Tado

Tado
Administracja
Kraj Iść
Międzynarodowy kod telefoniczny + (228)
Strefa czasowa UTC +0
Geografia
Informacje kontaktowe 7°09′00″ północ, 1°34′59″ wschód′
Lokalizacja
Geolokalizacja na mapie: Afryka
Zobacz na mapie administracyjnej Afryki Lokalizator miasta 14.svg Tado
Geolokalizacja na mapie: Togo
Zobacz na mapie administracyjnej Togo Lokalizator miasta 14.svg Tado
Geolokalizacja na mapie: Togo
Zobacz na mapie topograficznej Togo Lokalizator miasta 14.svg Tado

Tado to małe miasteczko położone w południowo-wschodniej części Togo , na granicy z Beninem i 15  km od Tohoun . Jest to wieś graniczna położona 3  km od granicy Togo-Benin. Składa się z 4 dużych dzielnic: Adjatsè, Domé, Alou, Apetougbé.

Według Country Adja , jest miastem przodków ludu Adja, który grupuje Fons , Ewe lub Dogbos Anlons Xlas Ayizos Ezas the Alus , Houénons Neglokpés Saxwé , Guns ...

Historyczny

Miasto zostało odbudowane przez Adjas w 1000 roku i stało się stolicą pierwszego królestwa, najpotężniejszego na południu dzisiejszego Togo, zwanego królestwem Tado, które prosperowało, promieniując na coraz bardziej rozległe terytorium, szczególnie kulturowo, aż do XIX th  wieku . W swoim złotym wieku, który może być między XV TH i XVII -tego  wieku, Królestwo Tado Adja przypominała konfederację obejmującą powierzchnię od Volta Kouffo się Gbadagli (nigeryjski granicznej) i od oceanu do Agbonou (Atakpamé) i Kambolé (Czamba)

Miasto Tado jest kolebką Adja-Ewé, grupy etnicznej zamieszkującej południowe Togo i Benin. Dawniej wieś nosiła nazwę „EZAME”. W języku Adja EZA to nazwa drzewa. Tak więc Ezame oznacza „zasadzone w drzewach Eza”. W tym momencie swojej historii wieś cierpiała na kilka chorób. Były zgony niemowląt, susza i głód. Zbiegło się to z przybyciem mężczyzny: TOGBUI-ANYI . który zaproponował uzdrowienie ludności pod warunkiem uznania jej za króla. Swoimi magicznymi mocami nieznajomy uleczył wioskę ze wszystkich chorób i został królem. Odtąd zmienił nazwę wioski na Tado, co oznacza: „przekroczyć”. Według tego króla wszystkie nieszczęścia ogarną królestwo. Każdego roku Adja de Tado świętuje to wyzwolenie w sierpniu. Święto to nazywa się "świętą TOGBUI-ANYI". W 2012 roku, 187 th król, który króluje. Podczas tego festiwalu „TOGBUI-ANYI”, Adja-Ewé z Togo, Beninu i Ghany powracają do wspólnej kołyski, aby modlić się do grzyw swoich przodków o deszcz i zdrowie w nadchodzącym roku.

Hiszpański jezuita Alonzo de Sandoval opisał Pays-Adja w 1627 roku jako „potężne królestwo rozciągające się na ogromnym terytorium w głębi lądu z obszarem przybrzeżnym, gdzie znajduje się bezpieczny port, rządzony przez czarnego człowieka zwanego Eminencją”. Było to terytorium rządzone przez Anyigbãfio (Króla Ziemi).

Tado jest liderem innych królestw, takich jak Agbomey, Notsé, Allada, Porto Novo. To książęta Tado założyli te królestwa.

Dziś Tado to miasto zapomniane przez władze Togo. To pradawne miasto stało się ruiną. Tado ma specjalne święto we wrześniu każdego roku, ku pamięci potężnego króla Togbui Anyi, założyciela królestwa. Jest to spotkanie synów i córek ludu Adja ze wszystkich środowisk, rozproszonych w diasporach, dla innych reprezentują pielgrzymkę.

Prawie wszystkie te ludy twierdzą, że należą do Tado, co wydaje się być krainą, która produkuje dużą liczbę ludzi. Ludy te, powstałe w wyniku kolejnych migracji w wyniku kłótni dynastycznych, migracji związanych z epidemiami, z powodów ekonomicznych lub w wyniku przesycenia etnicznego, utworzyły to, co obecnie nazywamy obszarem kulturowym Adja-Tado , Pays-Adja. Obszar ten obejmuje ludy przywiązane do Tado swoją historią, pamięcią zbiorową, językiem, kulturą.

Obszar kulturowy Adja-Tado

Ograniczony na wschodzie przez rzekę Wémé , na zachodzie przez Amugâ , na południu przez tak zwane Wybrzeże Niewolników, obszar kulturowy Adja-Tado rozciąga się na głębokość od 200 do 300  km od północnego wybrzeża oceanu pomiędzy Długość geograficzna 0 i 3 stopni jest sercem tego, co geografowie nazywają sudańską sawanną

Tado, ojczyzna tak określonej strefy, której współrzędne geograficzne to 1°35'E i 7°9'N, pozostała w okresie kolonialnym miastem śródlądowym.

Ludność tak zdefiniowanego obszaru kulturowego składa się głównie z następujących grup etnicznych:

Grupy te emigrowały albo bezpośrednio z Tado, albo nawet grupy niepochodzące z Tado, które przybyły osiedlić się w regionie i zadały zdecydowany cios kulturze terytorium Tado.

W dalszej dyskusji zajmiemy się głównie pierwotną grupą, Adja Tado i jej otoczeniem, czyli grupą, która była pod bezpośrednim zarządem Tado w czasie agresji kolonialnej. Postaramy się pokazać, jak powstało miasto i pochodzenie różnych grup, które się do niego przyczyniły.

Kim są ADJA?

Obecna grupa etniczna Adja jest wynikiem kilku społeczności, które osiedliły się w regionie: Alu , Azanu lub Za i Adja-Ewe .

Alu są grupy, które zamieszkiwały region w minionym tysiącleciu. Ich pochodzenie jest enigmatyczne. Mówi się, że zstąpili z nieba. Są to słowa, które bardzo przypominają fabrykacje, ale których mocno trzyma się stary Alu z kraju Adja . Według nich, ich przodek, niejaki Eyru, miałby zstąpić z nieba z młotem i kowadłem, symbolem pracy i kuźni.

Forma Alu z Akpafu położona na północnym zachodzie, u zbiegu czarnej i białej Volty, którą historycy nazywają prymitywną osadą.

Według źródeł archeologicznych zamieszkiwali ten region jeszcze przed neolitem, O. Davies i P. Ozanne uważają, że kraj Adja-Ewe (południowe Togo, południowy zachód od Beninu i południowy wschód od Ghany) „zostałby zajęty bez przerwy od około 3700 lat przed Jezusem Chrystusem”. Widzimy tutaj wypowiedzi świadczące o starożytnej okupacji regionu, którego pierwszymi znanymi mieszkańcami są kowale Akpafu w dzisiejszej Ghanie oraz Alu z Tado, o czym R. Pazzi również uważa, że ​​stanowią one punkt. na wschód od archaicznej osady Akpafu . Alu utraciły już tajemnicę wytopu żelaza, ale wydaje się, że oni kiedyś wielkie kowali doskonale opanowanie techniki wytopu i ironworking. Świadczy o tym żużel, odpady z „przemysłu żelaznego”, dziś szeroko rozpowszechnione w regionie, ale także gromadzone w ogromnym kopcu w formie płaskowyżu przy zachodnim wyjściu z wioski Tado, o czym również świadczy odkrycie. w 1970 r. o wielkim piecu odkrytym podczas kopania na szczycie dzielnicy Domé, w Tado, w celu założenia fundamentów wieży Kościoła katolickiego.

Poza tymi dowodami prac żelaznych, mamy dziś bardzo mało informacji o firmie Alu . Uważa się jednak, że oprócz pracy z żelazem musieli też czasem pracować, aby polować w tym bogatym w zwierzynę łowną, łowić ryby i uprawiać ziemię, przynajmniej na potrzeby utrzymania. W ustnej tradycji Alu twierdzą, że pochodzą z regionu źródła Mono w pobliżu rzeki Kora, która jest rzeką w północnym Togo, przecinającą region bogaty w złoża żelaza, gdzie praktykuje się kowalstwo. Alu powiedzieć, że kiedy przybył do regionu, spotkali Agɛ lub Aziza  : geniuszy lesie! — Mówią, że to mali ludzie. Te starsze są wielkości dzieci w wieku od 12 do 14 lat. Mają zaczerwienioną skórę, gładkie włosy opadają im na twarz. Noszą go nawet na twarzy, szybko biegają po lesie ”. Ten opis odpowiada pigmejom, którzy prawdopodobnie zostali zmasakrowani przez mężczyzn, którzy przybyli z regionu na północ od ich miejsca.

Do Alu dołączyły prawdopodobnie na początku drugiego tysiąclecia społeczności ludzkie napływające z północnego zachodu. Według R. Pazziego ten ostatni miał pochodzić z sudańskiego królestwa Za , w pętli Nigru. Skonfrontowani około roku 1010 z inwazją Berberów po chwalebnym okresie, w którym zdominowali rzekę między Timbuktu i Djené, Aza rzucili się na drogi exodusu: grupa wyruszyła na południe przez las Gwinei przybył do naszego regionu, aby osiedlić się z Alu , w wiosce, która przyjęła nazwę Azamé, dawna nazwa TADO. Zgodnie z tradycją przekazaną przez starszyznę Tado, przodek klanu Azanu byłby bratem założyciela królestwa Kumasi  ; trzeba powiedzieć, że ta afirmacja może mieć poważne podstawy, jeśli opieramy się na pewnych elementach społeczno-kulturowych wspólnych dla Kumasi i Tado, a które różnią się od tradycji ludów Ife , takich jak na przykład ten sam cykl dni tygodnia ( z tą samą serią siedmiu imion nadawanych dzieciom zgodnie z odpowiednim dniem urodzenia: Kɔjo , Kɔmlã , Kuaku , itd.). Należy również wspomnieć, że po śmierci króla Tado nic nie można zrobić bez zgody króla Kumasi . Zwrócimy również uwagę na tę samą podstawę prawną władzy królewskiej: pięcionożną siedzibę. Wydaje się jednak, że elementy te istniały w niektórych grupach Songhaï, w pętli Nigru, przed ich przejściem na islam. Dlatego możemy postawić hipotezę, że przodek rodziny królewskiej Tado pochodził z obszaru kulturowego Songhaï.

Ale jest jeszcze do XIII th  century, który wyprodukował największy ruch ludności, która doprowadziła do okupacji regionu o nazwie Adja-Country: To jest migracja ze wschodu, które z Adja które dadzą nazwę grupy etnicznej i nowe nazwa miasta, które od Azamé stanie się Tado. Niektóre tradycje mówią, że pochodzą z doliny Nilu, przez Oyo w Nigerii i Kétou w Beninie; niektórzy nawet sprowadzają ich ze świętych miejsc w Biblii, jak Babel. Ilu ich było? Nie możemy powiedzieć. Sądzi się tylko, że przybyliby w kolejnych falach i w znacznej liczbie w poszukiwaniu bezpieczeństwa i dobrego samopoczucia pod przewodnictwem niejakiego Togbui-Anyi . Jednak pojawienie się tych ostatnich radykalnie zmieniło oblicze regionu.

Azame, teraz nazywane Tado, stało się dużym miastem. Z powodu zazdrości sąsiadów (zwłaszcza Oyo) zazdrosnych o jego dobrobyt, został otoczony murami obronnymi. Trzy gminy zaangażowane ( Alu , ZA i Adja-Ewe ) razem tworzą wspólnotę Adja i potężnego królestwa Tado którym powodziło przez promieniujące powierzchnię coraz ogromne, zwłaszcza kulturowo, aż do XIX th  wieku. W swoim złotym wieku, który może być między XV TH i XVII th  wieku królestwo Adja Tado przypominała konfederację obejmującą powierzchnię od Volta Kouffo i morskiego Agbonou (Atakpamé) i Kambolé (Tchamba). Hiszpański jezuita Alonzo de Sandoval opisał je w 1627 roku jako „potężne królestwo rozciągające się na ogromnym terytorium w głębi lądu z obszarem przybrzeżnym, gdzie znajduje się bezpieczny port rządzony przez czarnego człowieka zwanego Eminencją”. Terytorium, nad którym Anyigbãfio wykluczyć - to Adja królowie z Tado są w ten sposób nazywa - była w rzeczywistości tylko część obwodu zajęty przez migrantów, którzy opuścili miasto przodków w różnym czasie dla okolicznych regionów.

Konstytucja grupy etnicznej ADJA

Konstytucja Adja grupy etnicznej składa się z trzech pokoleń: na Alu plemienia , w Azanu plemienia i Adja plemienia . Pierwsze dwa są pochodzenia Guãŋ , a trzecia pochodzenia Yorùbá . Jest oczywiste, że Adja język został ustalony jako gwarowym pochodnej Guan języka przed przybyciem joruba danym różnica między Joruba i Adja językach . Ale skąd ta nazwa języka, która zresztą dała nazwę całej grupie etnicznej? Adja może być odkształcenie joruba termin alejɔ czyli cudzoziemca; lub oba aledjo, co oznacza „zagraniczny patriarcha”. Rzeczywiście, tradycja Porto-Novo donosi, że wśród Jorubów, którzy osiedlili się w Tado, był jeden, który posiadał magiczne moce, dzięki którym wiedział, jak oszczędzić miasto przed epidemią. Dzięki temu zyskał szacunek wodza plemienia Azananu imieniem Aholhu , który podarował mu rękę swojej córki. On pozbawieni swoich synów w testamencie na rzecz córki i jego joruba son-in-law nazwie Ijɛbu Adimola . W ten sposób został nazwany Królem on, który w joruba jest nazywany „ Oba Aledjo ” po oczyszczeniu z obcej krwi, który nosił w żyłach. "

Pochodzenie nazwy TADO.

Początkowo Tado nazywał się Azamé. Jak to jest, że został Tado? Dwie wersje ścierają się.

Pierwsza z nich głosi: „Król Adji, założony nad brzegami Mono, nazywał się Togbe Aholouho . Zbudował sobie duży dom otoczony murem. Miał wiele żon, a ktokolwiek chodził wzdłuż królewskiego muru, musiał się pochylać, kucać, czołgać, prawie pełzać po ziemi, aby nie ulec pokusie zaglądania z ciekawością w posiadłości króla i zaskoczenia, tak więc jego liczne żony. Czołgać się w Adja mówi się, że taa lub saa , a ściana ma być wykonywana  ; pełzające po murach tak taa-do lub saa-do-u , stąd nazwa Tado lub Sado, nadana królewskiemu warownemu miastu. "

Druga wersja, bardziej prawdopodobna, biorąc pod uwagę wszystko, co zostało powiedziane powyżej, wskazuje, że: „Przybycie księcia Togbui-Anyi do Azamé zbiegło się z okresem kryzysu żywnościowego i zdrowotnego, przez który przeszła ta miejscowość. Togbui-Anyi został ciepło przyjęty w Azamé, bardzo wcześnie objawił się swoim gospodarzom jako wielki cudotwórca, obdarzony nadprzyrodzonymi mocami. Ale Azame padło ofiarą epidemii, głodu i suszy. Togbui-Anyi , po zapoznaniu się z sytuacją, dał sygnał królowi, że jest w stanie usunąć całe to zło, pod warunkiem, że Azanu zaakceptują, że zostanie ich królem. Król i jego rada, w obliczu takiej sytuacji, która miała nieprzewidywalne skutki dla całej społeczności, zaakceptowali warunki Togbui-Anyi . Ten ostatni zorganizował następnie ceremonie oczyszczania wioski Azamé. To właśnie podczas egzorcyzmowania szkodliwych dla wioski duchów wypowiedział kabalistyczną formułę, która zawiera wyrażenie „ ata ado mi ”, to znaczy „ona nadejdzie nad nami”, innymi słowy odtąd wioska będzie oszczędziła wszelkim nieszczęściom. Od zniekształcenia tego wyrażenia otrzymujemy „Tado”, nazwę przypisaną teraz miejscowości ”. Zgodnie z warunkami umowy z Azanu , Togbui-Anyi został następcą króla Azamè po jego śmierci. Zmiana nazwiska odpowiada zatem przejęciu przez niego władzy.

Kim są ludy TADO?

EWE - To jest na XIV TH i XV th  wieku, grupa Ewe opuścił miasto Tado w kierunku zachodnim do niewyjaśnionych przyczyn. Wydawałoby się, że po zbrodniach popełnionych przez niektórych starych ludzi, zrodziła się gwałtowna złość ze strony anyi gbãfio Ja-Kpojɛ̃ . Terroryzowany ideą rychłego masowego odwetu, klan dawniej odpowiedzialnych za te zbrodnie (lub po prostu chcący uciec przed tyranem monarchą) uciekł nocą. Prowadzeni przez starego myśliwego imieniem Afotsè , przekroczyli Mono i osiedlili się w Tako (co oznacza "nad stawem"), miejscu pierwszej osady. Potem przybyły inne grupy i w ten sposób utworzyły inne dzielnice tego nowego miasta, na przykład AYIZO Opuściły Tado za panowania króla Aja-Dasa (inne tłumaczenia mówią Aja-Dosu ) i rozprzestrzeniły się między Couffo i Wemé wokół ich stolicy Davie-Ali przyszły Adame ). NEGLOKPE - To klan kowali, którzy osiedlili się w rejonie Afãnyã . Tam rozpowszechniali sztukę i dzieło kuźni. HWE lub HWENO - pozostały one również Tado czasie panowania Togbui-Anyi za następcy , króla Aja-Fufulili pod przewodnictwem brata królewskiego, Zonu . Osiedlili się między Couffo i Mono wokół dwóch ośrodków, którymi są Hwegame i Ajahome . Są doskonałymi rolnikami i pomogą szerzyć wpływy Tado w tym regionie. THE Xwla (PLA) i Xwéda (PEDA) - Pochodzą z tej samej grupy, która opuściła Tado za panowania króla Aja-Ho , 3 e  następcy Togbui-Anyi i wyemigrowali na wybrzeże przez Mono , a następnie rozprzestrzenili się po całym jeziorze Ahemé . Osiedlili się między Mono i Nokoué The Xweda rozstrzygane wokół Jeziora Ahémé do Gezin, a następnie rozprzestrzenił się Saxe i Glēxwé ( Ouidah ), który został założony przez Kpasè z 2 e  króla Saxe. - Xwla posuwali się w kierunku Mono, osiedlając się u ujścia Mono pod przywództwem ich przodka Avlekpona . Stworzyli dwa miasta, Adamé i Agbanakin, nad brzegiem Mono, a następnie Xwalagâ (Grand Popo) - nazwane w hołdzie Xlaviho (Petit-Popo, a następnie Aného) - na plaży. To miasto zasłynie z handlu niewolnikami. FON - Przodkowie His, Agassouvi, lewy Tado za panowania króla Kponsu Aduwoene po Tande zamordowany pretendenta do tronu (co mu przydomek Ajahutɔ ). Wyruszyli w kierunku Sahwe i pod przywództwem Landé zainwestowali w wioskę Ayizɔ, która stanie się Alladą. Osiedlili się w obszarze aż kłótnie wokół tronu Allada, syna 2 E  króla Kokpon lub Lansouhoutô oddzielone. Najstarszy, Té-Agbanlin, powrócił do Hɔgbonu lub Ajacɛ, a następnie sprytnie założył królestwo Porto-Novo. Najmłodszy, Dako, i jego drugi brat, sprytnie narzucili się w Abomey, a następnie Aho – nazywany Houégbadja – założyli królestwo Dahomey i powrócił, by podbić Alladę pod wodzą Agadji.

Bibliografia

Uwagi i referencje

  1. a dokładniej Sudanu Zachodniego i Gwinei…
  2. Obszar kulturowy to definicja społeczno-geograficzna mająca na celu zjednoczenie w tym samym wymiarze przestrzennym społeczeństwa o takich samych standardach kulturowych.
  3. Gayibor Nicoue Lodjou (1980). Źródła ustne o regionie Aneho , Centrum Studiów Językowych i Historycznych Według Tradycji Ustnej ( http://www.livres-chapitre.com/-T1J817/-GAYIBOR-NICOUE-LODJOU/-SOURCES-ORALE (...)), RIS, BibTeX. ; str. 12.
  4. 1964
  5. 19xx
  6. opus cytowany: Gayibor NL (1980); str. 21
  7. Pazzi Roberto (1979). Wprowadzenie do historii obszaru kulturowego Ajatado , kolekcja „Série A”, tom 1 studiów, publikacje INSE-UB, Lomé, RIS, BibTeX.
  8. Fantodji Pascal (1980). Społeczeństwa przedkolonialne w Dahomeju , zbiór „Ekonomiczne i społeczne realia Dahomeju”, tom 1, red. Librairie Jeunesse du Monde, RIS, BibTeX.
  9. opus cytowany: Prazzi R. (1979)
  10. opus cytowany: Gayibor NL (1980)
  11. opus cytowany: Gayibor NL (1980); str. 32
  12. Gayibor Nicoue Lodjou (1985). Obszar kulturowy Ajatado, od jego początków do końca XVIII w. , Państwowa praca doktorska, 3 tom, Paryż I, Paryż, RIS, BibTeX.
  13. Anani Ahanyo-Akakpo, 1970 Migracja i zmiana społeczna w społecznościach Adangbe w Togo , praca podyplomowa, Paryż
  14. Oké Raymond (1984). „Mroczne wieki królestwa Aja w Danxomɛ”, w De Meideros François (badania zebrane i przedstawione przez) (pod redakcją), Peoples of the Gulf of Benin (Aja-Éwé) , red. Karthala, s. 52-53 ( https://books.google.fr/books?id=ZC9YPQR1dkUC&pg=PA52&lpg=PA52&hl (...)), RIS, BibTeX.
  15. NL Gayibor, 1997, Historia Togo. Lot. 1: Od początków do 1884 r. , Lomé - Wydział Historyczny, Prasy Uniwersytetu w Beninie
  16. opus cytowany: Pazzi R. (1979); s. 169-170
  17. linia Aligbonon , córki króla Tado, która handlowała z duchem przebranym za panterę
  18. opus cit: Oké R. (1984)
  19. Pliya Jean (1992). Historia mojego kraju, Benin , 3 e ed., Naciska CNPMS, Porto-Novo, RIS, BibTeX.
  20. Passot Bernard (1996). Benin: ludzie i ich otoczenie: praktyczny przewodnik , L'Harmattan, 117-119 s. ( https://books.google.fr/books?id=jT-fFX6dQPwC&pg=PA118&lpg=PA118& (...)), RIS, BibTeX.