiera szeroką debatę, znaną odtąd pod nazwą „ krytyka nowoczesności”.
Rajmund AronW 1938 roku, w swoim wstępie do filozofii historii , Raymond Aron dał sobie odrzucenia z pozytywizmu , myśli wtedy dominuje we francuskim krajobrazie filozoficznego”. Jego twórczość jest dla niego także okazją do promowania we Francji czterech dotąd nierozpoznanych myślicieli niemieckich: Diltheya , Webera , Simmla i Rickerta .
Praca dotyczy artykulacji między refleksją nad uwarunkowaniami i granicami poznania rzeczywistości historyczno-społecznej (filozofia nauk społecznych) a analizą działań historycznych i wartości mogących je animować lub pozwalają na osąd (filozofia polityki).
Sam Aron precyzuje, że refleksja ta jest w dużej mierze wynikiem podjętej w 1930 r. decyzji o studiowaniu marksizmu w celu poddania jego idei politycznych rewizji filozoficznej, w sensie refleksji nad marksistowską filozofią historii, spadkobiercą Hegla , fundamentem co czyni marksizm filozofią działania historycznego.
Walter BenjaminW Tezy o pojęciu historii walki koncepcję historii, w odniesieniu do postępu , koncepcja zakwalifikowane jako fundamentalnie tragiczne, zwłaszcza w pracy dziewiątym, w którym Benjamin komentarze na obrazie przez Paula Klee , Angelus Novus (1920). Wiążą się z tym analizy Marksa , odniesienia do mesjanizmu i teologii , zwłaszcza teologii judaistycznej. W szczególności temat odkupienia jest przywoływany jako miejsce spotkania przeszłości z teraźniejszością.
Wychodząc właśnie od rozważań o porządku teologicznym, Benjamin kwestionuje ideę, że czas jest tylko ciągłym i liniowym procesem. Według niego teologia kultywuje w każdym razie nie tylko potrzebę zakwestionowania aktualności tego kontinuum, ale także przerwania efektu ucieczki do przodu, jaki wywiera we współczesnych społeczeństwach, za pomocą pracy nad pamięcią . Filozof wzywa historyka, który byłby „prorokiem, który spogląda wstecz”.
Po 1945 r.Ujawnienie okrucieństw popełnionych przez reżim nazistowski i system stalinowski ma ogromny wpływ na filozoficzne koncepcje historii.
Tym razem krytykowane jest już nie tylko dziedzictwo intelektualne Hegla i Marksa, uważane za wciąż mieszczące się w obrębie starej metafizyki , ale samo żądanie nowoczesności, by robić lepiej.
Szkoła we FrankfurcieW 1944 roku dwaj niemieccy filozofowie, którzy schronili się w Stanach Zjednoczonych, Max Horkheimer i Theodor W. Adorno , bliski przyjaciel Benjamina , opublikowali wspólnie tekst: Fragmenty filozoficzne . Trzy lata później, w 1947 roku, a więc po II wojnie światowej , tekst ten został wznowiony w Holandii pod tytułem Dialektik der Aufklärung („Dialektyka Oświecenia”). Autorzy stawiają owocny postulat „bankructwa rozumu”: rozum miał prowadzić ludzi do wiedzy i szczęścia, ale odszedł od swojego powołania i jest teraz używany przez niektórych ludzi do dominacji nad innymi.
Książka Horkheimera i Adorno służy jako zaczyn dla inspirowanego marksizmem nurtu myśli pod nazwą Szkoła Frankfurcka . Pod koniec I wojny światowej , kiedy upokorzeni klęską Niemcy przeżywali kryzys moralny, a w Związku Radzieckim rozwijał się komunizm, we Frankfurcie wokół Instytutu Badań Społecznych (założonym w 1923 r.) skupiła się grupa intelektualistów. ), kultywując ideę, że filozofia powinna być używana jako społeczna krytyka kapitalizmu, a nie tylko jako krytyka polityczna, i że krytyka ta może służyć jako dźwignia transformacji społecznej.
Alexandre KojèvePochodzący z Rosji, ale po studiach w Berlinie w latach dwudziestych , Alexandre Kojève wnosi ważny wkład w debatę na temat filozofii historii, zwłaszcza poprzez odczytanie dzieł Hegla .
Po osiedleniu się w Paryżu na początku lat 30. i wykładach z Fenomenologii Ducha w Praktycznej Szkole Wyższych w latach 1933-1939, jego myślenie rozpowszechniło się zwłaszcza po wojnie.
W rzeczywistości wykłady o Heglu zostały opublikowane w 1947 roku pod tytułem Wprowadzenie do czytania Hegla . Podkreślając dialektykę pana i niewolnika , Kojève interpretuje ją w sensie antropologicznym i historycznym: rozumie tę dialektykę jako wynik rozwoju obiektywnych wytworów kultury , a nie wynik pracy „Ducha”, jak stwierdził w abstrakcyjny sposób Hegel .
Mocno naznaczony myślą Marksa Kojève kończy swoją refleksję w sposób co najmniej radykalny: nadszedł koniec historii ! Skończyło się w Stanach Zjednoczonych, zniesieniem klas i umożliwieniem każdemu dostępu do własności. Według niego tak naprawdę nic nowego nie może powstać na świecie, ponieważ rzeczywistość jako całość stała się „racjonalna” .
Karl LöwithPo przeprowadzce do Stanów Zjednoczonych, aby uciec przed nazizmem, Niemiec Karl Löwith opublikował w 1949 roku swoją książkę Historia i zbawienie . Tam rozwija się pomysł, że filozofia historii, jako stworzone przez Hegla i następnie podawany przez Marksa , wywodzi się z chrześcijańskiej eschatologii o zbawieniu , transmitowanego przez bardzo długą tradycję, która idzie z Saint Paul , Saint Augustine , z Ojców Kościoła i Joachim de Flore aż do Bossueta i jego ostatnich rozszerzeń: jest to jego „zsekularyzowana transpozycja”. Ponieważ teologia chrześcijańska i filozofia historii podzielają te same założenia, Löwith uważa, że to właśnie te i ich konsekwencje należy poddać krytycznej analizie. Twierdzi zatem, że wszelkie roszczenia „ nowoczesności ” do emancypacji ludzkości (poprzez racjonalność i wszelkiego rodzaju „ postęp ”) są daremne, a nawet śmiertelne, dopóki ich fundamentalnie metafizyczne pochodzenie nie zostanie rozpoznane .
I odwrotnie, dopóki to synostwo pozostaje nieświadome, niezidentyfikowane jako takie, a więc nie założone, może ono tylko trwać i prowadzić do nowych ślepych uliczek i nowych dramatów. Hegel i Marks prowadzili już humanizm w kierunku skrajnie ubogiej filozoficznej koncepcji świata, egzystencjalizmu i formy zamaskowanego nihilizmu , uważa Löwith za fundamentalne zerwanie tego łańcucha. W każdym razie dalsze usypianie złudzeń jest co najmniej szkodliwe, ponieważ historia nie ma immanentnej logiki, żadnego ostatecznego znaczenia, na którym można by się oprzeć: „chęć zorientowania się w historii zgodnie z tym. chcieliśmy trzymać się fal podczas wraku ”- pisze .
Zgodnie z wielką tradycją sceptyczną i pod wpływem zarówno starożytnej greckiej kosmoteologii i jej „naturalnej koncepcji świata”, jak i sensualistycznego podejścia Feuerbacha oraz medytacji Nietzschego o „ Wiecznym powrocie tego samego ”, Löwith sprzeciwia się zatem wyłącznie tradycji chrześcijańskiej do „filozofii człowieka powracającego do swojej natury”. Ważne jest, podkreśla, aby odwoływać się do natury i widzieć w niej jedynie „wszechświat pozbawiony końca i bez Boga”, od którego „człowiek też” jest „tylko modyfikacją. nieskończoną” .
Leo StraussSpecjalista w dziedzinie filozofii politycznej , niemiecko-amerykański filozof Leo Strauss musiał uciekać z Niemiec w latach 30. ze względu na to, że był Żydem, aby osiedlić się we Francji, potem w Anglii i wreszcie w Stanach Zjednoczonych i uzyskać obywatelstwo amerykańskie w 1945 r. .
W 1953 roku jego książka Prawo naturalne i historia stanowi ważny etap debaty na temat filozofii historii. W rzeczywistości analizuje „kryzys Zachodu” jako wynik dyfuzji w Europie koncepcji świata, którą nazywa historyzmem i którą definiuje jako zaprzeczenie jakiejkolwiek transcendentnej normy osądzania rzeczywistości (faktu, że wszystko normy należy traktować jako historyczne i względne).
Według Straussa historyzm zakłada, że „wszelka myśl jest historyczna, a więc nie jest w stanie pojąć niczego wiecznego”. Uważa przede wszystkim, że każda myśl ma wartość tylko w „kontekście” historycznym, który w jego czasach prawie nie jest brany pod uwagę. Jego formułę „Myśliciele przeszłości rozumieli się gorzej niż myśliciele dzisiejsi” można odczytywać odwrotnie. Rzeczywiście, jeśli myśl jest sensu stricto historyczna, to dzisiejsi myśliciele rozumieją się gorzej niż myśliciele jutra. Historyzm opiera się więc na wierze w postęp nauki . W rzeczywistości, od XVII do XX wieku, wzrost wiedzy o naturze pomaga zdyskwalifikować filozofii. Z drugiej strony pojawienie się modelu matematycznego jako miary świata, za pomocą której dane zdarzenie jest przypisane do liczby, podsyci ideę, że skoro możemy modyfikować naturę i oddać ją w służbie ludzkich potrzeb, jest więc postęp nauki, który wyznacza historii kierunek, w którym należy podążać.
Różne postacie naukowego pozytywizmu ( Auguste Comte , Lord Kelvin , Rudolf Carnap ...) mogą wmówić, że to, co jest ważne dla Natury, dotyczy również spraw ludzkich. Kwestia obiektywności naukowej nie polega jednak na poznaniu wielkości ruchu, które pozwalałyby sprowadzić ludzkie działania do zjawisk fizycznych. Te, poza odpowiedzią na potrzeby życia codziennego, mają na celu „najlepszą dietę” .
Strauss z uwagą śledzi sposób, w jaki filozofia polityczna przechodzi wraz z rozwojem nowoczesności pierwszymi atakami nauki historycznej. Historyzm podsyca albo idea postępu , albo relatywizm i nihilizm , które, nie zainteresowane już życiem politycznym, schronią się na polu relatywizmu moralnego .
„W XX th century, niemiecka filozofia historyzmu, który kulminuje z pozytywizmu nauki społecznej osiągnęła punkt nie jest w stanie odróżnić prawej diety i odchylany reżimu. To prowadzi Straussa do stwierdzenia: nauka społeczna, która nie może mówić o tyranii z taką samą pewnością jak medycyna, na przykład kiedy mówi o raku, nie może zrozumieć zjawisk społecznych w ich rzeczywistości. Dlatego nie jest naukowe . Według Straussa historyzm niesie w sobie europejski nihilizm skonceptualizowany przez Nietzschego i Heideggera : nie ma już żadnego niekwestionowanego kryterium etycznego, na podstawie którego można by sądzić i oceniać ludzkie działania. Aby zrozumieć tę ślepotę, Strauss podejmuje się stworzyć genealogię nowoczesności . "
W 1959 roku Strauss rozwija teorię, że nowoczesność ustalił na Zachodzie w trzech falach: pierwsza, z XVI th reprezentacji wieku założycieli „liberalny” życie polityczne, jest kryzys anty-teologiczna wyrażona w dziele Machiavellego ; Drugi dokument, XVIII th wieku, prowadzi przez Oświecenia , który spycha wiarę do poziomu przesądów i którzy dają wyraźny celem jest popularyzacja „nauki”; trzeci, w XIX th century, po pozytywizmu i historyzmu , w tradycji Hegel i Comte , niesie w nihilizm Europejczyka.
Paul RicoeurNie praktykując ściśle filozofii historii, Paul Ricoeur interesuje się historią z perspektywy filozoficznej. W Historii i prawdzie (1955) podejmuje próbę refleksji nad pojęciem dziejowości i epistemologicznych uwarunkowań pracy historyka; dokładniej zdefiniować istotę pojęcia „prawdy w historii” i odróżnić „ obiektywizm w historii” od obiektywizmu w tzw. naukach „ścisłych” .
Swoją refleksję kontynuował w latach 80. w trzech tomach Temps et Récit, a następnie ponownie, pod koniec stulecia, w La Mémoire, Histoire, Letting , w husserowskim i hermeneutycznym ujęciu fenomenologicznym , podejmuje tematykę pamięci, obowiązek pamięci i pamięć kulturowa
„Wbrew duchowi czasu Ricoeur ostrzega przed fascynacją rzekomo obiektywną historią, w której byłyby tylko struktury, siły i instytucje, a nie ludzie i wartości. Otwarcie twierdząc, że jest Markiem Blochem, konkluduje: przedmiotem opowieści jest sam człowiek . "
Metahistoria Arnold toynbeeWydane w dwunastu tomach w latach 1934-1961 Studium historii jest zbiorem prac brytyjskiego historyka Arnolda Toynbee . Praca jest przedstawiana jako prawdziwa synteza historii świata, „ metahistoria ” ( Meta jest tutaj rozumiana w znaczeniu „wszystko”). Chociaż niemożliwy do sklasyfikowania, jest po części podobny do Oswalda Spenglera w Upadku Zachodu .
Toynbee przedstawia historię jako wzlot i upadek cywilizacji, a nie historię państw narodowych czy grup etnicznych . Identyfikuje cywilizacje na podstawie kryteriów kulturowych, a nie narodowych. Różni się więc również od deterministycznej teorii Spenglera, zgodnie z którą cywilizacje rosną i umierają w naturalnym cyklu.
„ Cywilizacja zachodnia ”, według niego, obejmuje wszystkie narody, które istniały w Europie Zachodniej od upadku Cesarstwa Rzymskiego . Traktuje ją jako całość, odrębną zarówno od „cywilizacji ortodoksyjnej” Rosji i Bałkanów, jak i poprzedzającej ją cywilizacji grecko-rzymskiej . Toynbee przedstawia historię cywilizacji w kategoriach wyzwań i odpowiedzi. Cywilizacje powstają w odpowiedzi na pewne niezwykle trudne wyzwania i jako „kreatywne mniejszości” opracowują rozwiązania mające na celu reorientację całego społeczeństwa.
„Metahistoryczne” podejście Toynbee było później bardzo kontrowersyjne, skrytykowane w szczególności przez holenderskiego historyka Pietera Geyla („metafizyczne spekulacje podniesiono do rangi historii”) i filozofa Karla Poppera w 1944 r. w Misère de lhistoricism .
Samuel Huntington.
Profesor nauk politycznych na Uniwersytecie Harvarda od 1950 roku, także były członek Rady Bezpieczeństwa Narodowego w administracji Cartera , Samuel Huntington jest autorem wielu książek o amerykańskiej polityce, demokratyzacji i strategii rozwoju. Ma w zwyczaju traktować swoich poddanych w sposób kliniczny, np. kwalifikując działalność wojskową jako „zarządzanie przemocą”.
Nie będąc historykiem jest dwóch historyków, że odnosi się wyraźnie w 1993 roku najpierw Grammar cywilizacji z Fernand Braudel , książce napisanej w 1963 roku, ale dopiero w 1987 roku opublikowanej; potem do Amerykanina Bernarda Lewisa , od którego zapożycza formułę, którą wymyślił w 1957 roku i która spowoduje, że popłynie dużo atramentu: „ Zderzenie cywilizacji ”. Następnie opublikował artykuł zatytułowany The Clash of Civilizations? I ten artykuł, który wywołał pewną liczbę komentarzy, rozwinął swoją treść w 1997 roku w książce o tej samej nazwie, która cztery lata później, po zamachach z 11 września , będzie miała międzynarodowe reperkusje.
Główna teza książki jest następująca: konflikty zbrojne niegdyś przeciwstawiały się książętom, następnie rozprzestrzeniły się na państwa narodowe, a potem na ideologie totalitarne, teraz ścierają się cywilizacje.
Chrześcijaństwo i nowoczesność Ta sekcja może zawierać niepublikowane prace lub niezweryfikowane oświadczenia (sierpień 2020) . Możesz pomóc, dodając odniesienia lub usuwając nieopublikowane treści.W następstwie odkrycia nazistowskich obozów koncentracyjnych i użycia bomby atomowej w Japonii przez Amerykanów, i podczas gdy niektórzy filozofowie kwestionują „bankructwo rozumu”, z tego samego powodu różni chrześcijanie zastanawiają się nad „nieobecnością Boga”. ”.
Od wieków podejście chrześcijańskie pozostaje nieuchwytne: sens dziejów człowieka ustala Bóg, idea zawarta w wersecie Ojcze nasz : „Bądź wola Twoja tak na ziemi, jak jest w niebie”.
Jednak wydarzenia polityczne skłaniają ich do naginania poglądów, do tego stopnia, że domagają się pewnego humanizmu, a nawet dostosowują się do pewnej liczby marksistowskich założeń .
Ten zwrot okaże się szczególnie spektakularny wśród katolików, gdyż zmaterializuje się na soborze ekumenicznym, gromadzącym na trzy lata blisko 30 000 duchownych : Vaticanum II .
Radykalny humanizmW 1959 roku w Stanach Zjednoczonych ukazały się cztery wykłady Jacquesa Maritaina pod tytułem O filozofię historii .
Maritain stał się znany w 1936 r. z opublikowania prawdziwego apelu na rzecz humanizmu .
Nie ukrywając swojej „awersji” do Hegla , którego określa mianem „gnostyka”, Maritain zamierza „wskazać na możliwość i ważność pewnych praw filozoficznych, które rzucają światło na historię ludzkości i czynią ją zrozumiałą. „ Według niego problem tkwi w węźle „związków między ułomną wolnością człowieka a wieczną wolnością Boga” .
Wpływ marksizmuWatykan Rada II spełnione przez trzy lata (1962-1965) w ramach pontyfikatu Jana XXIII i Pawła VI . Jej uczestnicy zamierzają przekształcić Kościół, uwzględniając czynniki charakteryzujące „nowoczesne społeczeństwo”; zasadniczo skutki postępu technicznego , emancypacji jednostek i narodów, pomocy Trzeciemu Światowi , społeczeństwa konsumpcyjnego i rosnącego wzrostu ateizmu .
Wydarzenie to jest niemal uważane za znak pozytywnej ewolucji Kościoła. Ale chociaż w 1948 roku zwrócił uwagę na potrzebę zajęcia się przez Kościół głównymi tematami współczesnego społeczeństwa, w szczególności postępem technicznym, Jacques Ellul jest niezwykle krytyczny wobec tej ewolucji Kościoła. W 1979 r. widział w nim nie tylko dryf w kierunku materializmu, ale ślad nieuznanego wpływu marksizmu :
„Wszystko, co chrześcijanie powinni złapać, chwycił komunizm. [Od marksizmu] Chrześcijanie muszą wysłuchać tej lekcji, która zresztą jest zgodna z ponownym odkryciem historii. Teologowie nauczyli się, że Bóg Izraela jest Bogiem w historii , że cała Biblia jest księgą historii, a nie filozofii, a tym bardziej metafizyki. (…) Marks wydobył na światło dzienne historię, która nie jest historią historyków, ale właśnie, tak jak Biblia , historię pełną sensu , mającą ruch odkrywczy i kończącą się „apoteozą”, ale wszystko przez bycie „ położony” w historii.
Do tego trzeba dodać [fakt, że] chrześcijanie byli, powinni być bojownikami. Co teraz widzimy? Miękcy, leniwi, w nic nie zaangażowani, indywidualistyczni członkowie Kościoła, Siadają w niedzielę obok siebie i po wykonaniu tej czynności doskonale się ignorują. Nie są gotowi na żadne poświęcenie i nie wymyślają niczego nowego.
I to [w końcu] wśród komunistów można znaleźć jednocześnie bojowość , zaangażowanie, ducha walki i poświęcenia, wspólnotę. Jak chrześcijanie mogliby nie być przytłoczeni tym przykładem, przyciągnięci do uświadomienia sobie tego, co jest reklamowane jako „Kościół”, a czym nim nie jest? "
Ellul precyzuje, że z pewnymi wyjątkami chrześcijanie nie podzielają doktryny komunistycznej, a jedynie jej ideologię , termin, który definiuje jako „sentymentalną i spopularyzowaną degradację doktryny politycznej lub globalnej koncepcji świata. „ Stwierdza on swoją argumentację w ten sposób: ” Chrześcijanie uważają, że aby być bardziej chrześcijan, trzeba współpracować z komunistami, przyjąć praktykę których komunizm tajemnicę. Zrób z nimi historię (...) i stamtąd oczywiście udowodnij, że teologia musi być materialistyczna. „ Ellul różnicuje swój przegląd ewolucji Kościoła od kręgów konserwatywnych: czy chrześcijanin wierzy, musi być „obecny we współczesnym świecie”, „krytykować z własnych założeń, a nie z żadnej „moralności chrześcijańskiej”. Czyniąc to, muszą być ostrożni, aby tego nie przestrzegać . Jednak wierzy, cytując List do Rzymian Pawła („Nie dostosowuj się do obecnego stulecia”), a jednak tak właśnie postępują. W 1984 Ellul twierdzi, że proces sekularyzacji został przełączony z IV th wieku, kiedy - w okresie panowania Konstantyna - w Kościół podpisał pakt z państwa . I właśnie w ciągu ostatnich stuleci, kontynuuje, kiedy chrześcijaństwo stało się moralnością, proces ten stał się powszechną regułą. A w 1992 roku Ellul w końcu wyrzucił z siebie te słowa: „Chrześcijaństwo jest najgorszą zdradą Chrystusa. "
Postmodernizm Ta sekcja może zawierać niepublikowane prace lub niezweryfikowane oświadczenia (marzec 2020) . Możesz pomóc, dodając odniesienia lub usuwając nieopublikowane treści.Przez ostatnie trzy dekady zostały oznaczone przez dwa wydarzenia o wymiarze planetarnym: nadejściem społeczeństwa konsumpcyjnego : the masowej produkcji od towarów i usług oraz ich dystrybucji w masowej dystrybucji . Coraz depersonalize relacji i kształt zakupowe osoby w materialistycznym sensie (kultura od hedonizmu i narcyzmu ). Największy wpływ ma sektor technologii i przemysł rozrywkowy ( kanały telewizyjne , gry wideo , komputery itp.); odwilż w stosunkach wschód-zachód, która następnie zaowocowała końcem ideologii komunistycznej ( rozpad ZSRR w 1991 r.), końcem zimnej wojny i niekwestionowanym triumfem liberalizmu gospodarczego ; który właśnie znajduje swoje stymulację w społeczeństwie konsumpcyjnym.
Rzeczywiście, hasłem firm i państw jest „ wzrost gospodarczy ”, podczas gdy konsumentów to „ siła nabywcza ”. Te dwie rzeczy są ze sobą ściśle powiązane, ponieważ żywią się nawzajem , ale największymi przegranymi na tym „ rynku ” są z jednej strony „Człowiek” ( wyobcowany z towaru za to, że go fetyszyzował ) i planeta . Powstanie zbiorowej świadomości ekologicznej od lat 70. miało przede wszystkim charakter reaktywny i emocjonalny : wynikało z zanieczyszczenia ziemi, powietrza i mórz, troski o proliferację elektrowni jądrowych , eksploatacja zasobów naturalnych , odpady, gospodarka odpadami itp. Wezwania do postwzrostu i „ dobrowolnej prostoty ” są z pewnością wyrażane, ale pozostają stosunkowo marginalne .
Analizowane - jak widzieliśmy - w 1950 roku przez pierwszych technocritical myślicieli , Andersa i Ellul , sprzęgło „desakralizacji przyrodzie / sakralizacji techniką” szczątków globalnie unthought wśród filozofów i „badaczy w naukach społecznych” z faktu odmowy do essentialize pojęć: zatem, określenia takie jak „natura”, „technika”, „nauka”, „historia” ... są zakazane ze swojego repertuaru.
W tym aporetycznym kontekście filozofia historii obiera nowe ścieżki, zasadniczo poprzez trzy tematy: „koniec wielkich narracji” ( Lyotard , 1979), ponowoczesność i jej skutki, w tym współczesny cynizm ( Sloterdijk , 1983). „społeczeństwo ryzyka” ( Beck , 1986) i instytucjonalizacja „zasady ostrożności” ( Rio Summit , 1992); „koniec historii” ( Fukuyama , 1992) i pojawienie się GAFAM , przyszłego politycznego kontr-mocarstwa, wynikającego z wykładniczego naporu sztucznej inteligencji .
Koniec wielkich opowieściPod koniec lat sześćdziesiątych , pod koniec marksistowskiego zaangażowania bojowego , Jean-François Lyotard wyróżniał się spośród wszelkich przynależności do politycznej ortodoksji. A podczas kolejnej dekadzie, brał udział w powstawaniu poststrukturalizmem w Stanach Zjednoczonych, co wynika w szczególności poprzez dzieło Michela Foucaulta : L'Archéologie du savoir (1969).
W 1979 roku rozwinął istotę swoich pomysłów w książce, która będzie świetnym odniesieniem: La Condition postmoderne .
Główną tezą książki jest to, że naukowy i techniczny postęp możliwy koniec łatwowierności w odniesieniu do meta - opowieści o nowoczesności , która miała dać obejmującego i zwisających, dlatego sumowanie, wyjaśnienia z historii . Dwa wielkie relacje narracyjne, które do tej pory uzasadniały projekt oświeceniowy, a mianowicie kantowski opis emancypacji podmiotu racjonalnego i heglowski opis historii Ducha powszechnego, nie mogą już być aktualne pod żadnym względem. Dzięki komputeryzacji społeczeństwa i przejściu do społeczeństwa postindustrialnego , według Lyotarda wiedza traci wszelką aurę i wszelką legitymizację. Zmienia status, jest tylko zwykłym „towarem informacyjnym”. W ten sposób, konkluduje, ludzkość przechodzi z ery „nowoczesnej” do ery „ ponowoczesnej ”.
„Postmodernistyczna” neologizm czerpie z innego, „ post-industrial ”, który Jacques Ellul lubił oczerniać : „wydaje mi się dość niezwykłe, że w momencie, kiedy rozwinął zastosowanie matematyki w naukach ludzkich, można użyć terminy jako nieprecyzyjne i nieistotne. „Postindustrialny” oznacza, że przeszliśmy fazę industrialną. Dobra, ale po? Jak to daje najmniejszy charakter, najmniejsze pojęcie o tym, czym jest nasze społeczeństwo? Komuś, kto nie wie, możemy dość dokładnie zdefiniować, czym jest maszyna, przemysł, a więc społeczeństwo przemysłowe . Ale jak dodać treść do posta ? ” . Lyotard nie kwestionuje jednak postępu technicznego : używa go jako prostego punktu odniesienia, elementu obserwacji, aby skupić się na jednej z jego konsekwencji, „wybuchu wiedzy”. Wychodząc od idei, że trzeba pogodzić się z postępem technicznym, „zrobić”, inauguruje nowy etap w historii filozofii : filozofię ponowoczesną .
Cztery lata później, kolejna praca w tym samym duchu został zwolniony: Krytyka de la raison cynique przez niemiecki Peter Sloterdijk , rodzaj odpowiedzi na słynny Krytyka de la raison czysta przez Immanuela Kanta , opublikowane dwa wieki wcześniej. Sloterdijk zauważa z kolei, że wiara w zasady Oświecenia nie może już dłużej służyć jako punkt odniesienia, i aby przezwyciężyć ten impas, proponuje, by ludzie rozwijali cyniczną postawę :
„Na granicy melancholii potrafią kontrolować własne objawy depresji, a tym samym zachować zdolność do pracy, bez względu na wszystko… Rzeczywiście, to jest sedno współczesnego cynizmu: zdolność jego zwolenników do pracy, pomimo wszystko, co może się pojawić. "
Postmodernistyczna postawa zaleca zatem podejście do historii w formie pewnego rodzaju rezygnacji z postępu technicznego.
Społeczeństwo ryzykaW 1986 r. niemiecki socjolog Ulrich Beck stwierdził, że ludzkość żyje obecnie pod kontrolą postępu technicznego , wiedząc, że ewoluuje wtedy „na lepsze lub na gorsze”, to znaczy, aby wykorzystać wszystkie swoje zalety, ale także płacić koszty, jeśli to konieczne i były wysokie. Społeczeństwo jest zatem, że ryzyka ”.
Beck podkreśla, że w sumieniu każdy problem techniczny musi być koniecznie rozwiązywany przez jakiś proces techniczny lub urządzenie, nawet jeśli doszło do uszkodzenia. Na przykład tolerancja na ryzyko zwiększa zapotrzebowanie na ubezpieczenie .
Poza prostą obserwacją generuje sygnały alarmowe. Biorąc przykład z przemysłu nuklearnego i długowieczności odpadów nuklearnych , krytykuje „aktorów, którzy mają gwarantować bezpieczeństwo i racjonalność – państwo , naukę i przemysł – o tyle, o ile „nakłaniają ludność do wejścia na pokład samolotu, dla którego nie lądowisko zostało zbudowane do tej pory” .
Według niego, ludzie są obecnie nieustannie zmuszani do operowania strategiami polegającymi w każdym przypadku na wybieraniu najmniej niebezpiecznego rozwiązania, podczas gdy wszyscy są. Problem potęguje fakt, że „ryzyka są jakościowo zbyt różne, aby można je było łatwo porównać” oraz że „rządy przyjmują… strategię celowego uproszczenia” , przedstawiając „każdą konkretną decyzję jako wybór między bezpiecznym rozwiązaniem. ryzykowne rozwiązanie przy jednoczesnym zminimalizowaniu niepewności energetyki jądrowej i skupieniu uwagi na zmianach klimatycznych i kryzysie naftowym” .
Temat końca historiiTematem koniec tej historii nie jest tak stary plecami do Fenomenologii ducha z Heglem w 1807 roku i został następnie przejęty przez Marksa i jego następców . Kojève , jak widzieliśmy, uważał nawet w latach pięćdziesiątych, że koniec historii był skutecznym procesem. Temat ten powrócił ponownie w latach 90. i zawdzięczamy go Amerykaninowi Francisowi Fukuyamie , który nie jest jednak filozofem ani socjologiem, ale badaczem nauk politycznych, profesorem międzynarodowej ekonomii politycznej na uniwersytecie w Waszyngtonie.
Fukuyama stała się znana w 1989 roku w artykule zatytułowanym Koniec historii? , opublikowany w czasopiśmie The National Interest . Tezy rozwija w wydanej trzy lata później książce Koniec historii i ostatni człowiek , w której broni poglądu, że postęp historii, który utożsamia z walką ideologii , dobiega końca wraz z końcem. z zimnej wojny . Według niego neoliberalizm stanowi horyzont nie do pokonania.
Książka Fukuyamy odniosła spory sukces wydawniczy (zwłaszcza, że jej autor znany jest z wpływów u ówczesnego prezydenta Stanów Zjednoczonych Billa Clintona ). Ale budzi też wiele kontrowersji i kpin. Wielu komentatorów uważa te analizy za powierzchowne i naiwne. W szczególności Jacques Derrida kpi z Fukuyamy i jego „czytelników-konsumentów”, przypominając w Specters de Marx, że „ eschatologiczne tematy „ końca historii ”,„ końca marksizmu ”,„ końca filozofii ”, „końców człowieka”, „ostatniego człowieka” itd. były w latach 50., 40 lat temu naszym chlebem powszednim” .
W drugiej połowie stulecia podejście do historii wyraża się we wszystkich punktach przeciwnych temu, które wyrażają nauki humanistyczne i filozofia postmodernistyczna . Dzieje się tak z co najmniej czterech powodów, które są ze sobą ściśle powiązane.
Jednak samo to podejście dzieli się na dwa diametralnie przeciwstawne prądy:
Pierwszy z tych dwóch nurtów opiera się na eschatologii , to znaczy na założeniu, że człowiek może i musi nieustannie przesuwać granice swojej kondycji . W tym, że jest bezpośrednio w kontynuacji wielkich systemów filozoficznych postępowców z XIX -tego wieku.
Tym razem nadzieje nie skupiają się już na instytucjach państwowych ( Hegel ), końcu walki klas ( Marks ), nauce ( Comte ) czy zdolności przystosowania się do natury ( Spencer ), ale na idei, że „poza technologią istnieje nie ma zbawienia”.
Ta pozycja pojawiła się w drugiej połowie XX th wieku i będzie przejawiać się przede wszystkim w dwóch formach: filozofii Teilharda de Chardin , krótko po II wojnie , a następnie - urodzonych w Stanach Zjednoczonych w 1980 roku - w filozofii transhumanistycznego .
Teilhard de ChardinUznany na arenie międzynarodowej geolog i paleontolog, filozof ewolucjonista, ksiądz jezuita i teolog... Pierre Teilhard de Chardin rozwija oryginalną i złożoną myśl, podobnie jak wielość dziedzin jego refleksji.
Jego projekt jest niczym innym, jak myśleniem o historii człowieka poprzez przeformułowanie jej w odniesieniu do historii całego Wszechświata, poprzez mobilizację maksimum wiedzy naukowej. Podobnie jak w filozofii historii XIX th wieku, zwłaszcza że od Hegla , jego koncepcja historii jest głęboko celowościowa . Ale z powodów ideologicznych nieporozumień z Watykanem jego książki ukazują się dopiero po jego śmierci. W pierwszym i najczęściej komentowanym z nich, The Human Phenomenon (1955), śledzi strzałkę czasową, zaczynając od alfy, źródła czasów, do omegi, odpowiadającej absolutnemu stopniowi duchowości.
Według niego „dążenie do rozwoju społecznego i gospodarczego wymaga postępu wiedzy naukowej i zastosowania technologii dających człowiekowi większą zdolność do działania. W tym sensie pierwszy oszlifowany krzemień naszych przodków ma w mocy całą obecną technologię. Narzędzie, jako instrument odmienny od ciała, pociąga za sobą oddzielenie człowieka od tego, co biologiczne, co skutkuje zatrzymaniem ewolucji człowieka tylko w jego biologicznej postaci, aby odbić się z powrotem w postaci społeczno-kulturowej. "
Teilhard uważa, że człowiek musi zmobilizować wszystkie środki techniczne, które uważa za odpowiednie, aby ewoluować. „Sztuczność to nic innego jak zhominizowana naturalność ” – podsumowuje. Co więcej, to znaczy jest jedynym dla ludzkości, aby kontynuować swój marsz w toku : „aby dowiedzieć się więcej, aby móc więcej, aby być bardziej” stanowi jego motto.
Ustanawiając bezpośredni związek między chrześcijańską filozofią historii a wykładniczym rozwojem technik, Teilhard przez pewien czas wywoła ożywione debaty, w większości o charakterze kontrowersyjnym. W szczególności Bernard Charbonneau określa swoje stanowiska jako synkretyczne i widzi w nim „proroka nowej totalitarnej ery”. Jacques Ellul ze swojej strony uważa, że podejście Teilharda do techniki (idea, że zaawansowane techniki są tylko prostym „przedłużeniem” krzemienia) jest nie tylko uproszczone, ale zasadniczo antychrześcijańskie. A jako chrześcijanin uważa, że postawa Teilharda uczestniczy nawet w prawdziwym „obaleniu chrześcijaństwa”: formuła „więcej wiedzieć, móc więcej, być więcej” wydaje mu się sprzeczna z etyką chrześcijańską, która według dla niego jest częścią „etyki nie-władzy”.
W kręgach katolickich Teilhard nie miał wielu zwolenników. We Francji jego głównym spadkobiercą jest ksiądz Thierry Magnin , również fizyk, który krytykuje myślicieli transhumanistycznych, ale podobnie jak oni uważa, że człowiek powinien użyć wszelkich możliwych technik – zwłaszcza medycznych – aby stać się „swoim projektantem”. ”. Z drugiej strony, Ray Kurzweil , główny teoretyk transhumanizmu , twierdzi, że ma dług intelektualny: „wielu transhumanistów pracuje nad konceptualną architekturą teorii punktu Omega Teilharda, nie zdając sobie z tego sprawy. » Jean-Louis Schlegel , socjolog religii, również podkreśla ten ideologiczny związek.
TranshumanizmTranshumanizm to międzynarodowy ruch intelektualny zainicjowany w 1980 roku przez kilku inżynierów i futurystów USA, która opowiada się za stosowaniem NBIC (nanotechnologii, biotechnologii, informatyki i nauk poznawczych) , aby poprawić kondycję ludzką , przez zwiększenie zdolności fizyczne i umysłowe z ludźmi : niepełnosprawni , cierpiący , chorzy , starzejący się, a nawet śmierć uważa się za ominięte, aby umożliwić ludziom dostęp do stanu prawie idealnego.
Transhumanizm, choć nie wywodzący się ściśle z dziedziny filozofii, sam w sobie stanowi filozofię historii, ponieważ historii przypisywany jest konkretny cel: już nie kompensowanie naturalnych niedostatków człowieka (jest to rola przekazana medycynie). ale aby wyposażyć je w cechy, których natura im nie zapewniła (koncepcja rozszerzonego człowieka ); innymi słowy, przekształcanie kondycji ludzkiej , stąd nazwa ruchu.
Głoszenie zamierzonych celów nieuchronnie rodzi wiele pytań etycznych , zwłaszcza że tak naprawdę nie są one inicjatorami ludzi: wynikają one ze stanu zaawansowania technologii.
TechnokrytycyzmPodczas gdy filozofowie Oświecenia, a następnie Hegel utożsamiali znaczenie historii z „ postępem ” i widzieli jego konkretyzację w zbiorowym rozmieszczeniu rozumu , Francuz Dominique Janicaud ocenił w 1985 roku, że czas został dosłownie zmiażdżony przez „ władzę racjonalności ”. :
„Nikt nie może zaprzeczyć, że w stosunkowo krótkim czasie (w porównaniu z historią, a zwłaszcza prehistorią ludzkości) nauki i techniki przekształciły naszą planetę do punktu zachwiania równowagi ekologicznej i etnologicznej. zmuszając człowieka do zwątpienia w sens jego istnienia i pracy, aż do zachwiania własnej tożsamości. "
Według niektórych ruch historii przyspiesza: świat zmienia się tak szybko, że analizy nie mogą nadążyć. Jednakże, chociaż na początku wieku maszyny wywołały pewną liczbę niepokojących reakcji, niewielu filozofów interesuje „kwestia techniczna” (przytoczmy przypadek Martina Heideggera z lat pięćdziesiątych ). „Badacze nauk społecznych” są również bardzo dyskretny, którzy chcą zawierać ich wartości wyroki w stosowaniu Weberowskiej zasadzie od aksjologicznej neutralności . Dlatego też w niewielkiej liczbie i wychodząc z ram akademickich kilku intelektualistów „zaangażuje się”, zajmuje osobiste stanowisko: są to myśliciele technokrytyczni .
Wskazane jest tutaj rozróżnienie techniki mechanizacji . Na początku XX th century, pojawienie się pierwszych samochodów i pierwszy miał wzbudził wielki sukces z tłumów, ale z proliferacją maszyn w fabrykach posiada hartowane entuzjazm i podniosła szereg wątpliwości, zarówno wśród filozofów ( Henri Bergson , Nicolas Bierdiajewa . ..) i eseistów ( Léon Bloy , Romain Rolland , Georges Duhamel ...) niż wśród powieściopisarzy ( Karel Čapek , Aldous Huxley ...) czy filmowców ( Fritz Lang , Charlie Chaplin ...). Reakcje te pozostały jednak punktualne i rozproszone i dopiero w latach 30. XX wieku , w marginalny sposób, rozpoczęła się debata na temat techniki.
W szczególności Francuz Jacques Ellul uważa, że kwestia mechanizacji jest drugorzędna , peryferyjna: ponieważ technika nie tylko stała się autonomiczna jak nauka, ale że ludzie nieświadomie ją uświęcają , można ją uznać za najważniejszy czynnik określający, który jest: jest „silnikiem historii”.
Lewisa MumfordaStudent w 1934 roku kwestia „ postępu technicznego ” Od X XX wieku, on uważa, że nie należy traktować jedynie jako zjawiska społecznego, lecz jako wciągające procesu i zagraża całej ludzkości, bo dzwoni do przyczyn zarówno jakość relacji człowieka do pracy własnej i środowiska naturalnego:
„To, co człowiek stworzył, może zniszczyć, może też przerobić w inny sposób. Jeśli nauczymy się tej lekcji na czas, człowiek może zostać ocalony od własnej ostatecznej zagłady, tak jak sam ogłasza siebie wszechmocnym. "
Mumford jest jednym z pierwszych myślicieli, którzy kwestionują, czy mężczyźni są nie tylko zdolni do prowadzenia swojej historii, ale czy nie narażają się na ryzyko całkowitej niezdolności do niej, na ryzyko znalezienia się w alienacji przez swoje protezy.
„Poprawa koordynacji i natychmiastowa komunikacja powodują między innymi nieciągłość czasu i uwagi. (…) Liczba rzeczy, które można zrobić w ciągu dnia, została zwiększona dzięki komunikacji błyskawicznej, ale tempo zostało złamane. Radio, telefon, gazeta domagają się uwagi, a wśród mnogości bodźców, na jakie narażeni są ludzie, coraz trudniej jest przyswoić sobie i poradzić sobie z jakąkolwiek częścią naszego środowiska – nie mówiąc już o zrozumieniu go jako całości. "
Jacques EllulRok po publikacji książki Mumforda, ale na południowym zachodzie Francji, Jacques Ellul i Bernard Charbonneau (po dwudziestce) mają jeszcze bardziej niepokojące argumenty:
„Technika dominuje nad człowiekiem i wszystkimi jego reakcjami. Polityka jest wobec niej bezsilna, człowiek nie może rządzić, bo podlega nierealnym, choć materialnym siłom. W państwie kapitalistycznym człowiek jest mniej uciskany przez siły finansowe niż przez burżuazyjny ideał bezpieczeństwa, komfortu i ubezpieczenia. To właśnie ten ideał nadaje wagę władzom finansowym. "
Ellul poświęcił się analizie „Techniki”, którą w 1952 roku uważał za „ stawkę stulecia ”. Według niego „zjawisko techniczne jest zatem zajęciem ogromnej większości ludzi naszych czasów, aby we wszystkim szukać absolutnie najskuteczniejszej metody. ” . Następnie formułuje tę tezę: technika jest tym, co człowiek zbezcześci przyrodę i właśnie przez tę desakralizację znajduje się ona w pełni sakralizowana :
„Człowiek żyjący w technicznym świecie doskonale wie, że nigdzie nie ma już niczego duchowego. A jednak jesteśmy świadkami dziwnego odwrócenia; ponieważ człowiek nie może żyć bez sacrum, przenosi swoje poczucie sacrum na to, co ma (zbezczeszczoną naturę): technikę. W świecie, w którym się znajdujemy, to technika stała się podstawową tajemnicą. "
W latach siedemdziesiątych Ellul bronił się jeszcze bardziej przed byciem technofobem, kiedy określił, że technika w zasadzie „nie stanowi problemu”. Z drugiej strony uważa, że tak długo, jak ludzie uświęcają technikę, nie zdając sobie z tego sprawy, znacznie ograniczają zakres swojego krytycznego myślenia, stając się niezdolnymi do uświadomienia sobie, co jest znaczeniem opowieści, nie mówiąc już o jej kierowaniu:
„To nie technologia nas zniewala, ale sacrum przeniesione do technologii, 'co uniemożliwia nam pełnienie funkcji krytycznej i sprawienie, by służyła rozwojowi człowieka'. "
Ellul uważa, że socjologia nie pozwala nam na analizę tajników tego procesu sakralizacji: „Nie mogę zaakceptować socjologii, która ogranicza się do poznania czysto obiektywnych mechanizmów społeczeństw, wykluczając jednocześnie pytanie o ich sens. […] Nie możemy uprawiać żadnej nauki humanistycznej bez współczucia dla badanej przez nas istoty ludzkiej: to współczucie jest jedną z gwarancji obiektywności. " Według niego, podstawową trudnością do zbierania, analizowania i rozbroić proces uświęcenia technologii z trwałego uszczerbku i niemal jednogłośnie wspólne:
„Głoszymy, że współczesny człowiek nie jest już religijny, ale staramy się nie mówić, czym jest religia, podobnie jak sacrum czy mitem. A jeśli czasem zaryzykujemy, to zawsze jest to definicja ad hoc, po fakcie, w celu legitymizacji. Mamy tu do czynienia z całkowitym posłuszeństwem wobec założeń, które nie są krytykowane (sformułowane) bez rozeznania. (...) Pierwotnym błędem tych, którzy wierzą w wielki świat, zamieszkany przez dorosłych mężczyzn, biorący swój los w swoje ręce... jest ostatecznie posiadanie czysto intelektualnego poglądu na człowieka, lub na człowieka czysto intelektualnego. […] Ale oto: bycie niereligijnym to nie tylko sprawa inteligencji, wiedzy, pragmatyzmu czy metody, to sprawa cnoty, heroizmu i wielkości duszy. Bycie niereligijnym wymaga szczególnej ascezy. "
Ellul zamierza wykazać przyczyny i skutki tej religijności. Uważa, że oświeceniowi filozofowie zamiast zbawienia chrześcijańskiego postawili szczęście jako ideał najwyższy , ale aby to szczęście osiągnąć, ustanowili pracę jako wartość, ponieważ jest to niejako cena, za którą trzeba zapłacić. szczęście.
Podstawowym problemem naszych społeczeństw, konkluduje Ellul, jest to, że ludzie nadal uważają pracę za wartość, podczas gdy stopniowo, dzięki znacznemu rozwojowi technologii, to właśnie ona, z ekonomicznego punktu widzenia, jest obecnie twórcą wartości . A to dlatego, że ludzie stali się od niej całkowicie zależni, nie są w stanie odpowiedzialnie pisać swojej historii. Jedynym sposobem na wyzwolenie się jest prowadzenie rewolucji „wbrew poczuciu historii”.
W pewnych kręgach technokrytycznych , inspirowanych myślą Jacquesa Ellula , twierdzi się, że intelektualiści przeceniają znaczenie idei politycznych, nie wyobrażając sobie, że tworzą one „iluzję”, ponieważ są zdeterminowane przez ideologię.
Günther AndersW 1956 roku Austriak Günther Anders , dokonując wnikliwej refleksji nad koncepcją postępu po Hiroszimie i Auschwitz , uważa, że pod względem osiągnięć technicznych ludzkość jest „przestarzała, przestarzała”, a w efekcie rozpada się. . niechybnie znajdzie się w stanie zrozumieć sens jej historii: świat jest wezwany, aby stać się dla niej kalejdoskop , mnóstwo efektów, na które już nie sprawuje żadnej kontroli.
Podobnie jak jednocześnie Ellul, Anders uważa, że „ postęp techniczny ” urósł do tego stopnia, że całkowicie zaburza relacje człowieka z naturą. Ale idzie dalej: przez uświęcenie swoich technik człowiek zbezcześci nie tylko przyrodę, ale i siebie. Jeśli to zjawisko będzie trwało, zapowiada, wyrażenie „ natura ludzka ” nie będzie już miało żadnego znaczenia: nie będzie już historii ludzkości, bo po prostu nie będzie już człowieczeństwa. Opisując to, co nazywa „człowiekiem bez świata”, Anders przepowiada powstanie „świata bez człowieka”, bez człowieczeństwa, pozbawionego wrażliwości i krytycznego zmysłu, jak robot i cyborg, które stanowią jego nowe modele.
Aby wyjaśnić ten wstrząs, Anders odwołuje się do mitu o Prometeuszu . W nim tytan zostaje ukarany przez bogów za próbę konkurowania z nimi w sprawowaniu władzy: przykuty do skały zostaje wystawiony na widok orła, który pożera jego wątrobę. Anders rozwija koncepcję „prometejskiego wstydu”, aby oznaczać, że kara za hybris współczesnego człowieka jest ukrytą frustracją prowadzącą ostatecznie do całkowitej samooceny. „Prometejski wstyd” to uczucie, które człowiek ma głęboko w sobie, gdy porównuje się do swoich produkcji: nie popiera poglądu, że w przeciwieństwie do nich nie jest częścią procesu. wstydzi się, że zawdzięcza swój byt naturze, a nie procesowi technicznemu, wstydzi się „stał się, a nie został stworzony”.
Niektórzy komentatorzy widzą w analizuje Andersa zapowiadających ideologię transhumanistycznego w końcu XX th wieku.
Iwan IllichW 1970 roku , Ivan Illich przedstawia nową koncepcję do wyjaśnienia motywacji ludzi chce napisać swoją historię poprzez wykorzystanie technik i bardziej ogólnie racjonalności: teorię efektów progowych .
Twierdzi, że powyżej pewnego krytycznego progu każdy proces zaprojektowany tak, aby był wydajny i produktywny, staje się kontrproduktywny. A to, co zostało zaimplementowane z myślą o generowaniu „postępu” ostatecznie generuje tylko „regres”.
Na początku XXI th wieku, kwestia katastrofy ekologicznej i obaw związanych z gwałtownym rozwojem sztucznej inteligencji oraz miejsca rosnącej podjętej przez GAFAM w globalnym zarządzaniu zajmują znaczące miejsce w obaw.
Do tego stopnia, że debaty o znaczeniu historii stopniowo przybierają formę szerokiego kwestionowania „ postępu technicznego ”: czy ludzie naprawdę go kontrolują, czy wręcz przeciwnie, czy dyktuje im, co to jest? prawa i czy wymusza muszą się do nich dostosować za wszelką cenę? Jaki jest pożytek z ludzi do filozofowania, gdy, na przykład, zagrażają swojemu zdrowiu, stale coraz bardziej zanieczyszczając swoją planetę? Co stanie się z ich kondycją, gdy zostanie ona już zakwestionowana przez transhumanistów , wzmocniona ideologią, która stopniowo zastępuje postęp : „ innowacja technologiczna ”?
Nadszedł więc czas na podsumowanie, które można podsumować dwoma słowami: „kryzys” i „konformizm”.
Według teoretyków oświeconego katastrofizmu (czytaj poniżej ) te dwa czynniki są ściśle powiązane i wzajemnie się zasilają: krytyczne myślenie załamało się dlatego, że konformizm wobec technicznej ideologii przybrał charakter totalitarny ; odwrotnie, to dlatego, że żaden „autorytet” (polityczny, intelektualny, religijny…) nie wydaje się zdolny do rozwinięcia nawisającej analizy ideologii technicznej, uwodzenie „technologii” nadal się rozwija, w szczególności poprzez zjawisko takie jak nomofobia ( uzależnienie od telefonu komórkowego).
W tym nowym kontekście zanika jakakolwiek filozofia historii, a wręcz przeciwnie, narasta tendencja do rzadko zakładanego fatalizmu , czasem przebranego za triumfalizm, jak podsumowuje powiedzenie „nie możemy zatrzymać postępu”, najczęściej w cynizmie .
W 1987 roku filozof Alain Finkielkraut ogłosił „klęskę myśli” i tłumaczył to w istocie postępującą akulturacją jednostek wynikającą z niwelujących efektów kultury masowej , opartej nie na refleksyjności, ale na rozrywce, z których pierwsza nie jest „sprzedawcą”. , jak może być drugi.
Pod wpływem ponowoczesnych teoretyków pod koniec ubiegłego stulecia wielu filozofom wykazywało brak pojęć oświecających, zmuszanych najczęściej do „reagowania na bieżące wydarzenia”; odwrotnie, mówiąc w rozproszonym porządku, ideologia marksistowska nadal wzywa do położenia kresu kapitalizmowi bez wyraźnego zidentyfikowania przyczyny przeszłych niepowodzeń; nauki społeczne, wzięte w swoich badaniach terenowych, wydają się niezdolne do „myślenia globalnego” ideologii technicznej i ostatecznie do niej się dostosowują; Sami myśliciele technokrytyczni tracą rozpęd, najczęściej myląc „technikę” i „technologie” oraz walcząc o zintegrowanie idei „świętości przeniesionej na technikę”.
Kryzys filozofiiOd wpływu myślicieli ponowoczesności , Filozofowie Refuse uciekać się do pojęć, które mogą pojawić się zwisających i sumowanie (według Maxa Webera definicji tego idealnego typu ), a tym bardziej , aby stwierdzić żadnej koncepcji świat : terminy takie jak „Człowiek” czy „Historia” nie są już częścią ich słownika. W związku z tym czują się najbardziej zmuszeni do „reagowania na bieżące wydarzenia” na zasadzie ad hoc; przez większość czasu ubolewają nad skutkami kapitalizmu i/lub „ rewolucji cyfrowej ”.
W ten sposób większość filozofów w rodowodzie Marksa i marksizmu przywiązuje się do idei, że kapitalizm (czy się go kontestuje, czy go popiera) stanowi horyzont nie do pokonania, nie potrafiąc rozwinąć przekonującej analizy ukazującej dlaczego i jak to jest tak. W tym względzie socjologowie dostarczają bardziej szczegółowych analiz, jak na przykład Luc Boltanski , który utrzymuje, że kapitalizm zawdzięcza swoją żywotność nieustannej zdolności do „ odzyskiwania ” wszystkiego, co mu się sprzeciwia.
Podobnie nie filozof, ale nauczyciel nauk o komunikacji, Amerykanin Fred Turner , pokazuje w 2006 roku, jak i dlaczego to, co nazywa się „rewolucją cyfrową”, jest utopią zrodzoną w społecznościach hippisów Kalifornijczyków, zanim rozszerzyły się na sieci uniwersyteckie.
Według niektórych filozofia jako dyscyplina przeżywa kryzys, ponieważ przewidywania Jacquesa Ellula , Marshalla McLuhana , Guya Deborda czy Jeana Baudrillarda z lat 60. zmaterializowały się: realny świat wysyła ludzi od ich najwcześniejszych czasów. młody wiek, wielość przekazów, których całość wywiera kalejdoskopowy efekt poprzez nasycenie , do tego stopnia, że kultura naukowa zostaje zatopiona w kulturze popularnej, a duch krytyczny , nadmiernie zabiegany, nie może już być używany: „za dużo informacja zabija informację ”. Co więcej, większość tych przekazów to, celowo lub nie, propaganda ideologii technicznej (jak np. w 2015 roku hasło reklamowe dużej francuskiej grupy przemysłowej: „Kochamy technologię”).
Punktem wyjścia wszystkich rozważań jest idea, że katastrofa ekologiczna jest teraz nieunikniona, ponieważ wszystkie rozwiązania przewidywane przez rządy i intelektualistów („zrównoważony rozwój”, „zasada ostrożności”… to fałszywe tory).
Walka antyproduktywistyczna.
„Święte przeniesione” do państwa i techniki.
(Uszeregowanie w porządku chronologicznym pierwszych publikacji)
Główne tekstyXVIII th wieku
XIX th century
XX th century
XXI th century