Wojny religijne (Francja)

Wojny religijne Opis tego obrazu, również skomentowany poniżej Massacre of Saint-Barthélemy (1572)
przez François Dubois , malarza protestanckiej
( Kantonu Muzeum Sztuk Pięknych , Lozanna). Ogólne informacje
Przestarzały 1562 - 1598
Lokalizacja Francja

W Francji , jeden calls wojen religijnych serii ośmiu konfliktów ( wojen cywilnych , wojen religijnych i operacjach wojskowych ), które zniszczyło Królestwo Francji w drugiej połowie XVI E  wieku i który sprzeciwia katolicy i protestanci (those- są czasami nazywany hugenotami ).

Z XVI -tego  wieku schizmy spowodowane przez ideałów reformacji (często nazywany po prostu „reformacja”) prowadzi do konfliktu między protestantami i katolikami w postaci krwawej wojny domowej . Pierwsze prześladowania zwolenników nowych idei rozpoczęły się w latach dwudziestych XVI wieku . Ale dopiero w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XVI wieku rozszczepienia się potwierdziły. Pod koniec panowania Henryka II (w 1559 r.) konflikt został upolityczniony. Wojny Religijne rozpoczęły się w 1562 r. i trwały, przeplatane okresami pokoju, aż do 1598 r. , kiedy ogłoszono edykt nantejski . Wojny religijne przedłuży XVII th ( oblężenie La Rochelle , odwołaniu edyktu Nantes ) i XVIII -tego  wieku ( Camisards wojennej ), aby zatrzymać prześladowań Ludwika XVI ( edykt z Wersalu w 1787 roku ) .

Przyczyny konfliktu

Osłabienie władzy królewskiej

Kłopoty te zbiegają się z osłabieniem władzy królewskiej. Kings François I st i Henryk II nie pozwolił każde wyzwanie dla ich władzy. Ale kiedy Henryk II przypadkowo zginął,10 lipca 1559, jego następcy Franciszek II , a następnie Karol IX , są zbyt młodzi, aby móc narzucić swój autorytet; nie mogą powstrzymać Francuzów przed rozerwaniem się nawzajem. Między dwoma wojowniczymi obozami bardzo wpływowa królowa matka Katarzyna Medycejska waha się między tolerancją religijną a represjami, co tylko uwydatnia napięcia.

Feudalny charakter kraju uwidacznia się wyraźnie wraz ze wzrastającą samodzielnością książąt i partii, które niebezpiecznie powiększają siatkę ich klienteli. Spotkanie Stanów Generalnych , które odbyło się trzykrotnie w czasie wojen religijnych, jest świadkiem tego osłabienia władzy królewskiej: król potrzebuje więc poparcia swoich poddanych, aby móc egzekwować swoje decyzje. Przy tej okazji władza królewska jest kwestionowana przez prawników i uczonych, którzy dążą do większego podporządkowania króla wobec tych zgromadzeń.

Szlachetne klany

Królowie są zbyt młodzi, by rządzić, różne obozy polityczne próbują narzucić sobie kontrolę nad władzą królewską. Trzy wielkie klany szlacheckie, ponadto wszystkie połączone różnymi więzami rodzinnymi, będą się w ten sposób przeciwstawiać.

Zakłócenia z sąsiednich krajów

Wojny religijne są również spowodowane ingerencją sąsiednich krajów, które podtrzymują niepokoje, aby lepiej osłabić Francję. Po przegranej bitwie pod Saint-Quentin w 1557 r. i podpisaniu traktatu z Cateau-Cambrésis w 1559 r. Francja jest świadkiem osłabienia swojej supremacji na rzecz króla Hiszpanii Filipa II . Z powodu wojny domowej, wie, w drugiej połowie XVI -go  wieku, spadek które są korzystne dla Hiszpanii i Anglii. Ale pomimo wzrostu tych dwóch krajów Francja pozostaje bardzo wielką potęgą w Europie ze względu na swoją demografię, bogactwo i prestiż.

Aby obniżyć Francję, Hiszpania i Anglia nigdy nie przestają wyciągać ręki do zbuntowanych poddanych. Królowa Anglii Elżbieta I ponownie zaangażowany we wspieranie protestantów i król Hiszpanii we wspieraniu klan Guise, bezkompromisowy zwolennik katolicyzmu. W czasie wojen religijnych Francja została więc podzielona na dwie frakcje wspierane finansowo i militarnie przez obce kraje. W latach 80. XVI wieku Francja wydawała się nawet stać się polem bitwy, na którym Hiszpania i Anglia ścierały się przez partie.

Sąsiedzi graniczący z Francją również mają ambicje terytorialne. Anglia zamierza odzyskać miasto Calais, który nie został zaakceptowany straty w 1558 r . Hiszpania liczy na odzyskanie północnej części Nawarry . Savoy , wraz z Hiszpanią, zamierza odzyskać włoskich placów zajmowane przez Francję od wojny włoskie .

Wojny religijne we Francji są bardzo zależne od kontekstu europejskiego. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku Niderlandów hiszpańskich, gdzie od 1566 r . szerzy się niepokoje polityczne i religijne . Wojna w hiszpańskiej Holandii automatycznie wpływa na konflikty francuskie i odwrotnie.

Król Francji wzywa również zagranicznych najemników, aby pomogli mu przywrócić mu władzę. W ten sposób sprowadza wojska szwajcarskie i włoskie wysłane przez papieża. Niemieccy rajtari i lansqueneci są szeroko wykorzystywani w konflikcie przez obie strony. Hiszpanie używają wojsk flamandzkich.

Przyczyny właściwie religijne

Najnowsza historiografia skłania się do nalegania na właściwie religijne przyczyny wojen religijnych. Denis Crouzet ( Les Guerriers de Dieu , Champ Vallon, 1990) stara się pokazać, jak lęki eschatologiczne , połączone z wiarą w bliski koniec świata, mogły doprowadzić w latach 60. XVI wieku do „przemocy boskiego opętania”. przywrócić czystość królestwa. W ten sposób obserwujemy wiele rytuałów przemocy mających na celu ujawnienie zepsucia heretyków: makabryczne inscenizacje, okaleczenia zwłok… Kalwiniści próbowaliby odczarować ten pełen boskich znaków świat demonstrując racjonalność religii Słowo, stąd początkowo bardziej umiarkowana przemoc, zanim jednak później przyjmie się taktykę terrorystyczną mającą na celu zastraszenie przeciwnika. Zgodnie z analizą Denisa Crouzeta masakra na Saint-Barthélemy , daleka od złamania dynamiki partii hugenotów, paradoksalnie doprowadziła do upadku katolickiej przemocy: po marzeniu o jedności w Bogu katolicy pogrążyliby się w melancholii, gdy urzeczywistnili bezużyteczność przemocy. Liga, która swoim piętnem zaznacza ostatnią fazę wojen religijnych, starała się w ten sposób ograniczyć proroczą i eschatologiczną przemoc początków niepokojów religijnych, aby przyjąć postawę pokutną w oczekiwaniu na przyjście Chrystusa.

Niedawno, William T. Cavanaugh , w swojej książce Mit religijnej przemocy , pokazał, jak „religijny” wymiar wojen XVI th  century została wykorzystana przez historyków i następujących zasad wieków. Przez uważną lekturę historii słowo „religia”, to pokazuje, że pojawia się określenie w jego obecnym znaczeniu dopiero po XVII E  wieku. Wcześniej religia oznaczała „pobożność”, a idea, że ​​mogą istnieć różne „religie”, w tym islam czy judaizm, była dla człowieka średniowiecza nie do pomyślenia, ponieważ dla niego istniała tylko jedna: tylko wiedza o Bogu, z różnymi odmianami i herezjami (zob. na przykład Tomasz z Akwinu , Summa przeciwko poganom , księga 1, pytanie 6). Konflikty, które obecnie nazywamy „religijny” są na XVI th  wieku, przede wszystkim polityczny, ponieważ zawartość teologiczną opozycji pozostaje wtórne wobec interesów politycznych lub ekonomicznych. Od XVII th  wieku, ale jeszcze z XVIII wieku , odniesienie religijne scharakteryzowanie partii buduje mit przemocy religijnej, za którą odpowiada polityk, co umożliwia legitymizację władzy nowoczesnego państwa i kontrolujących je w społeczeństwie.

Ku wojnie domowej

Rozwój francuskiego protestantyzmu

Pierwsze problemy religijne pojawiają się w okresie panowania François I st (1515-1547). Mimo skłonności do humanizmu król uznał reformację za szkodliwą dla jego władzy. W 1529 roku stracono Berquina , przyjaciela Erazma . Od afery plakatów (1534) król zaczął prześladować protestantów. W 1545 r. na rozkaz parlamentu Aix i za zgodą króla w Mérindol zmasakrowano 3000 Vaudois z Luberonu .

To za panowania jego syna Henryka II (1547-1559) niebezpiecznie wzrosło napięcie religijne. Król wprowadza ustawodawstwo antyprotestanckie. Mnoży represyjne edykty. Edykt Compiègne z 1557 r. zastrzega dla sądów świeckich wyrok protestantów na wypadek publicznego skandalu. Edict Écouen z 1559 żąda zabijania bez jakiegokolwiek procesu ucieczki lub buntowniczego protestanckich. Zlecił także misję niektórym notabli, aby udali się na prowincje w celu powstrzymania herezji. Wreszcie w „ognistej izbie” utworzonej w 1547 r. w parlamencie paryskim, by skazać „heretyków” na stos, w ciągu dwóch lat stracono trzydzieści siedem osób.

Pomimo tych prześladowań protestantyzm kwitnie. Pożądane przez króla represje są ograniczone słabością jego instytucji. Król nie dysponuje wystarczająco ważnymi ramami prawnymi, by realizować swoją politykę. Edykty te są słabo stosowane ze względu na to, że znaczna część jej funkcjonariuszy odczuwa sympatię dla reformacji. Protestantyzm rozprzestrzenił się szczególnie w miastach wśród osób mających dostęp do kultury: burżuazji, rzemieślników, ludzi Kościoła, uczonych, pisarzy i urzędników sądowych. Król reaguje. Edykt Châteaubriant , w 1551 roku, drobiazgowo określa metody represji. Podwyższone zostają kary dla księgarzy, wydawców i dystrybutorów zakazanych książek.

Szlachta francuska przybyła do reformacji od 1555 roku. Do jej rozwoju przyczyniły się wielkie postacie dworu, jak książę Condé i François d'Andelot . Pod koniec panowania Henryka II protestantyzm osiągnął taki postęp, że powstały pierwsze kościoły.

Reakcja króla była brutalna, podobnie jak aresztowanie sześciu doradców parlamentu paryskiego, w tym Anne du Bourg , podczas posiedzenia10 czerwca 1559. Król zmarł miesiąc później, śmiertelnie ranny w pojedynku. Jego zniknięcie otwiera okres niepewności. Ponadto Traktat z Cateau-Cambrésis , podpisany w miesiącukwiecień w tym samym roku pozostawił szlachtę bezrobotną i dostępną do wojen wewnętrznych.

Napięcia rosną

W 1560 r. różne partie sprzeciwiają się kontrolowaniu władzy królewskiej umieszczonej odLipiec 1559w rękach młodego króla Franciszka II , w wieku 15 lat i słabego zdrowia. Ten ostatni powierzył rządy wujom swojej żony, księciu Guise i kardynałowi Lotaryngii , katolickim zwolennikom stanowczości wobec protestantów. Zasadność ich obecności u władzy jest kwestionowana przez protestantów, w tym księcia Condé.

Najbardziej ekstremalne z nich to wystawienie Przebrania na tajny proces. Za wykonanie wyroku odpowiedzialny jest francuski dżentelmen, uchodźca w Szwajcarii , La Renaudie . Powoduje to spisek Amboise . La Renaudie rekrutuje pięciuset dżentelmenów; chce zaskoczyć dwór w Blois . Ale Przebrania są ostrzegane i przenoszą Dwór do Amboise na22 lutego 1560. Spiskowcy, którzy chcą przemycić do zamku Amboise, zostają zdradzeni. Jednak atak miał miejsce dnia17 marca ; źle zorganizowany, to się nie udaje. Represje są zaciekłe. Wziętych do niewoli konspiratorów wiesza się na tarasie zamku. Wielu protestantów jest oburzonych tymi represjami, które budzą w nich uczucia nienawiści. Na dworze spisek Amboise osłabia pozycję Guises i wzmacnia pozycję królowej matki Katarzyny Medycejskiej, bardziej od nich skłonnej do pojednania. Otoczona umiarkowanymi doradcami i bliska reformacji, uzyskała od króla amnestię za „zbrodnie herezji”, zwołanie Stanów Generalnych i przygotowanie rady narodowej.

Najbardziej zdeterminowani protestanci próbowali siłowych ataków. Kościoły są zajęte. Represje nasilają się coraz bardziejwrzesień. Książę Condé zostaje aresztowany na osobisty rozkaz króla. Niektórzy biskupi i prezydenci parlamentu apelują o pomoc do armii królewskiej. W Langwedocji hrabia Villars zmusza protestanckich pastorów do ucieczki i przywraca kościoły katolickiemu kultowi.

O śmierci Franciszka II wgrudzień 1560Katarzyna de Medici otwiera regencję w imieniu bardzo młodego Karola IX , w wieku 10 lat . Odsunęła Przebranie od władzy i wraz z kanclerzem Michelem de L'Hospital szukała wspólnej płaszczyzny między katolikami a protestantami. Debata religijna prowadzi następnie do intensywnej debaty politycznej. Z jednej strony katolicy chcą tworzyć wokół króla jedność religijną w imię starego unitarnego powiedzenia: „Jedna wiara, jedno prawo, jeden król”, wypisanego na fasadzie paryskiego ratusza. Z drugiej strony nurt próbuje rozdzielić problemy polityczne i religijne, aby przede wszystkim zachować spójność państwa; zwolennicy tego nurtu uważają, że w sprawach religii konieczne jest określenie zasadniczych punktów, co do których można się zgodzić. Protestanci i katolicy, którzy się im sprzeciwiają, nazywają je mediatorem dla pierwszych i polityką dla drugich.

Stany Generalne, które odbywają się wgrudzień 1560zobacz dwa przeciwstawne punkty widzenia: z jednej strony tych, którzy chcą wykorzenić herezję siłą, z drugiej zaś tych, którzy obawiają się, że represje zrujnują królestwo. Rozporządzenie orleańskie z 1560 r. wydano w imieniu króla wkrótce po upadku Stanów Generalnych. Gwarancję władzy publicznej daje niektórym nakazom religijnym. W ten sposób staje się przymusowe bezrobocie w niedziele, zakazane wyśmiewanie się z religii... Wiosną 1561 narastają napięcia. Katoliccy kaznodzieje rozpalają tłumy. Protestanci, czując się zagrożeni, zaczęli zbroić się, ufortyfikować miasta będące pod ich kontrolą, a nawet zakazać tam kultu katolickiego. Synod w Sainte-Foy (Listopad 1561) tworzy protestancką organizację wojskową i mianuje watażków.

Regent upoważnia konferencję w Poissy do próby utrzymania jedności religijnej i uniknięcia wojny. Dwunastu pastorów protestanckich, w tym Théodore de Bèze , przedstawia swoją doktrynę przed audytorium katolickich duchownych. Ale konfrontacja kończy się fiaskiem po interwencji generała jezuitów Laineza, który wyjaśnia, że ​​z ekskomunikowanymi nie można dyskutować o prawdach ustanowionych przez Kościół katolicki.

Rok 1561 to szczyt protestantyzmu we Francji: w kraju jest około dwóch milionów protestantów. Pod koniec 1561 roku w królestwie było ponad sześćset siedemdziesiąt kościołów reformowanych. Szacuje się, że w tym czasie prawie jedna dziesiąta ludności królestwa to hugenoci. Wrogość staje się ekstremalna pod koniec roku. Francuski protestantyzm, przestając być wyłącznie Kościołem, stał się partią.

Kraj znajduje się na krawędzi kryzysu religijnego. W zależności od klientelizmu szlacheckiego panowie wybierają partię protestancką wokół Condé i Châtillons lub katolicką wokół Guise i Montmorency, przywódców nieprzejednanych katolików. 17 stycznia 1562 r, Katarzyna de Médicis ogłasza edykt ze stycznia 1562 r., który stanowi prawdziwą rewolucję, ponieważ zezwala protestantom na wolność sumienia i wyznania pod warunkiem, że zwrócą oni wszystkie miejsca kultu, którymi są, zajęte i nabożeństwa odbywają się poza miastami zamkniętymi. Ustanowiona przez królową tolerancja obywatelska przyniesie efekt odwrotny do zamierzonego. Pomiędzy28 stycznia i 11 lutego 1562 r, spotyka się nowe kolokwium bez rezultatu. W wielu miejscach protestanci niszczą kaplice i kościoły, zamiast je oddawać. W ten sposób praktykują to, co nazywają wandalizmem edukacyjnym. Niszcząc obrazy, krzyże, wskazują, że Bóg milczy w obliczu tych profanacji.

Spór

Możemy wyróżnić osiem Wojen Religii: 1562-1563, 1567-1568, 1568-1570, 1572-1573, 1574-1576, 1576-1577, 1579-1580, 1585-1598, ostatnia przeradzająca się w klasyczną wojnę z królem z Hiszpanii, który wspierał ligę. W rzeczywistości Francja doświadcza 36 lat zamieszania z tylko dwoma okresami względnego spokoju.

Pierwsza wojna religijna (1562-1563)

Marsz na wojnę rozpoczął się dalej 1 st marca 1562przez masakrę Wassy . François de Guise , wracając z Lotaryngii , zdaje sobie sprawę, że protestanci z Wassy, ​​zamkniętego miasta, odprawiają swój kult w mieście, a nie na zewnątrz, jak chce edykt styczniowy . Szarżuje ze swoimi żołnierzami i zabija 74 protestantów, raniąc setkę z około 1200 zgromadzonych w stodole. Po powrocie do Paryża Guise został powitany jako bohater, a ludzie zażądali krucjaty przeciwko hugenotom. Masakra Wassy zapoczątkowuje pierwszy „Saint-Barthélemy”. Protestanci są masakrowani w Sens , Tours , Maine i Anjou . Protestanci chwytają za broń pod przywództwem księcia Ludwika de Condé, który okupuje Orlean . Zdobywają z zaskoczenia kilka dużych miast położonych nad Loarą . Walka organizowana jest o kontrolę przestrzeni miejskiej. W ciągu miesiąca protestanci zdołali zająć wiele miast, w tym bardzo ważne miasta, takie jak Lyon , Poitiers czy Rouen , wówczas drugie miasto kraju. Masakry nasilają się po obu stronach. Kraj pogrąża się w wojnie domowej.

Zaskoczona pośpiechem wydarzeń Katarzyna Medycejska podejmuje ostatni krok w celu utrzymania pokoju między obiema stronami, ale książę Guise podejmuje się zamachu stanu, pojawiając się ze swoimi żołnierzami w Fontainebleau, gdzie znajduje się rodzina królewska. Zmusił młodego króla i jego matkę do pójścia za nim do Paryża pod pretekstem ochrony ich przed protestantami, zmuszając w ten sposób do stania po stronie katolików.

Konflikt jest rozłożony na trzy główne strefy walki. Najważniejsza jest ta, która jest rozmieszczona w Normandii i nad Loarą , gdzie armia królewska próbuje odzyskać Orlean, który służy jako punkt zborny protestantów. Druga strefa walki znajduje się na południowym wschodzie, w szczególności w Langwedocji opuszczonej prawie całkowicie przez protestantów, a trzecia na południowym zachodzie, gdzie Burie (Charles de Coucis), generał porucznik w Guyenne, wspomagany przez Blaise de Monluc ratuje Bordeaux i pokonał protestantów w bitwie pod Vergt . Mały oddział dołączył do Condé w Orleanie.

Armia protestancka była nadzorowana przez doświadczone siatki arystokratyczne, ale musiała wezwać niemieckich najemników. Z Traktatem z Hampton Court , podpisana wwrzesień 1562ma finansowe wsparcie królowej Anglii, której reformaci przekazują Le Havre . Protestantom nie udało się jednak zjednoczyć swoich trzech armii (południowy zachód, południowy wschód, Dolina Loary). Prowadzą kilka szturmów na przedmieścia Paryża, ale muszą się wycofać, bo nie mogą wygrać.

Po zdobyciu Rouen, gdzie zginął król Nawarry , armia królewska pod dowództwem triumwirów udała się do Loary, aby zapobiec połączeniu armii Condé z miastem Le Havre, które właśnie oddali protestanci Anglikom. Spotkanie odbywa się w Dreux , dnia19 grudnia 1562 r. Protestanci zostają pobici, a książę Condé pojmany, ale obóz katolicki również ponosi kilka strat; St. Andrew Marszałek zostaje zabity i Montmorency Anne Constable schwytany przez protestantów.

Śmierć François de Guise podczas oblężenia Orleanu w zasadzce w Saint-Mesmin pozwala Katarzynie Medycejskiej zaproponować pokój. Rozpoczyna negocjacje z księciem Condé, które prowadzą do:19 marca 1563 rw pokoju Amboise . Edykt zezwala na kult protestancki w pewnych zarezerwowanych miejscach (kaplica zamkowa, miasto pod bailiwickiem) i ponownie otwiera okres tolerancji obywatelskiej. Zaznacza, że ​​nikt nie powinien się martwić o swoje poglądy religijne.

Jeśli miasta Rouen, Orlean i Lyon zostaną zwrócone królowi, wojna pozostawiła tam ciężkie rany (pierwsza Wojna Religijna była bardzo destrukcyjna). Zdobyte przez protestantów kościoły i katedry zostały poważnie zniszczone. Koniec wojny skłonił wielu katolików do zemsty na protestantach, aw roku 1563 wytoczono wiele procesów sądowych o potępienie protestantów, którzy plądrowali kościoły.

Wreszcie pokój narzucony przez królową matkę pozostaje niepewny. Parlament Paryża jest niechętny, aby zarejestrować nowy edykt spokoju, które uważa za zbyt tolerancyjny. Korzystając z pokoju, Le Havre został odebrany Anglikom przez katolików i pojednanych protestantów. Katarzyna Medycejska rozpoczęła w 1564 roku królewską podróż po Francji , aby pokazać swojemu ludowi młodego Karola IX . Wszędzie witano go triumfalnie, a przejawy lojalności, zarówno ze strony katolików, jak i protestantów, były powszechne. Podczas tej podróży młody król spotyka swoją siostrę Elżbietę Valois, która poślubiła Filipa II z Hiszpanii. Towarzyszy jej książę Alby. Obaj zalecają stanowczość (1565).

Druga wojna religijna (1567-1568)

Po czterech latach zaznania pokoju, królestwo Francji ponownie staje się ofiarą oręża. Wznowienie działań wojennych w 1567 roku można wyjaśnić trzema przyczynami: niepowodzeniem edyktu z Amboise, który pozostawia wolność wyznania tylko szlachcie, burzliwym kontekstem międzynarodowym oraz dworską rywalizacją między księciem Condé a młodszym bratem króla Henrykiem książę d'Anjou . Ambitny Condé czuje się urażony politycznym awansem młodego, zaledwie szesnastoletniego księcia i opuszcza dwór, by wyrazić swoją irytację.

W 1567 król Hiszpanii Filip II wysłał armię, by ukarać obrazoburczy bunt protestantów flamandzkich , zwany buntem Gueux w Holandii . Protestanci francuscy i flamandzcy dalej pomagali sobie nawzajem. Hiszpańska armia wysłana z Milanese skierowała się do Holandii wzdłuż granicy francuskiej. Podejście wroga rozpala obawy króla Francji, który postanawia zebrać kilka batalionów szwajcarskich, aby zapobiec ewentualnemu atakowi Hiszpanii na Francję. To zniesienie budzi niepokój francuskich protestantów, którzy pozostają podejrzliwi od czasu wywiadu w Bayonne , którego wynik pozostał tajny. Na prowincji wybuchły nowe incydenty (masakra w Michelade ).

Druga wojna wybuchła dokładnie w dniu 28 września 1567kiedy książę Condé próbuje siłą przejąć rodzinę królewską ( zaskoczenie Meaux ), aby „uwolnić ją od szkodliwych wpływów obcych”. Porażka spisku sprawiła, że ​​protestanci obawiali się represji. Przejmują władzę w miastach, w których są potężni. Katarzyna de Medici porzuca swoją politykę tolerancji. Michel de l'Hospital jest zhańbiony. Protestanckie miasta Południa ponownie powstają, a obie armie znów się ścierają. Na czele armii protestanckiej Condé osiadł w Saint-Denis , aby zagłodzić Paryż. Ale10 listopadazostał odepchnięty podczas bitwy pod Saint-Denis, choć niepewny, w szczególności z powodu śmierci konstabla Montmorency .

Pozostała część kampanii rozgrywa się w południowo-wschodniej części regionu Paryża, między Loarą a Mozą, twarzą w twarz bez starć. ZListopad 1567 w Luty 1568, książę Andegawenii stara się ścigać armię protestancką. Ale Condé i Coligny odmówili walki przed ich połączeniem z niemieckimi reisterami księcia Palatyna Jean-Casimira . Z brzegów Sekwany wyruszyli do Lotaryngii, gdzie miało nastąpić skrzyżowanie. Ze swojej strony armia królewska czeka na wojska niemieckie księcia saskiego i wojska włoskie z Piemontu . Poza kilkoma potyczkami nic się nie dzieje.

Protestanci schodzą do Burgundii, przekraczają Loarę w La Charité , wracają do Paryża i biorą Blois i Chartres . Brak środków finansowych po obu stronach doprowadził do podpisania rozejmu, znanego jako pokój z Longjumeau na23 marca 1568 który przywraca klauzule edyktu Amboise.

Trzecia wojna religijna (1568-1570)

Pokój w Longjumeau jest kruchy, ponieważ władza królewska nie ufa już księciu Condé, a pomysł międzynarodowej koordynacji katolików na rzecz represjonowania protestantyzmu jest akredytowany np. egzekucją François de Cocqueville . Pokój w Longjumeau szczególnie pozwala walczącym organizować swoje armie. Kilka miesięcy po podpisaniu pokoju wojna została wznowiona. Katolicy próbują schwytać z zaskoczenia księcia Condé na zamku Noyers niedaleko Sens w Burgundii i admirała de Coligny na zamku Tanlay , również w Yonne,29 lipca 1568 r.

Projekt nie powiódł się i przywódcy protestanccy zebrali się ze swoimi armiami w La Rochelle, gdzie schronili się Coligny i Condé, a także Jeanne d'Albret , jej syn Henri de Navarre i Andelot. Protestanci boją się eksterminacji. 12 września 1568, A byk od Piusa V zamawiania krucjatę przeciwko heretykom jest zarejestrowany Parlamentu Tuluzy. To tylko potwierdza obawy protestantów.

Cała kampania rozgrywa się na zachodzie Francji, na południe od Loary. Celem armii królewskiej jest zajęcie protestanckich miast położonych między Charente a Dordonią . Protestanci okopani w La Rochelle i w mieście Sancerre, ich twierdze z bardzo silną protestancką większością, czekają na militarne wsparcie ze strony księcia Orańskiego i księcia Deux-Pont, którego armię finansuje królowa Anglii. Guillaume de Nassau został pobity i musiał zawrócić. Ze swojej strony armia królewska dowodzona przez księcia Andegawenii czeka na wsparcie Hiszpanii i papieża .

Po kampanii zimowej bez większych starć, naznaczonych dezercjami , książę Andegawenii wygrał13 marca 1569w Jarnac zwycięstwo, w którym ginie książę Condé. Coligny, który zastąpił go na czele kalwinistów, mianował 17-letniego wówczas 17-letniego Henri de Navarre i Henri de Condé wodzami armii hugenotów, ale w rzeczywistości pozostał jedynym prawdziwym przywódcą. Strona katolicka, Anjou nie udaje się wykorzystać swojego zwycięstwa z powodu braku wystarczającej artylerii i nie udaje się zdobyć koniaku . Nie miał też wystarczającej liczby żołnierzy, aby zapewnić garnizon w miastach odebranych protestantom.

Król idzie do obozu Orleanie podczas Katarzyna Medycejska schodzi do obozu księcia Anjou. 25 czerwca 1569, Coligny bije katolików w La Roche-l'Abeille, gdzie Strozzi , generał pułkownik piechoty królewskiej, zostaje wzięty do niewoli. Następnie usiadł przed Poitiers, gdzie książę Guise pospiesznie się zamknął. Ale admirał de Coligny został pobity3 październikaprzez księcia Anjou w bitwie pod Moncontour , na północny zachód od Poitiers, po zdradzie niemieckich najemników. Sześć do dziesięciu tysięcy protestantów zostaje zabitych lub wziętych do niewoli, ale katolicy dobijają jeńców w odwecie za bitwę pod La Roche-l'Abeille . To bardzo ciężka porażka protestantów.

Operacje wojenne obróciły się na korzyść armii królewskiej, która po kolei przejęła protestanckie miasta Poitou. Po Châtellerault , Niort i Lusignan , Anjou zakłada siedzibę przed Saint-Jean-d'Angély, gdzie24 październikakról i królowa matka dołączają do niego. La Rochelle jest zablokowane przez morze, ale nadchodzi zima i w każdym obozie brakuje pieniędzy. Negocjacje zostają wznowione i prowadzą do rozejmu zbrojeń wraz z kapitulacją Saint-Jean-d'Angély,3 grudnia 1569.

Podczas negocjacji Coligny, który zebrał okruchy armii, kontynuuje odwrót na południe. Przechodzi przez Langwedocję, a następnie wznosi się wzdłuż doliny Rodanu. Ku wielkiemu zaskoczeniu katolików, wygrał z Battle of Arnay-le-Duc na COSSE na27 czerwca 1570 r. Następnie osiadł w Charité-sur-Loire, blokując katolikom drogę du Midi. To wydarzenie przyspiesza podpisanie nowego rozejmu, edyktu Saint-Germaina ,8 sierpnia 1570. W tym celu przyznaje protestantom ograniczoną swobodę praktykowania swojego kultu w miejscach, w których wcześniej go praktykowali, a także na przedmieściach 24 miast (po dwa na rząd). Traktat ten gwarantuje protestantom cztery miejsca bezpieczeństwa: La Rochelle, Cognac, Montauban i La Charité.

Czwarta wojna religijna (1572-1573)

Podczas uroczystości, które nastąpiły po ślubie Małgorzaty de Valois z królem Nawarry Henrykiem de Bourbon, admirał de Coligny padł ofiarą zamachu. Protestanci, którzy licznie przybyli do Paryża na ślub, zażądali zemsty. Nawet dzisiaj historycy nie uzyskali wystarczająco wiarygodnych źródeł, aby ustalić przyczyny masakry. Najbardziej znana hipoteza pozostaje taka: w stolicy odczuwane są napięcia i w obawie przed brutalnymi represjami ze strony przywódców hugenotów (wobec sytuacji admirała de Coligny), przywódcy katoliccy, w tym książę Guise, postanowili czysto tłumić przywódców protestanckich. Tak rozpoczęła się masakra na Saint-Barthélemy w Paryżu w nocy23 w 24 sierpnia 1572. W następnych dniach rzeź przerodziła się w ludową masakrę i pozostawiła w Paryżu około trzech tysięcy ofiar. Gwardia szwajcarska, gwardia królewska, milicje burżuazyjne przyczyniają się do masakry. Rzeź rozprzestrzenia się na kilka miast pomimo królewskiego nakazu powstrzymania rozlewu krwi, m.in. w Meaux (25 sierpnia), Orlean (26 sierpnia), Lyon (31 sierpnia)… Kult protestancki jest zabroniony, a reformowani zachęcani, a nawet zmuszani do nawrócenia. Konflikt odżywa.

Większość wojny toczy się wokół dwóch protestanckich miast: La Rochelle i Sancerre obleganych przez wojska królewskie. Niepowodzenie oblężenia La Rochelle przez armię królewską i brak środków ze Skarbu Królewskiego położyły szybki kres operacjom. Edyktem Boulogne zwanym także pokojem z La Rochelle (11 lipca 1573 r) Karol IX przywraca w życie klauzule Amboise i usuwa koniak i La Rochelle z protestantów. Ale protestanci z południa Francji odrzucają go i pozostają w broni.

Masakra w dniu św. Bartłomieja stworzyła klin między władzą królewską a protestantami. Partia protestancka, która nie ma już wiary w króla, organizuje się jeszcze silniej niż w przeszłości. Absolutna władza monarchiczna zaczyna być kwestionowana przez konstytucję Unii Protestantów Południa , prawdziwy rząd równoległy, który nakłada podatki (od katolików i protestantów), ma swoje państwa (wybierane przez wiernych), ustanawia program negocjacyjny z królem i posiada własną organizację wojskową. Dlatego we Francji istnieje coś w rodzaju republiki protestanckiej, której stolicami są Nîmes i Montauban oraz duży port, La Rochelle. W 1574 roku protestanci wybrali gubernatora generalnego i protektora kościołów reformowanych w osobie księcia Condé.

Piąta wojna religijna (1574-1576)

Ta wojna rozpoczyna się działki malkontentów na wiosnę 1574 roku . Od czasu umocnienia władzy królewskiej i łaski udzielonej przez króla radykałom ze strony katolickiej, na dworze iw rodzinie królewskiej rodzi się ruch buntowniczy. Opozycja jest prowadzona przez François d'Alençon , pełnego brata króla, przeciwko rządom Katarzyny Medycejskiej i zwolennikom Henryka Andegaweńskiego ówczesnego króla Polski. Ma poparcie klanu Montmorency , monarchomów i wszystkich rozczarowanych monarchią.

Monarchomaki to ci, którzy kwestionują władzę królewską. Przeciwstawiają mu się autorytetem ludu, który zgromadzony na zgromadzeniu jest w stanie ustanawiać prawo i wybierać króla przez elekcję. Uważają nawet, że bunt jest uzasadniony, jeśli król nie rządzi dla dobra wszystkich i nie szanuje wolności i praw człowieka. Teorie te, które po raz pierwszy krążyły w Niemczech i Anglii, propagowali we Francji protestanci François Hotman ( Franco-Gallia ), Théodore de Bèze ( O prawie sędziów na ich temat ), Languet i La Boétie .

Spisek Malkontentami jest uzupełniona przez objęcie ramionami przez protestantów. Zajmują miejsca, przebierając się w karnawałowe kostiumy. To niespodzianka Mardi-Gras . Uchodźca w Anglii od czasu Saint-Barthélemy, hrabiego Montgommery , przywódcy hugenotów, który uciekł z masakry, rozpoczyna ofensywę na Normandię.

Ciężko chory Karol IX wierzy, że może kontrolować sytuację, mocno tłumiąc procę. 30 kwietnia, spiskowcy La Môle i Conconat zostają straceni. 4 maja, książę Montmorency i marszałek Cossé są embastillé. W obliczu stanowczości króla, Malkontenci Condé , Thoré i Turenne postanowili uciec poza Paryż lub za granicę, a gubernator Langwedocji Damville, by sprzymierzyć się z protestantami.

30 maja 1574 r, Karol IX umiera bez spadkobiercy. Jego brat, król Polski, zostaje królem Francji pod imieniem Henryk III . W oczekiwaniu na jego powrót matka Katarzyna de Médicis zapewnia regencję. Kontynuuje walkę i próbuje przejąć kontrolę nad sytuacją. 26 czerwca 1574 rMontgomery, który został wzięty do niewoli przez gubernatora Normandii Matignon , zostaje stracony. Po powrocie z Polski Henryk III na próżno próbował odbić prowincje południowe.

Konflikt odbił się na korzyść buntowników, gdy rok później François d'Alençon uciekł z dworu i stanął na czele armii malkontentów. Ma poparcie Damville w Langwedocji i partii protestanckiej. Powróciwszy do swojej pierwotnej wiary, książę Condé wprowadził do królestwa rajtarów , których zwerbował w Palatynacie . Pomimo zwycięstwa księcia Guise , który przewodzi wojskom królewskim dalej10 października 1575w Dormans sytuacja pozostaje w dużej mierze korzystna dla rebeliantów. Wgrudzień 1575, Jean-Casimir , syn hrabiego palatyna, penetruje z 25 000 ludzi na wschodzie niszczonego przez siebie królestwa. W 1576 r. ucieczka króla Nawarry przydzielona na dwór na cztery lata, okrążenie Paryża przez wojska koalicyjne i ich przewaga liczebna zmusiły Henryka III do ukłonu. W Étigny zostaje podpisany pokój .

6 maja 1576 rKról wydaje edykt Beaulieu, który przychylnie odpowiada na żądania nieszczęśliwych . Zapewnia protestantom wolność wyznania i miejsca bezpieczeństwa (gwarancje wojskowe). Stworzył pół-częściowe izby w parlamentach, w których protestanci i katolicy byli równo reprezentowani. Król wynagradza również wszystkie ofiary Saint-Barthélemy. Nowe postanowienia tego edyktu są podstawą edyktu nantejskiego z 1598 r. Ponadto król zobowiązuje się do zwołania Stanów Generalnych. Brat króla otrzymuje księstwo Andegaweńskie jako prerogatywę, a niemiecki książę Jan Kazimierz wyjeżdża z kolosalnym odszkodowaniem , przetrzymując na pewien czas jako zakładnika królewskiego nadzorcę finansów Pomponne de Bellièvre .

Szósta Wojna Religijna (maj 1577 - wrzesień 1577)

Katolicy uważają, że postanowienia Pokoju Beaulieu są nadmierne. Tworzą lokalne ligi zjednoczone przysięgą i przygotowują się do wojny. Ligi są ważne w Bretanii iw północnej części kraju. Król wydaje się coraz bardziej odizolowany, między katolikami, protestantami i grupą „polityków”, która uformowała się wokół myśli Jeana Bodina i popiera teorię suwerenności, „która w prawie jest podstawą autonomii państwa w stosunku do do problemu religijnego i legitymizuje wolność sumienia i kultu” . Spotkanie stanów generalnych w Blois nie przyniosło poprawy sytuacji i wojna rozpoczęła się ponownie wmaj 1577. Politycy, zaniepokojeni jednością królestwa, wstępują do armii królewskiej. Operacjami kieruje ich przywódca, François d'Alençon. Po szybkich oblężeniach zdobył w maju miasta Charité sur Loire, a następnie Issoire, wczerwiec. Książę Mayenne (liga) działa w Poitou. Damville posłuchał rozkazów króla i oblegał Montpellier. Po raz kolejny żadna partia nie jest w stanie wygrać. Spokój Bergerac , skonkretyzowana z edyktu Poitiers , stawia tymczasowe zakończenie konfliktu. Ogranicza warunki kultu protestanckiego, ograniczone do jednego miasta na bailiwick i tylko na przedmieściach.

Siódma Wojna Religijna (1579-1580)

Katarzyna de Medici wyrusza w nową podróż po całym królestwie. Spotyka różne partie, gubernatorów prowincji, wielkich. Jej celem jest zaprowadzenie ostatecznego pokoju. 28 lutego 1579podpisuje w imieniu króla traktat z Nérac , który daje protestantom piętnaście miejsc bezpieczeństwa na sześć miesięcy. Sześć miesięcy później protestanci odmawiają rezygnacji z miejsc.

Henri de Navarre zdobywa Cahors . Spokój Fleix (blisko Bergerac) udziela protestantów utrzymanie piętnastu miejsc bezpieczeństwa przez sześć lat. Ta wojna jest również nazywana wojną Kochanków ze względu na intrygi galanterii, które ją zrodziły. Rzeczywiście, protestant Henri de Navarre i jego żona Małgorzata de Valois (Królowa Margot) prowadzili radosne życie w Nérac na dworze złożonym z młodych niepoważnych panów, a ich nieustanne galanteria dały przydomek Kochankowie .

W czasie wojen władza królewska nie ustawała w uszczuplaniu wobec namiestników prowincji. Po stronie protestanckiej Henri, król Nawarry, władca Rouergue i Quercy, jest również gubernatorem Guyenne. Condé jest gubernatorem Pikardii. Po stronie katolickiej partia Guise kontroluje rządy Bretanii, Burgundii, Szampanii, Normandii. W niektórych regionach obie partie dzielą władzę, jak w Prowansji.

Ósma Wojna Religijna (1585-1598)

Koniec panowania Henryka III

10 czerwca 1584 rThe Duke of Anjou , François d'Alençon , młodszy brat króla i spadkobierca matryc tron bez potomstwa. Henryk III sam nie miał dziecka i wątpliwe jest, czy kiedykolwiek będzie je miał. Dom Valois jest zagrożony zniknięciem. Od czasu wyginięcia kapetów bezpośrednich we Francji obowiązuje zasada sukcesji męskiej, która wyklucza córki i ich potomków z wszelkich roszczeń do tronu.

Prawowity następca zostaje przywódcą protestanckiej partii Nawarry. Partia katolicka w żadnym wypadku nie chce protestanckiego suwerena, który zaryzykowałby narzucenie swojej religii całemu królestwu. 17 stycznia 1585Guises podpisują następnie z Hiszpanami traktat w Joinville  : uzgodniono, że następcą Henryka III będzie kardynał Charles de Bourbon , wujek przyszłego Henryka IV . Filip II zobowiązuje się płacić 50 000 ecu miesięcznie na opłacenie żołnierzy Ligi. Na wiosnę 1585 roku , odnowionej League przejęli kontrolę nad wieloma miastami. Próbując kontrolować Ligę, Henryk III ogłosił się przywódcą.7 lipca 1585. Aby złożyć przysięgę Lidze, opublikował edykt Nemours w dniu18 lipca 1585która zabrania kultu protestanckiego i pozbawia praw Henri de Navarre i Condé. Otrzymuje wsparcie Sykstusa V, który przypomina mu, że król Nawarry jest heretykiem i nawrócił się.

Wojna zaczyna się od nowa. Condé konfrontuje się z Mercoeurem w pobliżu La Rochelle, a król Nawarry konfrontuje się z Aumale w Guyenne. Guise jest na wschodzie, aby zapobiec interwencji wojsk z Niemiec. Król nadzoruje wszystko. Poszczególne bitwy nie są decydujące. Henri de Navarre zadał jednak ciężkie straty rodzinie królewskiej dowodzonej przez Joyeuse podczas bitwy pod Coutras na22 października 1587.

Guise pokonuje niemieckich rajtarów protestanckich podczas bitwy pod Vimory (niedaleko Montargis) on26 października 1587, A następnie w bitwie pod Auneau w24 listopada 1587.

Odurzona zwycięstwie, Guise został uznany przez lud Paryża i upokorzony króla, który musiał opuścić stolicę do Leaguers po dniu barykady Spośród12 maja 1588 r. Miasto opowiedziało się wówczas za Ligą i powołało nowe instytucje. Król wykorzystał spotkanie Stanów Generalnych w Blois, aby zamordować przywódców Ligi , księcia Guise i jego brata, kardynała Louisa de Lorraine wgrudzień 1588. Po tych dwóch morderstwach Henryk III wykrzyknął: „Teraz jestem królem! ”.

Na wieść o zabójstwie przywódców Ligi Liga zerwała wszelki kontakt z królem ogłoszonym tyranem i zdrajcą sprawy katolickiej. Charles de Mayenne , brat dwóch ofiar i nowego lidera Ligi, a następnie przejął kontrolę Paryżu. WLuty 1589, osiedlił się w Paryżu General Council of Union, który zgromadził kilku gubernatorów. Doktorzy wydziału teologii paryskiej ogłaszają, że poddani francuscy są zwolnieni z przysięgi wierności. Henryk III nie miał innego wyjścia, by ocalić swój tron, niż sprzymierzenie się z protestantami. Godzi się z królem Nawarry. Łączą siły, by oblegać Paryż. Henri III został zamordowany w Saint-Cloud dnia1 st sierpień 1589przez dominikanina Jacques'a Clémenta , czyniąc tym samym Henryka de Navarre, przywódcę protestantów, nowym królem Francji. Zarówno politycy katoliccy, jak i protestanccy uznają prawowitość nowego króla. Ponadto od4 sierpnia, Henri IV , wpłynęły w tym sensie przez Michela de Montaigne , ogłasza swój zamiar być wykształcony w religii katolickiej. Nieustępliwi protestanci opuścili wtedy nowego króla. Obawiają się jego ewentualnego nawrócenia, które według nich mogłoby doprowadzić do dalszych prześladowań protestantów. Parlamenty są podzielone między ligowców i rojalistów.

Henryk IV, zdobywca władzy

Liga, która obejmuje całą północną Francję i może liczyć na poparcie Filipa II z Hiszpanii , odmawia uznania protestanckiego króla. Od miesiącaSierpień 1589ligowcy paryscy ogłaszają kardynała de Bourbon nowym królem Francji. Ale ten umiera wmaj 1590, pozostawiając polityczną próżnię wśród ligowców. Hiszpańscy żołnierze osiedlili się następnie w Bretanii i Langwedocji. Filip II dwukrotnie rozkazuje stacjonującym w Holandii oddziałom Alexandre Farnese udać się do Francji. Książę Sabaudii interweniuje w Prowansji i Dauphiné. Strona protestancka, Elżbieta I ponownie wysyłanie pieniędzy i żołnierzy niemieckich książąt.

W 1589 i 1590 Henryk IV zwielokrotnił działalność pod Paryżem iw Normandii. Po zwycięstwie pod Arques przybył do oblężenia Paryża . Po błyskotliwym zwycięstwie Ivry'ego podjął próbę trzeciego oblężenia Paryża . Po kilkutygodniowym oblężeniu Henryk IV został zmuszony do zerwania obozu z powodu hiszpańskiej armii wysłanej przez Aleksandra Farnese do odblokowania Paryża. W nocy20 w 21 stycznia 1591 r, ponownie próbuje zainwestować w Paryż podstępem, wysyłając swoje wojska przebrane za kupców mąki. Ta próba kończy się kolejną porażką i zachowa miano Święta Mąki .

Oblegał Rouen , wysłał armię, aby utrzymać drogę otwartą do protestanckich Niderlandów, a drugą, aby uniemożliwić księciu Mercoeur przed wyjściem z Bretanii. Na froncie południowym książę Montmorency udaje się pokonać rodzinę Joyeuse, z którą Montmorency spierali się o Langwedocję, a teraz zagraża miastu Tuluza członkostwem w lidze.

W 1593 roku w Paryżu spotkały się Stany Generalne Ligi . Proszą o katolickiego władcę. Odmówili jednak oddania korony Francji Infantce Izabeli , córce Filipa II z Hiszpanii i Elżbiety Walezejskiej . Książę Sabaudii The książę Lotaryngii , pozorem są również w szeregach, jak również dwie katolickiego Burbonów. Henri IV rozumie ze swojej strony, że nigdy nie zostanie zaakceptowany, jeśli pozostanie protestantem. Konferencje negocjacyjne na ten temat odbywały się w Suresnes od końca kwietnia do końca maja 1593. Zapowiedział on swoje nawrócenie na katolicyzm i wyrzekł się w katedrze Saint-Denis dnia25 lipca 1593 r. To nawrócenie otworzyło przed nim drzwi Paryża w 1594 roku. Został konsekrowany w Chartres27 lutego 1594 r. 7 grudnia 1595Papież uznaje prawowitość sukcesji. Wiece do prawowitego króla nabierają tempa.

Zamieszkały na stałe w swojej stolicy Henri IV może pomyśleć o zakończeniu podboju swojego królestwa. Oficjalnie wypowiedział wojnę Hiszpanii i rozpoczął kampanię w Burgundii, której punktem zwrotnym był rozgrom ostatnich sił zbrojnych Ligi,5 czerwca 1595 r, w bitwie pod Fontaine-Française . Pokonany Mayenne, Liga Szlachty stopniowo przestała istnieć. W 1596 roku młody książę Guise, który dołączył do króla, oblegał miasto Marsylia . Henryk IV może dokonać królewskiego wjazdu do Lyonu, który w przeciwieństwie do Paryża wita go z wielką pompą. Jeśli Mayenne i kardynał de Joyeuse poddają się królowi, to nie dotyczy to gubernatora Bretanii, księcia Mercoeur, który utrzymuje puchar ligi nad Bretanią, gdzie Filip II wysadził hiszpański oddział.

Odzyskany wschód, Henryk IV myślał o ochronie północnej granicy zaatakowanej przez Hiszpanów. Starcia w Laon przywracają sytuację na jego korzyść, ale niespodziewane zdobycie miasta Amiens przez Hiszpanów stawia wszystko pod znakiem zapytania. Opuszczony przez protestantów, którzy uważają się za skrzywdzonych przez króla, Henryk IV próbuje jakoś odzyskać Amiens, gdzie wykorzystuje znaczne środki wojskowe. Hiszpańska armia humanitarna przybywa, aby oblegać armię oblegającą, ale po wielu ofiarach miasto zostaje odzyskane.

Pacyfikacja

W 1598 roku Francja i Hiszpania znalazły się u kresu sił: wojna francusko-hiszpańska zakończyła się w Vervins .

Henri IV przenosi się do Angers, aby przygotować nowy edykt pacyfikacji i poddać się Nantesowi , księciu Mercoeur . Uregulował problem protestancki, uchwalając edykt tolerancji , edykt Nantes . Jest inspirowany różnymi edyktami wydanymi podczas Wojen Religijnych. Reformowani uzyskali wolność sumienia, ograniczoną wolność wyznania i równość obywatelską z katolikami. Protestanci muszą płacić dziesięcinę, ale król finansuje szkolenie pastorów i synodów. Jednak finansowanie to było nieregularne i zakończyło się śmiercią króla w 1610 roku.

Gwarancje sądowe gwarantuje im konstytucja „sądów średniopartyjnych” w czterech miastach. Wreszcie, aby się chronić, mają 144 „bezpieczne miejsca” na osiem lat, przywilej odnowiony w 1606, a następnie zniesiony w 1629 przez pokój w Ales , kończący powstanie na protestanckim południu, które doprowadzi do zniszczenia 38 twierdz. Ale liczba protestantów gwałtownie spadła. Pod koniec wojen religijnych we Francji jest ich tylko milion.

Kwestia protestancka po 1598 r.

Edykt Nantes ustanowił we Francji na 87 lat sytuację często uważaną za bardzo oryginalną i często celebrowaną jako narodziny tolerancji w Europie. W rzeczywistości edykt nie jest wyjątkowym pokojem religijnym, jeśli weźmiemy pod uwagę przepisy współżycia religijnego w Polsce, na Węgrzech, w Siedmiogrodzie, a nawet w Cesarstwie . Ustanawia państwo katolickie, w którym protestantyzm jest tolerowany, ale pozostaje w niekorzystnej sytuacji. W rzeczywistości edykt ogłasza przywrócenie religii rzymskiej wszędzie tam, gdzie przestała być praktykowana, a kościołów i dóbr kościelnych ich pierwszym właścicielom, podczas gdy kultu protestanckiego nie można wszędzie swobodnie sprawować. Możliwa staje się wtedy rekatolizacja królestwa. Tak więc na początku XVII XX  wieku Henry IV prowadzi jasną politykę sprzyjający reformy katolickiej, jak pokazano wsparcie dla jezuitów .

Ludwik XIII musiał stawić czoła nowym protestanckim buntom. Można je łatwo wytłumaczyć odruchem strachu mniejszości obawiającej się osiągnięcia wielkiego „królewskiego projektu” jego kosztem. Te rewolty dotyczą tylko Zachodu i Południa. Dauphiné, Normandia i region paryski pozostają spokojne. W 1615 r. zgromadzenie w Nîmes postanowiło poprzeć szlachtę, która sprzeciwiała się małżeństwu Ludwika XIII z Anną Austriaczką . W 1620 r. król udał się z armią do Béarn, prowincji zdobytej głównie w okresie reformacji. Przywrócił tam kult katolicki na mocy edyktu nantejskiego. Konsekwencją jest powstanie protestantów wmaj 1621przez pierwszy z buntów hugenotów . Konflikt naznaczony jest dwiema kampaniami Ludwika XIII na południu, w 1621 i 1622. Protestanci tracą 80 twierdz: Montpellier, Millau, Nîmes, Castres i Uzès tracą połowę swoich fortyfikacji. W 1625 r. Benjamin de Rohan , brat przywódcy protestantów Henryka II de Rohan , podjął inicjatywę nowego powstania, po którym Langwedocja poszła bez entuzjazmu. Kończy się traktatem paryskim podpisanym wLuty 1626który odnawia poprzedni pokój. Charles I st Anglii następnie wypycha hugenotów do ostatniej wielkiej rewolty (1627-1629) . Wojska królewskie oblegają La Rochelle zSierpień 1627 w Październik 1628). Sam władca udał się do Langwedocji, gdzie zabrał Privas wmaj 1629. Edykt Ales karencji odCzerwiec 1629wybacza bunt, pozostawia protestantom swobody religijne przewidziane w edykcie nanteckim, ale nakazuje zniszczenie wszystkich przeciwstawnych fortyfikacji. Zgromadzenia polityczne hugenotów są obecnie zakazane. W konsekwencji edykt jest interpretowany w sposób bardziej restrykcyjny: wszystko, czego nie zezwala, jest zabronione. W 1680 r. pozostała tylko połowa świątyń z 1598 r., mniej niż jedna trzecia w 1683 r. i jedna czwarta pod koniec 1684 r.

Od 1678, szczególnie wrogo nastawiony do protestantyzmu, Ludwik XIV ustanowił (lub pozwolił osiedlić się, pomimo niektórych wezwań do porządku ze strony nadgorliwych sług) politykę nawrócenia, a następnie irytacji, a nawet prześladowania. W 1681 r. Marillac, intendent Poitou, wysyła dragonów, aby zmusili rodziny protestanckie do konwersji. WLuty 1682, został wydziedziczony i odwołany przez Louvois, który obawiał się rozluźnienia dyscypliny wojskowej. Ta polityka jest krytykowana przez protestancką Europę, która oferuje przyjęcie hugenotów. Wreszcie wPaździernik 1685, Louis XIV publikuje Edict Fontainebleau która cofa edykt Nantes wyjątkiem podbitego części Alzacji. Protestanci, których liczba już od stulecia jest zmniejszona, zmuszeni są do konwersji lub udania się na wygnanie. Wybucha przemoc w początku XVIII -go  wieku w Cevennes gdzie ludność, znany jako "  Camisards  buntu" przeciwko rządowi.

Musieliśmy poczekać, aż krytycy oświeceniowi zobaczą wreszcie ustanowienie prawdziwej tolerancji religijnej . W 1787 roku król Ludwik XVI przez edyktu wersalskiego przyznała stanu cywilnego do protestantów, który ustanowił małżeństwo cywilne we Francji. Dopiero wraz z ogłoszeniem praw człowieka i obywatela w 1789 r . protestanci zostali w pełni przywróceni w swoich prawach obywatelskich w królestwie Francji. Pod koniec XVIII -tego  wieku, nie było między 500.000 a 650.000 protestantów w królestwie, prowadzonych przez niektóre 150 pastorów .

Uwagi i referencje

Uwagi

  1. Pierwsze skazanie na stos za fakt religii.
  2. Schemat historiograficzny prądu na początku III e Rzeczypospolitej, w tym Jean-Hippolyte Mariejol, reformacji Ligi, edyktu Nantes (1559-1598) , t.  VI przez Ernest Lavisse (red.), Histoire de France des origines à la Revolution , Paryż, 1884, nowy. wyd. 1983. W przypadku kwestionowania tej tradycyjnej interpretacji: Jean-Marie stała, „szlachta protestancka we Francji w czasie wojen religijnych: ferment innowacji w tradycyjnym świecie” w szlachty wersji ( XVI th  -  XVII th  stulecia) , s.  191 oraz tego samego autora: „Clans, nobiliary party and the policy of suweres at the time of the Wars of Religion” w Genesis of the Modern State , CNRS-Éditions, 1987, s.  221-226 .
  3. Złożenie z urzędu Péricarda, sekretarza księcia Guise, i złożenie z urzędu Pierre'a d'Épinac. Informacje dostarczone przez P.Michauda i J. Courtina, radcę w sądzie parlamentarnym ds. masakr popełnionych w Blois na osobach księcia Guise i jego brata kardynała na prośbę księżnej Guise.
  4. Ognista komora trwała tylko dwa lata.
  5. Początkowo termin polityka był stosowany wyłącznie w sposób indywidualny. Od 1568 używa się go w liczbie mnogiej.
  6. Nazwa nadana przez protestantów grupie trzech osób utworzonej przez François de Guise , konstabla Montmorency i marszałka Saint-André w nawiązaniu do II triumwiratu , który w 43 pne zgromadził Oktawę , Marc Antoine i Lepidus . J.-C.
  7. Anjou pozwoliła sobie kilka razy sprzeciwić się Condé.
  8. Armią dowodzą Anjou, Montpensier, Cossé, Nemours i Nevers. Z Corbeil armia udała się do Nemours, Montereau, a następnie do Vitry, po czym wróciła do regionu Paryża. Włosi zabierają po drodze Macona i konfrontują się z niemieckimi rajtarami na brzegu Sekwany.
  9. Historiografia wykazała ostatnio, że król nie zarządził mordów, a zamiast tego starał się im zapobiec. Tylko król poniesie odpowiedzialność za śmierć wodzów.
  10. John Viénot, w swojej Historii reformy francuskiej , t.  II (1934), s.  6 przedstawia Henryka IV jako proste narzędzie w rękach papieża, jezuitów i gorliwych katolików. Jednak ten punkt widzenia jest kwestionowany; por. Joseph Dedieu, Henri de Rohan i wojny religijne w: Revue d'histoire de l'Eglise de France , t.  22 , n o  95, 1936, s.  145-168 .

Bibliografia

  1. Miquel , s.  7.
  2. BnF (pani), francuski 6549.
  3. Cavanaugh 2009 .
  4. Delumeau (Larousse) , s.  473.
  5. Péronnet , s.  181.
  6. Joanna i in. , Francja renesansu.
  7. Joanna i in. , s.  27.
  8. Bernard Vogler, artykuł „Reforma”, Encyclopædia Universalis , DVD, 2007.
  9. Miquel , s.  172.
  10. Durot , s.  39-64.
  11. Jean Meyer, „Conjuration d'Amboise”, Encyclopædia Universalis , DVD, 2007.
  12. Delumeau (Larousse) , s.  474.
  13. Joanna i in. , s.  67-76.
  14. Joanna i in. , s.  72-74.
  15. Joanna i in. , s.  75.
  16. Péronnet , s.  286.
  17. Loris Petris, La plume et la tribune: Michel de L'Hospital i jego przemówienia (1559-1562) , Droz,2002, 610  pkt. ( czytaj online ) , "Ewangelizacja obywatelska czyli jedność strzeżona przez przywrócenie tradycyjnej trylogii", s.  275.
  18. Joanna i in. , s.  83, 1210-1213.
  19. Paul Guillaume, Biuletyn Towarzystwa Archeologiczno-Historycznego Orléanais , tom.   XVII N O  6a 1960.
  20. Péronnet , s.  287.
  21. Joanna i in. , s.  42.
  22. Delumeau (Larousse) , s.  476.
  23. Christin 1991 .
  24. Miquel , s.  252-259.
  25. Péronnet , s.  288.
  26. Mistrz , s.  98.
  27. Delumeau (Larousse) , s.  477.
  28. Mistrz , s.  109-116.
  29. Miquel , s.  262-263.
  30. Miquel , s.  265.
  31. Joanna i in. , s.  181.
  32. Mistrz , s.  228.
  33. Péronnet , s.  289.
  34. Cornette , s.  124-127.
  35. Jouanna 2007 , s.  174.
  36. Jouanna 2007 , s.  191.
  37. Péronnet , s.  221.
  38. Pełny tekst edyktu bulońskiego .
  39. Eugène Haag i Émile Haag: protestancka Francja , tom 1 strona 110
  40. Joanna i in. , s.  213.
  41. Delumeau (Larousse) , s.  478.
  42. Joanna i in. , s.  223-225.
  43. Joanna i in. , s.  215.
  44. Joanna i in. , s.  237.
  45. Jouanna 2007 , s.  277.
  46. Joanna i in. , s.  1084 i 1122.
  47. Joanna i in. , s.  240.
  48. Péronnet , s.  290.
  49. Joanna i in. , s.  241.
  50. Joanna i in. , s.  711.
  51. Zejście 2003 , s.  313.
  52. Peronnet .
  53. Péronnet , s.  291.
  54. Péronnet , s.  292.
  55. Serge Brunet, Starcia religijne w Europie, początek XVI wieku. w połowie XVII wieku. "Francja" , Paryż, Sedes,2008, 397  s. , s.  237
  56. Péronnet , s.  293.
  57. Péronnet , s.  294.
  58. „List od Henryka IV w sprawie jego nawrócenia, 25 lipca 1593, Tours, Archiwum Miejskie, AA10, 49. Transkrypcja i komentarz Marie-Elodie Jullien, Davida Nivarleta, Nicole Sorin i Mathilde Zicca” , renumar.hypotheses.org, 28 Styczeń 2017.
  59. Delumeau (UE) .
  60. Delumeau (Larousse) , s.  510.

Chronologia głów państw Francji, Nawarry, Holandii, Hiszpanii i Anglii

Załączniki

Bibliografia

Dokument użyty do napisania artykułu : dokument używany jako źródło tego artykułu.

  • Léon Babinet, „Odcinki trzeciej wojny domowej w Poitou 1569. Napaść na Châtellerault. Spotkanie z Saint-Clairem. Battle of Moncontour”, w Mémoires de la Société des Antiquaires de l'Ouest , 1893, 2 nd serii, tom 16, s.  113-200 ( czytaj online )
  • Jean Paul Barbier-Mueller , Mowa i broń: kronika wojen religijnych we Francji 1562-1598 , Genewa, Hazan - Musée international de la Réforme, 2006 ( ISBN  978-2754100946 ) .
  • Auguste Brun, „W czasie wojen religijnych. Poeci refleksje ducha publicznego”, w historycznej Prowansji , 1956, wydanie specjalne Mélanges Busquet. Pytania z historii Prowansji ( XI th  -  XIX th  wieku) , s.  210-215 ( czytaj online )
  • (en) William T. Cavanaugh , The Myth of Religious Violence: Secular Ideology and the Roots of Modern Conflict , Oxford University Press,2009.
  • Olivia Carpi, Wojny religijne (1559-1598): Konflikt francusko-francuski , Paryż, wyd. Elipsy, kol. „Biografie i mity historyczne”, 2012 ( ISBN  978-2-7298-73370 ) .
  • Pierre Champion, Młodzież Henryka III (1551-1571) , Paryż, Grasset,1941. Książka użyta do napisania artykułu
  • Jean-Marie Constant, Francuzi w czasie wojen religijnych , Paryż, Hachette Littératures, 2002 ( ISBN  2-01-235311-8 ) .
  • Olivier Christin, Rewolucja symboliczna: ikonoklazm hugenotów i rekonstrukcja katolicka , Paryż, Les éditions de Minuit,1991.
  • Joël Cornette, Afirmacja państwa absolutnego 1492-1652 , Hachette Supérieur.
  • Denis Crouzet ( pref.  Pierre Chaunu , przedmowa Denisa Richeta ), Boscy wojownicy: przemoc w czasie niepokojów religijnych, ok. 1525-ok. 1610 , t.  1 i 2, Seyssel, Champ Vallon , kol.  „Ery”,1990, 792-737  s. ( ISBN  2-87673-094-4 , prezentacja online ). Wznowienie w jednym tomie: Denis Crouzet ( pref.  Pierre Chaunu , przedmowa Denisa Richeta ), Boscy wojownicy: przemoc w czasach niepokojów religijnych, ok. 1525-ok. 1610 , Seyssel, Champ Vallon , coll.  „Klasycy Champa Vallona”,2005, 783-747  s. ( ISBN  2-87673-430-3 , prezentacja online ), [ prezentacja online ] .
  • Denis Crouzet , Bóg w swoich królestwach: historia wojen religijnych , Seyssel, Champ Vallon, coll.  „Ery”,2008, 537  s. ( ISBN  978-2-87673-494-4 , prezentacja online ).
  • Denis Crouzet , Geneza francuskiego Reform 1520-1562 , Paryż, SEDES, 1999 ( "Historia nowożytna" n o  109) ( 1 st edycja 1996) ( ISBN  2-7181-9281-X ) .
  • Hugues Daussy , Partia hugenotów: Kronika rozczarowania (1557-1572) , Genewa, Librairie Droz , coll.  "Running tytuł" ( N O  41)2015, 888  pkt. ( ISBN  978-2-600-00554-8 , prezentacja online ), [ prezentacja online ] .
  • Hugues Daussy i Vladimir Shishkin (red.), „Polityka i religia we Francji w XVI th  century” w Proslogion, Studia w średniowieczu i wczesnej nowoczesnej Historia i Kultura , vol. I (13), Sankt Petersburg, Pravo, 2016, s. 340. (ISSN 2500-0926, czytaj online .
  • Jean Delumeau i Georges Duby ( reż. ), L'Histoire de France , Larousse,2007, „Renesans i niezgoda religijna”. Książka użyta do napisania artykułu
  • Jean Delumeau, Encyclopaedia Universalis ,2007, DVD, „Wojny religijne”.
  • Romain Descendre, „Racja  stanu, władzy i ekonomii. Merkantylizmem Giovanni Botero  ”, Revue de métaphysique et de morale , n O  39,2003, s.  311-321 ( czytaj online )
  • Éric Durot "  Głosiciel, heretyczką i obrazoburczy: od edyktu Compiegne (1557) do edict z Janvier (1562)  ", Revue Historique , N O  649styczeń 2009, s.  39-64 ( czytaj online ).
  • Jérémie Foa ( pref.  Olivier Christin ), Grób pokoju: historia edyktów pacyfikacyjnych (1560-1572) , Limoges, Presses universitaire de Limoges (PULIM), coll.  "Historia. Trajektorie ”,2015, 545  pkt. ( ISBN  978-2-84287-643-2 , prezentacja online ), [ prezentacja online ] , [ prezentacja online ] , [ prezentacja online ] .
  • S.-C. Gigon, Trzecia Wojna Religijna. Jarnac, Moncontour (1568-1569) , Paryż, Henri Charles-Lavauzelle,1911( przeczytaj online )
  • Arlette Jouanna, Jacqueline Boucher, Dominique Biloghi i Guy Le Thiec, Historia i Słownik Wojen Religijnych , Paryż, Robert Laffont, coll.  „Książki”,1998, 1526  s. ( ISBN  2-221-07425-4 , prezentacja online ). Książka użyta do napisania artykułu
  • Arlette Jouanna , La Saint-Barthélemy: les mystères d'un crime d'État, 24 sierpnia 1572 , Paryż, Gallimard, coll.  „Dni, które stworzyły Francję”,2007, 407  s. ( ISBN  978-2-07-077102-8 , prezentacja online ). Książka użyta do napisania artykułu
  • Nicolas Le Roux , Wojny religijne: 1559-1629 , Paryż, Belin, coll.  "Histoire de France" ( N O  6)2009, 607  s. ( ISBN  978-2-7011-3363-8 , prezentacja online ).
  • Pierre Miquel , Wojny religijne , Paryż, Fayard,4 lutego 1980, 596  s. ( ISBN  978-2-245-01434-9 ). Książka użyta do napisania artykułu
  • Michel Péronnet, XVI th  century , Hachette UDziewiętnaście osiemdziesiąt jeden. Książka użyta do napisania artykułu
  • Michel De Waele ( reż. ), Lendemains de guerre civile: pojednania i rekonstrukcje we Francji za Henryka IV , Paryż / Quebec, Hermann / Éditions du CIERL, coll.  „Zbiory listów Republiki. Sympozja ”,2015, 260  pkt. ( ISBN  978-2-7056-9057-1 , prezentacja online ).
  • (en) James B. Wood, The King's Army: Warfare, Soldiers and Society podczas wojen religijnych we Francji, 1562-1576 , Cambridge, Cambridge University Press, coll.  „Studia Cambridge we wczesnej historii nowożytnej”,1996, XII -349  s. ( ISBN  0-521-55003-3 , prezentacja online ).

Powiązane artykuły

Linki zewnętrzne