Dotykowe , od greckiego ἅπτομαι ( haptomai ), co oznacza „dotykam” oznacza dyscyplinę które bada i wykorzystuje sens z dotyku i kinestetycznych zjawiska , to znaczy postrzeganie ciała w środowisku, przez analogię z akustyki lub optyka .
Nurt filozoficzny stosuje w dziedzinie estetyki „haptyczny” w opozycji do „optycznego”, uznając w pewnych stylach wolę wywołania u widza przez wizję naśladowania zmysłu dotyku bez tego. Jest fizycznie aktywowany.
Klasyczne jest rozróżnienie między dwoma typami manualnej percepcji dotykowej: percepcją skórną i percepcją dotykową.
W psychologii percepcyjnej James Gibson (1966) używa słowa „haptic”. Ten amerykański psycholog zaproponował w latach siedemdziesiątych teorię percepcji przeciwstawiającą się podejściom inferencyjnym uważanym za bardziej klasyczne.
Funkcjonalne cechy manualnego zmysłu dotykowego, jak również jego podstawowe procesy są nadal stosunkowo słabo poznane z kilku powodów.
Klasyczne jest identyfikowanie u dorosłych, którzy musieli klasyfikować obiekty według danego kryterium, „procedur eksploracyjnych” (EP), czyli określonych zestawów ruchów, które charakteryzują się ilością. Informacji, których mogą dostarczyć, a zatem zakres właściwości, do których są dopasowane. Niektóre procedury są bardzo specjalistyczne, inne bardziej ogólne. Zatem tarcie boczne jest dostosowywane tylko do tekstury, uniesienia ciężaru, nacisku na twardość materiału. Kontakt statyczny przede wszystkim wpływa na temperaturę i, z grubsza, kształt, rozmiar, teksturę i twardość. Zawijanie daje również zagregowane informacje o tych właściwościach, podczas gdy śledzenie konturów zapewnia dokładną wiedzę o kształcie i rozmiarze oraz bardziej rozmytą wiedzę o teksturze i twardości. Te różne procedury są albo konieczne (obowiązkowe dla nieruchomości), albo wystarczające, a niektóre są optymalne, to znaczy mają maksymalną wydajność dla nieruchomości. Zatem tarcie boczne jest optymalne dla tekstury, podczas gdy podnoszenie jest konieczne i optymalne dla wagi.
Lederman i Klatzky zaobserwowali dwuetapową strategię eksploracji: najpierw powstają niespecjalistyczne procedury, mobilizujące całą rękę i dostarczające niezbyt precyzyjnych informacji o kilku dóbr, co daje globalną wiedzę o całości. Następnie wdrażane są określone procedury. Na przykład, jeśli chodzi o formę, dorośli zaczynają od chusty, a następnie przechodzą do podążania za konturami.
Specjalistyczny charakter ręcznych procedur eksploracyjnych ma konsekwencje dla traktowania właściwości obiektów. Pick (1974) , Freides (1974) i Hatwell (1986) bronili idei funkcjonalnej specjalizacji modalności: każda modalność przoduje w traktowaniu pewnych właściwości i jest mniej skuteczna w innych. W ten sposób modalność dotykowa jest bardzo skuteczna w postrzeganiu tekstury i twardości materiałów, podczas gdy w mniejszym stopniu w przypadku przestrzeni. Lederman i Klatzky (1993) rozwinął tę ideę i pokazał, że ze względu na swój sposób eksploracji dotyk nie specjalizuje się w percepcji przestrzennej, dziedzinie doskonałości widzenia, ale raczej we właściwościach materiału. Ta specjalizacja jest niewątpliwie wyjaśniona prostotą optymalnych procedur eksploracyjnych dla postrzegania tekstury lub twardości, podczas gdy te specyficzne dla właściwości geometrycznych wymagają skoordynowanych ruchów w czasie.
Odczuwalna percepcja własności przestrzennychUzyskanie dostępu do właściwości kształtu, rozmiaru, orientacji, odległości itp. Wymaga powolnych i kosztownych procedur eksploracyjnych ze względu na mały rozmiar dotykowego pola percepcyjnego. Dlatego wyniki w tym obszarze są znacznie niższe niż w wizji z ilościowego punktu widzenia: progi dyskryminacji, liczba błędów, czas trwania procesu. Zostało to pokazane w wielu pracach ostatnich dwudziestu lat. Co więcej, same procesy nie zawsze są takie same w modalności wizualnej i dotykowej.
Odczuwalna percepcja teksturW szerokim znaczeniu termin „tekstura” obejmuje wszystkie właściwości fizyczne określające mikrostrukturę powierzchni: szorstkość, twardość, elastyczność itp. Ale tylko szorstkość i, w mniejszym stopniu, twardość zostały dobrze zbadane. Aby eksperymentalnie zmienić szorstkość, psychologowie użyli różnych tkanin, papierów ściernych o kontrolowanej gęstości ziarna lub prostoliniowych pasm o różnej głębokości i odstępach. Badania pokazują, że dotykowa percepcja tekstury działa równie dobrze jak percepcja wizualna, a czasami nawet w przypadku bardzo drobnych tekstur papieru ściernego (według standardowych standardów od 1000 do 6000), przewyższa ją.
Renderowanie w czasie rzeczywistym dla haptyki jest bardziej złożone niż dla wzroku . Rzeczywiście, dzięki uporczywości siatkówki, uczucie ciągłości występuje przy niższych częstotliwościach odświeżania (około 25 Hz ). W przypadku dotyku ludzie są w stanie wyczuć wibracje poniżej częstotliwości odświeżania 10 kHz i odczuć zmianę siły między 30 a 300 Hz . Percepcja ruchu jest wolniejsza: 1 Hz, jeśli ruch jest nieoczekiwany, 10 Hz dla odruchów . Jeśli chodzi o zmiany temperatury, ludzie są wrażliwi na zmiany rzędu 0,01 stopnia Celsjusza z czasem reakcji między 300 a 900 ms .
Podobnie jak złudzenia optyczne, istnieją złudzenia dotykowe. Po pierwsze, można pobawić się faktem, że percepcja dotykowa jest rzadko używana samodzielnie. Kiedy doznania są sprzeczne, większość ludzi nieświadomie zgadza się ze swoim wzrokiem, a następnie z dotykiem. W 1996 roku Srinivasan, Beauregard i Brock wykazali przewagę wzroku nad dotykiem. W eksperymencie przeprowadzonym na MIT badani zostali poproszeni o wskazanie bardziej sprężystej z dwóch sprężyn, które odczuwali przez urządzenie dotykowe w tym samym czasie, gdy widzieli je na ekranie. Wobec braku pomocy wizualnych użytkownicy po prostu odpowiadali przez większość czasu. W przypadku sprzecznych pomocy wizualnych badani prawie zawsze się mylili. Ten „wizualny” priorytet nie jest absolutny. W przypadku właściwości, takich jak tekstura, modalność haptyczna jest niezwykle skuteczna w porównaniu z widzeniem, aw pewnych warunkach można wykazać priorytet dotykowy. Ernst and Banks (2002) modelowali sytuacje konfliktu między wzrokiem a haptyką za pomocą formalizacji bayesowskiej i pokazali uchwycenie haptyczne, gdy ten system percepcyjny był prawdopodobnie najbardziej skuteczny w wykrywaniu szerokości obiektu.
Nie wszystkie złudzenia geometryczne są obecne w modalności haptycznej. Rzeczywiście, iluzję Müllera-Lyera obserwuje się w modalności haptycznej, z podobną intensywnością u dorosłych pracujących niewidomych i późno niewidomych (posiadających doświadczenie wzrokowe), a nawet u osób niewidomych od urodzenia (bez doświadczenia wzrokowego). Trzy czynniki są odpowiedzialne za występowanie iluzji Müllera-Lyera i różnice w jej intensywności w widzeniu i dotyku:
Ale iluzje typu Titchener (nie) istnieją tylko w wizji. Wyniki te pokazują, że zmysł haptyczny jest czasami równie wrażliwy, a czasami mniej wrażliwy niż wzrok na złudzenia percepcyjne. Dlatego wydaje się, że jest to nieco mniej „mylące” znaczenie niż widzenie .
W ten sposób możliwe jest stworzenie iluzji kształtu przedmiotu (3D) poprzez wywieranie sił na płaską powierzchnię. „Ta iluzja jest demonstracją mentalnej reprezentacji bodźca. Siła przyłożona w jednym wymiarze może być znacznie bardziej złożona i postrzegana w trzech wymiarach ” , podkreśla Vincent Hayward, badacz z Uniwersytetu Pierre-et-Marie-Curie (Paris 5 e ) . Aby więc stworzyć wrażenie wypukłości, podczas wynurzania zastosujemy zwiększający się nacisk przeciwny do ruchu użytkownika , a następnie siłę w kierunku ruchu podczas opadania .
Niektóre interfejsy dotykowe ze sprzężeniem zwrotnym siły służą do odtwarzania, za pomocą silników, które drukują ruchy w przeciwnych kierunkach, pewnych fizycznych wrażeń związanych z działaniem na ekranie. Inne interfejsy dotykowe łączą technologię dotykową i zapisy elektromiograficzne w celu identyfikacji odpowiedzi mięśni. Kierownica lub joystick z force feedback służy do odtworzenia lub wzmacniać efekty związane opór, na przykład podczas prowadzenia samochodu wyścigowego, samolotem lub operacji chirurgicznej. „Ramię haptyczne” pozwala pójść dalej, oferując możliwość zanurzenia się w manipulowaniu wirtualnymi obiektami w trzech wymiarach przestrzeni.
Chociaż urządzenia te są w pełni rozwinięte, z trudem podchodzą do wiernego odtwarzania bezpośrednich wrażeń dotykowych.
Z greckiego Haptein (lub Haptesthai ): „dotykać”. Według austriackiego historyka sztuki Aloïsa Riegla , sztuka rozwija się, odsłaniając wszechświat wrażliwych, od haptyki po optykę. W swojej wielkiej pracy z 1901 roku, The Late Roman Art Industry , używa słowa „ haptik ” , ale czasami używa także „ taktil ” lub „ taktisch ” . Heinrich Wölfflin pisze: „Przejście od linearnego do obrazowego (…) oznacza przejście od dotykowego ujęcia obiektów w przestrzeni do rodzaju kontemplacji, która nauczyła się oddawać wyłącznie wizualnemu wrażeniu” .
Gilles Deleuze podejmuje słowo haptic we Francis Bacon, Logic of sensation , w rozdziale 14. Malarz stara się dotknąć swoich widzów poprzez przedstawienie tego, co wizualne. Z grubsza można powiedzieć, że nasze oko dotyka naszych zmysłów.
W Stanach Zjednoczonych lektury Gillesa Deleuze'a zainspirowały nurt wirtualnej rzeczywistości u początków badań nad interfejsami dotykowymi .
Deleuze rozwija w Mille Plateaux (str. 614-622) opozycję Smooth Space (haptic) / Striated Space (optyka). Haptyka jest zdecentralizowana w przestrzeń bliskości i intensywnych afektów bez hierarchii. Gładka przestrzeń pozbawiona jest wizualnej głębi. Jest przestrzenią natychmiastowości i kontaktu, która pozwala spojrzeniu poczuć przedmiot, dać się nim zainwestować i zagubić się w nim. Filozof przedstawia rozwój sztuki haptycznej jako antytezę sztuki optycznej. Jest to dzieło bliskiej wizji, jak u Cézanne'a czy Bacona . To nieformalna przestrzeń bez bardzo precyzyjnego zarysu formy i bez formalnej reprezentacji tematu.
Druga ścieżka, opracowana głównie przez sztukę zachodnią, wyraża daleką wizję rozmieszczoną w przestrzeni optycznej lub prążkowanej. Deleuze opiera się na analizie Leroi-Gourhan ( L'Homme et la Matière , 1943), gdzie przestrzeń prążkowana jest powiązana z modelem tkaniny, jej strukturą, skończonością i specyficznym porządkiem dynamicznym. Świat rozumiany jako zamrożony i esencjalistyczny, artykułowany na narzuconych siatkach - przestrzeń, której Deleuze nie ceni zbytnio. Oto reprezentacje wynikające z wynalezienia perspektywy ( Witruwiusz , Quattrocento ).
Postrzeganie
Estetyczny
Technologia