Azji Środkowej , z których część była kiedyś nazywana Turkiestanu , jest podregion na kontynencie azjatyckim w przybliżeniu do wschodniej części Morza Kaspijskiego , w tym części Federacji Rosyjskiej , zachodnich i północnych Chinach kontynentalnych , a całość z Afganistanu , drugi mający geologia i demografia zbliżone do Azji Środkowej.
Kraj | Stolica |
---|---|
Uzbekistan | Taszkent |
Kazachstan | Nursoultan |
Kirgistan | Biszkek |
Tadżykistan | Duszanbe |
Turkmenia | Aszchabad |
Szeroko rozumiane UNESCO, które definiuje region według klimatu, rozszerza obszar o:
Kraj | Stolica |
---|---|
Afganistan | Kabul |
Chiny (częściowo) | Pekin |
Mongolia | Ułan Bator |
Iran (częściowo) | Teheran |
Pakistan (częściowo) | Islamabad |
Indie (częściowo) | Nowe Delhi |
Rosja (częściowo) | Moskwa |
Daleko od wszystkich mórz, Azja Środkowa ma klimat kontynentalny, bardzo gorący latem i bardzo zimny zimą (w łagodnych miejscach). W jego północnej części, od Wołgi do Mongolii , przez Kazachstan , rozciąga się rozległy obszar stepów, gdzie koczownictwo pasterskie było najodpowiedniejszym sposobem życia, obecnie podupadającym. Obszar ten graniczy od północy z tajgą, a od południa z terenami pustynnymi lub półpustynnymi, z oazami . Turkmenistan jest głównie zajęte przez pustynie Karakum (Black Sands) i Kizilkoum (Red Sands). Chińska prowincja Xinjiang składa się z dwóch depresji oddzielonych pasmem górskim ( Tian Shan ), basenu Tarim na południu i basenu Dzungaria na północy. Pustyni Taklamakan zajmuje prawie całą miednicę Tarim i centralny Dzungarii jest pustynia. Dalej na wschód rozciąga się pustynia Gobi , która komunikuje się z Taklamakan.
W południowo-wschodniej części Azji Środkowej znajdują się najwyższe góry świata: Pamiry , Hindukusz i Himalaje . Wszystkie obejmują szczyty o wysokości ponad 7000 metrów nad poziomem morza, a także Tian Shan , który oddziela basen Tarim od Dzungarii. O ile nie przechodzisz przez strefę stepową, przeprawa przez Azję Środkową wymaga przepraw znajdujących się na wysokości ponad 4000 metrów. Z tych gór spływają rzeki, które umożliwiają uprawianie nawadnianego rolnictwa.
Dwie trzecie Azji Środkowej składa się z nizin. Są one organizowane cyklicznie w kolejnych dużych basenach endorheicznych . Pomimo względnej monotonii rzeźby, te zagłębienia – osadowe i jeziorne – oferują jednak dość zróżnicowane krajobrazy:
Inne baseny endoryczne:
Widok satelitarny Azji Środkowej.
Himalaje i Tarim Basin , w jego centrum pustynia Taklamakan .
Duża część Azji Środkowej cierpi z powodu braku opadów . Na stepach można uprawiać rolnictwo, pod warunkiem, że pola są nawadniane. Nadmierna eksploatacja rolnictwa (w Chorezm , itp ) i budowa wielu hydraulicznych elektrowni od 1960 masowo odprowadzana do wód Syr-darii i Amu-Darya rzekach , który spowodował silny wysychają z Morza Aralskiego. , prawdziwa katastrofa ekologiczna.
Monokultura bawełny, narzucona w czasach planowania Związku Radzieckiego, utrzymała się po jego upadku. Bawełna jest bardzo chciwa w wodzie, a jej masowa uprawa jest przyczyną katastrof ekologicznych, w szczególności wysychania Morza Aralskiego .
W czasach Związku Radzieckiego planowano gospodarkę wodną. Woda była wypuszczana latem do wykorzystania w rolnictwie i do produkcji energii elektrycznej, natomiast zimą woda pozostawała w tamach, a węglowodory dostarczano na potrzeby energetyczne górnego biegu rzeki. Po rozpadzie ZSRR woda jest źródłem napięć między państwami Azji Centralnej. Kirgistan i Tadżykistan znajdują się powyżej, mają lodowce i ważnych zasobów wodnych, ale nie węglowodory i są najbiedniejsze kraje. Chcą uzyskać autonomię energetyczną i eksportować energię elektryczną wytworzoną przez budowę dużych tam. W dolnym biegu, Kazachstan, Uzbekistan i Turkmenistan są uzależnione od wody z dwóch krajów w górnym biegu rzeki: w Kazachstanie 42% wody pochodzi z zagranicy, 77% z Uzbekistanu i 94% z Turkmenistanu. Uzbekistan w 2012 roku regularnie wywierał presję, wstrzymując dostawy gazu do krajów upstream.
Tamy w Azji Środkowej są: tama Kambaratinsk dam Nurek , z tamy Rogun i dam Toktogul .
Azja Środkowa jest szczególnie narażona na globalne ocieplenie . Średnia temperatura wzrosła średnio o pięć stopni w ciągu kilkudziesięciu lat, wraz ze wzrostem częstotliwości i czasu trwania susz. Ocieplenie zwiększa parowanie, a tym samym zmniejsza zasoby wody. W Tadżykistanie rozpoczęło się wycofywanie lodowców, 30% z nich może zniknąć do 2050 roku, co doprowadziłoby do 40% spadku przepływu Amu-darii. Topniejący lód powoduje przejściowy wzrost przepływu rzek i powodzie.
Region szybko staje się jednym z najgorętszych i najbardziej suchych miejsc na świecie. Wiele gatunków jest zagrożonych, uprawy są regularnie niszczone przez suszę . Przy obecnym tempie zmian klimatycznych ekosystemy regionalne w dużej mierze znikną.
Lista poborów wody słodkiej według krajów (rok 2000) na podstawie The World Factbook .
Kraj | Wszystkich wypłaty (km³ / rok) |
Wypłaty krajowe (%) |
Wypłaty przemysłowe (%) |
Opłaty rolne (%) |
Próbki na osobę (m³ / rok) |
---|---|---|---|---|---|
Kazachstan | 35 | 2 | 17 | 82 | 2360 |
Kirgistan | 10.08 | 3 | 3 | 94 | 1916 |
Uzbekistan | 58,34 | 5 | 2 | 93 | 2 194 |
Tadżykistan | 11,96 | 4 | 5 | 92 | 1837 |
Turkmenia | 24,65 | 2 | 1 | 98 | 5 104 |
Neolitu Azji Środkowej wraca do odległego okresu, ponieważ znajdujemy społeczności osiadłych rolników z VII th tysiąclecia przed naszą erą. AD w regionie Kopet-Dagh : jest to kultura Djeitun. Kultura Namazga, reprezentowana na stronach Namazga-Tepe , Anau i Altyndepe , udało mu między VI th tysiąclecia pne. BC i III th tysiąclecia pne. J.-C.
Azja Środkowa to prawdziwe skrzyżowanie cywilizacji. Jej najstarszymi wyraźnie zidentyfikowanymi mieszkańcami są ludy indoeuropejskie z zachodu. Są toch , który żył w Tarim Basin przynajmniej od roku -2000 , to Irańczycy , którzy utrzymywane podczas I st tysiąclecia przed Chrystusem w całej Azji Środkowej, do wyjątkiem wschodniego basenu Tarim i Mongolii . Możemy również zacytować Indoaryjczyków , bliskich krewnych Irańczyków. Mieszkali w Baktrii około 2000 roku, zanim podbili północne Indie od 1700 AD . Warto chyba zobaczyć w nich przedstawicieli kultury archeologicznej kompleksu baktro-Margien ( baktromargiański kompleks archeologiczny , BMAC). Dalej na północ w tym samym okresie rozkwitała kultura Andronowa .
Regiony znane starożytnym Grekom to Baktria , rozciągająca się między Uzbekistanem i Afganistanem , Sogdiana wokół Samarkandy i Chorasmia (lub Khwarezm ) na południe od Morza Aralskiego . Wszystkie te nazwy są pochodzenia irańskiego.
W tych trzech regionach istniały od bardzo odległych czasów genialne cywilizacje osiadłe, których założyciele nie są zidentyfikowani. Osiedlając się w tych regionach, Indo-Aryjczycy, a następnie Irańczycy, niewątpliwie częściowo przyjęli sposób życia tubylców, którzy prowadzili osiadły tryb życia i poświęcili się rolnictwu i handlowi. Irańczycy, Sogdianie , założyli w szczególności miasto Samarkanda , którego piękno zauważył Aleksander Wielki . Dalej na północ Irańczycy byli nomadami. Są oni znani jako Saces iw szczególności zajęli cały Kazachstan i północny Uzbekistan . Zostawili nagrobki z I st tysiącleciu pne. J.-C.
Opozycja między koczownikami a osiadłym trybem życia jest stałym elementem historii Azji Środkowej. Koczownicy o wojowniczym charakterze przeprowadzali najazdy, które zmuszały osiadłych ludzi do schronienia się za fortyfikacjami. Czasami przegrupowywali się w imperia, które potrafiły siać straszliwe spustoszenie.
W Tokharians , niewątpliwie pierwotnie koczownicze, osiadł w dorzeczu Tarim przynajmniej od roku -500 oraz przyjęty nawadnianych . Inni Tokharanowie, którzy mieszkali w zachodnim Gansu , pozostali koczowniczymi i założyli pierwsze znane imperium Azji Środkowej. Chińczycy nazywali ich Yuezhi .
Silk Road przekroczył Azji Środkowej. Często mówi się, że był otwarty na I st wieku pne. AD , co jest nieprawidłowe. Obecność jedwabiu chińskiego poświadcza się w Baktrii od roku -1500 . W 1918 roku stwierdzono w Dzungarii randkowych walut III th wieku pne. J. - C. i pochodzący z Panticapee, greckiego miasta położonego na wschodzie Krymu . Prawda jest taka, że Azja Środkowa od niepamiętnych czasów była krajem handlu.
Od ostatnich wieków pne. AD , historia Azji Środkowej jest naznaczona napływem koczowników mongoloidalnych, pochodzących z Syberii i wschodniej Mongolii , którzy stopniowo asymilują lub wypierają Indoeuropejczyków. Zatem pomiędzy -174 i -161 , Xiongnu siła yuezhi opuścić Gansu . Drugim bardzo ważnym krokiem jest założenie w 552 r. imperium Tujue , które szybko podporządkowało sobie prawie całą Azję Środkową, aż po Sogdianę i Baktrię .
Tujue są przestrzegane w 744 przez Ujgurów , którzy także po turecku. Ofensywa Kirgizów , innego narodu tureckiego, zmusiła ich w 840 do ewakuacji Mongolii . Ruszają w kierunku Gansu i dorzecza Tarim , gdzie asymilują Tokharian . W zachodniej Azji Środkowej ósmy wiek upłynął pod znakiem przybycia Arabów , którzy sprowadzili tam islam . Znikają irańska religia założona prawdopodobnie w Baktrii , zoroastrianizm , a także buddyzm , przybyły do Azji Środkowej na początku ery chrześcijańskiej. Więcej niż Sogdians i Bactrians, że Tokharans stał się pobożnym buddystów. Po przybyciu do dorzecza Tarim Ujgurowie przeszli na buddyzm, ale wkrótce potem stali się muzułmanami, jak prawie wszystkie ludy tureckie.
Manicheizm i chrześcijaństwo Nestorian rozkwitała także w Azji Środkowej w średniowieczu . Khan z Ujgurów konwertowane do Manicheizm po zażyciu Chang'an ( Xi'an ) w 762 , a cenne rękopisy z okresu od końca I st tysiąclecia zostały znalezione w Xinjiang i Gansu , na północny zachód od Chin : wspaniałe iluminacje Qoco pobliżu Tourfan , ważne teksty religijne odkryte przez sinologa Paula Pelliota w jaskiniach Mogao niedaleko Dunhuang . Z drugiej strony nestorianizm dotarł do Mongolii i Chin, a kilka księżniczek z rodziny Czyngis-chana było nestorianami; XIV th wieku , nadal istnieją nestorianinem biskup do Kaszgaru , historycznej stolicy Sinkiangu iw 1289 The Khan Mongolii do Persji ( ilkhan ) Arghoun wysyła mnich ujgurski nestorianinem Bar Sauma ambasada do Filipa IV i króla Anglii Edward I st z missive który przewidywał wspólny atak na Mameluków .
Na początku II th Millennium plemion tureckich dotarł do Azji Mniejszej , gdzie następnie mówił po grecku . To terytorium stanie się Turcją . W tym samym czasie plemiona mongolskie zajęły tereny dzisiejszej Mongolii . Ich zjednoczenie było dziełem Czyngis-chana , który założył największe imperium , jakie znała ludzkość. Imperium to nie przetrwało jednak długo, a język mongolski nie zdołał zadomowić się na żadnym podbitym terytorium. Wręcz przeciwnie, język turecki został na stałe zainstalowany w większości Azji Środkowej.
Obecne ludy tureckie ( Kirgizowie , Uzbecy , Kazachowie , Turkmeni i Ujgurowie ) przybyli całkiem niedawno. Uzbecy, na przykład, osiadł w Uzbekistanie od XV -go wieku . Musieli zmierzyć się z potomkami Tamerlana , ostatniego wielkiego zdobywcy Azji Środkowej, który również był Turkiem. Obecni Ujgurowie nie mówią językiem swoich przodków osiedlonych w Xinjiang po roku 840 , ale językiem Uzbeków .
Z języka sogdyjskiego zachował się tylko jeden dialekt używany w kilku wioskach, nad brzegami rzeki Jaghnob. Dała jednak wiele słownictwa współczesnemu perskiemu . Tadżycki jest wariantem nowoczesnej Perski. Inny język irański pozostaje w Azji Środkowej, paszto , używany w części Afganistanu , a także niektóre archaiczne dialekty używane przez małe grupy etniczne, takie jak wakhi .
W 2015 roku ludność Azji Środkowej liczyła około 68 mln ( 31 mln w Uzbekistanie , 17,5 mln w Kazachstanie , 8,3 mln w Tadżykistanie , 5,9 mln w Kirgistanie i 5,2 mln w Turkmenistanie ).
W 2015 r. Azja Środkowa miała gęstość zaludnienia 17 mieszkańców na kilometr kwadratowy.
Główne grupy etniczne w Azji Środkowej to:
Główną religią jest islam sunnicki .