Sztuka prehistoryczna

Jeśli pierwsze dyskretne przejawy sztuki prehistorycznej pochodzą z końca paleolitu środkowego , to nie nabiera to realnego znaczenia aż do początku paleolitu górnego (45 000 do 12 000 lat pne ) z początkiem paleolitu górnego (45 000 do 12 000 lat). BC ) „ Orynian, który wyznacza pierwszy przejaw sztuki figuratywnej . Jest wtedy bardzo zróżnicowana pod względem tematyki, technik i podpór. Zawiera figuralne przedstawienia zwierząt , często schematyczne przedstawienia antropomorficzne , a także liczne znaki. Sztuki przedhistoryczny następnie opracowane w Kultura Grawecka , w Solutrean, następnie magdaleński , często uważany za apogeum sztuki paleolitycznej.

W mezolicie (12.000 do 8.000 lat pne ) figuratywne manifestacje artystyczne są rzadkie. Z tego okresu znane są kamyki malowane lub grawerowane figurami geometrycznymi.

W neolicie (8000 do 3000 lat pne ) ponownie rozwinęła się sztuka figuratywna, w szczególności obejmująca zwierzęta domowe. Zaczynają być stosowane nowe podpory, na przykład przy zdobieniu ceramiki ceramicznej.

Sztuka prehistoryczna jest głównie dziełem współczesnych ludzi ( Homo sapiens ), ale niektóre odkrycia przypisuje się neandertalczykom ( Jaskinia Gorham ).

Różne teorie na temat znaczeń sztuki prehistorycznej

Prehistorycy od dawna uważali, że sztuka prehistoryczna miała wyjątkową kolebkę (narodziny w Europie) i stopniowo ewoluowała, stając się coraz bardziej wyrafinowaną (od najprostszej do najbardziej skomplikowanej, jak na przykład chronologia stylistyczna w czterech okresach André Leroi-Gourhana , z możliwe „nakładanie się” między okresami). Powstanie sztuki w różnych regionach świata, a wynalazek z jaskini Chauvet w 1994 roku całkowicie nazywają tę koncepcję pod znakiem zapytania. Węgiel-14 randki z 36000-letnich obrazów Chauvet za „dosłownie rozbita ideę liniowej ewolucji sztuki prehistorycznej i z jąkając sztuki prymitywnej, z surowego i grubej stylu, z którego wyłonił się stopniowo. Do twórczego apoteozę Lascaux .

Proponuje się różne teorie na temat pochodzenia sztuki prehistorycznej, aby wyjaśnić wielki artystyczny rozkwit paleolitu:

Strukturalistą podejście od André Leroi-Gourhan w 1960 roku , ze swej strony, ostrożnie, wykluczyć jakąkolwiek chęć do interpretacji. „Od tego czasu większość prehistoryków podporządkowała się jego argumentacji i przekonaniu, że jakakolwiek próba wyjaśnienia odwołującego się do znaczeń sztuki prehistorycznej była skazana na niepowodzenie, podejście z konieczności umiejscowione z powodów podmiotowości poza polem naukowym” . Liczne teorie świadczą o swojej zbędności poprzez mnogość wyjaśnień, na których są oparte. Wszystkie znaczenia są rzeczywiście możliwe, ponieważ różnią się w zależności od regionu w zależności od przekazywanej wiadomości. Sztuka „może być skierowana do mniej lub bardziej rozległej społeczności, o zróżnicowanej wiedzy ze względu na przynależność do tej samej grupy lub do innej grupy, także ze względu na wiek, płeć, stopień wtajemniczenia, rolę społeczną i wiele innych parametrów. Może wydać ostrzeżenie lub sformułować zakaz. Może również opowiadać historię, świecką lub sakralną, lub nie mieć innego znaczenia niż manifestacja lub afirmacja obecności (graffiti). Czasami nie jest adresowana do ludzi, ale do bóstw i próbuje nawiązać łączność ze światem nadprzyrodzonym” .

Typologia

Archeolog Emmanuel Anati proponuje następującą typologię:

Obsługuje

Techniki

Praca z grawerowanymi liniami (palcem do miękkich materiałów, takich jak glina, dłutem do najtwardszych materiałów, takich jak kość lub skały) lub z malowanymi liniami polega na odrysowywaniu konturów i pewnych szczegółów (z dużą różnorodnością aspektów linii pokolorowane „ołówkami”: przerywane, gładkie, wymodelowane ). Obraz monochromatyczny lub polichromowany wykorzystuje materiały barwiące (węgle, pigmenty mineralne) nakładane w jednolitym kolorze , techniką stemplowania , stemplowania , sufletu ( naświetlanie farby proszkowej bezpośrednio techniką plucia ustami  lub dmuchawką ) , kikut lub za pomocą kępek włosów lub włókien roślinnych (przodków pędzla).

Rodzaje

Przedstawienia mogą przedstawiać 3 rodzaje znaków, kojarzone lub nie, w zmiennych proporcjach.

Motywy

5 głównych tematów szczegółowych można wyróżnić:

Pojawienie się sztuki w paleolicie

Początki naszego gatunku Homo sapiens są z pewnością afrykańskie i sięgają 200 000 lat. Teoria „rewolucji symbolicznej” (pojawienie się nowoczesnego języka, sztuki i zachowań 40 000 lat temu), która pojawiła się po stuleciu eksploracji początków sztuki prehistorycznej, upadła, zwłaszcza wraz z odkryciem w latach 2000. ozdób wykonanych na muszle Nassarius gibbosulus  (w) i pochodzące ze środkowego paleolitu między -100 000 a -50 000 lat. Ponadto datowanie sztuki prehistorycznej przeżywa obecnie wiele wstrząsów, a datowanie lub pojedyncze odkrycie, zwane unicum , jest nadal wątpliwe. Datowanie dzieł artystycznych jest również przedmiotem wielu badań: datowanie bezpośrednie ( węglem 14 -  węglowym , kostnym  , magnetycznym rezonansem jądrowym , termoluminescencją na rozgrzanym krzemieniu lub kalcycie), datowanie pośrednie (dzięki kontaktowi z figurami z warstwami siedlisko dnia lub przypisać do określonej kultury lub do obturacji groty; celownik węglem 14 lub uranu-toru ze złogów -  kalcyt , szczawian wapnia,  - osadza się na pracach), każdej metody celownik posiada swoje własne pola zastosowania i trudności.

Według niektórych autorów obawy estetyczne mogły przejawiać się już w dolnym paleolicie na kilka sposobów:

Pod koniec paleolitu środkowego pojawiają się na kościach lub kamieniach pierwsze nacięcia bez funkcjonalnej roli. W Republice Południowej Afryki zakład Blombos dostarczał grawerowane i kolorowe kamienie o skomplikowanych wzorach geometrycznych, kojarzonych z ornamentami z muszli . Odkrycie to, datowane na ponad 75 000 lat BP , jest jedną z najstarszych form ludzkiej ekspresji artystycznej. Odzwierciedla zdolności abstrakcyjne Homo sapiens tamtych czasów.

Niektóre stanowiska Mousterian dostarczyły również niezwykłych minerałów lub skamieniałości zebranych przez neandertalczyków podczas ich podróży. Dotyczy to szczególnie jaskiń Arcy-sur-Cure . Ponadto, niektóre prace Kultura Mustierska można przypisać do neandertalczyków, jak maską Roche-Cotard  (w) , że malowidła jaskiniowe z Nerja jaskiń z La Pasiega  (in) do Maltravieso  (ES) .

Odkrycia te wspierają zatem model stopniowej ewolucji w Afryce przez 200 000 lat i nie zaprzeczają innej teorii, „mianowicie scenariuszowi, który przewiduje wielokrotne pochodzenie kultur symbolicznych wśród kilku populacji ludzkich”.

Sztuka górnego paleolitu

Eksplozja form sztuki jest charakterystyczna dla górnego paleolitu . Że Homo sapiens jest głównym aktorem tej rewolucji, chociaż badacze teraz wierzą, że niektóre prace mogą być przypisane do neandertalczyków .

Pierwsze znane przedstawienia figuratywne są indonezyjskie: są to malowidła ścienne jaskini Leang Bulu Sipong 4 , datowane 43 900 lat wcześniej na wyspie Sulawesi , w 2019 roku. Swoim wiekiem „wypierają” inny indonezyjski obraz jaskiniowy, datowany 40 000 lat temu, w jaskini Lubang Jeriji Saléh  (in) (wyspa Borneo ), ogłoszonej w 2018 roku jako „  najstarsze znane dzieło figuratywne  ”.

Około 32 000 lat temu sztuka była już bardzo różnorodna i odnosiła sukcesy, zarówno pod względem tematycznym, jak i technicznym. W Jaskini Chauvet , jednym z najstarszych znanych malowideł jaskiniowych , wiele technik (grawerowanie, malowanie, szkice cyfrowe , odbitki itp.) zostało użytych do stworzenia czasami bardzo realistycznych postaci zwierząt. Ryciny Arcy-sur-Cure są mniej więcej tak stare. W tym samym czasie statuetki z kości słoniowej znane są również jako „  człowiek-lew  ” z Hohlenstein-Stadel . Chociaż sztuka górnego paleolitu obejmuje prawie dwadzieścia tysięcy lat, możliwe jest zidentyfikowanie szeregu ogólnych cech bez wchodzenia w szczegóły chronologiczne.

Podpory artystyczne

Sztuka górnopaleolityczna prezentowana jest w postaci malowideł jaskiniowych i jaskiniowych, ale także rzeźb i rycin w glinie , kamieniu , kości słoniowej lub kości . Prace projektowane z materiałów nietrwałych, takich jak drewno , skóry, a nawet tkaniny , niestety zniknęły. Można sobie tylko wyobrazić, czym musiały być, i jest pewne, że nasza wiedza pozostaje bardzo cząstkowa.

Metalu nie jest jeszcze znana. Pewne przedmioty, bardzo delikatne i delikatne, nie wydają się wyłącznie użytkowe i mogą pełnić funkcję ceremonialną . Wielu świadków sztuki pojawia się na elementach życia codziennego, które niewątpliwie miały pozaartystyczną rolę, takich jak silniki odrzutowe .

Sztuka naskalna Sztuka ścienna

Sztuka jaskiniowa obejmuje prace malowane, ryte lub rzeźbione. Te ostatnie są często kojarzone ze schroniskami skalnymi ( Roc-aux-Sorciers w Angles-sur-l'Anglin ). Jaskinia Lascaux ma więcej niż ryciny obrazów. W zależności od twardości ściany, artysta do cięcia ściany używał samych rąk (ściany gliniane) lub narzędzi z kamienia i drewna. Niektóre wymodelowane kreacje to prawdziwe arcydzieła, takie jak żubr w jaskini Tuc d'Audoubert .

W przypadku farby trzy podstawowe kolory to czerwony, czarny i żółty.

Dla różnych użytych pigmentów:

Analizy pigmentowe wykazały w niektórych przypadkach realizację złożonych receptur zawierających niebarwione wypełniacze mineralne.

W niektórych przypadkach artysta odrysowywał kontur pędzlem lub bezpośrednio kawałkiem węgla, a następnie wypełniał go różnymi procesami: pędzlem, nakładaniem ręcznym, dmuchaniem w tubę. Ten ostatni proces drobno nakrapiał ścianę, umożliwiając subtelne efekty gradientowe.

Artyści paleolitu wykorzystywali naturalne kształty ścian do tworzenia figur. Czasem więc pokazano tylko kilka zarysów figury, resztę sugeruje kształt ściany.

Sztuka mebli

Sztuka ruchoma to sztuka przedmiotów, czy to użytkowych, czy nie. W tej kategorii znajdziemy okrągłe wyboje, jak Wenus , ale także rzeźbione bronie, jak silniki odrzutowe, oraz przedmioty codziennego użytku, jak gliniane lampy z wygrawerowanymi znakami.

Często dostrzegamy związek między sztuką ruchomą a sztuką jaskiniową: ta sama ikonografia, ten sam styl.

Mężczyźni z okresu paleolitu wiedzieli już, jak ozdobić swoją broń. Posiadali ruchomą sztukę składającą się z zawieszek i zdobionych tabliczek.

Ikonografia

Można wyróżnić trzy typy przedstawień: znaki, zwierzęta i wyobrażenia ludzi.

Oznaki

Znaki są zdecydowanie najczęstsze, różnorodne i trudne do interpretacji. Można je znaleźć zarówno w sztuce jaskiniowej, jak iw sztuce ruchomej. Zwykle towarzyszą zwierzętom, ale są też tablice z tabliczkami, jak w jaskini Niaux .

Znaki te to kropki, strzałki, dłonie ujemne i dodatnie, ze zmienną liczbą palców, tektiformy , kolorowe siatki o różnych odcieniach, rodzajach liści itp. Lista jest prawie niemożliwa do ustalenia, są tak różnorodne. Kolor zawsze wydaje się mieć ogromne znaczenie.

André Leroi-Gourhan zaproponował interpretację tych znaków jako symboli seksualnych. Na przykład na panelu znaków jaskini Niaux, znaki strzałek kojarzą się z kobietą, a kropki z mężczyzną. Inni prehistorycy uważają, że jest to jakiś system cyfrowy.

Reznikoff stwierdza, że ​​czerwone kropki wydają się mieć czysto dźwiękowe znaczenie. Zgodność między czerwonymi kropkami a rezonansami w wielu jaskiniach sięga 99%. Już w 1988 roku Reznikoff i Dauvois, po przestudiowaniu licznych zdobionych jaskiń, określili trzy podstawowe zasady:

  • większość obrazów (80% do 90%) znajduje się w miejscach dźwiękowych lub w ich pobliżu (mniej niż 1  m );
  • najlepsze miejsca dźwiękowe są zawsze oznaczone i często udekorowane;
  • lokalizację niektórych znaków można wytłumaczyć jedynie jakością dźwięku ich lokalizacji, a ponadto można je znaleźć „nasłuchiwanie”.
Dzikiej przyrody

Zwierzęta to drugi ulubiony temat prehistorycznych artystów. Były one oczywiście inspirowane gatunkami zwierząt widocznymi w ich środowisku, ale nie szczególnie gatunkami, na które polowały. Niezwykle rzadkie są figuracje przywołujące środowisko roślinne.

Bestiariusz zmienia się w zależności od regionów i czasów: Jednak, większość dużych roślinożerne ( koni , bizona , tura ) znajdują się, jak w grocie Lascaux .

Inne gatunki są reprezentowane rzadziej, czasem z silną dominacją geograficzną lub chronologiczną: lwy i nosorożce w jaskini Chauvet , w Ardèche , jelenie w jaskiniach regionu Cantabres w Hiszpanii czy mamuty w Rouffignac , w Dordogne . Zdarza się również, że przedstawiane są zwierzęta nieokreślone lub „fantastyczne”: postać z hali byków w Lascaux bywa nazywana „  jednorożcem  ”.

D'Huy i Le Quellec (2012) przywołują praktykę w Egipcie i na libijskiej pustyni przedstawiania postaci zwierząt strzelistych w celu zapobieżenia animacji obrazów i sugerują, że prehistoryczne postacie zwierząt strzelistych znane we Francji mogą mieć ten sam cel i niezwiązany z żadną rzekomą magią łowiecką

Niektóre zwierzęta przedstawiane są niekiedy według konwencji stylistycznych mniej lub bardziej jednolitych w skali regionu. Na przykład konie w południowo - zachodniej Francji mają okrągły, szeroki brzuch, a nogi są ledwo zarysowane.

Zwierzęta są czasami zgrupowane razem, zawarte w scenografii. Tak więc w jaskini Chauvet znajdujemy wyobrażenie nosorożca zwieńczonego kilkoma liniami grzbietowymi, co daje wrażenie głębi i mnogości wywołując stado. Grupy mogą obejmować zwierzęta tego samego gatunku, ale często łączą kilka różnych gatunków. Powszechne są również nakładanie warstw i skrobanie. Czasami człowiek jest odpychany na bok, jak koń w przejściu w Lascaux.

Ruchoma grafika zawiera również szereg przedstawień zwierząt, zwłaszcza na końcach silników. Ster strumieniowy od płowego do ptaka jest jednym z najtrudniejszych. Element prestiżu ze względu na swoją kruchość jest arcydziełem dużej serii obiektów tego samego typu. Konie w rundzie są również powszechne.

reprezentacje ludzkie

Wyróżniają się trzy główne typy przedstawień ludzkich:

  • bezpłciowe reprezentacje ludzkie: postać bez płci;
  • przedstawienia antropomorficzne: postacie na wpół ludzkie, na wpół zwierzęce, czasami zredukowane do prostych masek, jak w jaskini Altamira w Hiszpanii lub na ziemi, jak w Jaskini Trzech Braci  ;
  • reprezentacje ludzkie z rozpoznawalną płcią żeńską lub męską. Można zauważyć nadreprezentację płci żeńskiej w stosunku do płci męskiej.

Niektóre interpretacje są możliwe, ale pozostają w porządku hipotezy. Tak więc niektóre przedstawienia ludzkie z płcią żeńską mogą być symbolem płodności, o czym świadczą statuetki „  Wenus  ”, której biodra i brzuch są powiększone, a głowa i kończyny zredukowane do najprostszego wyrazu. Wenus z Willendorfu jest jednym z najbardziej znanych przykładów. Hipertrofia lub atrofia mogą odgrywać rolę figury retorycznej, podkreślając określoną część ciała w celu wyrażenia idei. Stylizowany sromu i ryciny występują w jaskini sztuki wzmocnić tę hipotezę.


„Ludzie w trudnej sytuacji w obliczu zwierzęcia”: przykład można znaleźć w studni w Lascaux, w Roc de Sers i na tablicy z Mas d'Azil przechowywanej w Muzeum Starożytności Narodowej w Saint-Germain-en -Laye. Człowiek leży przed szarżującym zwierzęciem lub walczy z nim.

Sztuka epipaleolitu i mezolitu

Ten okres przejściowy jest stosunkowo ubogi w artystyczne manifestacje, ograniczone do malowanych kamyków ( Azilian ) i niektórych sylwetek zwierząt we Francji i Włoszech. Ryciny naskalne (foki, wieloryby, ryby itp.) są znane w Norwegii.

Sztuka neolityczna

Megalityzm

Megalityzm to najstarsza w historii ludzkości forma architektury monumentalnej. Jako taki jest również częścią sztuki prehistorycznej. Nawet jeśli jego pierwotna funkcja nie była bezpośrednio „artystyczna”, ale religijna, megalit jest czasami uprzywilejowanym medium sztuki swoich czasów. Na przykład, orthostats tych dolmeny mogą być ozdobione bardzo skomplikowanych grafik, symbolika, która wciąż nam umyka; być może zostały wyrzeźbione i mają antropomorficzny kształt, przypominając w ten sposób prawdziwe prehistoryczne posągi, z których niektóre charakteryzują się do tego stopnia piersiami (żeńskie bóstwo opiekuńcze?), rzędami naszyjników itp. Podobnie posągi-menhiry to megality, których ryciny są czasami bardzo zaawansowane i liczne, są świadkami artystycznej działalności prehistorycznych ludzi, sztuki związanej z sacrum.

Neolityczna sztuka ruchoma

Neolityczna sztuka ruchoma , obok wielu elementów zdobniczych i obrzędowych, obejmuje szeroką gamę form ceramiki i innych przedmiotów codziennego użytku. Rzeźba zna wczesny i oryginalny rozwój: praktycznie we wszystkich neolitycznych kulturach Europy Wschodniej pojawiają się od dawnych epok figurki kobiece z terakoty, ale także z kamienia, mające przedstawiać hipotetyczną „Boginię Matkę” symbolizującą płodność.

Uwagi i referencje

Uwagi

  1. Wyrafinowane techniki (efekty perspektywiczne, rozmycie w celu przełożenia niuansów sierści lub modelowanie ciała, strzyżenie w celu podkreślenia reliefu, rozległa kompozycja całości ) zostały wynalezione na początku górnego paleolitu przez oryniaków .
  2. „U podstaw takiej twórczości artystycznej leży głęboka wiedza o formach zwierzęcych, którą może dać tylko codzienne doświadczenie życia łowcy wielkich bestii; bez polowania na grubą zwierzynę, bez naturalistycznej sztuki jaskiniowej ”.
  3. Na przykład renifery i jelenie to dwa najczęściej polowane zwierzęta w południowo-zachodniej Francji i północnej Hiszpanii, ale żubr i koń dominują w przedstawieniach artystycznych. Por. różnice zaobserwowane między zoocenozami , tafocenozami i ikonocenozami (bestiaria figuratywne) badanymi przez François Djindjiana .
  4. Bloki barwnika na bazie ochry , węgla drzewnego lub węgla drzewnego, zwłaszcza tych z węgla drzewnego. Postrzępiony koniec przeżutego patyka odgrywa tę samą rolę.
  5. W schronach oświetlonych światłem dziennym kolonizacja ścian przez bakterie, mikrogrzyby i porosty powoduje powstawanie biofilmu złożonego z kwasu szczawiowego . To, w kontakcie z węglanem wapnia, tworzy kryształy szczawianu wapnia ( whewellite lub weddellit ), które można datować węglem 14.

Bibliografia

  1. [Clottes 1995] Jean Clottes , „  Oryginalność jaskini Chauvet-Pont-d'Arc w Vallon-Pont-d'Arc (Ardèche)  ”, Sprawozdania z sesji Académie des Inscriptions et Belles-Lettres , s. o  2,1995, s.  565 ( czytaj online [na persee ]).
  2. Azéma i Brasier 2016 , s.  392.
  3. Lorblanchet 1999 .
  4. Delporte 1990 , s.  42, 191.
  5. Salomon Reinach , „  Sztuka i magia w powiązaniu z obrazami i rycinami z epoki reniferów  ”, L'Anthropologie , t.  14,1903, s.  257-266.
  6. [Bégouën 1939] Henri Bégouën , „  Magiczne podstawy sztuki prehistorycznej  ”, Scientia ,1939, s.  202-216 ( czytaj online [histoiredelafolie.fr], konsultowane 20 stycznia 2021 r. ).
  7. [Breuil 1952] Henri Breuil , Czterysta wieków sztuki jaskiniowej , Montignac, Centrum badań i dokumentacji prehistorycznej,1952, s.  22.
  8. [Djindjian 2012] François Djindjian , „Funkcje, znaczenia i symbolika przedstawień zwierząt paleolitycznych” , w: Clottes J. (red.), Sztuka plejstoceńska na świecie (Proceedings of the IFRAO  Congress (en) , Tarascon-sur-Ariège , wrzesień 2010 „Znaki, symbole, mity i ideologia…”),2012( przeczytaj online [PDF] na blogs.univ-tlse2.fr ).
  9. Delporte 1990 , s.  195.
  10. [Anati 2004] Emmanuel Anati, Religia początków , Hachette,2004, 178  s. ( ISBN  978-2-01-279234-0 ).
  11. [Testart 2016] Alain Testart, Sztuka i religia: od Chauvet do Lascaux , Paryż, Gallimard,2016, 373  s..
  12. [Clottes & Lewis-Williams] Jean Clottes i David Lewis-Williams, Szamani prehistorii: trans i magia w ozdobnych jaskiniach , Punkty,2007, 236  s. ( ISBN  978-2-7578-0408-7 ).
  13. [Beaune 1998] Sophie A. De Beaune , „  Szachanizm i prehistoria. Epizodyczne seryjny  ” L'Mężczyzna , N O  147,1998, s.  203-219 ( czytaj online [na persee ]).
  14. [Le Quellec 2006] Jean Loïc Le Quellec, „  Rozszerzenie pola szamanizmu na sztukę naskalną Afryki Południowej  ”, Afryka i historia , cz.  2 n o  6,2006, s.  41-75 ( czytaj online [na cairn.info ])
  15. „  Różne teorie wyjaśniania sztuki prehistorycznej  ” , na hominides.com (konsultacja w maju 2021 r . ) .
  16. [Lorblanchet i in. ] Michel Lorblanchet, Jean-Loïc Le Quellec, Paul Bahn et al., Szamanizmy i sztuki prehistoryczne: wizja krytyczna , Paryż, Errance,2006, 335  s. ( ISBN  978-2-87772-323-7 , informacja BNF n O  FRBNF40166683 ).
  17. [Le Quellec 2017] Jean-Loïc Le Quellec, „  Art of prehistorycznych jaskiń i mitologia  ” List Towarzystwa Przyjaciół Musée de l'Homme , n o  85,2017, s.  4 ( przeczytaj online [na academia.edu ]).
  18. Vialou 1996 .
  19. [Hayden 2008] Brian Hayden, Człowiek i nierówność. Wynalezienie hierarchii w prehistorii , edycje CNRS,2008, 161  pkt..
  20. [Guy 2017] Emmanuel Guy, Co sztuka prehistoryczna mówi o naszych początkach , Flammarion,2017, 365  pkt. ( przeczytaj online ).
  21. [Stépanoff 2018] Charles Stépanoff, „  Prehistoryczni mężczyźni nigdy nie byli nowocześni  ” (O: Emmanuel Guy, Co prehistoryczna sztuka mówi o naszych początkach , Paryż, Flammarion, 2017 („Au fil de l''history”) i Baptiste Morizot, Les Diplomates konkubinacie. z wilkami na inną mapę życia , Marsylia, Wildproject, 2016 ( "Domaine Sauvage")), L'Homme , n os  3-4,2018, s.  123-152 ( czytaj online [na academia.edu ]), s.  227-228 .
  22. Leroi-Gourhan 1964 , s.  6.
  23. [Bruet 2018] Marc Bruet, Grotte Chauvet. Kamienne giganty , edycje L'Harmattan,2018( czytaj online ) , s.  20.
  24. [Bahn 1998] (w) Paul Bahn, The Cambridge Illustrated History of Prehistoric Art , Cambridge University Press,1998, s.  171.
  25. [Clottes 2003] Jean Clottes „  Od” sztuki dla sztuki „do szamanizmu: interpretacji sztuki prehistorycznej  ” Przegląd dla historii CNRS , n o  8,2003( przeczytaj online [na journals.openedition.org ]).
  26. Anati 2003 .
  27. .
  28. [Bouzouggar i in. 2007] (pl) Abdeljalil Bouzouggar, Nick Barton, Marian Vanhaeren, Francesco d'Errico, Simon Collcutt, Tom Higham, Edward Hodge, Simon Parfitt, Edward Rhodes, Jean-Luc Schwenninger, Chris Stringer, Elaine Turner, Steven Ward, Abdelkrim Moutmir i Abdelhamid Stambouli, „  82 000-letnie koraliki z muszli z Afryki Północnej i implikacje dla początków współczesnego ludzkiego zachowania  ” , Proceedings of the National Academy of Sciences , tom.  104 n O  24,czerwiec 2007, s.  9964-9969 ( DOI  10.1126 / science.1095905 , przeczytaj online [na pnas.org ]).
  29. .
  30. „  Prehistoryczna biżuteria i ozdoby  ” na hominides.com (dostęp w maju 2021 r . ) .
  31. „  Prehistoryczna sztuka ruchoma  ” , na hominides.com (konsultacja w maju 2021 r . ) .
  32. [Leguay 1877] Louis Leguay "  Procesy wykorzystywane do grawerowania i rzeźbienia kości z krzemienia  ", Biuletyn et de la Société Mémoires d'Anthropologie de Paris , n o  12,1877, s.  280-296 ( czytaj online [on persée ], konsultowane 16 kwietnia 2019 r. ).
  33. Delporte 1990 , s.  168-170.
  34. [Paillet 2018] Patrick Paillet, Czym jest sztuka prehistoryczna? Człowiek i wizerunek w paleolicie , edycje CNRS,2018( czytaj online ) , s.  153-154.
  35. [Picq i in. 2010] Pascal Picq , „Ludzie u zarania ludzkości” , w Michel Serres, Pascal Picq i Jean-Didier Vincent, Czym jest człowiek? , wyd. Le Pommier, kol.  " Gimnazjum ",2010( ISBN  2746501309 ) , s.  64.
  36. [Vanhaeren & D Errico 2011] Marian Vanhaeren i Francesco d'Errico „  Pojawienie ciała ozdobiona  ” cywilizacji , obj.  59, n o  1,2011, s.  10 4000 / cywilizacje.2589 ( DOI  10.4000 / cywilizacje.2589 ).
  37. Romain Pigeaud, „Czy archeolodzy mogą zrozumieć sztukę jaskiniową? », Le Salon noir audycja we Francji Kultura , 5 września 2012
  38. [Sauvet 2015] Georges Sauvet, „  W poszukiwaniu straconego czasu. Pochodzący metod w dziedzinie przedhistorycznego: przykład miejsc oryniackiej  ” Palethnologie , n O  7,2015, s.  222 ( DOI  10.4000 / paletnologia.815 ).
  39. [Pettitt & Pike 2007] (w) Paul Pettitt i Alister Pike, „  Datowanie europejskiej paleolitycznej sztuki jaskiniowej: postęp, perspektywy, problemy  ” , Journal of Archaeological Method and Theory , tom.  14, n o  1,Marzec 2007, s.  27-47 ( DOI  10.1007 / s10816-007-9026-4 ).
  40. [Rowe 2012] (w) Marvin W. Rowe, „  Bibliografia datowania sztuki naskalnej  ” , Rock Art Research , tom.  29, n o  1,2012, s.  118–131.
  41. [Lorblanchet 2006] Michel Lorblanchet, Początki sztuki , edycje Le Pommier, coll.  " Gimnazjum ",2006( repr.  2017), 192  s. ( ISBN  978-2-7465-1149-1 ).
  42. [Joordens i in. 2015] (en) JC Joordens, F. d'Errico, FP Wesselingh i in. , „  Homo erectus w Trinil na Jawie używał muszli do produkcji i grawerowania narzędzi  ” , Nature , tom.  518 n O  7538,12 lutego 2015, s.  228-231 ( DOI  10.1038 / natura13962 ).
  43. [Hoffmann i in. 2018] (en) DL Hoffmann, CD Standish, M. García-Diez, PB Pettitt, JA Milton, J. Zilhão, JJ Alcolea-González, P. Cantalejo-Duarte, H. Collado, R. de Balbín, M. Lorblanchet , J. Ramos-Muñoz, G.-Ch. Weniger i AWG Pike, „  Datowanie U-Th skorupy węglanowej ujawnia neandertalskie pochodzenie iberyjskiej sztuki jaskiniowej  ” , Science , tom.  359 n O  6378,23 lutego 2018, s.  912-915 ( DOI  10.1126 / science.aap7778 ).
  44. „  Neandertalczyk, ten mało znany artysta  ” , na www.larecherche.fr (dostęp 10 lutego 2020 r. )
  45. (w) Maxime Aubert , Rustan Lebe , Adhi Agus Oktaviana i Muhammad Tang , "  Najwcześniejsze polowanie na szene w sztuce prehistorycznej  " , Natura , tom .  576 n O  7787,grudzień 2019, s.  442-445 ( ISSN  1476-4687 , DOI  10.1038 / s41586-019-1806-y , przeczytaj online , dostęp 2 października 2020 r. )
  46. (w) Pan Aubert, P. Setiawan, Oktaviana AA, A. Brumm, Sulistyarto PH i in. , „  Paleolityczna sztuka jaskiniowa na Borneo  ” , Przyroda , tom.  564,7 listopada 2018, s.  254-257 ( DOI  10.1038/s41586-018-0679-9 ).
  47. „  La grotte Chauvet-Pont d'Arc  ” , na La Grotte Chauvet-Pont d'Arc (dostęp 10 lutego 2020 r . ) .
  48. [Baffier & Girard 1997] Dominique Baffier i Michel Girard, „  Kras w Arcy-sur-Cure (Yonne) i jego paleolityczne zawody ludzkie  ”, Quaternaire , tom.  8, n kości  2-3,1997, s.  245-255 ( czytaj online , konsultacja 15 kwietnia 2018 r. ).
  49. Ofer Bar-Yosef, „  Paleolit ​​– Najstarsze kolorowe włókna w Europie  ” , na larecherche.fr (dostęp 20 stycznia 2021 r . ) .
  50. [Couraud 1991] Claude Couraud "  pigmenty jaskiniach Arcy-sur-Cure (Yonne)  " Gallia Prehistoria , n O  33,1991, s.  17-52 ( czytaj online [na persee ]), s.  19 .
  51. [Chalmin i in. 2003] (en) Émilie Chalmin Michel Menu i Colette Vignaud, „  Analiza skał malarstwa i technologia malarzy paleolitycznych  ” , Nauka i technika pomiarowa , n o  14,2003, s.  1590-1597 ( czytaj online [na academia.edu ], dostęp 8 lipca 2018 ).
  52. Couraud 1991 , s.  21.
  53. Couraud 1991 , s.  23.
  54. [Reznikoff 2012] Iegor Reznikoff, „Istnienie znaków dźwiękowych i ich znaczenia w jaskiniach paleolitycznych” , w Jean Clottes (red.), Sztuka plejstoceńska na świecie (Proceedings of the IFRAO Congress, Tarascon-sur-Ariège, 2010. Sympozjum „Sztuka plejstoceńska w Europie”),2012, na blogs.univ-tlse2.fr ( czytaj online ), s.  1742 .
  55. Reznikoff 2012 , s.  1745.
  56. [Reznikoff i Dauvois 1988] Iégor Reznikoff Michel Dauvois "  wymiar dźwięku ozdobnych grot  ", Bulletin francuskiego Prehistoryczne Society , vol.  85 N O  8,1988, s.  238-246 ( czytaj online [na persee ]), s.  241 .
  57. [d'Huy & Le Quellec 2012] Julien d'Huy i Jean-Loïc Le Quellec, „  Ihizi: a jeśli baskijski mit sięga prehistorii?  », mitologia francuska ,2012, s.  64-67 ( czytaj online [PDF] na halshs.archives-ouvertes.fr , konsultacja 20 stycznia 2021 ).

Zobacz również

Bibliografia

Ogólny Początki sztuki
  • [Anati 2003] Emmanuel Anati , U początków sztuki, 50 000 lat sztuki prehistorycznej i plemiennej , Éditions Fayard,2003, 507  s. ( ISBN  2-213-61632-9 ). Dokument użyty do napisania artykułu
  • [Cohen 2003] Claudine Cohen ( EHESS ), Kobieta z początków , Belin - Herscher,2003, 191  s. ( ISBN  2-7335-0336-7 ).
  • [Demoule] Jean-Paul Demoule (archeolog i prezes INRAP ), Narodziny postaci: Sztuka, od paleolitu do epoki żelaza , Hazan,2007, 207  s. ( ISBN  978-2-8502-5993-7 ).
  • [Lorblanchet 1999] Michel Lorblanchet, Narodziny sztuki. Geneza sztuki prehistorycznej na świecie , Wędrówka,1999, 304  pkt. ( ISBN  2-87772-165-5 ). Dokument użyty do napisania artykułu
  • [Roussot] Alain Roussot, Sztuka prehistoryczna , południowy zachód,1993, 138  s. ( ISBN  2-879011-48-5 ).
  • [Vialou 1996] Denis Vialou, W sercu prehistorii: myśliwi i artyści , Gallimard, coll.  „Odkrycia”,1996( przedruk  2006), 159  s. ( ISBN  978-2-07-053301-5 ). Dokument użyty do napisania artykułu
Sztuka ścienna
  • [Clottes 2010] Jean Clottes, Sztuka prehistorycznych jaskiń , Faidon,2010, 326  s. ( ISBN  978-0-7148-5689-6 ).
  • [Dams 1987] Lya R. Dams, „  Ryby i rybopodobne kontury w paleolitycznej sztuce jaskiniowej  ”, Bull. Soc. król. Antrop belgijski. prehistor. : g 1-132 , obj.  98,1987( przeczytaj online [PDF] na biblio.naturalsciences.be , konsultacja w maju 2021 r. ).
  • [Lorblanchet 1995] Michel Lorblanchet, Zdobione jaskinie prehistorii. Nowy wygląd , Wędrówka,1995, 287  s. ( ISBN  2-87772-112-4 ).
  • [Vialou 1998] Denis Vialou, Sztuka jaskiń , Scala,1998, 127  s. ( ISBN  2-86656-172-4 ).
  • [Fritz 2017] Carole Fritz, Sztuka prehistorii , Citadelles & Mazenod ,2017, 626  s. ( ISBN  978-2-8508-8717-8 ).
  • [Rigal 2016] Gwenn Rigal, Święty czas jaskiń. Od Chauvet do Lascaux, hipotezy nauki , José Corti Editions, coll.  „Biofilia”,2016, 379  s. ( ISBN  978-2-7143-1179-5 ).
Wierzenia
  • [Leroi-Gourhan 1964] André Leroi-Gourhan , Religie prehistorii: paleolit , PUF,1964( przedruk  1971, 2006, PUF), 152  s. ( ISBN  2-13-055636-1 ). Dokument użyty do napisania artykułu
  • [Lorblanchet i in. 2006] Michel Lorblanchet, Jean-Loïc Le Quellec, Paul G. Bahn, Henri-Paul Frankfurt , Brigitte Delluc i Gilles Delluc , Szamanizmy i sztuki prehistoryczne. Wizja krytyczna , Paryż, wyd. Wędrowny,2006, 335  s. ( ISBN  2-87772-323-2 ). Sztuka prehistoryczna: s.  193-218 .

Filmografia

Powiązane artykuły

Linki zewnętrzne