Pamięć zbiorowa zawiera oświadczenia, że dzielenie grupa jej przeszłość.
Jeśli nie ma zgody co do tego, jak ją zdefiniować, wyrażenie „pamięć zbiorowa” polega (przynajmniej w przenośni) na przypisywaniu indywidualnej zdolności psychologicznej – to znaczy pamięci – grupie, takiej jak rodzina czy naród. Pamięć zbiorowa jest, według Pierre'a Nory , „pamięcią lub zbiorem wspomnień, świadomych lub nie, doświadczenia przeżytego i/lub zmitologizowanego przez żywą zbiorowość tożsamości, w której poczucie przeszłości jest integralną częścią” .
Koncepcja ta jest przedmiotem prac w wielu dyscyplinach, m.in. socjologii , historii , filozofii , antropologii i psychologii .
Prace nad pamięcią zbiorową zapoczątkował Maurice Halbwachs w wydanej w 1925 roku pracy Les cadre sociales de la mémoire . Pracuje. W pierwszym, pojęcie pamięci zbiorowej odnosi się do idei, że na pamięć indywidualną systematycznie wpływają ramy społeczne, w które jest osadzona. W drugim sensie pamięć zbiorowa nabiera bardziej radykalnie kolektywistycznego znaczenia i odnosi się do pamięci samej grupy, poza pamięcią jej członków.
Francuski socjolog Maurice Halbwachs był uczniem Henri Bergsona i Émile'a Durkheima, którzy wpłynęli na jego pracę. Uważa, że badanie pamięci, zamiast poddawać się rozumieniu subiektywnych właściwości umysłu (z punktu widzenia subiektywistycznego ), wymaga zainteresowania sposobem, w jaki kontekst społeczny i grupa struktury przynależności zapamiętują i przywołują wydarzenia przez osoby fizyczne. Według niego nawet trudno sobie wyobrazić, że pamięć może funkcjonować poza grupą. Ilustruje tę ideę w szczególności na przykładzie wspomnień z dzieciństwa: według niego rzeczywiście bardzo trudno jest odróżnić, które elementy tych wspomnień są „autentyczne” i w jakim stopniu pozostają pod wpływem sugestii i wskazówek naszej rodziny. lub tych wokół nas.
Halbwachsa interesowała także pamięć zbiorowa jako zbiorowe reprezentacje w sensie Durkheima, poprzez publiczne symbole społeczeństwa lub grupy, takie jak rytuały upamiętniające. Z tego punktu widzenia pamięć grupy składa się z „imago”, które nie znajdują się w umysłach jednostek, ale są im przypominane z zewnątrz: grupa społeczna pozwala jednostkom na rekonstrukcję tych wspomnień za pomocą przekazywanych historii i symboli przez artefakty społeczne.
Tak więc praca Halbwachsa doprowadziła go do rozróżnienia różnych typów pamięci. Pamięć autobiograficzna jest właściwie indywidualna i odnosi się do posiadanej przez jednostkę pamięci o zdarzeniach, których sama doświadczyła; przeciwstawia się pamięci historycznej, która odnosi się do pamięci o wydarzeniach, których jednostka sama nie doświadczyła, ale które są jej przekazywane przez kontekst społeczny. Halbwachs proponuje także odróżnienie historii od pamięci zbiorowej. Według niego historia jest „martwą pamięcią”, która nie ma już bezpośredniego wpływu na tożsamość grupy, natomiast pamięć zbiorowa wpływa na obecną tożsamość grupy i tym samym stanowi dla niej problem tożsamościowy. W swoich kontynuacjach Goody twierdzi, że oprócz kwestii tożsamości, grupy społeczne mogą używać pamięci jako środka afirmacji lub twierdzenia.
Zdaniem Olika w twórczości Halbwachsa istnieją dwie odrębne koncepcje pamięci zbiorowej, których nie zintegrował i nie wyartykułował w spójny paradygmat. Z jednej strony, jeśli Halbwachsa interesuje, jak grupa wpływa na pamięć jednostki, twierdzi, że zawsze to jednostki pamiętają: tak więc ostatecznie w umysłach członków grupy. pamięć. Z drugiej strony twierdzi, że musimy uważać „samą grupę za posiadającą zdolność zapamiętywania” (Halbwachs, 1992, s. 54); jest to zatem podejście bardziej radykalnie kolektywistyczne, w którym pamięć zbiorowa grupy nie sprowadza się do pamięci jej członków (zob. fakt społeczny w sensie Durkheima ). Olick uważa, że to „nierozwiązane napięcie” między indywidualizmem a kolektywizmem w pracach Halbwachsa dało początek „dwóm kulturom” w obecnej pracy nad pamięcią zbiorową: jedna przyjmuje metodologiczny indywidualizm, a druga jest bardziej holistyczna . Na poziomie konceptualnym Wertsch (2002) proponuje nazwać interpretację pamięci zbiorowej, zgodnie z którą grupa posiada pamięć samą w sobie, poza pamięcią swoich członków, „mocną wersją” ; podczas gdy „wersja rozproszona” odnosi się do interpretacji, że to członkowie grupy dzielą reprezentację przeszłości.
Pamięć zbiorowa narodu reprezentowana jest m.in. w pomnikach. Tak jest na przykład w przypadku niedawno zainaugurowanego pomnika Holokaustu wybudowanego w Berlinie (10 maja 2005 r.) oraz Pomnik Weteranów Wojny w Wietnamie w Waszyngtonie . To, co naród zdecyduje się „upamiętnić”, czy nie, jest jednym ze wskaźników tego, co powszechnie określa się mianem pamięci zbiorowej.
Pamięć zbiorowa przywołuje teraz pojęcie dziedzictwa . Jednak nie zawsze istniało to historycznie ani we wszystkich kulturach. Choay twierdzi, że byłby to bardziej wynalazek zachodni, ale jest miejscem wielu debat ze względu na różnorodność doświadczeń z nim związanych. Lapierre wyjaśnił tę kwestię, podając przykład: rdzenni mieszkańcy na całym świecie zjednoczyli się i uzyskali uznanie ich praw przodków w 2007 roku od ONZ. Chociaż niniejsza deklaracja została oficjalnie wydana, kwestie pozostają w okręgach wyborczych tych terytoriów oraz dotyczące definicji danego dziedzictwa, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Krótko mówiąc, chociaż pamięć zbiorowa ucieleśnia się w procesie patrimonializacji, jej zastosowanie pozostaje niepewne i jest miejscem walk o władzę.
Pamięć zbiorową można również budować na tym, co niektórzy autorzy nazywają selektywnymi pominięciami . Odnajduje się również, generalnie w ramach studiów nad pamięcią wojenną, wyrażenie „amnezja wybiórcza” lub „amnezja zbiorowa”. Jest to proces, dzięki któremu społeczeństwo ukrywa przed zbiorową pamięcią wydarzenia z historii, które nie błyszczą zbytnio w kontekście współczesnych wartości lub których rzeczywistość jest trudna do zaakceptowania, a nawet społecznie niebezpieczna. Mogą to być wybory ideologiczne dokonywane w danym momencie, a także zbrodnie wojenne lub nadużycia jej sił zbrojnych (współpraca z wrogiem, ucisk mniejszości, uciekanie się do przemocy politycznej , czystki etniczne , masakry , ludobójstwa itp .).
Fredericowi Charlesowi Bartlettowi , brytyjskiemu psychologowi, przypisuje się wprowadzenie badań nad pamięcią zbiorową do dziedziny psychologii poprzez swoją pracę zatytułowaną Remembering opublikowaną w 1932 roku. Chociaż Bartlett skrytykował Halbwachsa, oskarżając go o „reifikowanie zbioru pamięci w quasi-mitycznej duszy mającej swój własnej egzystencji” (Douglas, 1980; s. 16-17 ), uważa, że pamięć jest zjawiskiem wewnętrznie społecznym, w tym sensie, że jest pod wpływem kontekstu społecznego. Rzeczywiście, Bartlett odrzuca ideę, zgodnie z którą czynność zapamiętywania sprowadza się do reaktywacji śladów pamięciowych wcześniej przechowywanych w pamięci. Według niego akt zapamiętywania stanowi proces rekonstrukcji, w którym kontekst współgra ze „schematami” ( schematami ) wynikającymi z naszego indywidualnego doświadczenia i przynależności kulturowej.
Podejście poznawczeW dziedzinie psychologii jednym z obszarów badań było rozwijanie podejścia Bartletta poprzez badanie indywidualnych uwarunkowań pamięci zbiorowej z punktu widzenia psychologii poznawczej .
Z tej perspektywy Coman i jego koledzy uważają, że psychologowie muszą badać pamięć, a bardziej ogólnie poznanie, z interakcjonistycznego punktu widzenia . Cytując Olika przyznają, że pamięci zbiorowej nie da się sprowadzić do zbioru „wspólnych indywidualnych wspomnień”, ale dodają, że badanie pamięci zbiorowej nie może ograniczać się do poziomu zbiorowego, poprzez publiczne symbole utrzymywane przez społeczeństwo. Rzeczywiście, należy zainteresować się sposobem, w jaki indywidualna pamięć oddziałuje ze środowiskiem zewnętrznym: gdy przypomina sobie, jednostka nie ogranicza się do odzyskania wcześniej zapisanych informacji, ale konstruuje pamięć, korzystając ze wskazówek obecnych w środowisku. Aby zilustrować ten pomysł, Coman i jego koledzy czerpią z obserwacji Beacha (1993): jeśli doświadczeni barmani są lepsi w zapamiętywaniu skomplikowanych zamówień niż początkujący barmani, to nie dlatego, że mają „lepszą pamięć”, ale dlatego, że kiedy otrzymują zamówienie , wyjmują odpowiednie szklanki i kładą je na blacie; to kształt tych okularów służy następnie jako wskaźnik do zapamiętania kolejności, fizycznej obecności okularów, stanowiąc w ten sposób przewodnik dla ich pamięci. Ten przykład ilustruje, w jaki sposób jednostki mogą ustrukturyzować środowisko, aby kierować swoją pamięcią; w ten sam sposób społeczeństwo może zrestrukturyzować środowisko, aby kształtować pamięć zbiorową poprzez artefakty społeczne: w ten sposób sposób, w jaki zaprojektowano Pomnik Lincolna w Waszyngtonie – posąg Abrahama Lincolna siedzącego jak Zeus w budynku zbudowanym na wzór greckiej świątyni – prawdopodobnie kształtować pamięć, jaką goście formują o tym prezydentze jako niemal boskiej postaci. Ten rodzaj artefaktu społecznego może zatem kształtować pamięć dużej liczby jednostek i tworzyć pamięć zbiorową.
Klein sugeruje również, że konieczne jest uwzględnienie procesów poznawczych zaangażowanych w tworzenie pamięci zbiorowej. Biorąc pod uwagę, że jednostki często skłaniają się do myślenia o wydarzeniach historycznych, proponuje on rozważenie indywidualnych procesów psychologicznych związanych z tą sytuacją poprzez metaforę „historyka naiwnego” ( historyka laickiego ): jest to kwestia ustalenia paraleli między etapami wytwarzanie wiedzy historycznej przez doświadczonego historyka oraz sposób, w jaki laik myśli o wydarzeniu historycznym. Na podstawie francuskiego filozofa Paula Ricoeura wyróżnia trzy etapy pracy historyka, aby zastosować je do podejścia naiwnego historyka: etap archiwalny, etap wyjaśniania ( etap wyjaśniania ) i etap reprezentacji ; rozumienie procesów poznawczych zachodzących w każdym z tych etapów, pozwalające zidentyfikować możliwe uprzedzenia w kształtowaniu wiedzy historycznej.
Według Edwardsa i Middletona (1990) pamięć nie powinna być uważana za zjawisko czysto mentalne, ale raczej jako zachodzące we wspólnym działaniu komunikacyjnym: akcie wspólnego pamiętania ( wspólne pamiętanie ). Z tego punktu widzenia osoby zaangażowane w to działanie współtworzą swoje wspomnienia i mogą przeciwstawiać się wersji zdarzeń relacjonowanej przez innych. Autorzy ci traktują zatem pamięć jako czynność: wspomnienia zwerbalizowane przez jednostki nie powinny być traktowane jako odzwierciedlające ich „prawdziwą pamięć”, ale jako akty mowy mające funkcję retoryczną.
Coman i jego koledzy przypisują też rozmowom ważną rolę w kształtowaniu pamięci zbiorowej, widząc w nich społeczne artefakty, w których można połączyć początkowo różne wersje przeszłych wydarzeń. Szczególnie interesują ich dwa procesy, dzięki którym indywidualne wspomnienia mogą się zbiegać podczas sytuacji zbiorowego przypominania w rozmowie: pierwszy to przypadek, w którym jednostka implantuje nowe wspomnienia lub modyfikuje wcześniej istniejące wspomnienia innym, a drugi to sytuacja, w której pamięci zbiorowej prowadzi do zbiorowego zapominania o pewnych elementach.
W odniesieniu do pierwszego przypadku autorzy pokazują, że sytuacja pamięci zbiorowej prowadzi do większego konsensusu w zakresie pamięci indywidualnych. Na przykład Cuc i współpracownicy (2007) zauważyli, że gdy członkowie rodziny omawiali ze sobą historię, którą właśnie przeczytali, indywidualne wspomnienia tej historii były bardziej spójne po rozmowie niż przed tą. Ponadto elementy udostępnione podczas rozmowy były zgłaszane przez osoby w nieproporcjonalnym stopniu. Ponadto rola, jaką przyjmą uczestnicy podczas rozmowy, decyduje o tym, jakie treści będą udostępniane przez poszczególne wspomnienia. Dokładniej, Brown, Coman i Hirst zaobserwowali, że uczestnicy przyjmujący rolę narratorów oraz, w mniejszym stopniu, osoby posiadające wiedzę ekspercką, wywierają największy wpływ na treść wspomnień, które będą dzielone przez jednostki po przywołaniu zbiorowym.
Co się tyczy drugiego punktu, kilka badań pokazuje, że przywoływanie przeszłych wydarzeń może prowadzić do wybiórczych pominięć u odbiorców opowieści: po rozmowie elementy wymienione przez narratora będą łatwiej przywoływane przez odbiorców, podczas gdy elementy przywołania pominięte przez narrator zostanie zablokowany.
Emocje i pamięć zbiorowaWedług Pennebakera i Banasika (1997) jednym z czynników mogących przekształcić zdarzenie zbiorowe w pamięć zbiorową jest jego ładunek emocjonalny. Znaczenie emocji w kształtowaniu się pamięci zbiorowej ilustruje zjawisko pamięci flash ( flashbulb memory ), które odnosi się do bardzo specyficznych wspomnień osobistych okoliczności, w jakich byliśmy, gdy słyszeliśmy wstrząsające wydarzenie, oprócz szczegółów tego wydarzenia. Na przykład ludzie na ogół bardzo dokładnie pamiętają okoliczności, w jakich się znaleźli, gdy dowiedzieli się o zamachach z 11 września lub upadku muru berlińskiego ; ten rodzaj pamięci stanowi zatem „mieszankę osobistych okoliczności i wydarzeń historycznych w pamięci” ( s. 4-5 ).
Tak więc Paez, Bellelli i Rimé (2009) sugerują, że pojęcia pamięci zbiorowej i pamięci flash w istotny sposób nakładają się na siebie. Poprzez długotrwałe badanie przeprowadzone tuż po zamachach w Madrycie pokazują, że osoby uczestniczące w rytuałach bezpośrednio, np. w demonstracji, lub pośrednio za pośrednictwem środków masowego przekazu , mają dokładniejsze wspomnienia z traumatycznego wydarzenia dwa miesiące później. Wyniki sugerują w szczególności, że rytuały promują precyzyjne wspomnienia, pozwalając jednostkom na ponowne przeżycie wydarzeń ( próba społeczna ) i związanych z nimi emocji; dwie cechy znane z tego, że sprzyjają tworzeniu się pamięci flash . Uczestnictwo w takich rytuałach (za pośrednictwem środków masowego przekazu) wydaje się zatem sprzyjać tworzeniu pamięci zbiorowej, w szczególności poprzez aktywizację emocjonalną, którą tworzy.
Ponadto praca relacjonowana przez Rimé i Christophe'a (1997) pokazuje, jak indywidualne doświadczenia emocjonalne odżywiają pamięć zbiorową poprzez proces społecznego dzielenia się emocjami . W ten sposób pokazują, że kiedy dana osoba doświadcza emocjonalnego doświadczenia, będzie miała tendencję do wielokrotnego dzielenia się tym doświadczeniem wokół siebie. Ponadto publiczność narażona na narrację naładowanego emocjonalnie odcinka również będzie odczuwać emocjonalny wpływ; co skłoni ją do podzielenia się tą historią z nią z kolei. Autorzy ilustrują ten proces społecznego dzielenia się emocjami na przykładzie Paula Vandena Boeynantsa . Ten były belgijski premier został porwany w 1989 roku i przetrzymywany w niewoli przez miesiąc, a następnie zwolniony w zamian za okup. Wkrótce po uwolnieniu Vanden Boeynants zeznał na konferencji prasowej o swoim porwaniu i niewoli; świadectwo to, z racji narracyjnych cech Vandena Boeynantsa i jego umiejętności doprowadzenia do emocjonalnych przeżyć słuchaczom, wywołało wielkie poruszenie wśród belgijskiej ludności i było przedmiotem wszystkich rozmów przez kilka tygodni.
Obecność pamięci zbiorowej w obrębie tej samej grupy zakłada, że wszyscy jej członkowie mają wspólną historię i tożsamość. W związku z tym teoria tożsamości społecznej rozwinięta przez Henri Tajfela i Johna Turnera oraz pamięć zbiorowa mają szczególny związek. Tożsamość społeczna odnosi się do części naszego obrazu siebie, która odnosi się do naszej przynależności do określonej grupy społecznej lub kategorii. Według Licata, Klein i Gély pamięć zbiorowa spełnia pewne funkcje związane ze społeczną tożsamością danej grupy. Argumentują zatem, że pamięć zbiorowa odgrywałaby dominującą rolę w konstruowaniu definicji tożsamości grupy, a także w jej wzmacnianiu. Pamięć zbiorowa odgrywałaby również istotną rolę w uzasadnianiu działań grupy, a także w zbiorowej mobilizacji.
Według Liu i Hilton „Historia daje nam historie, które mówią nam, kim jesteśmy, skąd pochodzimy i dokąd powinniśmy zmierzać”. Autorzy ci mówią o narracyjnej funkcji pamięci zbiorowej, umożliwiającej kształtowanie tożsamości grupy, na wzór narodu, którego realna lub mitologiczna historia pozwoliła na budowanie tożsamości w czasie. Wszystkie elementy składowe historii grupy stanowiłyby reprezentacje normatywne odnoszące się do zestawów zasad moralnych, postaw i/lub zachowań cenionych przez grupę. Historia prawdopodobnie będzie dzielona i przekazywana. Dzielenie się i przekazywanie między członkami grupy wszystkich tych reprezentacji zapewniłoby zatem poczucie spójności wszystkim członkom grupy.
Zgodnie z teorią tożsamości społecznej , każda jednostka należąca do grupy będzie miała tendencję do doceniania tej drugiej. Tendencja ta odnosi się do idei, zgodnie z którą grupa, do której należy jednostka, jest nieodłączną częścią konstrukcji jej tożsamości osobistej. Jednak zgodnie z teorią tożsamości społecznej tendencja ta realizowana jest poprzez pojęcie porównań społecznych. Pojęcie to zachęca nas do rozważenia tendencji jednostki do porównywania swojej grupy i siebie z innymi grupami i jednostkami w celu uzyskania formy poczucia własnej wartości i od swojej grupy. Zatem porównanie własnej grupy w stosunku do innej umożliwiłoby utrzymanie lub zwiększenie pozytywnego wizerunku grupy w celu utrzymania lub zwiększenia zbiorowej samooceny. Według Licata, Kleina i Gély'ego (zob. też Licata i Mercy) historia grupy (lub mitologia chwalebna, jak mitologia Grecji czy nawet Skandynawów) stanowi źródło waloryzacji. Poprzez międzygrupowe porównanie ich historii, pamięć zbiorowa miałaby zatem funkcję wzmacniania grupy.
Pamięć zbiorowa pełniłaby również funkcję uzasadniania przeszłych, obecnych i przyszłych działań podejmowanych przez grupę. Podkreślając ważne wydarzenie z przeszłości, grupa może w ten sposób legitymizować swoje przeszłe, obecne i przyszłe praktyki. Na przykład II wojnę światową (1939/1945) legitymizował absurd traktatu wersalskiego , postrzeganego jako skrajne upokorzenie przez NSDAP ( Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei ) w Niemczech. Albo znowu, 11 września i posiadanie broni masowego rażenia było wielokrotnie traktowane jako wystarczający powód do legitymizacji wojny w Iraku (2003/2011) przez politykę amerykańską działającą w tym czasie.
Według Reichera i Hopkinsa identyfikacja wydarzenia historycznego specyficznego dla grupy może również dostarczyć wystarczających powodów do mobilizacji wszystkich (lub większości) członków danej grupy. Na przykład, deflacja w następstwie kryzysu gospodarczego 1929 roku i przystąpienie do władzy w 1928 roku socjalistycznego Hermana Müllera w Niemczech wytrąca Niemiec i Austrii do bezprecedensowego kryzysu politycznego i gospodarczego, który zachęcił mobilizacji na rzecz NSDAP , co pozwala na przejście od marginalny status partii w jednej z najważniejszych partii w Niemczech, jeszcze przed pierwszą kandydaturą Adolfa Hitlera w latachLuty 1932.
Teoria reprezentacji społecznych i pamięci zbiorowejTeoria zaproponowana przez Moscovici twierdzi, że reprezentacje społeczne „nie reprezentują po prostu„ opinii o „[…] lub„ postawach wobec ”przedmiotu lub grup, ale raczej„ teorie ”lub„ gałęzie wiedzy ”we własnym zakresie. za odkrycie i organizację rzeczywistości ”(s. xiii). Reprezentacje społeczne pozwoliłyby na przyswojenie nieznanej wiedzy w istniejących wcześniej ramach epistemologicznych. Teoria reprezentacji społecznych dostarcza odpowiednich ram teoretycznych, które uwzględniają te dwa wcześniej rozwinięte wpływy. Według Moscovici reprezentacje społeczne są formowane i utrzymywane poprzez dwa procesy: uprzedmiotowienie („ obiektywizacja ”) i zakotwiczenie („ zakotwiczenie ”). Uprzedmiotowienie polega na stopniowej transformacji nowych abstrakcyjnych i/lub złożonych pojęć w konkretne elementy wizualne poprzez wymianę społeczną. Na przykład pierwsza epidemia dżumy w średniowieczu w Anglii: nie znając ani choroby, ani jej pochodzenia, wywnioskowano kilka przyczyn i pochodzenia. Najbardziej znana jest idea, że była to kara boska dla rasy ludzkiej, zwłaszcza dla tych, których sposób życia uznano za niezdrowy i niepobożny.
Obiektywizacja rzuca światło na proces rekonstrukcji przeszłości na podstawie aktualnego stanu rzeczy. Zakotwiczenie odnosi się bezpośrednio do integracji nowej wiedzy z wcześniej istniejącymi ramami epistemologicznymi. Zakotwiczenie zapewnia lepsze zrozumienie procesu, w którym przeszłe wydarzenie jest wykorzystywane do nadania sensu bieżącym wydarzeniom. Pomysł, że zaraza miała heretyckie pochodzenie, skłoniła do praktykowania procesji palących heretyków i trędowatych oskarżonych o szerzenie chorób i prześladowanie Żydów podejrzanych o zatruwanie studni.
Jak sugeruje pamięć zbiorowa, każda grupa podlega historii, którą uważa za reprezentatywną dla jej konstrukcji tożsamości. Pomysł ten zakłada zatem, że grupa rozwija pewną reprezentację swojej historii. Jako takie, Licata i Mercy proponują rozwinięcie zaczerpnięte z idei Pragera, zgodnie z którą „sposób, w jaki grupa społeczna odnosi się do swojej przeszłości, może być postrzegany na dwa różne sposoby: wspomnienia zbiorowe są albo przedstawiane jako obciążające teraźniejszość grupy, lub pod wpływem teraźniejszości grupy. Przeszłość można cierpieć lub można ją wybrać ”.
Badania Schumana i Rodgersa dostarczają dobrych przykładów wpływu znaczącego wydarzenia z przeszłości na obecny „stan psychiczny” grupy. Schuman i Rodgers porównali wzmianki o przełomowych wydarzeniach historycznych wśród amerykańskich uczestników w latach 1985, 2000 i później11 września 2011. W latach 1985-2000 ich wyniki pokazują, że wojna wietnamska (1955/1975) i ryzyko wojny nuklearnej były znacznie rzadziej wymieniane w 2000 r. na rzecz nowszych wydarzeń, takich jak upadek ZSRR i koniec zimnej wojny (1991). Między rokiem 2000 a końcem 2001 można zauważyć, że wzmianki związane z zakończeniem zimnej wojny zniknęły na rzecz gwałtownych wydarzeń historycznych związanych z zagrożeniem integralności tożsamości amerykańskiej (wzrost netto II wojny światowej ; Wojna w Wietnamie ; zabójstwo Johna F. Kennedy'ego ).
Jak rozwinięto powyżej, pamięć zbiorowa odgrywałaby dominującą rolę w definiowaniu tożsamości grupy poprzez narrację i dzielenie się jej historią, ale także w uzasadnianiu przeszłych, teraźniejszych i przyszłych działań grupy. Jak sugeruje pamięć zbiorowa, każda grupa podlega historii, którą uważa za reprezentatywną dla jej konstrukcji tożsamości. Idea ta zakłada zatem, że grupa wypracowuje pewną reprezentację swojej historii, o ile jest to źródło wartościowania. Jak podkreśla Bartlett, historia grupy jest nieustannie przetasowywana, przekształcana, przebudowywana przez jej członków, aby jak najlepiej odpowiadała ich aktualnym interesom. Tak więc skonstruowana a posteriori konstrukcja narracyjna byłaby przedmiotem procedury selekcyjnej, w której większość ich negatywnych działań jest wyciszana na rzecz najważniejszych pozytywnych wydarzeń służących wzmocnieniu ich grupy. Jest to sytuacja, w której przeszłość grupy jest wybierana zgodnie z jej obecnymi lub przyszłymi zainteresowaniami i projektami. Również wykorzystanie z zainteresowaniem wybranych wydarzeń z przeszłości może dostarczyć grupie elementów niezbędnych do uzasadnienia jej obecnych lub przyszłych działań oraz do mobilizacji i/lub wspierania jej członków (por. wojna w Iraku i Afganistanie , ekspansja kolonialna izraelska, twierdzenia językowe w Belgia i Kanada itd.). Jednak konstrukcja narracyjna dokonana a posteriori może być również przedmiotem selekcji, która podkreśla jedynie negatywne elementy historii egzogrupy (por. zaraza ; zob. niżej) w celu dostarczenia wiarygodnego wyjaśnienia problemu. i/lub wydarzenie bez precedensu.
Pamięć zbiorowa i relacje międzygrupowe: konflikt i pojednanieW kontekście pokonfliktowym relacje, jakie będą utrzymywać grupy protagonistów, mogą zależeć od sposobu, w jaki konstruowana jest historia konfliktu. Status dwojga protagonistów pod koniec konfliktu – w zależności od tego, czy uważają się za ofiarę, czy za winowajcę – może być wtedy ważnymi czynnikami decydującymi o chęci lub niepodejmowaniu wysiłków pojednania. Jak podkreślają Licata, Klein i Gély „stosunek do pamięci nie jest oczywiście taki sam, niezależnie od tego, czy uważa się siebie za ofiarę egzogrupy, czy za jej agresora” ( s. 572 ).
Pozycja ofiary odnosi się bardziej i na pierwszy rzut oka do ciężaru historii na aktualny stan grupy, chociaż stanowisko to może być preferowane a posteriori ze względu na korzyści w postaci negocjacji uznania i/lub zadośćuczynienia. egzogrupa agresora. W konsekwencji status ofiary może również odnosić się do przeszłości celowo wybranej w ramach jej korzyści dla grupy.
Według Rothberga pamięć zbiorowa grupy powiązana z przeszłością ofiary może być wyrażana na kilka różnych sposobów wśród członków tej samej grupy. Rothberg używa terminu pamięć wielokierunkowa . W ten sposób Vollhardt odróżnia, w przywłaszczeniu statusu ofiary, inkluzywną świadomość ofiary ( włączającą świadomość ofiary ) od wyłącznej świadomości ofiary ( wyłączną świadomość ofiary ). Pierwsza zakłada, że członkowie grupy postrzegają historię swojej ofiary jako podobną do tej, której doświadczają inne grupy. Drugi zakłada wręcz przeciwnie, że członkowie grupy uważają historię swojej ofiary za wyraźnie inną i wyjątkową w porównaniu z doświadczeniami innych grup, które również były przedmiotem tego samego rodzaju agresji. W najbardziej ekstremalnym przypadku pojedynczy członek grupy o statusie ofiary może również zaprzeczyć samemu istnieniu agresji na inną grupę lub zaprzeczyć cechom tej agresji (np. zaprzeczyć, że jest to również ludobójstwo lub masowe morderstwo). Można to zrobić wprost, porównując cierpienie znoszone przez ich grupę z cierpieniem znoszonym przez grupę obcą (wiktymizacja konkurencyjna – wiktymizacja konkurencyjna) . ) Grupa.
Również status ofiary prezentowany przez grupę może generować negatywne skutki w relacjach międzygrupowych, ponieważ sprzyja powstawaniu bariery psychologicznej. Szczególnie w przypadku, gdy agresja została dokonana na tym samym terytorium na jedną z grup mniejszościowych tworzących tożsamość ponaduporządkowaną, wiktymizacja może utrudnić proces pojednania. Według Vollhardta i Bilewicza, bez pojednania, ofiara może wybrać brutalne działania odwetowe zamiast pokojowego rozwiązania obecnego konfliktu. Grupa agresorów może wówczas znaleźć tam uzasadnienie odrzucenia jej roszczenia.
Jak widzieliśmy, pamięć zbiorowa odgrywa ważną rolę w budowaniu tożsamości grupy, o ile opowiadana historia ją definiuje i ceni. Trudno zatem zintegrować z tą pamięcią gwałtowne wydarzenia, za które grupa była winna. Według Licata i Mercy, bycie uznanym przez historię za winną poważnych wykroczeń przeciwko jednej lub kilku innym grupom miałoby konsekwencje zarówno wewnątrz grupy, jak i w jej stosunkach międzygrupowych. Według Sibleya, Liu, Duckitta i Khana historia kraju pełni funkcję symboliczną, niezbędną dla jego istnienia, a także umożliwia uzyskanie poparcia jego członków podczas podejmowania decyzji i/lub wyboru jego członków. politycy publiczni. Dzieje się tak, ponieważ postrzeganie ciągłości w całej jego historii ma kluczowe znaczenie dla utrzymania jej legitymacji. Aby zachować pozytywną i spójną historię w swojej ciągłości, grupa byłaby więc gotowa zaprzeczyć istnieniu swojej agresji lub odmówić uznania tej na korzyść grupy zaatakowanej (por. Maorysi w Nowej Zelandii ).
W metaanalizie Vollhardt i Bilewicz powracają do psychologicznych konsekwencji ludobójstwa wśród członków grupy winnej. Pokazują, że potomkowie agresorów mają tendencję do uniewinniania odpowiedzialnych lub współsprawców swoich przodków, mobilizując przyczyny sytuacyjne lub obwiniając ofiary o swój los. To pragnienie wyłączenia może prowadzić do odmowy uznania statusu ofiary egzogrupy i ograniczać możliwości pojednania. Jednak nie wszyscy potomkowie starają się oczyścić swoich przodków. Pozytywne nastawienie do ofiar ich przodków zwiększa możliwości pojednania. Zauważmy, że według Shnabla i jego współpracowników te same pozytywne postawy można zmobilizować, by służyć odbudowie wizerunku grupy wewnętrznej zagrożonej ludobójczą przeszłością. Jednak pozytywne nastawienie do ofiar ich przodków jest źródłem negatywnych uczuć, takich jak poczucie winy, wstyd, wyrzuty sumienia czy żal. Według Imhoffa, Bilewicza i Erba istnieje różnica między poczuciem zbiorowego żalu a poczuciem zbiorowej winy po wspólnej historii konfliktu między dwiema grupami. Uczucie żalu wywodzi się z poczucia empatii wobec ofiar. To uczucie mniej awersyjne niż poczucie winy generuje większą gotowość do poprawy postaw i intencji kontaktu z członkami grupy pokrzywdzonej. . Zbiorowe poczucie winy jest więc bardziej awersyjne i wynika z uznania ich odpowiedzialności wobec historii. W przeciwieństwie do uczucia żalu, poczucie winy (jak wstyd) wywołuje większą motywację do zadośćuczynienia za czyny popełnione przez ich przodków. W tym miejscu wokół pamięci Zagłady ustanowiono „ramę odniesienia”, by użyć wyrażenia Nicole Lapierre. W nowszej publikacji Lapierre stwierdza, że „ruchy [d] es walczą o uznanie, a nawet zadośćuczynienie za zbrodnie z przeszłości, zwłaszcza te dotyczące transatlantyckiego handlu niewolnikami i niewolnictwa” i przeważają wśród tych winnych. sytuacje.
W obu przypadkach potomkowie mają poczucie ciągłości historycznej. Jeśli członkowie grupy wierzą, że dzielą wspólną esencję ze swoimi winnymi przodkami, poczują się zmuszeni do zadośćuczynienia. I odwrotnie, to samo poczucie esencjalizmu grupy, do której należą, może również prowadzić do odmowy odpowiedzialności ich przodków, a tym samym ich grupy.