Samoorganizacja to zjawisko , dzięki któremu układ organizuje się. Systemy fizyczne , biologiczne lub ekologiczne , społeczne mają tendencję do organizowania się. Jest to albo początkowa organizacja systemu podczas jego spontanicznego wyłaniania się , albo, gdy system już istnieje, pojawienie się organizacji bardziej ustrukturyzowanej lub złożonej .
Samoorganizacja działa więc przeciwko entropii (mówimy wtedy o negentropii ), która jest miarą nieporządku. Samoorganizacja zachodzi poprzez interakcje wewnętrzne i zewnętrzne w stosunku do systemu, w jego otoczeniu i z jego otoczeniem . Zużywa energię, która służy w ten sposób do ustanowienia i utrzymania samoorganizującego się systemu. Samoorganizacja przeciwstawia się przypadkom, w których system jest organizowany lub reorganizowany siłą z zewnątrz, to znaczy przemocą , aktami władzy : łączy się to również z kontrastem między autonomią a heteronomią .
Zazwyczaj samoorganizujący się system ma pojawiające się właściwości . Poza krytycznego progu o złożoności , systemy można również zmienić stan, lub spędzić fazę niestabilna w fazie stabilnego lub odwrotnie. Jeśli rosną, ich wzrost może zmienić tempo; możemy zaobserwować przejście od początkowego wzrostu wykładniczego wyglądu do logistycznego wzrostu w przypadku redukcji zasobów.
Najbardziej oczywiste przykłady samoorganizujących się systemów pochodzą z fizyki . Również w tej dziedzinie termin pojawił się po raz pierwszy. Samoorganizacja występuje również w chemii, gdzie często jest synonimem samoorganizacji. Koncepcja samoorganizacji ma również kluczowe znaczenie w systemach biologicznych , czy to na poziomie komórkowym, czy społecznym. Nadal istnieje wiele przykładów samoorganizujących się zjawisk w innych dyscyplinach, w tym w naukach społecznych, ekonomii i antropologii . Automaty komórkowe wśród pierwszych mechanizmów matematycznych zaproponował zbadanie systemów formalnie samoorganizujące.
Czasami pojęcie samoorganizacji wiąże się z pojęciem emergencji . W literaturze często spotykamy następującą definicję: mówi się, że zjawisko pojawia się, gdy nie można było przewidzieć jego obserwacji na podstawie samej wiedzy o systemie, w którym się pojawia. Można jednak zbudować modele matematyczne, aby odtworzyć te zjawiska, zbadać ich właściwości i warunki ich pojawienia się. Więc inni ludzie mówią o złożonych systemach. Samoorganizacja Heinza von Foerstera i W. Rossa Ashby'ego należy do cybernetyki pierwszej generacji, czyli do fizycznego „sygnału”; następnie przedstawił Cybernetykę drugiej generacji, psychiczny „znak” z Gregory Batesonem i Anthonym Wildenem w podejściu ekosystemowym.
Henri Atlan rozwinął zasadę samoorganizacji w „zasadzie złożoności przez hałas”, opartej na teorii informacji Claude'a Shannona i na wkładzie Léona Brillouina , rozróżniając hierarchiczne poziomy złożoności, hałas poziomu stanowiącego część informacji wyższego poziomu. Jean-Louis Le Moigne z kierownictwa nazwał to „zasadą organizacji przez dostępność podczas imprezy”. Dla Edgara Morina jest to poetycko i poetycko „zaburzenie organizacyjne”.
Pomysł, że dynamika systemu może samodzielnie zwiększyć wewnętrzny porządek systemu, sięga czasów starożytnych . Między innymi starożytni atomiści Wierzyli, że organizacja jest nieuniknioną własnością, o ile zapewniona jest wystarczająca ilość czasu, przestrzeni i materii, chociaż nie było konkretnego powodu, aby obserwować organizację, a nie chaos.
Następnie René Descartes przywołał tę ideę w piątym tomie Rozprawy o metodzie , następnie dojrzał i rozwinął go w książce zatytułowanej Le Monde który nigdy nie został opublikowany. Kartezjusz przedstawił ideę, że prawa natury mają tendencję do tworzenia organizacji .
W XVIII th wieku pojawił się ruch przyrodników dążących do określenia praw uniwersalnych wyjaśnić różnorodność organizmów żywych. Te nowe widoki, znalazłszy związane z Lamarkizm lub transformizm , odbyły się w niełaskę przed przekazał zaszczyt przez pionierów takich jak D'Arcy Thompson Wentworth (1860-1948) na początku XX th wieku . Dzisiaj, nurt myśli multidyscyplinarnej w biologii teoretycznej, uważa, że istnieją uniwersalne prawa (wynikające z fundamentalnej fizyki i chemii), które rządzą strukturami i ich ewolucją w systemach biologicznych, takich jak René Thom .
Termin „samoorganizacja” został prawdopodobnie wprowadzony w 1947 r. Przez psychiatrę i inżyniera W. Rossa Ashby'ego . Termin samoorganizacja był następnie używany przez społeczność pracującą nad ogólną teorią systemów w latach sześćdziesiątych XX wieku, ale termin ten nie rozpowszechnił się w literaturze naukowej, dopóki nie został przyjęty przez fizyków i innych badaczy zajmujących się układami złożonymi w latach 70 i lata 80. Na przykład w swojej pracy Les Systèmes du destin (Dalloz, 1976) Jacques Lesourne opisuje wzajemne powiązanie systemów biologicznych, a następnie społeczno-ekonomicznych.
Samoorganizacja zwykle charakteryzuje się:
W kolejnych rozdziałach przedstawiono pewną liczbę zjawisk (samo -?) Zorganizowanych przez dyscypliny, odwołujących się do koncepcji samoorganizacji. Należy jednak pamiętać, że nie da się określić, czy te zjawiska są tak wieloma przejawami tego samego procesu, czy też są tylko analogiami. Pojęcie samoorganizacji, pomimo pozornej prostoty, okazuje się niezwykle trudne do zdefiniowania formalnie lub matematycznie i jest całkiem możliwe, że rygorystyczna definicja wyklucza wiele zjawisk obecnie klasyfikowanych pod tym szyldem.
Należy również wspomnieć, że im bardziej zjawisko jest usuwane z pola fizyki, tym bardziej idea samoorganizacji w sensie fizycznym budzi kontrowersje. Choć intuicyjnie samoorganizujące się może być, poszukiwanie fizycznych lub statystycznych wyjaśnień zjawiska jest karane, ponieważ jest redukcyjne (por. Holizm , „redukcjonizm” w filozofii nauki i wyłanianie się ).
Podobnie, gdy usiłuje się przejść od samoorganizacyjnych cech zjawiska biologicznego lub socjologicznego do fizycznego lub matematycznego wyjaśnienia tych cech, napotyka się na fakt, że cechy te nie mogą istnieć bez ostatecznej przyczyny (por. Teleologia ). .
Istnieje wiele ogólnych procesów, o których można powiedzieć, że są samoorganizujące się. Na przykład w fizyce :
Samoorganizacja ma miejsce, gdy organizacja została zmieniona, a system nie został zniszczony i nadal funkcjonuje. Ta modyfikacja prawdopodobnie spowoduje nowe właściwości. System może zatem zreorganizować się w sposób, który nie został wcześniej wyraźnie zaprogramowany.
Różnica w stosunku do fizycznościTo, co odróżnia życie od innych organizacji, to jego własna złożoność organizacyjna i pojawiające się zalety. We wszystkich żywych istotach samoorganizacja reguluje i koryguje związane z nią procesy organizacyjne. Obejmuje informacje, komunikację, programy i operacje logiczne, ponieważ naturalne fizyczne organizacje są realizowane poprzez spontaniczne procesy.
Różnica w stosunku do sztucznych maszynSztuczna maszyna jest zbudowana przez ludzi. W organizmach żywych programy genetyczne rozwinęły się i przekształciły dzięki złożonemu procesowi ewolucyjnemu. Nie interweniował deus ex machina. Sztuczna maszyna znajduje się w środowisku zewnętrznym w stosunku do niej. Żywa maszyna znajduje się w tym środowisku, z którym ma zintegrowane właściwości. Jednak pewien margines nieokreśloności można przypisać sztucznej maszynie, aby być wrażliwym na informacje zewnętrzne. Musi więc być „otwarty”, względnie autonomiczny i zdolny do integracji hałasu.
Tryb pracySamoorganizacja żywych istot nie odbywa się w sposób hierarchiczny, ale odbywa się w pętli, która łączy jednostkę, gatunek i środowisko. Z interakcji między tymi składnikami wyłaniają się nowe właściwości, które przenoszą system na wyższy poziom. Te nowe właściwości mogą przełożyć się na zdolność adaptacji do nowych warunków. W odpowiedzi na nieprzewidziane zakłócenia mogą wówczas pojawić się nowe struktury lub funkcje. Względna nieprzewidywalność tych właściwości wynika z przypadku i złożoności.
Powstawanie i przemieszczanie się rojów, rojów lub ławic owadów, ptaków lub ryb powoduje zachowanie samoorganizacji. Wynika to z pewnego rodzaju zbiorowej inteligencji, bez centralnego kierowania, zwanej „inteligencją rojową”. Zjawisko samoorganizacji wyłania się z lokalnych interakcji między poszczególnymi podmiotami, determinowanych regułami stosunkowo prostego zachowania. Można go modelować i wykorzystywać w badaniach ruchu drogowego lub ruchu tłumu.
Owady społeczneSpołeczeństwo owadów społecznych, mrówek, termitów, pszczół funkcjonuje w sposób niehierarchiczny. Pracownicy wykonują różne czynności wspólnie, w pełnej współpracy. Jest to zjawisko samoorganizacji, w którym pojawia się rozproszona inteligencja zbiorowa. Spontaniczne interakcje między osobami są przekształcane w regulacyjne sprzężenia zwrotne, pozwalające na homeostatyczną całość.
KręgowceU kręgowców rozwój aparatu neuromózgowego umożliwił interakcje społeczne i komunikację z partnerami i kongenerami. Od pewnego etapu relacja z innymi prowadzi do rozwoju wiedzy, a dialektyka działania / wiedzy staje się dialektyką działania / wiedzy / komunikacji. Rozprzestrzenianie się wszelkiego rodzaju komunikacji między jednostkami tworzy coraz bardziej złożoną sieć społeczną sprzyjającą rozwojowi jednostek, co sprzyja złożoności społecznej.
JęzykJęzyk był decydującym elementem w rozwoju społeczeństw ludzkich. Pozwala na wypowiedzi, które same w sobie zazębiają się z praktyką antropospołeczną, być może prowokują do działań i performansów. Z języka i komunikacji wyłoniły się myśli, świadomość i nowe umiejętności.
GospodarkaPojawienie się relacji gospodarczych i stabilnych cen można opisać jako wynik wielu indywidualnych interakcji bez zbiorowego zamiaru. Jest to teoria samoorganizacji w gospodarce opracowana we Francji w latach 80. przez Jacquesa Lesourne'a i jego współautorów.
Ruch drogowySamoorganizacja kierowców w ruchu drogowym determinuje prawie wszystkie zjawiska czasoprzestrzenne związane z obserwowanym ruchem. Ten złożony dynamiczny proces został wymodelowany w latach 1996–2002 przez Borisa Kernera w jego teorii trzech faz handlu ludźmi .
Pojęcia pokrewne:
Osobowości: