Termin qiyâs (قياس [qiyas], „analogia”, „odniesienie” lub „ sylogizm ”) oznacza rodzaj rozumowania stosowanego przez muzułmańskich prawników w celu określenia rozwiązania problemu prawnego ( fiqh ) nieprzewidzianego w tekstach Koranu i słońce .
Al-Ghazalī definiuje to: „ Dedukcja zasad prawa przez rozumowanie” ( Al-Mustasfa , I, 4). Nie uważa go za samodzielne źródło prawa, ale za źródło wtórne, o ile analogia opiera się tylko na źródłach.
Znaczenie tej metody jako źródła prawa muzułmańskiego różni się w zależności od szkół interpretacji ( madhhab ). Opiera się ona w szczególności na wersecie z Koranu (LIX, 2), który mówi: „Wy, którzy sądzicie, weźcie przykład”, oraz na wersecie IV,46, który upoważnia do obmycia piaskiem, gdy brakuje nam wody. Prorok islamu, Mahometa, by sam nie uprawniona gubernator Jemenu , Mu'adh ben Djabal „aby zrobić co w jego mocy”, jeśli nie znalazł odpowiedniego rozwiązania w Koran i Sunna.
Nie chodzi o osobisty osąd, a tym bardziej o interpretację „ prawa Bożego ”, ale o rygorystyczne rozumowanie, które nie jest arbitralne, systematyczne i ujęte w reguły analogii. Należy jednak odróżnić sylogizm prawniczy od sylogizmu racjonalnego lub demonstracyjnego. Pierwsza opiera się na przesłankach, których pewność zależy od jakości przywołanych źródeł. Priorytetyzacja wiarygodności źródeł jest jednym z przedmiotów nauki uṣūl al-fiqh .
Na przykład: spożywanie wina jest potępiane hududem (kara ryczałtowa), ponieważ powoduje upojenie. Ta „przyczyna” pozwala, przez analogię uczynioną przez Chaféites , również potępić spożywanie jakiegokolwiek sfermentowanego napoju wywołującego odurzenie. Jednak hanefici , którzy również zabraniają spożywania napojów odurzających, uważają, że nie ma potrzeby postępować tu przez analogię i że ten ogólny zakaz wynikałby z prostej logicznej konsekwencji tekstu.
Przykład ten pokazuje, jak orzecznictwo muzułmańskie wychodzi od konkretnych przypadków przewidzianych w tekstach pisanych ( Koran i sunna ), a następnie dokonuje uogólnień, stosując analogie do konkretnych przypadków. Nie zaczyna się tutaj od ogólnych zasad; na co jednak można się powołać: każda zasada prawna zalecana przez szariat ma na celu promowanie maslaha , czyli „interesu publicznego”, który czasami pozwala sędziemu orzec wbrew ścisłemu rozumowaniu prawnemu w celu promowania dobra: opiera się wtedy na istislah lub „preferencja prawna” – procedura ta umożliwia w szczególności dostosowanie prawa do specyfiki miejsca i czasu.
Inny przykład dotyczy rozwodu sądowego orzeczonego z powodu wady okaleczającej, dopuszczonego na mocy analogii z wadą ukrytą podczas sprzedaży.
Analogia jako źródło prawa został gorąco kwestionowane przez wielu tradycjonalistów (The zhâhirites przeciwieństwie to kategorycznie, i że Ibn Hazm , itd.), Ale była zatrudniona w II th wieku od Hegira przez prawników, z których niektórzy byli mistrzami Imam Abu Hanifa (zmarł 150/767), który stosował go systematycznie. Imam al-Châfi`î założyciel szkoły ( madhhab ) Chafii , wyjaśnił naturę qiyas jako podstawę poszukiwania „przyczyny” decyzji.
W qiyas służy - częściej lub rzadziej - przez czterech szkół prawnych z Sunnism . W Hanafis używać go najbardziej, a Hanbalites używać go najmniej.