Narodziny |
15 stycznia 1869 r Kraków |
---|---|
Śmierć |
28 listopada 1907 Kraków |
Pogrzeb | Kraków |
Imię i nazwisko | Stanisław Wyspiański |
Narodowość | Polskie |
Czynność | dramaturg , poeta , malarz , reżyser , architekt , stolarz |
Trening |
Szkoła Sztuk Pięknych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie |
Mistrz | Jan Matejko |
Miejsca pracy | Niemcy , Włochy , Francja , Kraków (1895-1907) |
Ruch | Młoda Polska |
Tata | Franciszek Wyspiański ( d ) |
Małżeństwo (pl) |
Stanisław Mateusz Ignacy Wyspiański , po francusku Stanisław Wyspiański , ur.15 stycznia 1869 rw Krakowie i zmarł dnia28 listopada 1907w tym samym mieście jest artystą totalnym: malarzem, projektantem, poetą, dramatopisarzem, scenografem, projektantem i polskim reżyserem, którego kariera toczyła się w rodzinnym mieście, wówczas pod zwierzchnictwem Austrii .
Czołowa postać Młodej Polski , Wyspiański jest jednym z najbardziej płodnych i wybitnych artystów europejskich swoich czasów. Szczególnie znany jest z witraży produkowanych w kilku krakowskich instytucjach.
Jako dramaturg, był wielkim reformatorem polskiej sceny z końca XIX TH i na początku XX -go wieku. Jest on szczególnie pierwszy zostały skierowane Les Aïeux przez Adama Mickiewicza .
Syn Franciszka Wyspiańskiego i Marii z domu Rogowska, Stanisław Wyspiański urodził się w 1869 roku w Krakowie, w mieście , które zostały załączone przez Austrii w 1846 roku.
W wieku siedmiu lat stracił matkę na gruźlicę. Jego ojciec, skromny rzeźbiarz, mający kłopoty z opieką nad nim, młody Stanisław został umieszczony w 1880 roku u wuja Kazimierza Stankiewicza i jego żony Janiny. Nie mają dzieci i traktują go jak własnego syna. Stankiewiczowie to bardzo kulturalni ludzie. Jan Matejko , Józef Szujski , Karol Estreicher i Władysław Łuszczkiewicz są stałymi bywalcami domu, a Wyspiański otrzymuje tam bardzo solidne wykształcenie.
Podczas studiów średnich w Lycée Sainte-Anne, gdzie uzyskał maturę w 1887, zaprzyjaźnił się z Józefem Mehofferem , Lucjanem Rydelem , Stanisławem Estreicherem , Henrykiem Opieńskim i Jerzym Żuławskim .
Wyspiański uczęszczał następnie na zajęcia na Uniwersytecie Jagiellońskim i krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych , kierowanej przez Jana Matejkę. Stary profesor pozwala swojemu młodemu i uzdolnionemu uczniowi wziąć udział w tworzeniu polichromii kościoła Mariackiego w Krakowie , a następnie remontowanego.
W latach 1890-1894 Wyspiański podróżował i pracował za granicą. Odwiedza Niemcy, Włochy i Szwajcarię.
Korzystając ze stypendium Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie przebywał także we Francji, gdzie studiował u swojego przyjaciela Józefa Mehoffera na Akademii Colarossi . Tam poznał Władysława Ślewińskiego , Paula Gauguina i malarzy Nabisa i był pod silnym wpływem malarstwa Pierre'a Puvis de Chavannes . Interesował się także teatrem, bywał w Comédie-Française i Operze Paryskiej .
Po powrocie do Polski, Wyspiański przeniósł się do Krakowa, który nigdy nie opuszcza, a przyczyniły się do przeglądu modernistycznej Życiu przez Stanisława Przybyszewskiego .
Wyprodukował witraże dla kościoła Franciszkanów w Krakowie, dziś uważane za najpiękniejsze, jakie powstały w okresie Młodej Polski . Są to św. Franciszek, Salomé i cztery żywioły, otoczone polichromią motywów roślinnych w intensywnych kolorach, oświetlone promieniami słońca, które nadają temu miejscu mistyczny wymiar. Najsłynniejszym witrażem Wyspiańskiego w tym kościele jest umieszczony pod drzwiami frontowymi witraż nawy głównej: „Stworzenie świata”.
To właśnie podczas pracy nad franciszkańską polichromią Wyspiański poznał swoją przyszłą żonę, Teodorę Teofilę Pytko, prostą chłopkę, która pracowała tam jako praktykant murarski. Małżeństwo odbyło się w 1900 roku i mieli troje dzieci. Ale dla rodziny Wyspiańskich to małżeństwo jest mezaliansem i zrywa wszelkie relacje z parą.
Wyspiański zdobywa Krakowską Nagrodę Akademii za Krajobrazy z Kopcem Kościuszki i kontynuuje swoją pracę w dziedzinie witraży. Do jego najwspanialszych dzieł należy witraż Apollo Shackled , zdobiący klatkę schodową siedziby Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego.
W 1898 roku Wyspiański dowiedział się, że ma kiłę , wówczas nieuleczalną chorobę. Żyje teraz z perspektywą bliskiej śmierci. Tworzy więc w pośpiechu i nie może już podejmować pracy wymagającej wysiłku fizycznego. Do tego dochodzi ciągła troska o pieniądze.
Jego praktyka pasteli jest częściowo podyktowana czynnikiem ekonomicznym: pastelowy portret jest znacznie tańszy niż obraz olejny tej samej wielkości, a jeśli portret olejny wymaga tygodnia pracy, pastel nie wymaga tylko kilku godzin. Artysta wykonuje portrety na zamówienie, ale maluje też tych, którzy go otaczają: żonę, dzieci, przyjaciół Lucjana Rydla , Stanisława i Dogmę Przybyszewskich , Jacka Malczewskich . Uwielbia rysować portrety dzieci, a także wykonuje kilka autoportretów.
Pracuje również dla nowego Teatru Miejskiego w Krakowie, dla którego projektuje meble i scenografię do spektakli teatralnych. Później wystawiał własne spektakle, a także najważniejsze dzieła polskiego repertuaru.
WarszawiacyZadebiutował jako dramaturg i reżyser w Listopad 1898ze sztuką La Varsovienne nawiązującą do polskiego powstania 1830-1831 . Artysta wychodzi poza tekst i precyzyjnie komponuje przestrzeń. scenografia odgrywa kluczową rolę w tworzeniu całości. Okna umieszczone w tylnej ścianie sceny kierują uwagę bohaterów dramatu i widzów na to, co dzieje się w głębi, poza sceną. Wyspiański tworzy również oryginalny wystrój, biało-czarno-złoty, w którym w akcji biorą udział klawikord i popiersie Napoleona umieszczone w centrum sceny. Tytułowa piosenka La Varsovienne jest motywem przewodnim i jednym z głównych bohaterów dramatu. Premiera odbywa się w dniu2 lipca 1901w Teatrze Lwowskim ze słynną aktorką Heleną Modrzejewską w roli Marii. Wyspiański zadedykuje mu jeden z najpiękniejszych wierszy polskiej literatury o sztuce gry, opublikowany w Studium „Hamleta” w 1905 roku.
Wyspiański rewolucjonizuje i całkowicie odnawia polski teatr, o którym marzy, by był „ogromny, integrujący wszelkie formy artystycznego wyrazu” . Ma też świadomość roli, jaką sztuka odgrywa w kształtowaniu zbiorowej wyobraźni. Spośród bogatego i odważnego dziedzictwa krajobrazowego wyróżniają się przede wszystkim dwa dzieła: Les Noces i La Délivrance .
ŚlubDramat Les Noces (1901) inspirowany jest małżeństwem jego przyjaciela Lucjana Rydla, który również poślubił chłopkę Jadwigę Mikołajczykównę, młodszą siostrę żony malarza Włodzimierza Tetmajera .
Na weselu burżuazja, Cyganie i wieśniacy mieszają się bez zrozumienia. Dramat ukazuje gorzki obraz bezsilnego polskiego społeczeństwa, ofiary potrójnej niewoli: politycznego ucisku, bezwładu narodowej tradycji oraz sceptycznej i wyczekującej postawy inteligencji. Satyra naiwnych i dekadenckich intelektualistów i drobnomieszczan oraz demistyfikacja wyidealizowanego chłopa, Les Noces miesza rzeczywistość, symbol i sen.
Po raz pierwszy w polskim teatrze wszystkie elementy artystyczne kompozycji scenicznej – scenografia, ruch aktorów, muzyka i oświetlenie – łączą się, tworząc i modulując atmosferę i uczestnicząc w budowaniu dramatycznego napięcia. Ostatnia scena pomyślana jest jako symboliczny i przejmujący obraz niemego kina, w którym tylko ruch i melodia wyrażają wyzwanie dla widzów. Opublikowane wKwiecień 1901w Krakowie dramat natychmiast stał się przedmiotem wielu analiz i dyskusji. Cenzura rosyjska zabroniła sprzedaży i wystawiania sztuki w polskiej części okupowanej przez carat.
Dziadów MickiewiczaPo sukcesie Des noces Wyspiański porusza zabytek polskiej literatury romantycznej, Les Aïeux przez Adama Mickiewicza .
Premiera odbywa się w dniu 31 października 1901. To pierwsza inscenizacja tego dramatu w teatrze i pierwszy w historii polskiego teatru przykład powstania dramatu romantycznego. W ciągu następnych dwudziestu lat dramat Mickiewicza w adaptacji Wyspiańskiego był wystawiany na scenach całej Polski. Ten spektakl to narodziny nowoczesnej inscenizacji.
DostawaLa Délivrance (1903) powraca do tematu powstania z 1830 roku z gorzką refleksją nad losami narodu polskiego.
W tym dramacie główny bohater, Konrad, nosi to samo imię, co bohater Dziadów Mickiewicza. Musi zmierzyć się z Muzą, Geniuszem, Prymasem i Starcem w walce obrazów, w której dwadzieścia masek będących cechami i wadami historycznej Polski ciągnie się jedna po drugiej, by kusić lub straszyć bohatera.
W 1905 roku Wyspiański został wybrany do rady miejskiej Krakowa, ale jego stan zdrowia poważnie się pogorszył.
Krótko przed śmiercią przeniósł się z rodziną do podkrakowskiej wsi Węgrzyce , gdzie odwiedzili go przyjaciele i wielbiciele Stefan Żeromski , Władysław Reymont , Leopold Staff , Irena Solska .
Ostatni dramat Zygmunta Augusta pisze ciotka, bo poeta nie potrafi już posługiwać się ołówkiem.
On umarł na 28 listopada 1907 w domu starców dr Maksymiliana Rutkowskiego i jego pogrzeb jest dniem żałoby po całym Narodzie Polskim.
Wyspiański jest pochowany w krypcie Wielkich Ludzi Kościoła Skałka .
Oto lista prac Stanisława Wyspiańskiego.
Autoportret 1894
paryski
Planty w Krakowie nocą, 1898-99
Autoportret z żoną.
Macierzyństwo, 1905.
Staś (syn) śpi, 1904.
Portret Helenki (jej córki)
Dziecko z wazonem z kwiatami, 1902.
Widok na mury obronne Wawelu
Autoportret
Żona artysty
Rysunek do fresku w kościele Franciszkanów w Krakowie , 1895.
Irysy